TURK YUKSEKOGRETiMiNiN

T.e.

YUKSEKOGRETiM KURULU BA~KANLIGI

TURK YUKSEKOGRETiMiNiN

BUGUNKU DURUMU

Mart 1999

i(:iNDEKiLER

BOIum 1 Giri~

BOIum 2 Tarihl;e

Boliim 3 Universitelere Ba~vuru ve Yerle~tirme

3.1 <;e~itli Liselerden Mezun Olan Ogrenci SayIlan 3.2 Ba~vuru SaYllan

2 7 7 3.3 Ytiksekogretim Kurumlarma Y erle~tirme 7

3.4 <;e~itli Ogrenci Gruplannm Ba~an Oranlanllln irdelenmesi 3.5 Ytiksekogretim Giri~ Sisteminde YapIlan Diizenlemeler

10 l3 14

Boliim 4 Ogrenci ve Ogretim Elemam Saydan 16

4.1 Lisans ve On Lisans Ogrenci SayIlan 16

4.2 Lisanstistil Ogrenci SayIlan 23

4.3 Ogretim Elemalll SayIlan 25

Boliim 5 Ogretim Uyesi Yeti~tirme 30

5. I Yurt DI~ma Lisansustil Egitim Amaclyla Eleman Gonderme 31

5.1.1 istatistiksel veriler 32

5.1.2 Yiiksekogretim Kurulu tarafmdan yapIlan diizenlemeler 41 5.2 Yurt iyi Lisansiistti Programlann Etkin Hale Getirilmesi 44 5.3 Yurt DI~ma Eleman Gondermede Mevzuat Dilzenlenmesi 46

5.4 Ogretim Elemanlan Maa~lan 47

5.4.1 Ogretim elemanlan maa~larmm yurt iyindeki maa~larla kar~I1a~tmlmasl ⁴⁸

5.4.2 Ogretim elemanlan maa~larmm ^yurt dl~mdaki maa~larla kar~lla~tIrllmaSI ⁴⁹

5.4.3 Ogretim elemanlan maa~lannm yeniden dtizenlenmesi 50

Bolum 6 Program Geli~tirme 52

6. I Ogretmen Yeti~tirme 53

6.1.1 YOK/Dtinya Bankasl Milli Egitimi Geli~tirme ^{Projesi 53}

6.1.2 Miifi"edat geli~tirme 53

6.1.3 Burslar 55

6. 1.4 Donalllm satm alma 59

6.1.5 Ogretmen yeti~tirme ile ilgili yurt dl~l lisanstistti burslan 59

6.2 Meslek Yilksekokullan 6 I

6.2. I Fiziki imkanlar 6 I

6.2.2 Ogretim elemalll ve ogrenci durumu 62

6.2.3 Meslek ytiksekokullarma gelen ogrenci profilleri 62

6.2.4 Mesleki ve Teknik Egitim Bolgeleri (METEB) 62

6.2.5 StajlEndiistriye dayah egitim 64

6.3 Atattirk ilkeleri ve inkIlap Tarihi 65

BOIum 7 Projeler 68

7.1 Kamu Kaynaklannm Yiiksekogretim Kurumlanna Tahsisinde

Yeni Sistem Geli~tirilmesi 69

7.2 Akademik Degerlendirme Pilot <;ah~masl 70

7.2.1 Egitim fakilltelerinin akademik degerlendirilmesi (akreditasyon) 71 7.3 Ttirkiye Oniversiteleri iyin Bili~im Egitimi Program Ian Geli~tirilmesi 72 7.4 Yilksekogretim Kurumlan Arasmda Uzaktan Egitim Seyenekleri ile

ilgili Fizibilite <;ah~masl 73

7.4.1 Uzaktan egitim teknolojileri ve aylkogretim 73 7.4.2 Uzaktan egitim teknolojilerini yaygmla~tlrma imkanlan 75 7.5 Ulusal Akademik Ag ve Bilgi Merkezi (ULAKBiM) ile ilgili <;ah~malar 80

7.5.1 ULAKNET Kurulumu 80

7.5.2 Cahit ArfBilgi Merkezi hizmetleri 82

7.6 Stratejik Ara~tIrma ve EtUdler Milli Komitesi 83

BoHim 8 YiiksekOgretimin Finansmam 85

8.1 Biit<;e Odenekleri 85

8.2 Ogrenci Ba~ma Biit<;e Odenekleri 88

8.3 Yatmm Odenekleri 90

8.4 Cari Odenekler 95

8.5 Devlet Dniversitelerinin Gelir Kaynaklan 95

8.6 Ogrenci Ba~ma Cari Maliyetler ve Ogrenci Katk1 Paylan 97

8.7 Yiiksekogretimin Finansmam i<;in Oneriler 98

BOIiim 9 Ara~tIrma ve Yaym Faaliyetleri 100

Boliim 10 Tiirk ve Akraba Topluluklan He ili~kiler 105

10.1 TUrk Cumhuriyetleri ve Balkanlarda Ya~ayan Tiirk ve Akraba

Topluluklarmdan Gelen Ogrenciler 105

10.1.1 TUrk<;e ogretimi 111

10.1.2 Ogrencilerin ba~an durumu 111

10.2 Yurt D1~mda Okuyan T.C. Vatanda~l Ogrenciler 112

10.3 Ogretim Dyeleri 117

10.4 Yurt D1~mda Kurulan Ortak Dniversiteler 117

10.4.1 Uluslararas1 Hoca Ahmet Yesevi Tiirk-Kazak Dniversitesi 117 10.3.2 K1rg1zistan-Tiirkiye Manas Dniversitesi 119 10.5 Vak1f, ~irket, Demek ve ~ah1slar Tarafmdan A<;tlan Yiiksekogretim Kurumlan 120

10.6 i~birligi Anla~malan 121

10.7 Diploma Denkligi 121

BOIiim It'Sorunlar ve Oneriler 123

11.1 Yiiksekogretim Kanunu'nda Yaptlmas1 Gnerilen Degi~iklikler 123 11.2 Biit<;e Kanunu'nda Yaptlmas1 Gnerilen Degi~iklikler 125 11.2.1 1999 Mali Y1h Biit<;e Kanun Tasar1smda ilk defa yer alan hUkiimler 128 11.2.2 Yiiksekogretim Kurulu'nun teklifi iizerine 1998 Mali Y1h Biit<;e

Kanununda ve 1999 Mali Y 1h Biit<;e Kanun Tasansmda yer alan hiikUmler 131

Boliim 1

Giri~

Bu rapor, Mart 1999 tarihi itibanyla TUrk yiiksekogretim sisteminin durumunu saYlsal veriler yanmda, kalite dUzeyi bakImmdan da irdelemekte ve mevcut sorunlarm giderilmesi amaclyla 1998 ve 1999 yIllannda yapIlan <;ah~malan ozetlemektedir.

Aynca, yUksekogretimde kar~Ila~llan darbogazlar ve <;ozUm onerileri somut olarak ortaya konulmu~tur.

TUrk yiiksekogretiminin bugiin ula~ml~ oldugu noktanm tarihsel bir perspektif i<;inde goriilebilmesi i<;in sistemin tarih<;esi Boliim 2'de ozetlenmi~tir. Universitelere

ba~vuran ve yerle~tiren ogrencilerle ilgili bilgiler Boliim 3 'te, iiniversitelerdeki toplam kaYlth ogrenci sayllarl ile ogretim elemam saYllarl ise Boliim 4'te verilmi~tir. Bu konuyla ilgili veriler, Ogrenci Se<;me ve Yerle~tirme Merkezi'nde (OSYM) var olan bilgi ve <;ah~malardan ahnml~tlr. Universitelerimizin eksikligini <;ektigi ogretim Uyesi ihtiyacmm kar~Ilanmasl amaclyla yapIlan <;ah~malar BolUm 5'de anlatllml~tlr.

Boliim 6'da, Egitim FakUlteleri ve Meslek Yiiksekokullarl ile ilgili yapIlan dUzenlemeler hakkmda bilgi verilmi~tir.

Ulkemizin uluslararasl rekabet gUcUnUn artmlmaSl i<;in gerekli unsurlardan biri

yeti~mi~ ins an gUcU, digeri ise yeni bilgiler Uretme kapasitesidir. Hi<;bir te~vik unsuru i<;ermeyen mevcut bUrokratik yapl i<;erisinde, Universitelerimizin bu konularda atlhm yapmalarl imkanslz hale gelmi~tir. YUksekogretim sistemimizin sorunlanm belirleyerek <;ozUm Uretmek araYI~mda olan Kurulumuzun yapml~ oldugu <;ah~malar

Boliim 7' de verilmi~tir.

Yiiksekogretimin finansmanl ile ilgili saYIsal bilgiler Boliim 8'de, ara~tHma ve yaym faaliyetleri ile ilgili veriler ise Bo!iim 9'da yer alml~tH. Son yIllarda, TUrk Cumhuriyetleri ile Asya ve Balkanlarda ya~ayan TUrk ve Akraba Topluluklan ile olan

ili~kilerimiz bUyiik onem kazanml~tlr. Bu iilkelerle yUksekogretim alanmda yapllan ortak <;ah~malar Boliim lO'da anlatIlml~tlr. Son olarak, geli~mi~ iilkelerde oldugu gibi, iiniversitelerimiz arasmda rekabet ortamI olu~turarak kalite dUzeyinin artmlmasl amaclyla Yiiksekogretiru Kurulu'nun yaptlgl <;ah~malar ve somut oneriler Boliim 11' de sunulmu~tur.

Boliim 2

Turk yiiksekogretiminin tarihine ili~kin yaymlarm neredeyse tUmiinde, Sel<;uk Tfuklerinin 11. yuzYllda Bagdat'da kurduklan Nizamiye Medresesi ile Fatih Sultan Mehmet'in 1463'te kurdugu istanbul Medresesi'ne atlflar vardu. Ancak, islam Ulkelerinin ve bu Ulkelerdeki kurumlann, Avrupa'mn karanhk <;aglannda, daha onceki bilimsel birikimi muhafaza ettikleri, hatta bilime bazl katkllarda bulunduklan, bu birikimin EndUlus yoluyla Avrupa'ya ge<;tigi ve islam medreselerinin aym yolla Orta

<;ag A vrupasl 'ndaki universiteleri etkiledikleri ne kadar dogruysa, bugunku Turk yuksekogretiminin kokenlerini medreselerde aramak da 0 kadar yanh~tu.

Buglinkli yuksekogretim kurumlanmlz, Bah' da oldugu gibi yuzlerce Yllhk bir slire<;

i<;inde tlirludegi~ik1iklere ugrayarak ve hatta yer yer verilen buyUk mucadeleler sonucunda ~ekillenmemi~, tersine, daha oncebu alandaki kurumlarlmlzm yerine ge<;mek uzere, Batl'dan oldugu gibi aldlglmlz kurumlardu.

Bah tUru yuksekogretim kurumlarmm Ulkemizdeki ilk ornekleri, 1773 'te kurulan Muhendishane-i Bahri-i Humayun, 1795'te kurulan Muhendishane-i Berri-i Hlimayun, 1827'de kurulan Tlbbiye ve 1834'te kurulan Harbiye'dir. Ondokuzuncu yiizYllm sonuna dogru ve 20. yiizyllm ba~mda, Fransa'daki Grandes Ecoles 'e benzer bir ~ekilde <;e~itli bakanhklara bagh olarak kurulan MUlkiye Mektebi (1877), Hukuk Mektebi (1878), Ticaret Mekteb-i Alisi (1882), Mekteb-i Sanayi-i Nefise-i Sahane (1882) ve 1909'da Muhendis Mekteb-i Alisi adl ile reorganize edilen Muhendishane ile ara kademe teknik personel yeti~tirmek amaclyla 1911' de kurulan KondliktOr Mekteb-i Alisi Ulkemizdeki Bah turu yliksekogretim kurumlanmn diger ornekleridir.

Bu kurumlann bazllarl buglinku istanbul Teknik Universitesi (iTU), Marmara, Mimar Sinan ve Ylldlz Teknik Universitelerinin nliveleridir. 1863 'te kurulan ve 1912'de muhendislik bolUmleri eklenen Robert Kolej ise Ulkemizdeki ilk Anglo-Amerikan tliru yliksekogretim kurumu olup, buglinku Bogazi<;i Universitesi'nin nuvesidir.

GUlhane Fermanl'ndan klsa bir sure soma modern bir iiniversitenin kurulmasl, 1846'da zamamn Maarif Meclisi'nce kabul edilmi~ ve universite 1865'te a<;llml~tlf.

1870 ve 1874'te iki kez reorganize edildikten soma 1881 'de kapanan universite, 1900'de Dar'Ul-flinuni Osmani adl ile tekrar a<;llml~ ve yeni kurulan Ulum-i Aliye-i Diniye, Edebiyat, Ulum-l Riyaziye ve Tabiiye ~ubelerinin yamnda, daha once

kurulmu~ olan Tlbbiye ve Hukuk mektepleri de Darulflinun'a baglanml~tu.

Curnhuriyet'in ilamnm hemen ardmdan ba~latllan egitim seferberligi ile yliksekogretim kurumlanmn Anadolu'ya yayllmasmdaki ilk adlmlar atllmaya

b~lanml~ ve Ankara'da 1925 'te Hukuk Mektebi, 1926' da Gazi Egitim EnstitUsli, 1930'da ise Ziraat Enstitusli kurulmu~tur.

2

Atatfuk, Cumhuriyet'in ilanmdan sonra DarUlftinun uzerinde onemle durmu~ ve bu kurumu degerlendirmek uzere davet edilen isvi<;re'li Profesor Albert Ma1che'nin 31 MaYls 1932 tarihli raporundan klsa bir stire sonra 1933'te Dartilftinun lagvedilerek yerine istanbul Universitesi kurulrnu§tur. 1933 Reformu (Kanun No: 2252), ragdaI iiniversitenin iilkemizdeki gerrek ba$langlcldlr.

Ytiksek Muhendis Mektebi'nin 1944'te reorganize edilmesi ile iTU kurulrnu~ olup bunu 1946'da, Ankara'da daha once kurulmu~ olan mektep, fakulte ve enstitUlerin birle~tirilmesiyle kurulan Ankara Universitesi izlerni~tir. Aynca, 1946' da 2252 sayIlI Kanun yururlUkten kaldmlrnl~, <;lkanlan 4936 sayIlI Kanunla tiniversitelere muhtariyet verilmi~tir.

1955-1957 yIllarl arasmda kurulan Ege Universitesi, Karadeniz Teknik Universitesi, Orta Dogu Teknik Universitesi (ODTU) ve Atatiirk Universitesi ile ytiksekogretimin Anadolu'ya yaYllmasl hlZ kazanrnl~tlr.

1973-1981 araSI universitelerin tam anlaml ile Anadolu'ya yaYlldlgl bir donemdir.

Tfukiye'nin her baklrndan zor ~artlar altmda bulundugu bu donemde, Diyarbaklf,

Eski~ehir, Adana, Sivas, Malatya, Elazlg, Samsun, Konya, Bursa ve Kayseri'de on yeni tiniversite kurulmu§ ve boylece ulkemizdeki tiniversite sayISI on dokuza

yukselrni~tir. Hlzla artrnakta olan universite ve bunlara ba~vuran ogrenci saYllarl kar§lsmda 1974 yIlmda Dgrenci Sec;me ve Yerle~tirme Merkezi (OSYM) kurularak universitelere merkezi smavla ogrenci ahnrnasma ba~lanrnl~tlr. Yuksekogretime artan talep kar~lsmda, aym Yll kurulan ve mektupla ogretim yapan YAYKUR ile Ulkernizde orgtin ogretirn yanmda a<;lkogretim veya daha dogru bir deyirnle uzaktan ogretirne de

ba~ lanrnl§tlr.

Burada bir parantez a<;arak, ytiksekogretimde universiteler dl§mdaki geli~melere de klsaca bakmakta yarar vardlf. Universitelerden farklI olarak, BatI'daki politekniklere benzer bir §ekilde kitlesel mesleki egitime aglrhk vermek amaclyla kurulan akademiler, zaman i<;inde bu ama<;lanndan uzakla§ml§lar ve 1977' de <;lkariian 2095 sayIlI Kanunla tiniversiteler ile akademiler arasmda i~levsel farkhhk fiilen ortadan

kalkml~tIr. Ancak, universiteler ile akaderniler arasmda <;eki~me ba~laml§ ve Danl~tay

akadernilerin <;Ikardlgl yonetrnelikleri stirekli olarak iptal etrni~tir.

Hlzla artan gen<; ntifusun ytiksekogretime olan talebi 1960'h Ylllarm ortalanndan

ba~layarak, <;e~it1i alanlarda mesleki ogretirn yapan elliye yakm, kar ama<;h ytiksekokulun a<;Ilmasma yol a<;rnl~ ve bu okullardaki ogrenci saYlSI klsa sfue i<;inde elli bine ula~ml§tlr. Ancak, Anayasa Mahkernesi'nin bu okullarl 1971 'de Anayasa'ya aykm bulmasl ile bu okullar 1418 saYIh Kanunla akademilere baglanrnl~tlf.

1981 Yllma gelindiginde tilkernizde:

• Universiteler

• Akademiler

• Bir klsml diger bakanhklara, <;ogu Milli Egitim Bakanhgl 'na bagh iki Yllhk meslek ytiksekokullarl ile konservatuvarlar

• Milli Egitim BakanlIgl'na bagh u<; YIlhk egitim enstittileri

• YAYKUR

3

olmak uzere be~ turde, toplam 166 yUksekogretim kurumunda 20.816 ogretim elemanl gorev yapmakta ve YAYKUR'a kaYlth 9.742 ogrenci dahil, toplam 237.369 ogrenci ogrenim gormekte idi.

1981 'de <;Ikanlan 2547 sayih Yuksekogretim Kanunu i1e ulkemizdeki tum yfiksekogretim kurumlan YiikselWgretim Kurulu (YOK) <;afiSI altmda toplanrrl1~,

akademiler universitelere, egitim enstitUleri egitim fakultelerine donu~tfirUlmu~ ve konservatuvarlar ile meslek yfiksekokullan liniversitelere baglanml~ttr. Bu duzenietne kapsammda istanbul'da Mimar Sinan, Marmara ve YlldlZ Teknik, Ankara'da Gazi, Antalya'da Akdeniz, izmir'de Dokuz EylUl ve Edirne'de Trakya Universiteleri mevcut kurumlann reorganizasyon ve birle~tirilmesi ile olu~turulmu~, Van'da ise Yuzuncu YII Universitesi adl ile yeni bir liniversite kurulmu~tur. Boylece, TUrk yfiksekogretim sistemi 1982 YIlt itiban ile yirmi yedi liniversite ile bunlara baglt fakulte, enstitfi, yuksekokul, konservatuar ve meslek yuksekokullanndan olu~an birle~ik bir yaplya donu~turUlmu~tur. Bu meyanda, Y A YKUR'un i~levleri Anadolu Universitesi'ne baglt A<;lkogretim Fakultesi'ne devredilerek uzaktan ogretimin Ulkemizde yaygmla~masl hlzlandmlml~tlr.

Anayasa'da yer alan hukumlere uygun olarak getirilen yeni yasal duzenleme ile kaT amaCI gutmeyen vaklflann ozel yuksekogretim kurumlan kurmalanna imkan

saglanml~tlf. Bu tur ilk liniversite olan Bilkent Universitesi 1984'te kurularak faaliyete ge<;mi~tir. Ancak, Bilkent Universitesi'nin yasal konumu, Anayasa Mahkemesi'nde a<;llan iki davamn sonucunda Mahkeme'nin bu tur universitelerin de kanunla kurulmasl gerektigine karar vermesi uzerine, 1992 Yllmda <;Ikanlan 3785 saYlh Kanunla a<;lkltga kavu~mu~tur.

ODTU'ye bagh olarak faaliyet gosteren Gaziantep'teki fakulte ve okullardan olu~an

Gaziantep Universitesi'nin 1987'de kurulmasl ile universite saylSl yirmi dokuza

yfikselmi~tir .

3 Temmuz 1992'de <;Ikartlan 3837 saYIh Kanunla, <;ogu daha once 0 illerde mevcut olan birimlerin nuve te~kil ettigi, 21 yeni universite ile 2 yuksek teknoloji enstitfisunun Afyon, Aydm, Bahkesir, Bolu, <";anakkale, Denizli, Hatay, Kars, Isparta, izmir, Kahramanmara~, Kmkkale, Kocaeli, KUtahya, Manisa, Mersin, Mugla, Nigde, Sakarya, ~anllUrfa, Tokat ve Zonguldak illerimizde kurulmasl ile universite saYlmlZ elliu<;e yukselmi~tir.

1993'te Anadolu Universitesi'nin ikiye boHirtmesi ile Eski~ehir'deki ikinci liniversite olan Osmangazi Universitesi, 1994'te Ulkeftiizin u<;uncu vakif tllliversitesi olan

Ba~kent Universitesi ile FranSIzca egitim yapan Galatasaray Universitesi kurulmu~tur.

1996'da 5, 1997'de 8, 1998'de ise 2 vakif universitesinin kurulmasl ve turkiye Cumhuriyeti Hukumeti ile Almanya Federal Cumhuriyeti Hukfimeti arasmda imzalanan anl~maya gore kurulmasl kararla~tlfllan istanbul Batt Universitesi ile Ulkemizdeki yfiksekogretim kurumu saYlsl 72'ye yUkselmi~tir. Bunlardan, Sabanci ve

Bah<;e~ehir Universiteleri 1999-2000 egitim-ogretim Yllmda faaliyete ge<;ecektir.

istanbul Batt Universitesi ise henuz faaliyete ge<;memi~tir. Yuksekogretim kurumlanmlzm kurulu~ tarihleri Tablo 2.1' de gosterilmi~tir.

4

/

/

Tablo 2.1 Kurulu~ tarihlerine gore iiniversiteler.

Universite Bulundugu il ^Kurulu~

Tarihi

1 ^{istanbul istanbul} 1933

2

3

4 Karadeniz Teknik Trabzon 1955

5 Ege izmir 1955

6 AtatUrk Erzurum 1957

7 Orta Dogu Teknik Ankara 1959

8 Hacettepe Ankara 1967

9

10 Dicle Diyarbaklr 1973

11 <;ukurova Adana 1973

12 Anadolu Eski~ehir 1973

13 Curnhuriyet Sivas 1974

14 inonii Malatya 1975

15 Fuat Elazlg 1975

16 Ondokuz MaYls Samsun 1975

17 Selyuk Konya 1975

18 Uludag Bursa 1975

19 Erciyes Kayseri 1978

20 Akdeniz Antalya 1982

21 Dokuz Eyliil izmir 1982

22 Gazi Ankara 1982

23 Marmara istanbul 1982

24 Mi111ar ~ Sinan istanbul 1982

25 ^{Trakya Edime} 1982

26 YlldlZ Teknik istanbul 1982

27 Yiiziincii Y 11 ~~ Van 1982

28 Bilkent Ankara 1984

29 ~ (jaziantep Gaziantep 1987

30 Koy istanbul 1992

31 Abant izzet Baysal Bolu 1992

32 Adnan Menderes Aydm 1992

33 Afyon Kocatepe Afyon 1992

34 Bahkesir Bahkesir 1992

35 Celal Bayar Manisa 1992

36 <;anakkale Onsekiz Mart <;anakkale 1992

37 Dumlupmar Kiitahya 1992

38 Gaziosmanpa~a Tokat 1992

39 Gebze Yiiksek Teknoloji Enstitiisii Kocaeli 1992

40 Harran ~anhurfa 1992

41 izmir Yiiksek Teknoloji Enstitiisii izmir 1992

42 Kafkas Kars 1992

43 Kahramanrnara~ Siityii imam Kahramanmara~ 1992

44 Kmkkale Kmkkale 1992

5

Tablo 2.1 (Devam)

45 Kocaeli Kocae1i 1992

46 Mersin i<;e1 1992

47 Mugla Mug1a 1992

48 Mustafa Kemal Hatay 1992

49 Nigde Nigde 1992

50 Pamukkale Deniz1i 1992

51 Sakarya Sakarya 1992

52 Siileyman Demire1 Isparta 1992

53 Zonguldak Karaelmas Zonguldak 1992

54 Ba~kent Ankara 1993

55 Osmangazi Eski~ehir 1993

56 Galatasaray istanbul 1994

57 Fatih istanbul 1994

58 I~lk istanbul 1996

59 istanbul Bilgi istanbul 1996

60 SabanCl istanbul 1996

61 Yeditepe istanbul 1996

62 Kadir Has istanbul 1996

63 Atlhm Ankara 1997

64 Beykent istanbul 1997

65 Cag Tarsus 1997

66 Cankaya Ankara 1997

67 Dogu~ istanbul 1997

68 istanbul Kiiltiir istanbul 1997

69 Maltepe istanbul 1997

70 Bah<;e~ehir istanbul 1998

71 Hali<; istanbul 1998

72 istanbul Batl istanbul 1998

Boylece, 1923-1924 egitim-ogretim yllmdan 1998-1999 egitim-ogretim yllma kadar ge<;en 75 Yllhk Cumhuriyet doneminde:

• Yiiksekogretim kurumu saYlsl l' den 72 'ye,

• Ogrenci saYlSl 2.914'den 1.374.45Tye ,

• YIlhk mezun saylSl 321 'den 188.03Tye,

• Ogretim elemam saYlSl 30Tden 59.l70'e

yiikse1mi~ olup, yakla~lk o1arak ogrenci saYlsmda 472, yIlhk mezun saylSlnda 586, ogretim elemam saYlsmda ise 193 kathk artl~1ann ger<;ekle~tirildigi ve yuksekogretim kurumlanmn istanbul' dan Anadolu'nun en ucra ko~elerine kadar yaYllmasmm saglandlgl goriilmektedir.

Zaman zaman i<;inde bulunulan olumsuz siyasi ve ekonomik ~artlara ragmen, yer yer verilen buyUk mucadeleler ve buyUk fedakarhklarla saglanan bu geli~me Turkiye Curnhuriyeti'nin gurur tablolan ve <;agda~ uygarhgl yakalama azim ve iradesinin onemli simgelerinden biridir.

6

Boliim 3

iT niversitelere Ba~vuru ve Y erle~tirme

3.1 <;e§itli Liselerden Mezun Olan Ogrenci Saydan

Ulkemizdeki c;e~itli liselerden mezun olan ogrenci saYllannm yIllara ve lise tlirlerine gore degi~imi Tablo 3.1' de gosterilmi~tir. Bu tabloda gorUldugu gibi, 1982-1983 ogretim yllmda 179.004 olan lise mezunu saylSl, 1997-1998 ders yllmda 476.698'e

yukselmi~tir. 1997-1998 ders Ylh itibanyla genellise mezunlanmn toplam mezunlar ic;indeki payl % 52,5, imam-hatip lisesi kokenlilerin payl % 6,7, diger mesleki ve teknik lise mezunlanmn payl ise % 39,2' dir.

3.2 Ba§vuru Saydan

Yiiksekogretime giri~te, 1981' den bu yana Dgrenci Ser;me ve Yerle.Jtirme Merkezi (OSYM) tarafmdan dlizenlenen iki basamakh Dgrenci Ser;me ve Yerle.Jtirme Smavl (OSYS) uygulanmaktadlr. 6SYS'ye ba~vuran ogrenci sayIlanmn yIllara gore daglhml Sekil 3.1 'de gosterilmi~tir. 1998 OSYS ic;in ba~vuran aday saylSl ise 1.359.579'dur.

Buradan gorUldugli gibi, yuksekogretime ba~vuru saylSl, son liC; Ylldlr 1.400.000 dolaymdadu.

1400000 1300000 1200000 1100000 1000000 900000·

800000 700000 600000

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

~ekiI3.1 OSYS'ye ba§vuran ogrenci saydarmm ydlara gore degi§imi.

7

Tablo 3.1 Liselerden mezun olan ogrenci sayIlarmm lise tiirlerine ve yIllara gore degi~imi.

1982-83 I 1983-84 1984-85 1985-86 1986-87 1987-88 1988-89 I 1989-90 I 1990-91 I 1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 I 1996-97 I 1997-98

GENEL LisELER ^.

Lise ^{99.729 122.008 107.007 121.163 119.645 131.263 136.393 144.698 176.463 192.162 262.551 247.749 229:951 279.299 390.259 217.102} Anadolu Lisesi ^{1.830 2.161 2.822 2.824 3.159 3.959 4.498 4.722 6.640 7.611 10.799 10.971 18.300 14.785 13.292 12.460 i}

Ak$am Lisesi ^{1.756 775 - - - 528 524 663 658 756 782 1.120 1.193 986 1.486 14.561}

Fen Lisesi ^{90 92 188 282 377 393 421 505 478 770 747 1.132 1.098 968 943 915 !}

Anadolu OUzel Sanatlar Lisesi - - - - - - - - - - ^- - - 460 209 502

Anadolu Ogretmen Lisesi ^{2.275 1.791 2.353 2.588 3.293 3.250 2.892 2.565 2.966 1.348 2.452 2.967 3.839 4.256} , _{4.045 4.733}

00 MESLEKi VE TEKNiK LiSELER

Erkek Teknik Ogretim ^{26.696 31.823 35.115 42.500 47.935 47.118 48.839 58.419 68.617 72.991 94.317 66.512 75.733 92.109 98.850 104.260} Klz Teknik Ogretim 9.599 9.212 8.956 9.277 10.317 11.146 11.768 12.130 12.695 13.132 16.134 16.008 28.471 23.879 30.482 29.218 Ticaret ve Turizm Ogretimi ^{21.327 22.2 1 5 22.772 21.218 20.382 24.790 23.661 30.701 38.783 41.029 48.637 42.332 56.350 53.003 65.233 53.407} imam-Hatip Liseleri ^{10.982 13.573 13.896 15.727 15.974 17.574 17.280 17.060 18.323 20.658 26.285 46.137 41.386 48.480 42.525 31.868} Resmi Liseler Toplaml ^{174.284 203.650 193.109 215.579 221.082 240.021 246.276 271.463 325.623 350.457 462.704 434.928 456.321 518.225 647.324 469.026} i

Ozel Liseler Toplaml ^{4.720 4.542 4.711 5.362 5.371 6.337 6.867 7.593 9.921 11.411 12.278 13.834 16.517 13.078 16.288 7.672 I} GENEL TOPLAM ^{179.004 208.192 197.820 220.941 226.453 246.358 253.143 279.056 335.544 361.868 474.982 448.762 472.838 531.303 663.612 476.698 !}

Yiiksekogretime giri~ ic;in:

• Lise son smlf ogrencileri (beklemeli ve dl~ardan bitirenler dahil),

• Daha once girip de smaVl kazanamayanlar,

• Daha once smaVl kazamp, bir yiiksekogretim programma yerle~tirildigi halde tekrar smava girenler,

olmak iizere ba~hca iiC; grup ogrenci 6SYS'ye ba~vurmaktadlf. OSYS'ye 1998 yllmda

ba~vuran 1.359.579 ogrenciden 1.318.049'u birinci basamak smavma girmi~tir. Bu adaylann yakla~lk % 31,Tsi lise son smlf ogrencisi, % 47,3'ii 6SYS'ye daha once girip kazanamayanlar, % 20,9'u ise daha onceki Yillarda bir yiiksekogretim programma yerlqtirilenlerdir.

Lise son smlf ogrencilerinin OSYS 'ye yapllan ba~vurular ic;erisinde payl, Sekil 3.2' den goriildiigii gibi, % 31,7 ile % 40 arasmda degi~mektedir. <;ok biiyiik saYldaki ogrenci kitlesi smava ilk kez deneme ic;in girmekte ve mezun olduktan soma en az bir Ylh smavlara hazlrlanmakla gec;irmektedir. Yiiksekogretime daha once girmeye hak

kazanml~ ogrencilerin yakla~lk be~te biri ise, girdikleri programlardan c;e~itli

nedenlerle memnun kalmayarak tekrar smava girmektedir.

42

40

38

% 36

34

32

30

1920 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

~ekil 3.2 Lise sq,. simftaki ogrencilerin toplam ba~vuru i~indeki paYI.

Tiirk yiiksekogretim sistemi iizerinde olu~an demografik baskmm temel nedeni, genel lise mezunlanmn herhangi bir yiiksekogretim kurumuna giremedikleri takdirde

9

geyimlerini saglayabilecek bilgi ve beceriden btiytik olytide yoksun olmalandu.

Ulkemiz i~ dtinyasmda, i~e yeni girenler iyin dtizenlenen i~ egitimi programlan yaygm olmadlgl gibi, genel lise mezunlanmlzm da egitimleri itiban ile bu till programlara hazlr olup olmadlklan tartl~ma konusudur.

Devlet istatistik Enstittisti'ntin Tablo 3.2'de ozetlenen projeksiyonlarma gore, ytiksekogretim yag ntifusu (18-21 ^ya~) 1995 'ten itibaren azalma egilimine girmi~tir.

Ancak, ortaogretimdeki okulla~ma oram ise stirekli olarak artmaktadlr. Orne gin, 1985-1986'da % 32, 1990-1991 'de % 37,6 olan bu oran, 1996-199Tde % 54,Tye

yiikselmi~tir. Bu nedenle, yiiksekogretime giri~ iyin ba~vuran ogrenci saylSlnda, son Ylllarda gortilen duraganla~ma egilimine ragmen, ontimtizdeki yIllarda artl~

beklenmektedir.

Tablo 3.2 <;ag niifusunun yIllara gore degi~imi.

YII <;ag Niifusu (18-21Ya~)

1994 5.093.000

1995 5.228.000

1996 5.184.000

1997 5.142.000

1998 5.102.000

1999 5.063.000

2000 5.025.000

3.3 Yiiksekogretim Kurumlarma Y erle~tirme

1981-1998 Yillarl arasmda birinci basamak olarak bilinen Dgrenci Ser;me Sznavz'nda (OSS) adaylara sozel ve saYlsal boltimlerden olu~an bir smav uygulanmaktaydl. Sozel boltim Ttirkye'yi kullanma gticti ve sosyal bilimlerdeki temel kavram ve ilkelerde

dti~tinmeyi Olyen sorulardan, saYlsal boltim ise matematiksel ili~kilerden yararlanma gtictinti ve fen bilimlerindeki temel kavram ve ilkelerde dti~tinmeyi olyen sorulardan

olu~maktayd1.

Birinci basamak smavmdan (OSS) en az 120 puan alan ogrenciler, ikinci basamak smaVl olarak bilinen Dgrenci Yerle~tirme Sznavz'na (OYS) girmeye hak kazanmaktaydllar. Ogrenciler, ye~itli alan bilgisi testlerinden olu~an ikinci basamak smaVl sonuylanna gore lisans dtizeyindeki orgtin ogretim programlanna (faktilteler ve 4 Yllhk yiiksekokullar) yerle~tirilmekteydi. Aylkogretim ile on Ii sans dtizeyindeki orgtin ogretim programlanna ise OSS smav sonuylarma gore yerle~tirme yapllmaktaydl.

Toplam yerle~tirilenlerin (aylkogretim dahil) ba~vurulara oram, Sekil 3.3'ten de gortilebilecegi gibi, son yIllarda % 30 dolaymdadlr.

Yerle~tirilen adaylarm, orgtin ogretime ve aylkogretime gore daglhml ise Sekil 3.4'te

gosterilmi~tir.

10

35 30 25

%

o

19901991 1992199319941995199619971998

~ekil 3.3 Toplam yerle~tirilenlerin ba~vurulara oranmm ydlara gore degi~imi.

300000

250000-

200000

150000

100000-

50000

III 6rgiin ogretitre yerle~tirilenler

o

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

~ekiI3.4 Orgiin ogretim ile a~lkogretime yerle~tirilenlerin ydlara gore dagIllml.

11

1998 Ylhnda yapIlan smav sonucunda, 394.432'si ilk yer1e~tirmede ve 26.703'u ek

yer1e~tirmede olmak uzere orgun ogretim ile aylkogretime yer1e~tirilen ve kaydolan ogrenci saYllan Tablo 3.3'te gosterilmi~tir. Orgiin ogretime yer1e~tirilenlerin % 40,4'u hz, % 59,6'Sl ise erkektir.

Tablo 3.3 1998 OSYS'de orgiin ogretim He a';lkogretime yerle~tirHen ve kaydolan ogrenci sayllarl.

Y erle~tirilen Kaydolan KIY

(Y) (K) (%)

ORGUN OGRETiM

Lisans 153.348 139.053 90,7

On Lisans 101.593 80.507 79,2

TOPLAM 254.941 219.560 86,1

A<;IKOGRETiM

Lisans 109.145 82.875 75,9

On Lisans 57.049 40.972 71,8

TOP LAM 166.194 123.847 74,5

GENEL TOPLAM 421.135 343.407 81,5

Goruldugu gibi, orgun ogretimdeki lisans programlanna yerle~tirilen ogrencilerin buyUk yogunlugu kaYlt yaptlrmaktadu. Orgun ogretimdeki on lisans programlanna

yerle~tirilen ogrencilerin yakla~lk % 20'si, aylkogretime yerle~tirilen ogrencilerin ise

yakla~lk % 25'i kaYlt yaptIrmamaktadlr.

Orgun ogretimdeki on lisans programlanna olan talebin, lisans programlanna gore

du~uk olmasmm muhtemel nedenleri, meslek yiiksekokulu mezunlanna yedek subayhk hakkl verilmemesi ve fakulte diplomasma atfedilen sosyal statudur.

Tablo 3.4'ten gorUldugu gibi aylkogretime olan talep, kontenjanlann 1992'den

ba~layarak buyuk oranlarda artmlml~ olmasma kar~m, bagIl olarak azalml~tIr. Bunun

ba~hca nedeni, derece ve kademe ilerlemesi almak amaclyla aylkogretime ba~vllpn

devlet memurlarmm bu talebinin zaman iyinde kar~Ilanml~ olmasldu.

Vaklf universitelerine yerle~tirilen toplam 17.551 ogrencinin iiniversitelere gore dokiimu Tablo 3.5'te verilmi~tir. Buna gore, vaklf universitelerinin toplam orgiin

~gretime yerle~tirilenler iyindeki payl % 6,9'dur.

1998 Ylhnda Kuzey Klbns TUrk Cumhuriyeti'ndeki iiniversitelere 4.696, Turk Cumhuriyetlerindeki ye~itli universitelere 814 ogrenci yerle~tirilmi~1ir.

12

Tablo 3.4 A~Ikogretim programlarma yerle~tirilen ve kayd yaptIrmayan ogrenci saydarmm ydlara gore dagdImI.

Yd Kontenjan Y erle~tirilen KaYIt YaptIrmayan SaYI Yiizde

1983 35.000 14.982 - ^-

1984 40.000 47.999 16.996 35,4

1985 50.000 60.000 19.545 32,6

1986 60.000 68.911 26.189 38,0

1987 55.000 73.828 19.619 26,6

1988 60.000 81.356 17.067 21,0

1989 65.000 85.056 15.910 18,7

1990 65.000 83.388 16.366 19,6

1991 65.000 82.767 16.104 19,5

1992 205.917 132.561 23.831 18,0

1993 616.220 241.686 101.811 42,1

1994 991.661 165.853 44.470 26,8

1995 979.595 167.605 53.201 31,7

1996 575.220 185.136 46.780 25,3

1997 580.220 191.265 45.880 24,0

1998 Smlr yok 166.194 42.347 25,5

* ..

AOF Kamu Yonetimi Boliimii hari«.

Tablo 3.5 1998 Ydmda vakIfiiniversitelerine yerle~tirilen ogrenci saydarI.

Universite Ogrenci

Universite Ogrenci

SaYIsI SaYIsI

Bilkent 3.685 Dogu~ 645

Yeditepe 2.337 Atlhm 579

istanbul Bilgi 2.335 Beykent 524

Fatih 2.080 Maltepe 462

Ba~kent 1.558 I~lk 392

<;ankaya 1.174 Koy 200

istanbul Ki.iltUr 785 Kadir Has 22

<;ag 773

3.4 <;e~itli Ogrenci Gruplarmm Ba~arI Oranlarmm irdelenmesi

1998 yllmda aSS'ye giren 1.318.049 adaym % 39,2'si hz, % 60,8'i erkektir. Bu smavda 105 ve daha yiiksek puan alan aday saYlsl 952.955; 120 ve daha yiiksek puan alarak aYS'ye girme hakkl kazanan aday saylSl ise 604.032'dir.

1998 Ogrenci Yerle~tirme SmavI'na (ayS) girmeye hak kazanan 604.032 adaydan 541.642'si smava girmi~tir. Sadece ass sonucu ile yerle~mek isteyen adaylarla birlikte 703.554 aday yerle~tirme i~lemine almarak 421.135 aday yerle~tirilmi~tir.

ThlJiJa~sQ,zi.i.edi.1m3, ~UPQ,g,r~~lQ,~l Tablo, 3.6'dagOs.te!~tir ..

13

Tablo 3.6 Yerle~tirme sonu~larma gore ~e~itli gruplarm ba~arl yiizdeleri.

AdayGrubu OSS'ye Giren Y erle~tirilen Ba~arI Yiizdesi

Lise son slmf ogrencisi 418.298 84.580 20,2

Daha once kazanamayan 623.693 231.428 37,1

Daha once kazanan 276.057 105.127 38,1

TOPLAM 1.318.048 421.135 31,9

Buradan gorUldugu gibi, ilk SlraYI % 38,1 ba~an oranlyla daha onceki yIllarda smaVI kazananlar almakta, bu grubu % 37,1 ile daha onceki yIllarda smava girip kazanamayanlar izlemekte ve ⁰ yIlki lise son slmf ogrencileri ise % 20,2 ba~an oram ile en sonda gelmektedir. Gerek ilk basamak gerekse her iki basamak sonucunda ortaya ylkan bu sualama, ortaogretimle yuksekogretime giri~ arasmdaki kopuklugun aylk gostergesidir.

3.5 Yiiksekogretime Giri~ Sisteminde Yapdan Diizenlemeler

Ulkemizde uygulanmakta olan yuksekogretime giri~ sistemi surekli ele~tiri konusu olmaktadu. Bu ele~tirilerin temelinde, uygulanmakta olan smav sisteminin lise egitimini neredeyse devreden ylkardlgl, ogrencileri smav stresine soktugu ve smava hazuhk kurslannm ailelere buyuk bir mali yuk getirdigi yatmaktadu. Bu ele~tirilerin

bir klsml geyerlidir. Ancak, yiiksekogretime olan talep ile arz arasmdaki buyuk dengesizlik surdukye bu tm merkezi giri~ smav sisteminin uygulanmasmm kaym1lmaz oldugu hususunda da birle~ilmektedir.

Egitimin temel amaC1, bireyleri iyi insan ve iyi vatanda~ olarak yeti~tirmek ve yeteneklerine gore mumkun clan en klsa sure iyinde, ya~amlarml surdurebilecek bilgi ve becerilerle donatarak hayata hazulamaktu. Bu hususlar goz online almarak, 1999 yllmdan itibaren uygulanmak uzere Ogrenci Seyme ve Y erle~tirme Sisteminde (OSYS) bazl degi~iklikler yapllml~tu. 1999-0SS Ogrenci Seyme Kllavuzu'nda yer alan onemli duzenlemeler ~unlardlr.

1999-0SYS'de universitelere ogrenci seyme amaclyla bir smav yapllacaktu. Bu smavm ad1 Ggrenci Ser;me SmaVl (1999-0SS) olacaktu. Onceki sistemde uygulanan ikinci Basamak SmaV1 COYS) uygulamadan kaldmlml~t1r. 1999 Y1hnda yap1lacak olan smav, uygulanmakta olan Birinci Basamak SmaVI (OSS) gibi olacak; OSS testlerinin yaplSlnda onemli bir degi~iklik olmayacaktu. YabanC1 Dil Puan1 ile ogrenci alan yuksekogretim programlanna girmek isteyen adaylar iyin 1999-0SS' den ayn bir Yabanci Dil SmaV1 (YDS) yapIlacaktu. YDS'ye girmek isteyen adaylar, OSS'ye girmek zorundadular.

1999-0SS sonunda, sadece OSS 'ye giren adaylar 1ym uy ayn OSS puanl hesaplanacaktu. Bu puanlar ~unlardlr;

• Sozel Aguhkh OSS puanl (OSS-SOZ)

• SaYlsal Ag1rhkh OSS puanl (OSS-SA Y)

• E~it Aguhkh OSS puanl (OSS-EA)

14

1999 YDS'ye giren adaylar i9in, yukanda sozii edilen ii9 tilr OSS puamna ek olarak, Yabancl Dil Aglrhkh OSS puam da (OSS-DiL) hesaplanacaktu.

Adaylar, okumak istedikleri yiiksekogretim programlarl tercihlerini smav sonu9larml ogrendikten soma yapacaklardlr. Tercihlerin yaptlabilmesi i9in adaylara, 1999-0SS Smav Sonu9 Belgesi ile birlikte Tercih Formu ve 1999-0SYS Yuksek6gretim Program Ian ve Kontenjanlan Kzlavuzu posta ile gonderilecektir. 105,000-119,999 arasmda puan alan adaylar on lisans ve a91kogretim programlanndan, 120,000 ve daha fazla alan adaylar lisans, on lisans ve a9Ikogretim programlarmdan tercih yapabileceklerdir.

Yiiksekogretime giri~le ilgili olarak 1998 YIh i9inde Yiiksekogretim Kurulu'nca verilen onemli kararlardan biri de, Ortaogretim Ba~an Puanmm yiiksekogretime giri~

smavlan puanlarma katIlmasmda kullamlan yontemin degi~tirilmesine ili~kindir. Bu yontemin degi~tirilmesinin nedeni, son yIllarda Ortaogretim Ba~arl Puanml yiikseltmek amaclyla, ozellikle Fen ve Anadolu liselerinden genel liselere nakil yaptIrma akmml onlemektir. Y eni geli~tirilen yontem, tiim ortaogretim kurumlarImIzdaki ba~arIlI ogrencilerin ortaogretim ba~ansml en yiiksek diizey olan 80,000'a getirmekte, OSS'de yiiksek puan ortaiamasl tutturmu~ okullarda okuyan yetenekli ogrencilerden diploma notu dii~iik olanlara bir 0l9iide katkI saglamaktadIr.

Bu yontem, Milli Egitim Bakanhgl tarafmdan da de steklenmektedir. 1999 yIlmdan itibaren ba~layacak bu uygulama ile, Fen ve Anadolu liselerinden genel liselere yaptmlan nakillerin durmasl beklenmektedir.

Daha onceki Ylllarda, yiiksekogretime yeni giren ogrencilerin Yiiksekogrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu (YURTKUR) Genel Miidiirliigii tarafmdan yapIlan yurtlara

yerle~tirme i~lemleri ogretim YIh ba~ladIktan soma tamamlanabilmekte, bu durumda da ogrenciler yurda yerle~me imkanlannm bulunup bulunmadlgml bilmediklerinden, ilk aylarda onemli zorluklarla kar~l kar~lya gelmekteydiler. OSYM Ba~kanhgl ile YURT-KUR Genel Miidiirliigii arasmda yapIlan bir anla~ma ile 1998 OSYS'de,.

adaylarm yurtlara yerle~tirme i~lemleri OSYM tarafmdan yiiriitiilmii~tiir. Bu i~lemler

sonucu, ogrenciye bir yiiksekogretim programma yerle~tigi bilgisi verilirken yurda

yerle~ip yerle~medigi bilgisi de iletilmi~tir. Bu uygulamaya ilerideki yIllarda da devam edilecektir.

15

Bolfim 4

Ogrenci ve Ogretim Elemanl SaYllarl

4.1 Lisans ve On Lisans Ogrenci Sayilan

Lisans ve on lisans dUzeyindeki ogrencilerden faktilte ve aylkogretimde kaYlth olanlann Yillara gore degi~imi ~ekil 4.1' de, 2 ve 4 yIlhk yliksekokullarda kaYlth olanlarm Yillara gore degi~imi ise ~eki14.2'de gosterilmi~tir.

o

• A<;lkogretim

700.000 600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000

a

~ekil4.1 Fakiilte ve a~lkogretimde kaydh ogrencilerin yillara gore dagillml.

1998-1999 egitim-ogretim yIll itiban ile tilkemizdeki tUm yliksekogretim kurumlannda ylirUttilen lisans ve on lisans diizeyindeki programlara kaYlth ogrencilerin doklimli Tablo 4.1' de gosterilmi~tir.

16

04 Ylllik Yuksekokul

.2 Yllilk Meslek YOksekokulu

1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98 1998-99

~ekil 4.2 2 ydbk meslek yiiksekokulu ve 4 ydbk yiiksekokuUarda kaYltb ogrencilerin ydIara gore dagdlml.

Tablo 4.1 1998-1999 Egitim-ogretim ydmdaki ogrenci saydan.

Ogrenci SaYlsl UNivERSiTELER

Orgiin Ogretim

Fakiilteler 517.257

4 Yllhk YUksekokullar 40.420

2 YIlhk Meslek YUksekokullarl 156.722

ikinci

0

On Lisans 46.001

TOPLAM 881.897

Aflkogretim

Lisans 320.184

On Lisans 172.376

TOPLAM 492.560

niGER YUKSEKOGRETiM KURUMLARI

Lisans 7.443

On Lisans 249

TOPLAM 7.692

TURKiYE TOPLAMI 1.382.149

17

Bu ogrencilerden 18.350'si yabancl uyruklu olup bunlann biiyiik <;ogunlugu Tiirk Cumhuriyetleri ile Tiirk ve Akraba Topluluklanndan gelen ogrencilerdir.

Devlet istatistik Enstitiisiiverilerine gore iilkemizdeki 1998 Ylh yiiksekogretim <;ag niifusu 5.l02.000'dir. Buna gore, iilkemizde yiiksekogretimdeki toplam okulla~ma

oram % 26,7; orgiin ogretimdeki okulla~ma oram ise % 16,9'dur. 1997'deki

okulla~ma oranllan, snaSl ile, % 25,5 ve % 15,7 idi.

Boliim 4.2'de verilen lisansiistii ogrenci saYllan da eklendiginde, 1998'de a<;lkogretim dahil, toplam okulla~ma oranmm % 28,3' e, sadece orgiin ogretime dayah okulla~ma

oranmm ise % 18,7'ye yiikseldigi goriilmektedir. Lisansiistii ogrenciler de dahil edilerek hesaplanan okulla~ma oranlan 1997' de, snaSl ile, % 26,9 ve % 17,3 idi.

Diinyanm <;e~itli cografi bolgelerinde ve degi~ik geli~mi~lik diizeyindeki iilke gruplanmn 1985 ve 1995'deki okulla~ma oranlan Tablo 4.2'de gosterilmi~tir.

Tablo 4.2 BOige ve geli~mi~lik diizeyine gore diinyadaki okulla~ma oranlarI.

Bolge ^Okulla~ma Oram (%)

1985 1995

DUNYA ORTALAMASI 12,9 16,2

Geli~mi~ Bolgeler 39,3 39,6

Kuzey Amerika 61,2 84,0

AsyalOkyanusya 28,1 45,3

Avrupa 26,9 47,8

Eski Sovyet Blogu Ulkeler 36,5 34,2

Geli~mekte Olan Bolgeler 6,5 8,8

Sahra Afrikasl 2,2 3,5

Arap Ulkeleri 10,7 12,5

Latin AmerikaiKarayipler 15,8 17,3

Dogu AsyalOkyanusya 5,4 8,9

Dogu AsyalOkyanusya (Cin dahil) 2,9 5,3

Giiney Asya 5,3 6,5

Giiney Asya (Hindi stan dahil) 6,0 6,4

En Az Geli~mi~ Ulkeler 2,5 3,2

Kaynak: Higher Education in the Twenty-First Century: Vision and Action, UNESCO Conference, Paris, 5-9 Ekim 1998, Working Document ED-98/CONF.202/CLD.23

Goriildiigii gibi, Tiirkiye 1998'de ger<;ekle~tirmi~ oldugu orgiin ogretime dayah

% 18,7'lik okulla~ma oram ile diinya ortalamasml ge<;mi~ olmasma kar~m, halen daha ileri iilkelerin <;ok gerisindedir.

iki yllhk meslek yiiksekokullanmn orgiin ogretimdeki payl % 23, toplam i<;indeki payl ise % 14,7'dir. Ulkemizde meslek yiiksekokullanna benzer klsa siireli yiiksekogretim kurumlarmm, bazl iilkelerin yiiksekogretim sistemleri i<;erisindeki yiizde olarak paylan $eki14.3'de gosterilmi~tir.

18

Avusturalya • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 166,0 Singapur -• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • _61,0

Ingiltere 59,8

Belyika 57,5

Kanada 56,5

NorvEl9 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 55,9

Tayvan 55,0

Hollanda - 53,1

irlanda -• • • • • • • • • • • • • • • • • • • 48,2 l;lili • • • • • • • • • • • • • • • • • • 48,0 Japonya • • • • • • • • • • • • • • • • • 43,0

Isviyre - 40,4

A.S.D. - 37,8

Finlandiya - • • • • • • • • 37,7

Almanya -• • • • • • • • • • • • • _35,7

Israil . 35,1

Fransa . • • • • • • • • • • • • _ 33,2 A~antin -• • • • • • • • • • • • 30,8

Yunanistan - 28,9

Kore -

Danimarka -• • • • • • 1116,0 Turkiye • • • • • 1114,7 Hong Kong • • • • 1111,6

Isve9 11,3

Ispanya· 1,2 italya·

20,6

~ekil 4.3 Klsa siireli yiiksekogretim kurumlarmm bazl iilkelerin yUksekogretim sistemleri h;erisindeki yUzde olarak payl (Kaynak: OEeD Statistical

Yearbook 97).

Gorilldligli gibi, kIsa slireli yliksekogretim kurumlannm sistem igerisindeki payl, ileri lilkelerin 90gunda % 30'un lizerindedir. Buna gore, Tiirk yiiksekogretim sisteminin dogal biiyiime alam, iki Ylllik meslek yiiksekokullandlr.

1998 Ylh verilerine gore, a9lkogretimin Ttirk ytiksekogretim sistemi igerisindeki payl

% 35,6'dlr. Olkemizdekine benzer ~ekilde, kurumsal bir yapl i9inde uzaktan ogretim yapan kurumlann, bazl lilkelerin yliksekogretim sistemleri igerisindeki ylizde olarak payl Sekil 4.4'te gosterilmi~tir. Goriildligli gibi, Ttirkiye a~:Ikogretim payma gore dlinya lilkeleri arasmda 3. slradadlf.

19

OrdUn layland

lUrkiye Sri Lanka Arnavutluk c;in Pakistan Hong Kong Yeni Zelanda israil Kosta Rika Kore Hindistan Endonezya Irlanda ispanya Hollanda ingiltere Meksika Avusturalya Portekiz Japonya

~ili

_ 4 , 5

fBIiIl 4,0 -1)1,0

~ 0,8 - 0,1

39,0 37,4 35,6 32,3 31,2 24,4

18,2 16,6 15,7 13,8 13,1 11,9 10,6 9,0 8,0 7,5 7,0 6,9

~ekiI4.4 Uzaktan ogretimin baZl iilkelerin yiiksekogretim sistemleri i-rerisindeki yiizde olarak payl (Kaynak: UNESCO Statistical Yearbook 97).

1998-1999 doneminde, ililiversitelere bagh 451 fakulte ile 108 yuksekokulda yuriitUlen lisans duzeyindeki or gun ogretim programlanna kaYlth ogrencilerin ogretim alanlanna gore daglhml Tablo 4.3'de, 386 meslek yuksekokulunda yiirutUlen on lisans duzeyindeki orgun ogretim programlanna kaYlth ogrencilerin ogretim alanlanna gore daglhml ise Tablo 4.4'de gosterilmi~tir.

Tablo 4.3 Ogretim alanlarma gore lisans diizeyindeki ogrenci saydan.

Ogretim Alam SaYl Yii'tde

Dil ve Edebiyat 31.229 4,6

Matematik ve Fen Bilimleri 64.813 9,5

Saghk Bilimleri 63.986 9,4

Sosyal Bilimler 80.180 11,8

Uygulamah Sosyal Bilimler 285.862 42,1

Teknik Bilimler 113.077 16,6

Ziraat ve Ormanclhk 29.763 4,4

Sanat 10.264 1,6

TOPLAM 679.174 100,0

20

Tablo 4.4 Ogretim alanlarma gore on lisans diizeyindeki ogrenci sayIlan

Ogretim Alam SaYI Yilzde

DB ve Edebiyat 57 -

Sosyal Bilimler 1.064 0,5

Uygulamah Sosyal Bilimler 78.825 38,9

Saghk Bilimleri 11.405 5,6

Teknik Bilimler 93.430 46,1

Ziraat ve Ormanclhk 11.454 5,7

Sanat 6.488 3,2

TOPLAM 202.723 100,0

1992-1993 egitim-ogretim Ylhnda ba~latllan ve kamuoyunda parab gece ogretimi olarak da bilinen ikinci ogretimdeki ogrenci sayIlanmn son dort ylldaki degi~imi

Tablo 4.5 'te gosterilmi~tir. Goriildiigii gibi, ikinci ogretimdeki ogrenci saylSl son dort egitim-ogretim Yllmda yakla~lk % 113 'liik bir artl~ gostermi~tir.

Tablo 4.5 ikinci ogretimdeki ogrenci sayIlarmm yIllara gore dagIllml.

1995-1996 1996-1997 1997-1998 1998-1999 Lisans 56.082 77.636 100.594 121.497 On Lisans 22.583 29.454 39.692 46.001 TOPLAM 78.665 107.090 140.286 167.498

1998-1999 egitim-ogretim yllmda lisans ve on lisans diizeyindeki orgiin ogretim programlanna kaYlth toplam ogrenci saylSl baklmmdan en biiyiik ve en kiiyiik be~

iiniversitemizdeki ogrenci saYllan Tablo 4.6'da gosterilmi~tir.

Tablo 4.6 Ogrenci saYlsl (lisans ve on lisans) bakImmdan en biiyiik ve en kii.;iik iiniversiteler.

Universite Ogrenci SaYlsl Universite Ogrenci SaYlsl

istanbul 61.914 ~~ Kadir Has 4

Gazi 45.825 Maltep_e 387

Selyuk 43.902 C;ag 427

Marmara 41.897 Atlhm 510

Ankara 36.259 Beykent 557

1998-1999 egitim-ogretim yllmda vaklf iiniversitelerine kaYlth toplam 27.367 ogrencinin iiniversitelere gore daglllmi Tablo 4.7'de gosterilmi~tir. Buna gore, vakIf iiniversitelerindeki top lam ogrenci saYlSlnm orgiin ogretimdeki top lam ogrenci saYlSlna oram % 3,1, aylkogretim ve lisansiistii ogrenciler dahil toplam ogrenci saYlsma oranl ise % 1,9'dur. Bu oranm iilkelere gore degi~imi Tablo 4.8'de

verilmi~tir.

21

Tablo 4.7 Valof iiniversitelerine kayItb ogrenci saydan

Universite Ogrenci

Universite Ogrenci

SaYlsl SaYlsl

Bilkent 9.251 Dogu~ 693

istanbul Bilgi 3.674 istanbul KilltUr 578

Yeditepe 3.220 Beykent 557

Ba~kent 2.531 Atlhm 510

Fatih 2.467 <;ag 427

<;ankaya 1.368 Maltepe 387

Koy 922 Kadir Has 4

I~lk 778

Tablo 4.8 Ozel yiiksekogretim kurumlarmm bazl iilkelerin yiiksekogretim sistemleri i~indeki yiizde olarak payl

Ulke %Oran

Filipinler 84

Kore 78

Japonya 76

Bel9ika 64

Endonezya 63

Kolombiya 61

Hindistan 60

Brezilya 59

Banglade~ 56

Hollanda 53

Nikaragua 44

Paraguay 42

Ordiin 35

Peru 34

Ekvator 30

~ili 30

Zaire 26

Nepal 25

Portekiz 25

ABD 24

Guatemala 19

Tayland 18

Meksika 17

Venezuela 17

Arjantin 15

Malezya 14

italya 12

is!'anya 11

Kenya 7

Avus!tJlYa 6

isve9 3

Tiirkiye 2

Pakistan 1

Kaynak: Higher Education: The Lessons of Experience, The World Bank, Washington, D.C., 1994.

22

1997-1998 egitim-ogretim yllmda iiniversitelerimizden mezun olan ogrenci sayIlannm dagIllml Tablo 4.9'da verilmi~tir.

Tablo 4.9 Yiiksekogretim kurumlarmdan 1997-1998 egitim-ogretim ydmda mezun olan ogrenci saydan.

Mezun Ogrenci

SaYI Yiizde

Fakiilteler 92.452 49,2

Yiiksekokullar 4.901 2,6

Meslek Yiiksekokullan 48.669 25,9

A91kogretim 42.015 22,3

TOPLAM 188.037 100,0

4.2 Lisansiistii Ogrenci Saydan

Universitelerimize bagh enstitiitiilerde yiiriitiilen yiiksek lisans ve doktora (sanatta yeterlik dahil) ile tip fakiiltelerinde yiiriitiilen tIpta uzmanhk programlanndaki kaYlth ogrenci saYllanmn yIllara gore degi~imi ~ekil 4.5'te, mezun saYllarmm yIllara gore

degi~imi ise ~ekiI4.6'da gosterilmi~tir.

1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98 1998-99

~ekil 4.5 Yiiksek lisans, doktora ve tIpta uzmanhk programlarma kayIth olanlarm ydlara gore degi~imi.

23

~Y. Usans

• Ooktora OTlpta Uzmanhk

1991-92 1992-93 1993-94 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98

~ekil 4.6 Yiiksek lisans, doktora ve tIpta uzmanlIk programlarmdan mezun olanlarm yIllara gore degi~imi.

1983-1998 yIllan arasmdaki donemde yiiksek lisans ogrencisi saylSl 9.059'dan 51.71O'a, doktora ogrencisi saYlSl (sanatta yeterlik dahil) 4.336'dan 20.369'a, tlpta uzmanhk ogrencisi saYlSl ise 2.364'den 6.357'ye yiikselmi~tir. Boylece, iiniversiteler

dl~mdaki, diger egitim kurumlannda bulunan 4.914 lisansiistii ogrencisi ile birlikte, 1998-1999 egitim-ogretim Yllmda iilkemizdeki toplam lisansiistii ogrenci saYlSl 82.760'a yiikselmi~tir.

1998-1999 egitim-ogretim Yllmda yiiksek lisans ve doktora programlanna kaYlth ogrencilerin alanlara gore daglhml Tablo 4.1O'da gosterilmi~tir.

Tablo 4.10 Halen kaydb yiiksek lisans ve doktora ogrencilerinin alanlara gore dagIllml.

Y iiksek Lisans Doktora Alan

SaYI Yiizde SaYI Yiizde

Dil ve Edebiyat 1.721 3,3 750 3,7

Matematik ve Fen Bilimleri 3.468 6,7 2.043 10,0

Saghk Bilimleri 2.379 4,6 3.626 17,8

Sosyal Bilimler 8.058 15,6 2.791 13,7

Uygulamah Sosyal Bilimler 19.376 37,5 4.684 23,0

Teknik Bilimler 12.802 24,7 4.313 21,2

Ziraat -Ormanclhk 2.792 5,4 1.684 8,3

Sanat 1.114 2,2 478 2,3

TOPLAM 51.710 100,0 20.369 100,0

24

Yiiksek Ii sans ogrencilerinin 983'ii, doktora ogrencilerinin 378'i, tlpta uzmanhk ogrencilerinin ise 193'ii olmak iizere, toplam 1.554 lisansiistii ogrenci yabanci uyrukludur.

Universitelerimize bagh 172 enstitiide, 491'i saghk bilimleri, 533'ii sosyal bilimler, 608'i fen bilimleri ve 75'i diger uzmanhk enstitiilerinde olmak iizere, toplam 1.707 doktora programl yiiriitiilmektedir. Doktora programlanna kaYlth ogrenci saYlSlna gore en biiyiik ve en kii9iik be~ iiniversitemiz Tablo 4.11 'de gosterilmi~tir.

Tablo 4.11 Doktora ogrenci saYlsl ^a~lsmdan en biiyiik ve en kii~iik be~ iiniversite.

Universite Ogrenci

Universite Ogrenci

SaYIsI SaYIsI

istanbul 2.806 Mustafa Kemal 4

Ankara 2.336 Nigde 14

Marmara 1.481 Mersin 17

istanbul Teknik 1.301 Kafkas 21

Hacettepe 1.203 ~anakkale 18 Mart/Kmkkale 24

4.3 Ogretim Elemam Saydan

Universitelerimizin ge~itli unvan kademelerinde gorev yapan ogretim elemam sayIlarmm son iki egitim-ogretim yllmdaki kar~Ila~tlrmalan Tablo 4.12'de

gosterilmi~tir .

Tablo 4.12 Universitelerdeki ogretim elemanlan saydan.

1997-1998 1998-1999

Profesor 7.440 7.714

D0gent 4.030 4.330

Y ardimci D0gent 7.339 8.102

Ara~tlfma Gorevlisi 22.391 23.765 Diger Ogretim Elemanlan 14.244 15.259

TOPLAM 55.444 59.170

Diger egitim kurumlarmdaki 428 ogretim iiyesi ve 440 diger ogretim elemam ile

birlikt~ 1998-1999 4~rs yllmda iilkemizdeki toplfll1l ogretim elemam saYISI 60.038?dir. Ogretim iiyelerinin 112'si, dlger ogretim elemanlannm ise 614'ii y~bancl uyrukludur.

En fazla ve en az ogretim iiyesine sahip be~ iiniversitemiz Tablo 4.13'de

gosterilmi~tir.

25