Üzerine Etkisi: Nevşehir İlinde Bir Araştırma** (The Effect of Tourists Ecofriendly Attitudes on Touristic Product Purchase Intention: A Research in Nevşehir Province)
Ebru GÜNEREN ÖZDEMİR a , *Gülsüm TABAK b
a Nevşehir Hacı Bektaş Veli University, Faculty of Tourism, Department of Tourism Management, Nevşehir/Turkey
b Isparta University of Applied Science, Eğirdir Vocational School, Department of Tourism Management, Isparta/Turkey
Makale Geçmişi Gönderim Tarihi:16.07.2019 Kabul Tarihi:12.09.2019
Anahtar Kelimeler Çevre dostu tutum Satın alma niyeti Çevreye duyarlı turistik ürün
Öz
Artan sanayileşme ile birlikte üretim ve tüketim miktarının artması ve kaynakların bilinçsiz bir şekilde kullanılması doğal çevrenin zarar görmesine neden olmuştur. Çevre sorunlarının farkına varan devletler, sivil toplum kuruluşları ve tüketiciler son yıllarda bilinçlenmekte ve çevreyi koruma adına birtakım adımlar atmaktadır. Özellikle tüketiciler çevre konusunda hem duyarlılık göstermekte hem de işletmelerin çevre konusunda hassas olmalarını beklemektedir. Bütün bunlar karşımıza çevre dostu tutum ve satın alma niyeti kavramlarını çıkarmıştır. Bu bağlamda, çalışmanın temel amacı, turistlerin çevre dostu tutumlarının çevreye duyarlı turistik ürün satın alma niyetleri üzerinde etkisi olup olmadığının ortaya konmasıdır. Bu amaç çerçevesinde, çevre dostu tutum ve boyutları ile çevreye duyarlı turistik ürün satın alma niyeti kavramları ele alınmıştır. Çalışmanın hipotezlerinin test edilmesi amacıyla yapılan alan araştırmasında nicel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Uygulama, Haziran-Ağustos 2016 tarihleri arasında, turistlerin Nevşehir ilinde bulunan ören yerleri ziyaretleri sırasında gerçekleştirilmiş ve 452 kişiye ulaşılmıştır. Araştırmada frekans, yüzde, standart sapma, t testi, One-Way ANOVA, korelasyon ve regresyon analizleri kullanılmıştır. Elde edilen bulgulara göre, çevre dostu tutumun satın alma niyetine olan etkisinin doğrusal ve pozitif yönlü olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca demografik değişkenlerden bazılarının turistlerin çevre dostu tutumları üzerinde anlamlı bir farklılığa neden olduğu tespit edilmiştir.
Keywords Abstract
Eco-friendly attitude Purchase intention
Environment-friendly touristic product
Makalenin Türü Araştırma Makalesi
Increase“in production and consumption and unconscious use of resources with increasing industrialization caused damage to the natural environment. Governments, non-governmental organizations and consumers who have become aware of environmental problems have become conscious in recent years and have taken some steps to protect the environment. In particular, consumers are sensitive to the environment and they also expect businesses to be environmentally sensitive. All of these have brought us the concepts of eco-friendly attitude and eco-friendly purchase intention. In this context, the main purpose of the study is to determine whether the eco-friendly attitudes of tourists have an impact on the intention to buy environmentally sensitive tourist attractions. Within this framework, the concepts of eco- friendly attitude and dimensions and intention to buy environmentally sensitive touristic products are discussed.” In“order to test the hypotheses of the study, quantitative research method was used in the field research. The study was conducted between June and August 2016 during the visits of tourists to the historical sites in Nevşehir where 452 people were reached.
Frequency, percentage, standard deviation, t test, One-Way ANOVA, correlation and regression analyzes were used in the study. According to the findings, the effect of eco-friendly attitude on purchasing intention is linear and positive. In addition, it was found that some of the demographic variables caused a significant difference on the environmentally friendly attitudes”of tourists.
* Sorumlu Yazar
E-posta: gulsummakale@gmail.com (G. Tabak)
Makale Künyesi: Güneren Özdemir, E. & Tabak, G. (2019). Turistlerin Çevre Dostu Tutumlarının Çevreye Duyarlı Turistik Ürün Satın Alma Niyeti Üzerine Etkisi: Nevşehir İlinde Bir Araştırma. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 7 (3), 1753-1787.
DOI: 10.21325/jotags.2019.447
**Bu makale, Gülsüm Tabak tarafından hazırlanan “Turistlerin Çevre Dostu Tutumlarının Çevreye Duyarlı Turistik Ürün Satın Alma Niyeti Üzerine Etkisi:
Nevşehir İlinde Bir Araştırma” isimli yüksek lisans tezinden türetilmiştir.
GİRİŞ
Doğal çevre birbirleriyle ilişki içerisinde olan farklı dengeler üzerine kurulmuştur. Doğal çevreye dışarıdan yapılan bir müdahale onu etkilemekte, kurulan dengenin bozulmasına neden olmakta ve çevre sorunlarının oluşmasına zemin hazırlamaktadır. Çevre sorunu, “hoş ve tercih edilebilir etkinlikleri engelleyen ve insan sağlığını ve refahını veya doğanın üretken potansiyelini tehdit eden bir çevre durumu” olarak tanımlanabilir. Diğer bir ifade ile çevre sorunları, doğaya yapılan müdahale ve doğadan faydalanma sürecinde ortaya çıkan olumsuz durumlardır (Karaca, 2011: 4).
Çevreye verilen zararın, mevcut ve gelecek nesiller için ne kadar önemli olduğuna uzun yıllar boyunca dikkat edilmemiştir. Denetimsiz bir şekilde sulara karışan kimyasal maddeler, işletmelerin atmosfere yaydığı gazlar ve katı atıkların çevreyi ne kadar etkilediği gibi konular ikinci planda kalmıştır. Bu durum 1990’lı yılların sonuna kadar devam etmiş ancak bu süreçten sonra doğal kaynakların sınırlı oluşu ve çevrenin korunması ulusal ve uluslararası arenada önemli bir konu haline gelmiştir. Çevrenin kendini yenileme kapasitesinin bir sınırı olduğunu anlayan tüketicilerde çevre bilinci artmış ve bu bilinçle çevreye zarar vermeyen ürünleri arama eğilimi ortaya çıkmıştır (Uslu, 2011: 7). Farkındalığın artması, tüketicilerin satın alma sürecinde çevre dostu ürünlere yönelmelerine neden olmuştur. Bu değişime duyarsız kalamayan işletmeler ise üretimlerinde ve pazarlama faaliyetlerinde stratejilerini yeniden düzenlemek zorunda kalmışlardır.
Tüketicinin gelecekteki davranışlarının, özellikle de onların satın alma davranışının öngörülmesi, işletmeler için planlamanın en önemli boyutlarından birisi sayılmaktadır. Rekabet ortamında varlığını sürdürmek isteyen işletmelerin, tüketicilerin bir mal ya da hizmeti satın alma konusundaki niyetini öğrenmeleri ve bu doğrultuda hareket etmeleri onların başarısı için önemli bir faktördür (Chen, 2012: 24). Gerçek davranışı ölçme konusunda tutumun yetersiz kalması, davranış niyetini gündeme getirmiş ve tutumun davranış niyetini etkilediği ve davranış niyetinin de eylemleri biçimlendirdiği sonucuna varılmıştır (Kollmuss ve Agyeman, 2002; Ajzen, 2005). Bu sebeplerden dolayı, satın alma niyeti kavramı tercih edilmiş, niyetin satın alma davranışının ön koşullarında birisi olduğu varsayımına dayandırılarak hareket edilmiştir.
Kavramsal Çerçeve
Çevre, en temel anlamıyla “canlıların içinde yaşadığı, hayati bağlarla bağlı olduğu ve çeşitli şekillerde birbirlerini etkiledikleri ortam” olarak düşünülebilir (Yıldız vd., 2005: 14). Çevre; hava, toprak, su ve bunların içinde yaşayan canlıları, mineralleri, mikroorganizmaları, kısaca evrende bulunan canlı ve cansız tüm varlıkları kapsamaktadır.
Çevreye en çok müdahalede bulunan insan ile karşılıklı etkileşimi çok büyüktür (Toygar, 2014: 4). Çünkü insanoğlu var olduğundan beri hem çevresindeki olaylardan etkilenmiş hem de çevresini çeşitli faaliyetlerle etkilemiştir (Aksu, 2009: 10).
Bu çerçevede ele alınan çevre dostu tutum; çevrecilik, çevre duyarlılığı, çevreye yönelik tutum, çevreci davranış gibi farklı isimlerle ifade edilse de aynı anlama gelmektedir. Schultz vd., (2004: 31) çevreye yönelik tutumu, “Bir kişinin çevresel aktivite ve sorunlar ile ilgili taşıdığı inançlar, bu inançların etkileri ve davranış niyetlerinin birikimidir” şeklinde açıklamaktadır. Bu tanımdan hareketle, bir nesneye gösterilen tutumun, duygu-düşünce ve davranış eğiliminin bütünleşmesi yoluyla oluştuğunu söylemek mümkündür. Bireylerin sergileyeceği davranışları
tahmin etme konusunda kesin sonuçlar vermeyen tutumlar, davranışın meydana gelmesi ile ilgili önemli ipuçları vermektedir (Kağıtçıbaşı, 2010).
Çevre dostu tutuma sahip olan kişilerin çevreye yönelik faaliyetlerini satın alma davranışlarında da sergilediği düşünüldüğünde işletmelerin bu konuya önem vermesi gerektiği aşikardır. Bu bağlamda satın alma davranışına yön veren satın alma niyeti, niyetin oluşmasında etkili olan tutum ve tutum ile davranış arasındaki ilişkiler açıklanmaya çalışılacaktır.
Satın alma niyetini, “müşterinin bir mal ya da hizmeti satın almasına yönelik algısal kanaat düzeyi” şeklinde tanımlamak mümkündür (Bergeron, 2004: 117). Diğer bir ifade ile satın alma niyeti, kişilerin bir ürünü veya hizmeti satın almaya yönelik isteğini ölçmekle beraber bu kişinin ürünü satın alma ihtimalini de ortaya çıkarmaktadır (Heljic, 2015:35). Başka bir tanıma göre ise “tüketicinin bir mal ya da hizmeti satın alma isteği veya eğilimi” olarak ifade edilebilir (Sağlam, 2014: 68). Kısaca satın alma niyeti, tüketicilerin tutumları ile satın alma davranışları arasında aracılık görevi görmektedir (Fishbein ve Ajzen, 1975).
Tutum, niyet ve davranış belirli bir düzende oluşan ve birbirlerini etkileyen kavramlar olarak ele alınabilir.
Fishbein ve Ajzen (1975) tarafından geliştirilen ve temelleri sosyal psikoloji alanına dayanan planlı davranış teorisine göre niyet, bir kişinin davranışının en iyi belirleyicisi ve davranışı şekillendiren etmendir. bu teori tutum, niyet ve davranış arasındaki ilişkileri daha iyi açıklayabilmek için geliştirilmiştir. Teoriye göre tutum, niyetin belirleyicisi niyet ise davranışın ortaya çıkmasındaki ön koşullardan birisidir.
İlgili Çalışmalar
Çevreye yönelik artan ilgi sonucunda tüketicilerin bilinçlenmeleri ve bu yönde davranış göstermeleri araştırmacılara önemli veri sağlamaktadır. Ulusal ve uluslararası literatürde tüketicilerin çevre ile ilgili tüketim alışkanlıklarını konu alan pek çok akademik çalışma bulunmaktadır. Bu çalışmalar ağırlı olarak pazar bölümlendirme, ölçek geliştirme, satın alma davranışı, psikolojik ve demografik faktörler, çevre sorunları, çevreci davranış, daha fazla ödeme ve yeşil ürün tüketimi vb. şeklinde sıralanabilir. Ele alınan değişkenlerle ilgili çalışmalar aşağıdaki tabloda ayrıntılı olarak ele alınmıştır.
Tablo 1: Çevre Konusunda Yapılan Bazı Çalışmalar
Değişkenler
Hines vd. (1987) Dunlap ve Scarce (1991) Straughan ve Roberts (1999) Iversen ve Rundmo (2002) Çabuk ve Nakıboğlu (2003) Autio ve Heinonen (2004) Bodur ve Sarıgöllü (2005) Gilg vd. (2005) Ay ve Ecevit (2005) Aracıoğlu ve Tatlıdil (2007) Shen ve Saijo (2007) Nakıboğlu (2007) Çabuk vd. (2008) Yeniçeri (2008) Yücel vd. (2008) Yılmaz vd. (2009) Ay (2012)
Pazar Bölümlendirme *
Ölçek Geliştirme * *
Satın Alma * * * * * *
Demografik * * * * * * * * * * *
Psikolojik * * *
Çevre Sorunları *
Hines vd.(1987), duyarlı çevresel davranış modelinin geliştirilmesi için 128 araştırma üzerinde meta analiz çalışması yapmıştır. Elde edilen sonuçlar,“bireylerin çevresel konulara yönelik bilgileri ile çevresel davranışları arasında olumlu yönde ilişkinin varlığını ortaya çıkarmıştır. Fakat bu modele göre, bireylerin bilgi düzeyleri davranışlar üzerinde niyetler yoluyla dolaylı yönde etkiye sahiptir. Yani, bireylerin çevresel konulara yönelik bilgi düzeyleri arttıkça davranışa yönelik olumlu yönde niyetleri de artacak ve niyetlerin artması da bireylerin çevreye daha duyarlı şekilde davranmalarını sağlayacaktır. Ayrıca genç insanların, yaşlı insanlara oranla daha fazla sorumluluk sahibi oldukları ve çevreci davranışlarda bulundukları elde edilen bulgular arasındadır.”
Dunlap ve Scarce (1991) tarafından yapılan araştırmada tüketiciler ve tüketim davranışları, tüketicilerin çevre sorunları ve çevre koruması eğilimleri analiz edilmiştir. Araştırmada elde edilen verilere göre, kamuoyundaki çevresel kaygı tüm zamanların en zirve noktasına ulaşmıştır. Tüketiciler, geri dönüşümlü ürünleri ara sıra aldıklarını veya alışveriş yaparken çevreyi göz önünde bulundurduklarını ifade etmişlerdir. Çevreye duyarlı ürünleri satın almak için daha fazla ödemeyi göze alabilecek kadar istekli oldukları; buna karşın çok azının yaşam tarzlarında gereken değişikliği yaptığı tespit edilmiştir.
Straughan ve Roberts (1999) ABD’de büyük bir üniversitede, yaş ortalaması 22 olan 235 öğrenci üzerinde demografik (yaş, cinsiyet, gelir) ve psikolojik (başkalarını düşünme, çevresel kaygı, özgürlük) faktörlerin yeşil tüketime olan etkisini araştırmıştır. Yapılan regresyon analizleri psikolojik faktörlerin, yeşil ürün satın alma davranışı üzerinde demografik faktörlerden daha etkili olduğunu göstermiştir. Ayrıca kadınların erkeklere oranla çevreye karşı daha fazla ilgi gösterdiği sonucuna ulaşılmıştır.
Iversen ve Rundmo (2002), Norveç nüfusunu cinsiyet, yaş ve eğitim açısından temsil eden 1450 kişilik bir örneklem üzerinde likert ölçekli bir anket kullanarak çevreci davranış ve çevresel kaygı arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Kadınların erkeklere oranla daha fazla çevreci davranış gösterdikleri buna karşın 60 yaş ve üzerindekilerin çevresel kaygılarının çok az olduğu ve çevresel kaygının tüketici davranışını etkilediği elde edilen sonuçlar arasındadır
Çabuk ve Nakıboğlu (2003), büyük bir alışveriş merkezinde alışveriş yapan tüketicilerin; çevreci hassasiyet, çevreci ürünlerin farkında olma ve çevreci ürünleri satın alma düzeyleri arasında bir ilişki olup olmadığını araştırmak üzere 392 kişiye anket uygulamıştır. Bu çalışmada elde edilen veriler, çevre konusunda hassasiyet gösteren ve çevreci ürünlerin farkında olan tüketicilerin çevre dostu ürün satın alma davranışı sergilediklerini göstermiştir.
Autio ve Heinonen (2004) yeşil tüketim anlayışını incelemek için Finlandiya’da beş farklı bölgede öğrenim gören gençler üzerinde nitel araştırma yapmıştır. Araştırma sonucunda Finli gençlerin, çevresel değerlerin ve uygulamaların bilincinde oldukları, ancak bu bilinci tüketim davranışlarına yansıtmakta tutarsız oldukları görülmüştür. Ayrıca kadınların çevresel sorunlara yönelik duygusal olarak daha fazla katılım gösterdiği sonucuna ulaşmışlardır.
Bodur ve Sarıgöllü (2005) tarafından Türk tüketicilerin çevreci tutum ve davranışları araştırılmıştır.
Değerlendirme sonucunda kadın ve erkek arasında çevresel duyarlılık açısından farklılık bulunamamıştır. Çevresel duyarlılığa sahip kişilerin eğitim düzeylerinin yüksek olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca diğer ülkelerden farklı olarak
Çevreci Davranış * * * *
Daha Fazla Ödeme * *
Yeşil Ürün Tüketimi * *
her yaştan insanın, çevresel duyarlılık sahibi olduğu ve torunu olan tüketicilerin torunlarının geleceği için endişe duydukları saptanmıştır.
Gilg vd., (2005) İngiltere’nin Devon kentinde yaşayan kişiler ile yaptıkları araştırmada, tüketicilerin günlük eylemlerindeki çevresel kaygılarını sorgulamıştır. Araştırmada yeşil ürün tüketimi ile çevresel değerler, sosyo- demografik ve psikolojik değişkenler arasındaki ilişkiyi faktör analizi kullanarak incelemiştir. Yeşil tüketime meyilli tüketicilerin daha yaşlı ve grup üyeliği olan yüksek gelirli kişiler olduğu saptanmıştır. Daha genç, düşük gelirli, daha az eğitimli ve erkek tüketicilerin ise yeşil tüketimi pek fazla tercih etmedikleri görülmüştür.
Ay ve Ecevit (2005) tarafından Celal Bayar Üniversitesi’nde öğrenim gören 440 öğrenci üzerinde yapılan araştırmada yeşil pazarlama ve yeşil tüketici özelliklerini belirlemek amaçlanmıştır. Bu çalışmada elde edilen verilere göre pazarı demografik veya psikografik özelliklere göre bölümlemenin yeterli olmadığı, her iki gruba ait kriterlerin bir arada değerlendirilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır.
Aracıoğlu ve Tatlıdil (2007) İzmir’de 360 tüketici üzerinde, satın alma davranışı ile çevre bilinci arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Araştırmaya katılan kişilerin tercih yapma şansı olduğunda, çevreye zarar vermeyen ürünlere yönelebilecekleri ayrıca çevre kirliliğini önlemek ve çevreyi korumak için geri dönüşümün önemini bildikleri ancak bu bilinci davranışlarında göstermedikleri sonuçlarına ulaşılmıştır
Shen ve Saijo (2007) tarafından, Çin’de 1200 kişi üzerinde yapılan araştırmada, sosyo-demografik özellikler ile çevresel kaygı arasındaki ilişkiler araştırılmıştır. Elde edilen verilere göre yaşlıların, gençlerden; erkeklerin, kadınlardan daha fazla çevresel kaygı taşıdıkları, çevre problemlerine daha fazla kafa yordukları ve daha fazla çevreci davranış sergiledikleri görülmüştür. Ayrıca orta düzeyde gelire sahip olan kişilerin çevre ile ilgili kaygı seviyelerinin diğerlerine oranla daha düşük olduğunu buna karşın eğitim seviyelerinde bu durumun tam tersinin yaşandığı sonuçlarına ulaşılmıştır.
Nakıboğlu (2007), güvenilir bir çevreci davranış ölçeğinin ve bölümlendirme yönteminin geliştirilmesi amacıyla Adana’daki kapalı alışveriş merkezinde alışveriş yapan tüketiciler üzerinde bir araştırma yapmıştır. Elde edilen sonuçlara göre tüketicilerin çevreci davranışları itibariyle farklı ortak özellikler taşıyan alt bölümlere ayrıldığı görülmüştür. Ayrıca evli, orta yaş üzeri ve yükseköğrenim mezunu olan bireylerin çevreye duyarlı ürüne, diğer ürünlere oranla daha fazla ödeme yapmayı kabul ettikleri ve çevreci satın alma davranışı sergilediklerini saptamıştır.
Çabuk, Nakıboğlu ve Keleş (2008) tüketicilerin sosyo-demografik“özellikleri ile yeşil satın alma davranışları arasındaki ilişkileri incelemek için Adana’nın en büyük alışveriş merkezinde 600 tüketici üzerinde araştırma yapmıştır. Elde edilen bulgulara göre tüketicilerin yeşil ürün satın alma davranışları ile cinsiyet, medeni durum, yaş, eğitim ve geliri arasında anlamlı bir ilişki olduğu görülmüştür.”Yeşil ürün satın alan tüketicilerin kadın, evli, genç, eğitimli ve yüksek hane gelirine sahip bireyler olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Yeniçeri (2008), çevresel kaygı, çevre bilinçli tüketici davranışı, algılanan tüketici etkinliği ve kolektivizmin çevre dostu ürün satın almaya olan etkisini ölçmek üzere Aksaray Üniversitesi’nde 402 öğrenciye anket uygulamıştır.
Araştırmada çevresel kaygı, çevre bilinçli tüketici davranışı, algılanan tüketici etkinliği ve kolektivizmin, çevre dostu ürün satın alma davranışı üzerinde doğrudan etkili olduğu saptanmıştır.
Yılmaz, Çelik ve Yağızer (2009),“ekolojik gıda ürünü satın alma davranışına, çevresel duyarlılık ile çevresel tutum ve davranışların etkisini bir model önerisi dahilinde araştırmıştır. Bu amaç çerçevesinde Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesinde öğrenim gören öğrencilere anket uygulanmış ve çevresel duyarlılığın çevresel davranışı direkt olarak etkilemediğini, ancak çevresel tutum geliştirenlerin çevresel davranış sergileyerek ekolojik ürün satın alma davranışı gösterdikleri sonucuna ulaşılmıştır.”
Yücel vd. (2008), Adana’daki 500 kişilik bir örneklem üzerinde yerel, bölgesel ve ülkesel boyutta çevre sorunlarına karşı duyarlılık düzeyini belirlemek ve çevre duyarlılığını artırılabilmek için çalışma yapmıştır. Yapılan bu çalışmada tüketicilerin, çevre sorunlarına karşı tepkisel davranışlardan kaçındıkları, çevre sorunlarını bildikleri halde önemsemedikleri, gerek okul gerekse aile eğitimlerinde çevreyi korumaya yönelik davranışların verilmediği, örnek davranışların ödüllendirilmediği veya olumsuz tutumların cezalandırılmadığını tespit etmiştir.
Ay (2012), bireylerin yeşil ürün satın alma davranışlarını değer-inanç-norm kuramı temelinde incelemek amacıyla Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesindeki 381 öğrenciye anket uygulamıştır.
Araştırma sonuçlarına göre değerler ve inançlar, inançlar ve kişisel normlar, kişisel normlar ve yeşil ürün satın alma davranışı arasında anlamlı ilişkiler bulunmuştur. Ayrıca cinsiyet ve gelir değişkeninin bireylerin değerlerine göre farklılık gösterdiği saptanmıştır.
Elde edilen çalışmalardan hareketle çevreci davranışın eğitim seviyesi ve yaşa bağlı olarak arttığını (Nakıboğlu, 2007; Bodur ve Sarıgöllü, 2005), kadın tüketicilerin erkeklere oranla daha fazla çevreci davranış sergilediklerini (Straughan ve Roberts, 1999; Iversen ve Rundmo, 2002; Gilg vd., 2005; Shen ve Saijo, 2007; Ay, 2012), çevresel tutum geliştirenlerin çevresel davranış sergileyerek ekolojik ürün satın alma davranışı gösterdiklerini (Yılmaz, Çelik ve Yağızer, 2009) ve yüksek gelirli olan tüketicilerin daha fazla çevresel kaygı içerisinde olduklarını (Gilg vd., 2005;
Ay, 2012) söylemek mümkündür. Ayrıca tüketicilerin çevreye duyarlı ürünleri satın almak için daha fazla ödemeyi göze aldıkları (Aracıoğlu ve Tatlıdil, 2007; Dunlap ve Scarce, 1991; Nakıboğlu, 2007) fakat bunu uygulamaya geçirmedikleri görülmüştür (Aracıoğlu ve Tatlıdil, 2007; Dunlap ve Scarce, 1991). Ortaya çıkan bir başka bulgu ise psikolojik faktörlerin, yeşil ürün satın alma davranışı üzerinde demografik faktörlerden daha etkili olduğu sonucudur (Straughan ve Roberts 1999).
Yöntem
Araştırmanın Amacı ve Önemi
Küresel ısınma, iklim değişikliği, kıtlık, enerji kaynaklarının azalması, doğal kaynakların yok olması gibi küresel sorunlar insanlığın gündemini önemli derecede meşgul eden konular arasındadır. Doğal çevrenin korunması konusu hükümetler kadar işletmeleri ve bireyleri de ilgilendirmektedir. Bu çerçevede, insanlar yaşam tarzlarını ve tüketim alışkanlıklarını çevreye daha duyarlı olacak şekilde yeniden düzenlemekte; işletmeler de gerek hükümetlerden gelen baskılar gerekse tüketicilerin davranışlarındaki değişiklikler sebebiyle bu konuyu yakından takip etmek durumunda kalmaktadır.
Bu bağlamda araştırmanın amacı, turistlerin çevre dostu tutumlarının çevreye duyarlı turistik ürün satın alma niyeti üzerine olan etkisini ortaya çıkarmaktır. Böylelikle, çevre dostu tutumun çevreye duyarlı turistik ürün satın alma niyetini etkileyip etkilemediği, eğer etkiliyorsa bu etkinin hangi yönde olduğu ve gücü ortaya konacaktır.
Çevreye duyarlı tüketicilerin, yoğun rekabetin yaşandığı iş dünyasında önemli bir pazar bölümünü oluşturduğu açıktır. İşletmeler de bu pazar bölümünün isteklerini karşılamak için onları daha iyi tanımalı, onların ayırt edici özelliklerini belirlemeli ve buna uygun stratejiler geliştirmelidir. Bu çerçevede, tüketicilerin çevre dostu tutumları ile onların demografik özellikleri arasında anlamlı ilişkiler olup olmadığının belirlenmesi, bu araştırmanın bir alt amacı olarak belirlenmiştir.
Ulusal ve uluslararası literatüre bakıldığı zaman çevre dostu tutumun satın alma niyeti üzerindeki etkilerini inceleyen çalışmalar bulunmaktadır (Çabuk ve Nakıboğlu, 2003; Aracıoğlu ve Tatlıdil, 2007; Tilikidou, 2007; Çabuk vd., 2008; Yeniçeri, 2008; Yılmaz vd., 2009; Vernakar ve Wadhwa, 2011; Kim , 2011; Diglel, 2014). Yapılan bu çalışmaların, turizm sektörünü ve turizmin önemli yapı taşlarından olan turistlerin düşüncelerini ele almadıkları görülmüştür. Diğer bir ifade ile turistlerin çevre dostu tutumu ve çevreye duyarlı turistik ürün satın alma niyeti değişkenlerini bir arada inceleyen bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu çalışma, turistlerin çevre dostu tutumunun çevreye duyarlı turistik ürün satın alma niyetine olan etkisini ortaya çıkararak, sonuçların literatürde görülen eksikliğin giderilmesine katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Araştırmanın Model ve Hipotezleri
Araştırma sürecinde ortaya konan bilgiler ışığında, çevre dostu tutum ve çevreye duyarlı turistik ürün satın alma niyeti arasındaki ilişki dikkate alınarak bir araştırma modeli oluşturulmuştur. Ayrıca çevre dostu tutumun demografik değişkenlere göre farklılık gösterip göstermediğini öğrenmek üzere modele demografik değişkenler de eklenmiştir.
Model, bu araştırma sonucunda ulaşılmak istenen amaca uygun olarak şekillendirilmiş olup; nicel verilerin sağlıklı ve rasyonel bir biçimde değerlendirilmesini sağlayacaktır.
Şekil 1: Araştırma Modeli
Bu modelin çözümlenmesini sağlayacak, araştırmanın teorik içeriğine uygun araştırma hipotezleri geliştirilmiştir.
Bu hipotezler aşağıda sunulmuştur:
ÇEVREYE DUYARLI TURİSTİK ÜRÜN SATIN ALMA NİYETİ ÇEVRE DOSTU TUTUM
DEMOGRAFİK DEĞİŞKENLER
Cinsiyet Yaş
Yerli ve Yabancı Olma Eğitim
Gelir Konaklama
Meslek
Çevre Problemlerinin Ciddiyeti
Çevre Dostu Olmanın Zorluğu
Çevre Dostu Olmanın Önemi İşletmelerin Sorumluluk
Düzeyi
H1: Turistlerin demografik özellikleri ile çevre dostu tutumları arasında anlamlı bir farklılık vardır.”
H1a:“ Turistlerin cinsiyeti ile çevre dostu tutumları arasında anlamlı bir farklılık vardır.””
H1b:“Turistlerin yaşı ile çevre dostu tutumları arasında anlamlı bir farklılık vardır.”
H1c: “Turistlerin yerli ve yabancı olma durumu ile çevre dostu tutumları arasında anlamlı bir farklılık vardır.” H1d: “Turistlerin eğitim durumları ile çevre dostu tutumları arasında anlamlı bir farklılık vardır.”
H1e: “Turistlerin geliri ile çevre dostu tutumları arasında anlamlı bir farklılık vardır.”
H1f:“Turistlerin daha önce çevre dostu bir otelde konaklaması ile çevre dostu tutumları arasında anlamlı bir farklılık vardır.”
H1g: Turistlerin meslekleri ile çevre dostu tutumları arasında anlamlı bir farklılık vardır.
H2: Çevre dostu tutumun, çevreye duyarlı turistik ürün satın alma niyeti üzerinde etkisi vardır.
H2a:Çevre problemlerinin ciddiyeti konusundaki algılamaların, çevreye duyarlı turistik ürün satın alma niyeti üzerinde etkisi vardır.”
H2b:“Çevre dostu olmanın zorluğu konusundaki algılamaların, çevreye duyarlı turistik ürün satın alma niyeti üzerinde etkisi vardır.”
H2c: Çevre dostu olmanın önemi konusundaki algılamaların, çevreye duyarlı turistik ürün satın alma niyeti üzerinde etkisi vardır.”
H2d:“İşletmelerin sorumluluk düzeyinin, çevreye duyarlı turistik ürün satın alma niyeti üzerinde etkisi vardır.” Araştırmanın Evren ve Örneklemi
Araştırmanın evreninde maliyet ve zaman kısıtları göz önünde bulundurularak, coğrafi sınırlandırmaya başvurulmasına rağmen, tam sayıma gidilmesi rasyonel görülmemektedir.“Bu nedenle araştırmada örnekleme yöntemine başvurulmuş ve kolayda örnekleme tekniği kullanılmıştır. Oldukça yaygın olarak kullanılan bu teknikte esas, ankete cevap veren herkesin örneğe dâhil edilmesidir. Denek bulma işlemi arzu edilen örnek büyüklüğüne ulaşılıncaya kadar devam eder”(Altunışık vd., 2012: 142).
Araştırmanın evrenini 2015 yılında Nevşehir ilini ziyaret eden yerli ve yabancı turistler oluşturmaktadır. Nevşehir ili Kültür ve Turizm Müdürlüğü verilerine göre 2015 yılında Nevşehir’de bulunan müze ve ören yerlerini ziyaret eden kişi sayısı 2.608.033’dir (nevsehir.ktb.gov.tr). Evren büyüklüğünün 100.000 ve üzeri olduğu durumlarda örneklem sayısının 383 olması yeterlidir (Gürbüz ve Şahin, 2015:128). Araştırmanın uygulama sürecinde 452 kişiye ulaşılmış ancak anketlerin incelenmesi sonucu kullanılabilir anket sayısı 425 olarak belirlenmiştir.
Veri Toplama Aracı
Araştırmada kullanılan veriler 2016 yılı Haziran, Temmuz, Ağustos aylarında yerli ve yabancı turistlere dağıtılan 425 anketten elde edilmiştir. Alan araştırmasında kullanılan anket formu üç kısımdan oluşmaktadır. İlk bölümde bazı demografik bilgilere yönelik ve istatistik amaçlı sorulara yer verilmiştir. Araştırmada bağımsız değişken olarak ele alınan çevre dostu tutum, Han vd. (2011) tarafından geliştirilmiş olan ölçek ile ölçülmüştür. Çevre dostu tutum
ölçeği, çevresel problemlerin ciddiyeti, çevre dostu olmanın zorluğu, çevre dostu olmanın önemi ve işletmelerin sorumluluk düzeyi olarak adlandırılan dört alt boyuttan ve toplamda 8 ifadeden oluşmaktadır. Çevreye duyarlı turistik ürün satın alma niyeti değişkeni ise araştırmada bağımlı değişken olarak analiz edilmiştir. Satın alma niyetine ilişkin ölçek oluştururken Han vd. (2011) tarafından hazırlanan 9 ifadeli “Satın Alma Niyeti Ölçeği” tercih edilmiştir.
Cevaplar 5’li likert tipi (1=Kesinlikle Katılmıyorum, 2=Katılmıyorum, 3=Ne Katılıyorum Ne Katılmıyorum, 4=Katılıyorum, 5=Kesinlikle Katılıyorum) ölçek kullanılarak alınmıştır.
Bulgular ve Yorum
Araştırmanın Güvenilirliği ve Geçerliliğine İlişkin Bulgular
Bilimsel bir araştırmada, yapılacak ölçümlerin geçerliliği ve güvenilirliği veri toplama aracının temel niteliğini oluşturur. Araştırmacının veri toplama sürecinde yapacağı rastlantısal ya da sistematik hatalar araştırmanın geçerliliği ve güvenilirliği üzerinde önemli bir rol oynar. Farklı geçerlilik testleri bulunmakla beraber araştırmada anketin geçerliliğini doğrulamak için içerik geçerliliği kullanılmıştır. Geçerlilik için literatür taranmış ve konunun uzmanları ile görüşülmüştür. Ölçekte yer alan ifadelerin konunun kapsamını içerdiği tespit edilmiştir. Kullanılan ölçeklerin güvenirliliği ise Cronbach Alfa güvenirlilik katsayısı ile incelenmiştir.
Bu araştırma dâhilinde oluşturulan çevre dostu tutum ve satın alma niyeti ölçeklerine yönelik güvenilirlik analizi yapılmıştır. Buna göre, çevre dostu tutum ölçeğinin alt boyutlarını oluşturan, çevresel problemlerin ciddiyetinin güvenilirlik katsayısı, Alpha (α)=0,73; çevre dostu olma zorluğunun güvenilirlik katsayısı, Alpha (α)=0,70; çevre dostu olmanın öneminin güvenilirlik katsayısı, Alpha (α)=0,62; işletmelerin sorumluluk düzeylerinin güvenilirlik katsayısı, Alpha (α)=0,76 çevre dostu tutumun güvenirlik katsayısı Alpha (α)=0,71’dir. Satın alma niyeti ölçeğinin güvenilirlik katsayısı ise Alpha (α)=0,84 olarak belirlenmiştir. Sosyal bilimler çalışması için Cronbach Alfa değerinin 0.70 ve üzeri olması gerekmektedir. Bu değerin 0.60-0.70 arası olması (Hair vd., 2014: 107; Kayış, 2010: 405) kabul edilebilir bir ölçüttür. Buna göre, çalışmada kullanılan ölçeklerin ve alt boyutlarının güvenilir olduğunu söylemek mümkündür. Tablo 2’de güvenilirlik analizi sonuçları görülmektedir.
Tablo 2: Ölçeklerin Güvenilirlik Katsayıları
Ölçekler ve Boyutları Cronbach’s
Alpha İfade sayısı (N)
ÇEVRE DOSTU TUTUM 0,71 8
Çevresel problemlerin ciddiyeti 0,73 2
Çevre dostu olmanın zorluğu 0,70 2
Çevre dostu olmanın önemi 0,62 2
İşletmelerin sorumluluk düzeyi 0,76 2
SATIN ALMA NİYETİ 0,84 9
Katılımcılara İlişkin Bulgular
Katılımcıların demografik özellikleri incelendiğinde %56’sı (n=238) kadınlardan %44’ü (n=187) erkeklerden oluşmaktadır. Yerli ve yabancı turistlerin yaşa göre dağılımına bakıldığında ise %46,6’sının (n=198) 30 yaş ve üzeri,
%30,6’sının (n=30) 31-40 yaş arası, %12,9’unun (n=55) 41-50 yaş arası ve %9,9’unun (n=42) 51 yaş ve üzerinde olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Araştırmaya katılan turistlerin yerli ve yabancı olma durumlarına göre dağılımı incelendiğinde %54,4’ünü (n=231) Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları, %45,6’sını (n=194) ise yabancı turistler
oluşturmaktadır. Katılımcıların eğitim düzeylerine ilişkin veriler incelendiğinde, %62,8’si (n=267) lisans, %19,1’i (n=81) lisansüstü; %14,4’ü (n=61) lise; %3,8’i (n=16) ise ilköğretim mezunudur.
Araştırmaya katılan turistlerin TL bazında gelir düzeylerine bakıldığında, %38,1’i (n=88) 2501-5000, %33,3’ü (n=77) 2500 ve altı, %15,2’si (n=35) 5001-7500, %13,4’ü (n=31) 7501 ve üzerindedir. Araştırmaya katılan turistlerin Dolar/Euro bazında gelir düzeylerine bakıldığında, %45,4’ünün (n=88) 3501-7000, %43,3’ünün (n=84) 3500 ve altı,
% 11,3’ünün (n=22) 7501 ve üzeri olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Katılımcıların daha önce çevre dostu bir otelde konaklayıp konaklamadığı sorulduğunda %39,5’i (n=168) konakladığını, %30,6’sı (n=130) konaklayıp konaklamadıkları konusunda emin olmadıklarını, %29,9’u (n=127) konaklamadığını belirtmiştir. Araştırmaya katılan turistlerin meslek grupları incelendiğinde %67,3 ü (n=286) çalışan, % 19,1’i (n=81) öğrenci, %7,5’i (n=32) ev hanımı, %4,7’si (n=20) emekli, 0,7’si (n=3) işsiz, %0,7’si (n=3) diğer meslek grupları içerisinde yer almaktadır.
Çevre Dostu Tutum ve Satın Alma Niyetine İlişkin Genel Ortalamalar
Çalışmanın bağımlı değişkenini oluşturan çevreye duyarlı turistik ürün satın alma niyeti değişkenini oluşturan 9 ifadeye ilişkin aritmetik ortalama ve standart sapma değerleri Tablo 3’te sunulmuştur.
Tablo 3: Çevre Dostu Tutum ve Boyutlarına İlişkin Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Değerleri Aritmetik Ortalama
(x̄)
Standart Sapma (Ss)
GENEL ÇEVRE DOSTU TUTUM 3,89 0,43
Çevresel Problemlerin Ciddiyeti 4,42 0,62
1.Ülkemizde yeterince elektrik, su ve orman olduğundan bu kaynakların korunması
konusunda endişelenmemize gerek yoktur. 4,41 0,82
2.Yerküre her şeyin sonunda normale dönen kapalı bir sistemdir, bu nedenle mevcut
durumdan endişe etmeye gerek görmüyorum. 4,44 0,67
Çevre Dostu Olmanın Zorluğu 4,05 0,96
3. Geri dönüşüm çok zahmetlidir. 4,05 1,07
4. Geri dönüşüm amacıyla atıkları farklı şekilde gruplandırmak çok zahmetlidir. 4,06 1,03
Çevre Dostu Olmanın Önemi 4,47 0,72
5. Geri dönüşüm çevre kirliliğini azaltacaktır. 4,38 0,92
6.Geri dönüşüm doğal kaynakların korunması açısından önemlidir. 4,57 0,71
İşletmelerin Sorumluluk Düzeyi 2,62 0,92
7.Ağırlama endüstrisinde faaliyet gösteren işletmeler (oteller ve restoranlar) çevre konusunda
duyarlıdır. 2,69 1,08
8. Paketlenmiş gıda ya da kağıt ürünleri firmaları çevre konusunda duyarlıdır. 2,56 1,05 Ölçek: 1=Kesinlikle Katılmıyorum, 2=Katılmıyorum, 3=Ne Katılıyorum Ne Katılmıyorum, 4=Katılıyorum, 5= Kesinlikle Katılıyorum.
Genel olarak turistlerin çevre dostu tutum düzeyine bakıldığında yüksek ortalamalar ile karşılaşılmıştır (x̄=3,89;
ss= 0,43). Çevre dostu tutumun çevresel problemlerin ciddiyeti boyutuna ilişkin ifadeler olumsuz anlam ifade ettiği için tersten kodlama işlemi uygulanmıştır. “Ülkemizde yeterince elektrik, su ve orman olduğundan bu kaynakların korunması konusunda endişelenmemize gerek yoktur.” (x̄=4,41) ve “Yerküre her şeyin sonunda normale döndüğü kapalı bir sistemdir, bu nedenle mevcut durumdan endişe etmeye gerek görmüyorum.” (x̄=4,44) ifadelerinin ortalama değerinin yüksek olduğu görülmektedir.
Çevre dostu tutumun, çevre dostu olmanın zorluğu boyutuna ilişkin ifadeler olumsuz anlam ifade ettiği için tersten kodlama işlemi uygulanmıştır. Yerli ve yabancı turistlerin vermiş oldukları yanıtlara bakıldığında yüksek ortalamalar ile karşılaşılmaktadır (x̄=4,05; ss=0,96). “Geri dönüşüm çok zahmetlidir.” (x̄=4,05 ) ve “Geri dönüşüm amacıyla
atıkları farklı şekilde gruplandırmak çok zahmetlidir.” ifadelerin ortalama değerinin (x̄=4,06) yüksek olduğu anlaşılmaktadır.
Çevre dostu tutumun çevre dostu olmanın önemi boyutuna ilişkin ortalamaların yüksek olduğu söylenebilir (x̄=4,47; ss= 0,72). “Geri dönüşüm çevre kirliliğini azaltacaktır.” (x̄=4,38) ve “Geri dönüşüm doğal kaynakların korunması açısından önemlidir.” (x̄=4,57) ifadeleri boyut içinde en yüksek ortalamaya sahiptir.
Çevre dostu tutumun işletmelerin sorumluluk düzeyi boyutuna ilişkin, yerli ve yabancı turistlerin vermiş oldukları yanıtlara bakıldığında diğer boyutlara oranla kıyaslandığında düşük ortalamalar ile karşılaşılmaktadır (x̄=2,62;
ss=0,92). “Ağırlama endüstrisinde faaliyet gösteren işletmeler (oteller ve restoranlar) çevre konusunda duyarlıdır.”
(x̄=2,69) ve “Paketlenmiş gıda ya da kağıt ürünleri firmaları çevre konusunda duyarlıdır.” (x̄=2,56) ifadelerinin ortalama değerinin düşük olduğu görülmektedir.
Tablo 4: Çevreye Duyarlı Turistik Ürün Satın Alma Niyetine İlişkin Aritmetik Ortalama ve Standart Sapma Değerleri
Aritmetik Ortalama (x̄)
Standart Sapma
(ss)
SATIN ALMA NİYETİ 3,83 0,63
1. Seyahatlerimde çevre dostu otellerde kalacağım. 3,89 0,85
2.Seyahatlerimde çevre dostu otellerde kalmak için çaba harcayacağım. 4,01 0,85 3. Seyahatlerimde çevre dostu otellerde kalma konusunda istekliyim. 4,14 0,81 4. Arkadaşlarımı ve yakınlarımı çevre dostu bir otelde kalmaları konusunda teşvik
edeceğim. 4,08 0,83
5. Otel arayan birisine çevre dostu bir otelde kalmasını önereceğim. 4,08 0,87
6. Çevre dostu bir otel ile ilgili olumlu şeyler söyleyeceğim. 4,21 0,84
7. Çevre dostu bir otelde kalmak için daha çok para harcayacağım/ harcayabilirim. 3,38 1,11 8. Çevre dostu uygulamaları olan bir otelde konaklamak için daha çok ödeme yapmak
kabul edilebilir bir durumdur. 3,42 1,16
9. Çevre dostu bir otele daha fazla ödeme konusunda istekliyim. 3,30 1,16
Ölçek: 1=Kesinlikle Katılmıyorum, 2=Katılmıyorum, 3=Ne Katılıyorum Ne Katılmıyorum, 4=Katılıyorum, 5= Kesinlikle Katılıyorum.
Satın alma niyetine ilişkin ifadelerin ortalamalarına bakıldığında, yerli ve yabancı turistlerde satın alma niyetinin yüksek değerlerde olduğu görülmektedir (x̄=3,83; ss=0,63). Turistlerin ankete verdikleri cevaplar incelendiğinde en yüksek ortalamanın “Çevre dostu bir otel ile ilgili olumlu şeyler söyleyeceğim.” ifadesi (x̄= 4,21) olduğu görülmektedir. Bununla beraber en düşük ortalamaya sahip ifadeler ise “Çevre dostu bir otelde kalmak için daha çok para harcayacağım / harcayabilirim.” (x̄= 3,38) “Çevre dostu bir otele daha fazla ödeme konusunda istekliyim.”
(x̄= 3,30) dir. Bu bilgiler ışığında turistlerin çevre dostu otelde kalma ve daha fazla para ödeme konusunda isteksiz oldukları görülmektedir.
Turistlerin Demografik Özelliklerine Göre Çevre Dostu Tutumlarının Değerlendirilmesi Cinsiyete Göre Turistlerin Çevre Dostu Tutumlarının Değerlendirilmesi
H1a: Turistlerin cinsiyeti ile çevre dostu tutumları arasında anlamlı bir farklılık vardır.
Tablo 5: Turistlerin Çevre Dostu Tutumlarının Cinsiyete Göre Farklılığını Gösteren t Testi ve Sonuçlar
Tablo 5’te görülebileceği üzere turistlerin çevre dostu tutumlarının, cinsiyet değişkenine göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla yapılan t testi sonucunda, çevre dostu tutumun (t=-,627; p>.05) cinsiyet açısından farklılık göstermediği tespit edilmiştir. Bu sonuçlara göre kadın turistlerin erkek turistlere ya da erkek turistlerin kadın turistlere kıyasla daha çok çevre dostu tutuma sahip olduğu söylenemez.
Tablo 6: Çevre Dostu Tutumu Oluşturan Boyutlar ve Cinsiyet Arasındaki Anlamlı Farklılığa İlişkin t Testi ve Sonuçları
n Erkek
n Kadın
x̅
Erkek
Kadın x̅
Ss Erkek
Ss
Kadın sd T P
Çevresel Problemlerin Ciddiyeti 187 238 4,37 4,46 0,66 ,58 423 -1,48 0,13 Çevre Dostu Olmanın Zorluğu 187 238 3,91 4,16 1,02 ,89 423 -2,66 0,00 Çevre Dostu Olmanın Önemi 187 238 4,49 4,46 0,65 ,76 423 0,43 0,66 İşletmelerin Sorumluluk Düzeyi 187 238 2,74 2,53 0,91 ,92 423 2,23 0,02
*p<.05 düzeyinde anlamlıdır.
Tablo 6’da görüldüğü gibi, çevre dostu tutumu oluşturan boyutların, cinsiyete göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla gerçekleştirilen bağımsız grup t testi sonucunda çevre dostu olmanın zorluğu (t=-2,66; p<.05) ve işletmelerin sorumluluk düzeyi (t=2,23; p<.05) boyutlarının, cinsiyete göre arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur.
Elde edilen sonuçlar, kadın turistlerin çevre dostu olmayı daha zor bulduğunu ve işletmelerin çevre ile ilgili sorumluluklarını yeterli düzeyde gerçekleştirmediği düşüncesine sahip olduğunu ortaya çıkarmıştır. Bunun sebebinin ise kadınların çevreye olan ilgilerinin daha fazla olması ve çevreci faaliyetlerde daha aktif rol alması olduğu düşünülmektedir.
Yaşa Göre Turistlerin Çevre Dostu Tutumlarının Değerlendirilmesi
H1b: Turistlerin yaşı ile çevre dostu tutumları arasında anlamlı bir farklılık vardır.
Tablo 7: Turistlerin Çevre Dostu Tutumlarının Yaşa Göre Farklılığını Gösteren One-Way ANOVA Testi ve Sonuçları
Çevre Dostu Tutum
Tanımlayıcı İstatistikler
Yaş Aralığı n Ortalama s.s.
30 yaş ve altı 31-40 41-50 51ve üzeri
198 130 55 42
3,91 3,91 3,85 3,82
0,46 0,41 0,36 0,45
Çevre Dostu Tutum
Varyans Kaynağı s.d. Kareler Toplamı
Kareler
Ortalaması F Sig.
Gruplar arası 3 ,358 ,119
,629 ,597
Gruplar içi 421 79,951 ,190
Toplam 424 80,309
*p<.05 düzeyinde anlamlıdır.
Demografi k Özellik
Bağımlı
Değişken Gruplar Art.
Ort.
Std.
Sap.
Varyansların Eşitliği İçin Levene’s Testi
t df Sig.
F Sig.
Cinsiyet
Çevre Dostu Tutum
Erkek Kadın
3,88
3,90
,4471
,4262
Eşit Eşit değil
,706 ,401 -,627
-,624
423
390,28
,531
Tablo 7’de görülebileceği üzere turistlerin çevre dostu tutumlarının aritmetik ortalamalarının yaş değişkenine göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla yapılan tek yönlü varyans analizi (ANOVA) sonucunda, çevre dostu tutumun (F3-421 =,629; p>.05) yaş grupları açısından farklılık göstermediği tespit edilmiştir.
Tablo 8: Çevre Dostu Tutumu Oluşturan Boyutlar ve Yaş Arasındaki Anlamlı Farklılığa İlişkin One-Way ANOVA Testi ve Sonuçları
Kareler
toplamı sd Kareler ortalaması F p Çevresel Problemlerin
Ciddiyeti
Gruplar arası 0,58 3 ,194
0,50 0,68
Gruplar içi 163,5 421 ,388
Toplam 164,09 424
Çevre Dostu Olmanın Zorluğu Gruplar arası 2,14 3 ,716
0,77 0,51
Gruplar içi 390,49 421 ,928
Toplam 392,64 424
Çevre Dostu Olmanın Önemi
Gruplar arası 0,08 3 ,028
0,05 0,98
Gruplar içi 220,45 421 ,524
Toplam 220,53 424
İşletmelerin Sorumluluk Düzeyi
Gruplar arası 2,36 3 ,787
0,92 0,43
Gruplar içi 359,40 421 ,854
Toplam 361,76 424
Tablo 8’de görülebileceği üzere çevre dostu tutumu oluşturan boyutların, yaş değişkenine göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla tek yönlü varyans analizi (ANOVA) yapılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre, çevresel problemlerin ciddiyeti (F3-421 =0,500; p>.05), çevre dostu olmanın zorluğu (F3-421 =0,772;
p>.05), çevre dostu olmanın önemi (F3-421 =0,054; p>.05), işletmelerin sorumluluk düzeyi (F3-421 =0,922; p>.05) gruplarının yaş değişkeni ile arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır.
Yerli ve Yabancı Olma Durumuna Göre Turistlerin Çevre Dostu Tutumlarının Değerlendirilmesi
H1c: Turistlerin yerli ve yabancı olma durumları ile çevre dostu tutumları arasında anlamlı bir farklılık vardır.
Tablo 9: Turistlerin Çevre Dostu Tutumlarının Yerli ve Yabancı Olma Durumuna Göre Farklılığını Gösteren t Testi ve Sonuçları
Demografik Özellik
Bağımlı
Değişken Gruplar Art.
Ort.
Std.
Sap.
Varyansların Eşitliği İçin
Levene’s Testi t df Sig.
F Sig.
Yerli ve
Yabancı Çevre Dostu Tutum
Yerli Yabancı
3,87
3,92 0,46
0,39
Eşit Eşit değil
5,52 0,01
-1,24
-1,26 423
422,9 ,214
*p<.05 düzeyinde anlamlıdır.
Tablo 9’da görüldüğü üzere turistlerin çevre dostu tutumlarının, yerli ve yabancı olma durumu değişkenine göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla yapılan t testi sonucunda, çevre dostu tutumun (t=- 1,264; p>.05) yerli ve yabancı olma durumu açısından farklılık göstermediği tespit edilmiştir.
Tablo 10: Çevre Dostu Tutumu Oluşturan Boyutlar ile Yerli ve Yabancı Olma Durumu Arasındaki Anlamlı Farklılığa İlişkin t Testi ve Sonuçları
n Erkek
n
Kadın x̅
Erkek
x̅ Kadın Ss Erkek
Ss
Kadın sd T P
Çevresel Problemlerin Ciddiyeti
231 194 4,48 4,35 0,64 0,58 423 2,26 0,02
Çevre Dostu
Olmanın Zorluğu 231 194 3,99 4,12 1,06 0,82 423 0,00 0,15
Çevre Dostu
Olmanın Önemi 231 194 4,56 4,37 0,79 0,60 423 0,15 0,00
İşletmelerin Sorumluluk Düzeyi
231 194 2,44 2,84 0,83 0,98 423 0,02 0,00
*p<.05 düzeyinde anlamlıdır.
Tablo 10’da görüldüğü gibi, çevre dostu tutumu oluşturan boyutların aritmetik ortalamalarının turistlerin yerli ve yabancı olma durumuna göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla n bağımsız grup t testi yapılmıştır. Bu bulgulara göre çevre dostu olmanın zorluğu (t=2,26; p<.05), çevre dostu olmanın önemi (t=0,15;
p<.05) ve işletmelerin sorumluluk düzeyi (t=0,15; p<.05) boyutlarının yerli ve yabancı olma durumuna göre aralarındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur.
Elde edilen sonuçlara göre yerli turistlerin çevresel problemleri daha fazla ciddiye aldıklarını ve çevre dostu olmaya daha fazla önem verdiklerini ortaya koyarken, yabancı turistlerin işletmelerin çevre ile ilgili sorumluluklarını daha fazla gerçekleştirdiği düşüncesine sahip olması dikkat çeken sonuçlar arasındadır. Bu sonuçlara göre yabancı turistlerin ülkelerinde yer alan işletmeleri daha duyarlı bulmasının sebebinin ülkelerinin gelişmişlik düzeyi ile ilgili olabileceği düşünülmektedir.
Eğitim Durumuna Göre Turistlerin Çevre Dostu Tutumlarının Değerlendirilmesi
H1d: Turistlerin eğitim durumları ile çevre dostu tutumları arasında anlamlı bir farklılık vardır.
Tablo 11: Turistlerin Çevre Dostu Tutumlarının Eğitim Değişkenine Göre Farklılığını Gösteren One-Way ANOVA Testi ve Sonuçları
Çevre Dostu Tutum
Tanımlayıcı İstatistikler
Eğitim Durumu n Ortalama s.s.
İlköğretim Lise Üniversite Lisansüstü
16 61 267
81
3,57 3,93 3,89 3,93
0,49 0,45 0,42 0,42
Çevre Dostu Tutum
Varyans Kaynağı s.d. Kareler Toplamı Kareler
Ortalaması F Sig.
Gruplar arası 3 1,854 ,618
3,317 0,02
Gruplar içi 421 78,455 ,186
Toplam 424 80,309
Çoklu Karşılaştırmalar Çevre Dostu Tutum Tukey Testi
(I) Eğitim Durumu (J) Eğitim Durumu Ort. Farkı
(I-J) Sig.
İlköğretim
Lise Üniversite Lisansüstü
-,358* -,314* -,358*
0,01 0,02 0,01
Lise
İlköğretim Üniversite Lisansüstü
,358* ,044 -,000
0,01 0,88 1,00 Üniversite
İlköğretim Lise Lisansüstü
,314* -,044 -,044
0,02 0,88 0,84 Lisansüstü
İlköğretim Lise Üniversite
,358* ,000 ,044
0,01 1,00 0,84
*p<.05 düzeyinde anlamlıdır.
Tablo 11’de“görülebileceği üzere çevre dostu tutumun eğitim durumuna göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla yapılan tek yönlü varyans analizi (ANOVA) sonucunda, çevre dostu tutumun (F3-421 =3,317; p<.05) eğitim durumları açısından farklılık gösterdiği tespit edilmiştir. Bu işlemin ardından ANOVA sonrası belirlenen anlamlı farklılığın hangi eğitim durumu grubundan kaynaklandığını belirlemek gerekmektedir.”
ANOVA“sonrası hangi çoklu karşılaştırma tekniğinin kullanılacağına karar vermek için öncelikle Levene’s testi ile grup dağılımlarının varyanslarının homojen olup olmadığı hipotezi sınanmış, varyansların eğitim durumu (p>.05) için homojen olduğu saptanmıştır. Bu nedenle, Tukey çoklu karşılaştırma testi tercih edilmiştir.”
Test sonuçlarına göre lise (x̅=3,93), üniversite (x̅=3,89) ve lisansüstü (x̅=3,93) eğitim alan kişilerin ilköğretim düzeyinde eğitim alanlara (x̅=3,57) göre daha fazla çevre dostu tutuma sahip oldukları görülmektedir. Eğitim düzeyi arttıkça çevre dostu tutuma sahip olma oranı da artmaktadır denilebilir.
Tablo 12: Çevre Dostu Tutumu Oluşturan Boyutlar ile Eğitim Durumu Arasındaki Anlamlı Farklılığa İlişkin One- Way ANOVA Testi ve Sonuçları
Kareler
toplamı sd Kareler
ortalaması F p
Çevresel Problemlerin Ciddiyeti
Gruplar arası 1,843 3 ,614
1,59 0,19
Gruplar içi 162,24 421 ,385
Toplam 164,09 424
Çevre Dostu Olmanın Zorluğu Gruplar arası 11,719 3 3,906
4,31 0,00
Gruplar içi 380,92 421 ,905
Toplam 392,64 424
Çevre Dostu Olmanın Önemi
Gruplar arası ,895 3 ,298
0,57 0,63
Gruplar içi 219,64 421 ,522
Toplam 220,53 424
İşletmelerin Sorumluluk Düzeyi Gruplar arası 5,505 3 1,835
2,16 0,09
Gruplar içi 356,25 421 ,846
Toplam 361,76 424
*p<.05 düzeyinde anlamlıdır.
Tablo 12’de“görülebileceği üzere çevre dostu tutumu oluşturan boyutların, turistlerin eğitim durumuna göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla tek yönlü varyans analizi (ANOVA) yapılmıştır.
Elde edilen sonuçlara göre, çevre dostu olmanın zorluğu (F3-421=4,31; p<.05) boyutunun eğitim durumları açısından farklılık gösterdiği tespit edilmiştir. Bu işlemin ardından ANOVA sonrası belirlenen anlamlı farklılığın hangi eğitim durumu grubundan kaynaklandığını belirlemek gerekmektedir.”””
“ANOVA sonrası hangi çoklu karşılaştırma tekniğinin kullanılacağına karar vermek için öncelikle Levene’s testi ile grup dağılımlarının varyanslarının homojen olup olmadığı hipotezi sınanmış, varyansların çevre dostu tutumun
