TURK YUKSEKOGRETiMiNiN

T.e.

YUKSEKOGRETiM KURULU

TURK YUKSEKOGRETiMiNiN

•• ••

BUGUNKU DURUMU

i<;iNDEKiLER

BolUm 1. Giris ... 1

1.1 Biiylime ve Kurumlar Arasmda i~levsel <;e~itlilik ... 3

1.2 Mali Darbogaz... 4

1.3 Yiiksekogretimde Serbest Pazar Ekonomisi Yonelimleri... ... 7

1.4 Biitye Sistemi, idari ve Mali Mevzuat... ... 11

1.5 Kalite, Verimlilik, Kurumsal ve

Ki~isel

Olarak Topluma

Kar~1

Sorumlu KIlma ... 14

1.6 Yapisal

Degi~iklik

... 16

1.7 Bologna Deklarasyonu ... 18

Boliim 2. Turk YUksekogretiminin Tarihcesi... ... 21

BolUm 3. Universitelere Ba~vuru ve Yerle~tirme ... 27

3.1 <;e~itli Liselerden Mezun Olan Ogrenci Sayllan ... 27

3.2

Ba~vuru

SayJlan ... 27

3.3 Yiiksekogretim Kurumlanna

Yer1e~tirme

... 32

3.4 <;e~itli Ogrenci Gruplarmm Ba~an Oranlanmn irdelenmesi ... 37

3.4.1 Yeni Mezunlann

Yer1e~me

Oram ... 38

3.4.2 Mesleki ve Teknik Lise <;lkl~ Ogrenciler ... 39

BolUm 4. Ogrenci ve Ogretim Elemam Saydan ... .43

4.1 Lisans ve On Lisans Ogrenci Sayllan ... 43

4.2 Lisansiistii Ogrenci SaYllan ... 47

4.3 Ogretim Elemanl SayIlan ... 50

BolUm 5. Ogretim Uyesi Yetistirme ... 55

5.1

Yurtdl~ma

Lisansiistii Egitim Amaclyla Eleman Gonderme ... 56

5.1.1 YOK Tarafmdan Yurtdl~ma Gonderilen Ara~tlfma Gorevlileri... ... 57

5.1.2 MEB Tarafmdan Gonderilen Ogrenciler.. ... 66

5.1.3 YOK Tarafmdan Yapllan Diizenlemeler ... 66

5.2 Yurtiyi Lisansiistii Programlann Etkin Hale Getirilmesi ... 71

BolUm 6. Program Gelistirme ve Proje Cahsmalan ... 75

6.1 Hizmet Oncesi Ogretmen Yeti~tirme Reformu ... 75

6.1.1 Egitim Fakiiltelerinin Akademik Degerlendirilmesi (Akreditasyon) ... 84

6.2 Meslek Yiiksekokullan ... 86

6.2.1 Fiziksel Olanaklar ... 86

6.2.2 Ogrenci Sayllan ve Okulla~ma Oram ... 87

6.2.3 Ogretim Elemanlan ... 87

6.2.4 Endiistriyel Egitim Projeleri ... 88

6.2.5 Program

Geli~tirme <;ah~malan

... 88

6.2.6 Lisans Programlanna Dikey

Geyi~

... 89

6.2.7 Slnavslz

Geyi~

Uygulamasl ... 90

6.2.8 Okul-Sanayi

Biitiinle~mesi

... 92

6.2.9 Mezunlannln istihdaml ... 93

6.2.10 Finansman ... 93

6.2.11 Tamamlanan Projeler ... 93

6.2.12 MYO'lann

Geli~tirilmesine

Yonelik Yeni Projeler.. ... 94

6.2.12.1 150 MYO'nun

Geli~tirilmesi

Projesi.. ... 94

6.2.12.2 Siirekli Egitim ve Teknoloji Merkezi (SETEM) ... 96

6.2.13 Darbogazlar ... 96

6.3 Uzaktan Yiiksekogretim ile ilgili Geli~meler ve <;ah~malar ... 97

6.4 Ulusal Akademik Ag ve Bilgi Merkezi (ULAKBiM) ile iIgili <;ah~malar ... l03

BOIum 7. Arastuma ve Yaym Faaliyetleri.. ... 111

BOIum 8. Yuksekogretimin Finansmam ... 121

8.1 Btit<;:e Odenekleri ... 121

8.2 Ogrenci B<l§llla Btitrye Odenekleri. ... 124

8.3 YatlrlIll Odenekleri... ... ... ... ... ... 126

8.3.1 Yeni Ytiksekogretim Kurumlannlll Kurulmasl. ... 126

8.3.2 VIllar itibariyle Proje SayIian ... 126

8.3.3 Odenek Tahsislerinin Yetersizligi ... 127

8.3.4 Universitelerin Gayri Menkullerinden Kaynaklanan Odenek ihtiyacl.. ... 129

8.3.5 iIerleme ve <;::agda~la~ma Payl ... 129

8.3.6 Btits;e Uygulamasllldan Dogan Finansman AS;lgl... ... 129

8.3.7 Ytiksekogretimde Fiziki Alan Yetersizligi ... 129

8.3.8 YUksekogretimde Aras;-Geres; Yetersizligi ... 130

8.3.9 Halen Devam Etmekte Olan Ve 2003 YliI Yatmm Programlllda Yer Alan Projelerin Odenek ihtiyaci ... 130

8.4 Cari Odenekler ... 131

8.4.1 Yeni Ytiksekogretim Kurumlarllllll Kurulmasl ... 131

8.4.2 YUksekogretim Kurumlarllla Ogretim Uyesi Y eti~tirmek is;in YapIian Egitim Harcamalan ... 131

8.5 Devlet Universitelerinin Gelir Kaynaklan ... 131

8.6 Ogrenci Ba~llla Cari Maliyetler Ve Ogrenci Katla Paylarl. ... 131

Bolum 9. Turk ve Akraba Topluluklan he ili~kiler ve Yurtdl~mda Okuyan T.e. VatandaSI Ogrenciler ... 135

9.1 TUrk Cumhuriyetleri ile Asya ve Balkanlarda

Ya~ayan

TUrk ve Akraba Topluluklanndan Gelen Ogrenciler ... 135

9.1.1 Tiirks;e Ogretimi ... : ... 140

9.1.2 Ogrencilerin Ba~an Durumu ... 140

9.2 Yurtdl~lllda Okuyan T.e. Vatanda~l Ogrenciler.. ... 142

9.3 Ogretim Oyeleri ... 146

9.4 Yurtdl~lllda Kurulan Ortak Oniversiteler ... 146

9.4.1 Uluslararasl Hoca Ahmet Yesevi Tiirk-Kazak Oniversitesi ... 146

9.4.2 Klrglzistan-Ttirkiye Manas Oniversitesi... ... 146

9.5 i~birligi Anla~malan ... 147

Solum 1 Giri~

Cagda~ yiiksekogretimin kokenlerini Eflatun'un Academia'Sllla (M.OAOO), Aristo'nun Lyceum'una (M.O. 387), Cin'deki imparatorluk Akademisi'ne (M.O. 124), ve hatta bir ara~t!rma kurumu niteligini de ta~lmasl nedeniyle, iskenderiye Miizesi'ne (M.O. 330-200) kadar gotiirmek miimkiindiir. Ancak, giiniimiizdeki yiiksekogretim sisteminin en onemli kurumunu olu~turan iiniversitenin prototipleri olan Bologna Universitesi'nin 1088, Paris Universitesi'nin 1160, Oxford Universitesi'nin ise, 1167 yllmda kuruldugu goz oniine almdlgmda, c;agda~ yiiksekogretimin yakla~lk 900 yIlhk bir gec;mi~e sahip oldugu genellikle kabul edilen bir husustur.

Dokuzyiiz Ylh a~km bir siire ic;inde c;e~itli a~amalardan gec;erek gelinen bugiinkii noktada, bir iilkenin yiiksekogretim sisteminin:

• Ara~tlrma iiniversiteleri,

• Kitlesel egitim yapan iiniversiteler,

• Klsa siireli mesleki egitim yapan kurumlar,

• Uzaktan ogretim kurumlan,

• Ticari amac;la orgiin ve uzaktan ogretim yapan kurulu~lar,

• Sirketlerin biinyelerindeki egitim birimleri

olmak iizere, alt! ana tiirdeki kurum ve kurulu~tan olu~tugu goriilmektedir. Bunlardan son ikisinin sistem ic;indeki oranlan heniiz c;ok az olmakla birlikte, ozellikle ileri iilkelerde son yIllarda geli~me egilimindedirler.

Egitim-ogretimin yamnda, ara~t1rmanm da iiniversitenin i~levleri arasma girmesmm

gec;mi~i ise c;ok daha kIsadlf. Ondokuzuncu yiizYlhn ba~mda, Wilhelm von Humboldt ideal iiniversiteyi, bir meslege yonelik olmakslzm egitim-ogretim ve pratik sonuc;lanna bakIlmakslzm ara~t1rma yapIlan bir kurum olarak tammlaml~ ve egitim- ogretim ile ara~t1rmanm birbirlerini tamamlar nitelikte i~levler oldugunu ileri

siirmii~tiir. Ancak, son yiizyll ic;inde meydana gelen bilimsel geli~meler ve ozellikle diinya sava~lan slrasmda bu geli~melere dayah olarak iiretilen maddeler ve cihazlar,

ba~ta ara~t!rma iiniversiteleri olmak iizere, yiiksekogretim sistemini, aym zamanda milli Ar-Ge sisteminin de bir parc;aSl haline donii~tiirmii~tiir. Giiniimiizde bir iilkenin Ar-Ge sistemi:

•

•

•

Ozel Kurulu~lann Ar-Ge birimleri, Kamu Ar-Ge kurulu~lan,

Yiiksekogretim kurumlan

olmak uzere Uy ana tur kurumdan olu~maktadlr. Bu kurumlann Ar-Ge sistemi ic;indeki

i~levlerini kahn yizgilerle birbirlerinden aymnak, ozellikle gunumuzde, her ne kadar artIk mumkun ve dogru degil ise de, yiiksekogretim kurumlannm ana i~levini temel bilimsel ve uygulamah ara~tmnalar yapmak ve lisansustu egitimle ust duzey Ar-Ge personelini yeti~tirmek olarak tammlamak geryekyi bir yakla~lmdlr.

Orne gin, Amerika Birle~ik Devletleri (ABD) ekonomisinin son kIrk Ylldaki buyumesinin % SO'si Ar-Ge'ye yapllan yatmmlann sonucudur. Bu Ulkedeki Ar -Ge faaliyetlerinin % 73'unun ozel sekt6rde, % ll'inin kamu kurulu~lannda, % 16'Sl ise universitelerde yiirutUlmesine kar~lhk, patentlerde atIfta bulunulan bilimsel literaturiin yakla~lk % 7S'i kamu kaynaklanndan finanse edilen ve buyiik bolumu universitelerde yiirutUlen ara~tIrmalann sonucudur. Bu nedenle, insanhgm ula~ml~

oldugu bilgi toplumunun temelini olu~turan bilgi teknolojileri (enformatik veya

bili~im), ileri malzemeler, biyoteknoloji, esnek tiretim teknolojileri gibi yeni ve ileri teknolojiler, ara~tlrma universitelerinin bulundugu Kalifomiya'daki Silicon Valley, Boston civanndaki Route 128 ve North Carolina'daki Research Triangle gibi yorelerde kurulan ye~itli olyeklerdeki ozel kurulu~larla universitelerin i~birligi

yapmalan sonucunda geli~tirilmi~, modern yonetim ve ileri uretim sistemlerinin entegre bir ~ekilde kullamlmaslyla ticari faaliyete donu~tUriilmu~tUr.

Ozetle, yakla~lk dokuzyiiz Yllhk bir geymi~i olan yiiksekogretim sistemi, degi~en

~artlara uyum saglayarak geli~en toplumsal ihtiyaylan kar~llayabilmi~, yeti~tirdigi i~gucu, yarattIgl yeni bilgiler ve saghk hizmetlerinden teknoloji transferine kadar uzanan geni~ bir yelpaze iyinde topluma sundugu ye~itli hizmetlerle, insanhgm saghk, mutluluk ve refahma yok onemli katkIlar yapml~, kUlturu muhafaza etmi~ ve

geli~tirmi~, hem kendisini yenilemi~, hem de toplumsal degi~ime oncUluk etmi~tir.

Cografi smulann oneminin azaldlgl, devletyiligin yerini serbest pazar ekonomisine blraktIgl, ozelle~tirmeye hlZ verildigi ve rekabetin her alana damgasml vurdugu gunumuzun kureselle~mi~ dunyasmda, yiiksekogretim sistemi Uy temel i~levi olan, egitim-ogretim, ara~tIrma-geli~tirme ve toplum hizmetleri ile, Ulke ekonomisinin itici gucu, Ulkenin uluslararasl rekabet gucunii belirleyen ba~hca unsurlardan biri ve insanhgm ula~ml~ oldugu bilgi toplumu a~amasmda bilgi ekonomisinin beyni niteligine bUrUnmu~ bilgi fabrikasldlr.

Doksanh Yillarda biryok Ulke, yiiksekogretimin finansman ve yonetiminde koklu reformlara sahne olmu~tur. ilginy olan husus, geli~mi~lik duzeyi, politik ve ekonomik sistemi ve yiiksekogretim sisteminin yaplsl bakImmdan buyiik farkhhklar gosteren Ulkelerdeki sorunlann ve bunlann yozumu iyin yapllan reform yah~malanmn ana hatlan ve genel dogrultulan itibanyla buyiik benzerlikler gostermesidir.

Diinyada yiiksek6gretimin gUndemini olu~turan sorunlar, bunlarrn <;6ziimii ic;in

onerilen yeni yakla~lmlar ve yiirutUlen reform yah~malanm alb ana ba~hk altmda,

toplamak mtimktindtir (Higher Education: The Lessons of Experience, The World

Bank, 1994. Aynca Bkz. Guruz, K., "Dunyada ve Turkiye'de Yuksekogretim ,

OSYM Yay. No. 2001-4).

1.1 Biiyiime ve Kurumlar Arasmda i~levsel <;e~itlilik

Geli~rnekte olan iilkelerde ilk ve ortaogretirndeki okulla~rna oranlanmn hlzla yiikselrnesi, geli~rni~ iilkelerde ise teknolojideki geli~rnelerin yiiksekogrenirn gorrnii~

olrnayl ve yeti~kinlerin siirekli egitirnini neredeyse zorunlu hale getirrnesi, tiirn iilkelerde yiiksekogretirne olan talebi onernli ol9iide artlrrnl~tlr. 1970'ten 1995'e ge~itli

iilke gruplanndaki yiiksekogretirn ogrencisi sayllan Tablo 1.1 'de gosterilrni~tir.

Tablo 1.1. Yiiksekogretimdeki ogrenci sayllan (milyon)

ULKEGRUBU 1970 1975 1980 1985

YUKSEK GELiR

GR. 20.9 21.3 23.9 24.7

DiGER ULKELER 6.0 19.0 26.9 33.6

nONY A TOPLAMI 26.9 40,3 50.8 58.3

Kaynak: UNESCO StatIstIcal Yearbook 1999 ve Gtirtiz, K., "Dtinyada ve Ttirkiye'de Ytiksekogretim", OSYM Yay.No.2001-4)

1990 31.0 37.3 68.3

1995 36.3 44.2 80.5

~e~itli cografi bolgeler ve degi~ik geli~rni~lik diizeyindeki iilkelerin 1970 ve 1997 Ylllanndaki ortalarna yiiksekogretirn okulla~rna oranlan Tablo 1.2'de gosterilrni~tir.

Goriildiigii gibi, soz konusu yirrni yedi yIlhk donernde, tUrn iilkelerdeki okulla~rna

oranlannda biiyiik artl~lar rneydana gelrni~tir. Geli~rni~ iilkelerdeki okulla~rna oram

yakla~lk olarak bir kat artrnl~tlr.

Tablo 1. 2 Ytiksekogretimdeki

Okulla~ma

Oranlan, %

ULKE GURUBU 1970 1980 1990 1997

Geli~rni~ Ulkeler 28,9 40,5 49,5 57,4

Latin Arnerika ve Karayibler 4,7 10,5 12,6 16,3

Arap Ulkeleri 4,7 10.5 3,2 16,3

Dogu Asya ve Okyanusya 1,6 3,7 6,6 12,1

Guney Asya 4,7 4,8 6,3 7,9

Afrika 1,1 1,8 3,2 4,2

nUNYA ORTALAMASI 10,0 13,7 15,3 19,5

Kaynak: UNESCO StatIstical Yearbook 1999 ..

Bu geli~rneler, tiirn iilkeleri birirn rnaliyeti daha dii~iik yiiksekogretim kurumlanna

yoneltrni~ ve bunun sonucunda da yiiksekogretim kururnlan arasmda i~levsel ge~itlilik

artrnl~tlr.

Bir iilkedeki tiim yiiksekogretim ogrencilerinin, aym zamanda yiiksek lisans ve

doktora programlan da bulunan ara~tIrma iiniversitelerinde lisans diizeyinde

ogrenim gormelerini dii~iinmek artlk miimkiin degildir. ABD'nin Kaliforniya

eyaletindeki yiiksekogretirn sisterni bu bakImdan tUrn diinyaya omek te~kil etrnektedir (A

Survey of Universities: The Knowledge Factory, The Economist, 4 October 1997). B u

eyaletteki 90k sayldaki iki yIlhk community college ve junior college gibi,

California, lisans, yiiksek lisans ve doktora diizeyinde egitim yapllan bir ara~t1rma

tiniversitesi; California State University ise, sadece lisans ve yiiksek lisans dtizeyinde egitim yapllan bir kitlesel egitim tiniversitesidir. Bu tiniversitenin Miitevelli Heyet

Ba~kamnm ifadesine gore, iiniversitenin birinci onceligi, eyaletteki ilk ve ortaogretim kurumlarma nitelikli ogretmen yeti~tirmektir.

On lisans veya buna denk bir dtizeyde mesleki ve teknik egitim yapan kIsa stireli yiiksekogretim kurumlanmn bazl tilkelerin yiiksekogretim sistemleri i9indeki payl Sekil 1.1 'de gosterilmi~tir. Goriildtigti gibi, bu ttir kurumlann sistem i9indeki payl bir «ok ileri tilkede % 30'un tizerindedir. Ulkemizde de bu baglamda 9ah~malar ytirtittilmekte olup, Temmuz 2001 tarihinde yiirtirltige giren 4702 sayIll Kanun geregince Mesleki ve Teknik Orta Ogretim Kurumlanndan mezun olan adaylann istedikleri takdirde, bitirdikleri programm devaml niteliginde veya buna en yakm programlann uygulandlgl, oncelikle kendi Mesleki ve Teknik Egitim Bolgesi i9inde yer alan veya Mesleki Teknik Egitim Bolgesi dl~mdaki meslek yiiksekokullan programlanna yerle~tirme i~lemlerine ilk kez 2002-2003 egitim-ogretim Yllmda ba~lanml~t1r.

Ulkemizdeki A9lkogretim Faktiltesi'ne benzer bir kurumsal yapl i9inde mtinhaslran bir diplomaya yonelik olarak uzaktan ogretim yapan kurumlann bazl tilkelerin ytiksekogretim sistemleri i9indeki payl Sekil 1.2'de g6sterilmi~tir. Bu ttir yiiksekogretim kurumlanmn, daha ziyade, gelir dtizeyi nispeten dti~tik ve ntifusu gen9 olan tilkelerde yaygm oldugu goriilmektedir.

1.2 Mali Darbogaz

Seksenli yIllardan ba~layarak, yiiksekogretim ogrencisi ba~ma kamu kaynaklanndan yapllan harcama miktarlannda reel dti~ti~ler meydana gelmi~tir. Bunun ba~hca

nedenlerini ~u ~ekilde ozetlemek mtimktindtir:

•

•

•

•

Artan ogrenci sayIlan,

Hlzla geli~en teknoloji konusunda ogrencilerin birim maliyeti daha yiiksek alanlara kaymasl,

Hlzla geli~en teknolojini..1 daha pahah ekipman kullammml gerekli kIlmasl,

Kamu kaynaklanmn toplumsal getirisi daha yiiksek olan temel egitim ve altyapl yatmmlanna kaydmlmasl,

Devlet9iligin yerini serbest pazar ekonomisinin almaya ba~lamas1.

Seksenli yIllarda bu etmenlerin sonucu olarak yiiksekogretim ogrencisi ba~ma kamu kaynaklanndan yaplIan harcamalardaki reel azalma, dti~tik gelir grubu tilkelerde

% 12,3, alt orta gelir grubu tilkelerde % 9,1 ve tist orta gelir grubu tilkelerde ise % 4,6

Pakistan Hollanda

_ - - - _ - - -. . . lIIIIiIs§

Singapur • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • . . .

59

Tayvan Bel9ika isve9 Cek Cum huriy eti Malezya israil irlanda

$iIi Cin is vi9re Peru

Avustralya ABD Rusya Norve9 Portekiz Finlandiya Macaristan

Japonya Kore

Birle~ik Krallik Yeni Zelanda Arjantin

_---_---_-48 _----1II!I!Ii--1II!I!Ii---_4.8

~-~--_~.1!II1!II .. -48

_---_A7

~--- __ 1II!I!Ii--.45

Yunanistan • • • • • • • • • • • • • • •

Almanya • • • • • • • • • • • •

11

Tayland • • • • • • • • • • • • ispanya

Filipinler Urdun Endonezya

MISlr • • • • • • • •

Turkiye

111 • • • • • •

¹¹¹

Kolombiya Bulgaristan Hindistan Avusturya Meksika italya

j~.~-~~--c·~~= __ ~~~~~"~.~~~_~~.~~_."c~

72

Kaynak: OECO Statistical Yearbook 99 ve Giiriiz, K, "Diinyada ve TIirkiye' de Yiiksekogretim", OSYM Yay.

Tayland

TOrkiye Hong Kong

Cin Pakistan Yeni Zelanda

Endonezya

Tayvan • • • • • • • • • • • •

1~15

israil

Holianda Kore

Irlanda ispanya

Meksika Birle~ik Krallik

OrdOn

Venezuela

Almanya Hindistan

Portekiz italya

Malezya

Kaynak: UNESCO Statistical Yearbook 99 ve Giiriiz, K., "Diinyada ve Tiirkiye' de Yiiksekiigretim", OSYM Yay.

No. 2001-4

~ekil:

1.2 Uzaktan iigretimin bazl iiIkelerin yiiksekiigretim sistemleri it;inde kaYlth iigrenci saYlslmn yiizdesi olarak pay

I

olarak geryekle~mi~, ytiksek gelir grubu tilkelerde ise %0,9 artl~ meydana gelmi~tir. Bu

geli~meler Diinya BankaSI 'nca yiiksekogretimde kriz olarak nitelendirilmi~tir.

<;e~itli cografi bolgelerde ve degi~ik geli~mi~lik dtizeyindeki tilke gruplannda 1995 Yllmda

ytiksekogretim ogrencisi ba~ma kamu kaynaklardan yapllan ortalama

harcama miktarlan Tablo 1.3'de gosterilmi~tir. Goriildiigii gibi, geli~mi~ iilkelerdeki harcamalar, geli~mekte olan iilkelerdeki harcamalann yakla~lk altl katldlr. Aym ytl Tiirkiye'de yapllan harcama, sadece orgiin ogretim goz oniine almdlgmda 1538 $ ile diinya ortalamasmm yansmdan, a~lkogretim de dahil edildiginde 755 $ ile dortte birinden az olarak ger~ekle~mi~tir.

Tablo 1.3 Ogrenci ba~ma kamu kaynaklarmdan yapIlan harcamalar (1995).

Ogrenci Ba~ma Yapdan Harcama (ABD $)

nUNYA ORTALAMASI 3.370

Geli~mi~

Bolgeler 5.936

Kuzey Amerika 5.936

Asya/Okyanusya 5.488

Avrupa 6.585

Eski Sovyet B10gu Ulkeler 457

Geli$mekte Olan Bol!!:eler 967

Sahra Afrikasl 1.241

Arap Ulkeleri 1.588

Latin Amerika / Karayipler 937

Dogu AsyalOkyanusya 709

GUney Asya 1.058

En Az Geli~mi~ Ulkeler 252

Kaynak: Higher Education in the Twenty-First Century: Vision and Action, UNESCO Conference, Paris, 5-9 ElGm 1998, WorlGng Document ED-98/CONT.202/CLD.23.

1.3 Yiiksekogretimde Serbest Pazar Ekonomisi Yonelimleri

1980'li Yillarda Reagan ve Thatcher ile ba~layan serbest pazar yonelimleri, 1990'h yIllarda

Birle~ik Kralhk ve ABD'nde kurumsal yapIlar kazanml~ ve bu iilkelerden tiim dtinyaya

yayllml~tlr. Bu yonelimleri ~u ~ekilde ozetlemek miimkiindiir:

* Reelogrenim iicreti uygulamasl,

* Kaynaklann ge~itlendirilmesi,

* Maliyet verimliligi 'Ie i~letmecilik,

* Akademik degerlendirme, kalite kontrolii ve akreditasyon,

* Ozel yiiksekogretim kurumlanmn yaygmla~mas1.

Yiiksekogretim, artlk tiim iilkelerde yan kamusal bir hizmet olarak kabul edilmektedir. <;iinkii, yiiksekogretimin biri toplumsal, digeri ise ki~isel olmak iizere iki tilr getirisi vardu. Bu getirilerin ekonomik ve sosyal boyutlan Tablo l' de

ozetlenmi~tir. Siyasi otoritenin, yiiksekogretimle ilgili almacak kararlarda bu noktaYl g6z oniine almasl son derece onemlidir.

Diinyadaki genel egilim, birim maliyetin ki~isel getirinin kar~lhgl olan klsmlm reel ogrenim iicreti olarak vergi miikelleflerinden ogrencilere ve ailelerine kaydlrmaktlr. Aynca, beslenme ve bannma i9in yapIlan siibvansiyonlar da azaltIlmaktadlr.

Bazl iilkelerde reel ogrenim iicretlerinin devlet yiiksekogretim kurumlannda ogrenci

iddia tumiiyle get;ersizdir. Tersine, yiiksekogretim verebilecek kadar zengin olan ulkelerde olmayabilmektedir.

ancak bu hizmeti ucretsiz olarak reel ogrenim ucretine tabi

Tablo 1.4 Yiiksekogretimin getirileri

Toplumsal

Ki~isel

• Vergi gelirlerindeki

artI~

• Yiiksek kazan<;: diizeyi

• Dretkenlikteki artl~ • ^i~ bulmada kolayhk

• Tiiketimdeki

artl~

• ^Yatmmda

^artl~

Ekonomik _i~giicii

esnekliginin artl~l Daha iyi

yah~ma ko~ullan

• •

• Devletten beklenen mali destegin •

Ki~isel/Mesleki

hareketlilik azalmaSI

• SUy oranmdaki azalma • Daha saghkh ve uzun

ya~am

•

^Bagl~

ve topluma hizmette

artl~

• Cocuklar iyin daha iyi

ya~am ko~ullan

•

Vatanda~hk

bilincinin

geli~mesi

•

^Mii~teri

oIarak daha iyi karar verebilme Sosyal

• Sosyal kenetlenme •

^Ki~isel

statiiniin yiikselmesi

• Teknolojiye uyum saglama ve • Daha fazla hobi ve

bo~

zaman

kullanma becerisinin

geli~imi

aktiviteleri

Tablo 1.5 Bazl iilkelerde devlet iiniversitelerindeki reel ogrenim iicretlerinin kamu k ayna arm an ogrencI kl d 'b

^a~ma

yapl an arcama ara oranl. I h I

DIke Reel DcretlYapilan

DIke Reel

Harcama (%) DcretIY apilan

Harcama (%)

Letonya 75 Kolombiya 10

B ulgaris tan 42 Estonya 9

Avustralya 30 laponya 9

~ili

26 Cin 9

lamaika 25 Polonya 7

Endonezya 25 Malezya 6

Vietnam 23 Cek Cumhuriyeti 5

Kore 23 Tayland 5

ispanya 20 Hindistan 5

israil 20 Pakistan 4

Slovenya 19 MlSlr 4

Litvanya 18 Sri Lanka 3

Kosta Rika 16 Honduras 3

ABD 15 Bolivya 3

Filipinler 15 Macaristan 2

Barbados 15 Guatemala 2

Kenya 12 Tiirkiye 2

NtjJal 10 Fransa 1

Kaynak: Priorities and Strategies/or Education, The World Bank, Washington, D.C., 1995 ve Giiriiz, K., "Diinyada ve Tiirkiye'de Yiiksekogretim", bSYM Yay. No. 200 14.

Ytiksekogretimin devlet kurumlannda da reel ogrenim ticretine tabi kIimmasl giderek

yaygmla~maktadlr. BaZI tilkelerde uygulamaya konulan reel ogrenim ticretleri Tablo

1.6'da gosterilmi~tir.

Tablo 1.6 Bazl iilkelerde uygulamaya konulan reel ogrenim iicretleri.

Ulke Ogrenim Ucreti

Avustralya 3.300-5.500 $

Birle~ik

Kralhk 1.000 $

<;in 888 $

Hollanda 2.250-3.150 $

Yeni Zelanda 2.300 $

Kaynak: A. Wagner, Costs and Financing of Tertiary Education: OECD Trends and New Perspectives, The World Bank, Washington, D.C., June 22, 1998.

Burada ilgin9 olan iki nokta bulunmaktadlr. Bunlardan birineisi, Birle~ik Kralhk'taki uygulamamn muhafazakar hiikiimet zamanmda planlanmasma kar~m, ogrenim iieretine her zaman kar~l 91kml~ sosyal demokrat hiikiimet zamamnda hayata ge9irilmesidir. ikineisi ise, <;::in'deki ogrenim iieretinin fert ba~ma milli gelirin birka9 katl olmasldlr. <;::in'deki bu uygulamayla, ogrenim iieretlerinin hareamalan kar~llama

oram, Tablo 1.5'deki % 9 diizeyinden % 20'ye yiikselmi~tir. Reel ogrenim iiereti uygulamasl, eski Sovyet Blogu iilkelerinde de giderek yaygmla~maktadlr.

Reel ogrenim ucretinin Jirsat e!jitligini zedeleyerek Ulkenin toplumsal dengelerini bozmamasl baklmmdan dikkat edilmesi gereken noktalar !junlardlr:

• Reel ogrenim iieretinin yanmda, ba~anh ve muhta9 ogreneiler i9in kar~lhkslZ burs;

diger ogreneiler i9in ise, bor9 alabilme imkanlan mutlaka meveut olmahdlr.

• Bon;lara uygulanaeak geri odeme siireleri ve faiz oranlan tieari faizlerden dii~iik,

aneak geri toplama i9in yapIlaeak-hareamalan fazlaslyla kar~llayaeak diizeyde olmahdlr.

Muhta(: ogrencilerin belirlenmesi, bor(:lara uygulanacak Jaiz oranlarmdaki hakkaniyet ol(:usu ve geri odeme mekanizmalan gibi hususlar bir(:ok Ulkenin gundemindedir. Mezuniyetten sonra vergi siir~arjl uygulanmasl ve iilkemizdeki YURTKUR e~degeri bir ka~nu kurumunun veya iiniversitelerin garantisi ve kIsmi siibvansiyonu ile tieari bankalann da bu ama9la devreye sokulmasl, bu alandaki onemli yeni uygulamalardlr.

Yiiksekogretimde serbest pazar ekonomisi 90ziimlerinin ikineisi ozel yiiksekogretim kurumlanmn yaygmla~masldlr. Ozel yiiksekogretim kurumlanmn bazl iilkelerin yiiksekogretim sistemleri i9indeki payl $ekil 1.3'te gosterilmi~tir. Buradan a91k(:a goruldugu gibi, ozel yuksekogretim kurumlarmm ancak zengin ulkelerde yaygmla!jabilecegi yolundaki goru!j de tumuyle ge(:ersizdir. Nitekim, bu ttir kurumlar

ba~ta Romanya olmak iizere, eski Sovyet blogu iilkelerinde de giderek

yaygmla~maktadlr.

Filipinler

Kore

Endonezya

Hindistan

Hollanda

Portekiz

Peru

$ili

Romanya

Tayland

Venezuela

Fransa

Bulgaristan

Letonya

Hong Kong

Siovenya

TGrkiye*

gek Cumhuriyeti

Macaristan

Almanya

_---.-111 ^{35 >}

_---_--34 _---.25

• _ _ _ _ _ 25

_ _ _ _ l1li _ _ _ _ l1li 18

1-___ ^I11III,17 18

12 12 '11

11 10

85

Kaynak: Higher Education: The Lesson of Experience, The World Bank, Washington, D.C., 1994 ve Giiriiz,K., "Diinyada ve TIirkiye' de Yiiksekogretim", OSYM Yay. No. 2001-4

Sekil 1.3 Ozel yiiksekogretim kurumlannlU bazl iilkelerin yiiksekogretim sistemleri

i~inde

kaYlth ogrenci saYlslU1U yiizdesi olarak payl

* 2001-2002 akademik yIllllda bu oran illkemiz ic;in % 3,3 duro

Geli~mi~ illkelerdeki ozel yuksekogretim kurumlan, daha ziyade, kar amaCI giitmeyen

vakIflar tarafllldan kurulmu~, yiiksek prestijli ara~tlrma universiteleri niteligine sahip

kurumlardlf. Buna kar~tllk, geli~mekte olan illkelerdeki ozel yuksekogretim kurumlan

ise, daha ziyade, kar amaCl guden, klsa sureli mesleki ve teknik egitim kurumlan

niteligindedir.Bu baklmdan, ozel yiiksekogretim kurumlarmm yaygmla$masmm arzu edilen sOnUflarl verebilmesi ifin, aflk, $effaf ve net standartlar ile nitel ve nicel performans gostergelerine dayall akademik degerlendirme, kalite kontrol ve akreditasyon sistemlerinin kurulmasl zorunludur. Kamu kaynaklarmdan bu tilr kurumlara yapIlacak yardIm ve katkIlann bu tlir standart ve gostergelere baglanmasl ka<;mIlmazdlr.

Devlet yliksekogretim kurumlarmm kar~I kar~lya bulunduklan sorunlan <;ozme ve dar bogazlan a~mada serbest pazar ekonomisi kurallarma gore davranabilmeleri i<;in

giri~imci yakla~Imlarla kaynak <;e~itlendirmesine yonelmeleri, neredeyse tlim lilkelerde yliksekogretim glindeminin ana konulanndan biridir.

Devlet yliksekogretim kurumlannm glinilmlizde kabul edilen gelir kalemleri ve bunlann kaynaklan Tablo 1.6'da gosterilmi~tir. Ancak, bir devlet yiiksekogretim kurumunun, bu tabloda gosterilen kaynaklarl degerlendirebilmesi Ifln vazgefilmez on kO$ul, kurumun tabi oldugu biitfe sistemi ile idari ve mali mevzuatm

0

kuruma, serb est pazar ekonomisinin getirdigi rekabet ortaml ifinde gereken bir;imde hareket edebilme imkanlarlnl saglamasldlr.

1.4 Biit~e Sistemi, idari ve Mali Mevzuat

Yliksekogretimin kaynaklan ne kadar <;qitlendirilirse <;e~itlendirilsin, ozel yliksekogretim kurumlannm paYI ne kadar artarsa artsm, yliksekogretimin finansmam, dogrudan ve dolayh yollarla bliylik ol<;lide kamu kaynaklanna dayanmaya devam edecektir. DolaylSlyla sorun, kamu kaynaklarmm en etkin ve en verimli bifimde kullamlmasl ve kurumlarm tabi oldugu idari ve mali mevzuatm gereken esneklikleri saglamas,d,r.

Tablo 1.6 Devlet yiiksekogretim kurumlarmm gelir kalemleri ve kaynaklan.

Kaynaklar

Gelir Kalemleri Devlet (Vergi Ogrenciler Ticari Mezunlar UluslararaSI Miikellefleri) Ebeveynler

Kurulu~lar

HaYlfseverler

Kurulu~lar

Devletin

Biit~e

Vasltaslyla

Dogrudan Katklsl _--J

Ogrencilere Yapiian Katkiiar

• Burslar

_{1 - .}

~ ..j ..j ..j

• Siibvansiyonsuz Krediler ..j ..j

• Siibvansiyonlu Krediler ~ ..j

Mal ve Hizmet Uretimi

• Sertifika Programlan ..j ..j

• Dam~manhk ..j ..j ..j

•

Ara~tlrma-Geli~tirme

~ --J ..j

• Mal Uretimi --J ..j

• Laboratuvar Testleri ..j ..j

Kira ve Faiz Gelirleri ..j ..j

Bagl~lar

..j ..j ~

1. Bir onceki YII yapIlan odenek tahsisi tizerinde pazarhk edilerek anla~ma yontemi ile olu~turulan, <;ok saYlda fasIl ve kalemden olu~an btit<;e,

2. Ogrenci saylSl gibi girdi gostergeierine gore hazlrlanan btit<;e,

3. Mezun saYIsI, mezunlann niteligi, yaYlmlanan bilimsel makale ve tiretilen hizmetlerin niteligi gibi, <;lktl gostergelerine gore hazlrlanan btit<;e,

4. Devlet katklSlmn dogrudan ogrencilere verilen vo~erlerin kaydolunan kuruma ibraz edilmesi sureti ile ogrencilerin tercihlerine gore kaynak tahsisi (voucher scheme).

Yukanda ozetlenen btit<;e sistemlerinin uygulanmakta oldugu bazl tilkeler Tablo 1. 7'de verilmi~tir. B u sistemler arasmda en verimsiz olam, tilkemizde halen uygulanmakta olan birinci sistemdir. Bu sistem, kamu kaynaklarmm hem dagltlmmda hem de kullanzmmda a~lrl merkeziyet~i, biirokratik i#emleri ~ok

yogun, smlrlaYlcl, ~alt~anlarl ve iiniversite yoneticilerini motive etmeyen, yaratlclltgl engelleyen, iiniversitelerdeki akademik ortamla bagda~mayan bir yapldadlr. Bu olgu, iiniversitelerimizdeki ara~tlrma ve egitim-ogretim faaliyetlerinde beklenen ~agda~ uygulamalarz, ne yazlk ki olumsuz yonde

etkilemektedir.

Tablo 1.7 Bazl iilkelerde uygulanan biitc;e sistemleri.

1. Sistem 2. Sistem 3. Sistem 4. Sistem

Arjantin

Birle~ik

Avustralya Sili

Brezilya Kralhk Danimarka

Cezayir Cin Finlandiya

Fas Endonezya Hollanda

Filipinler Fran sa israil

Gana Guney

Hindistan Afrika Honduras isve<;

italya Japonya

Kenya Kanada

Nepal Macaristan

Niier Nijerya

Pakistan Norvec

Panua Yeni Gine Vietnam Peru

Sudan Tanzanya TURKiYE Urdun Venezuella Yemen Yunanistan

Kaynak: Higher Education: The Lessons of Experience, The World Bank, Washington, D.C., 1994 ve Gtirtiz, K., "Dtinyada ve Ttirkiye'de Ytiksekogretim", 6SYM Yay. No. 2001-4

Buna kar~lhk tUm ileri tilkeler, girdi ve/veya <;IktI gostergelerine dayah torba btit<;e

sistemine ge<;mi~lerdir. Bu sistemde devlet katkIsI tek kalem olarak verilmekte,

kurumlar diger kaynaklardan elde ettikleri gelirleri (ogrenim ticretleri dahil) devlet

katklsl ile birle~tirerek, faaliyetlerinin kapsam ve niteligine uygun harcama kalemlerine aynlacak odenekleri kendileri belirlemektedirler.

Geli~mekte olan lilkelerde de bu yonde bir egilim vardlr. Ornegin, Arjantin'de 1997 yIllllda 1,5 milyar ABD dolan olan toplam yiiksekogretim biityesinin % 13'ii, gostergelere dayah kIsml torba biitye olarak dagltIlml~ ve 70 milyon ABD dolan tutarllldaki odenek ogretim iiyelerine ara~tIrma faaliyetlerindeki performanslanna gore yapiiacak ek odemelere aynlml~tIr. 1997'de % 13 olan biityenin bu kIsmllllll, 2000 yIllllda % 40'a ylkmaSI hedeflenmi~tir.

Yukanda ozetlenen serbest pazar yonelimleri Klta Avrupasl lilkeleri, Avustralya ve Japonya'ya, aym felsefi temeller iizerinde, ancak degi~ik ~ekillerde ve degi~ik

oranlarda yanslml~tlr. Bilindigi gibi, 19. yiizyll ba~l ile 1980'li yIllann ortalan araslllda geyen donem, yiiksekogretimin kurumsal sevk ve idaresi ile kurumsal yapIlarllllll ~ekillendigi donemdir. Devlet bu donemde, Klta A vrupasl lilkelerinde dilzenleyici bir rol iistlenmi~, yiiksekogretimde akademik oligar~i ile devlet bilrokrasisi araslllda dengeye dayah, biirokratik bir diizen kurmu~tur. Ancak, serbest pazar yonelimlerinin artmasllla paralel olarak, Klta A vrupasl lilkelerinde de devletin yiiksekogretimdeki roW, siireyleri diizenlemekten (regulatory state), kurumlann girdi ve ylktllanm degerlendirerek, bunlara gore kaynak tahsis eden degerlendirici (evaluative state) bir ~ekle donii~mii~tiir. Bu degi~iklige paralel olarak, ozellikle ABD ve bir olyiide de Birle~ik Kralhk'ta eskiden beri varolan giri~imcilik ve i~letmecilik,

Klta Avrupasl lilkelerinin yiiksekogretim kurumlanna da yeni kavramlar olarak girmeye ba~laml~tlr.

Diizenleyici devletten, degerlendirici devlete donii~iimii, Klta A vrupasl iilkeleri bakImllldan ~u ~ekilde ozetlemek miimkiindiir:

DUZENLEyiciDEVLET DEGERLENDiRici DEVLET

SEVK VE iDARE

• AynntIh kanun ve yonetmelikler.. ... ... Amaylar ve hedefler

• Merkezde karar ... Kurumda kararlar

• Sembolik rektor ... Giiylii rektOr

• Sadece ogretim iiyeleri ... Tiim ilgililer ve payda~lar

KAYNAK TAHSisi

• Aynntlh biitc;e ... .

• . Faktiltelere tahsis ... .

Torba biitye Kuruma tahsis

•

•

•

Bir onceki ylla gore veya girdilere bagh ... . Girdi ve ylktiiara bagh KURUMSAL Y API

Devlet Kurumu ... Devlet kurumlanmn yanmda ozel kurumlar Rekabet yok... Dike ve diinya

olyeginde rekabet

Tlim bu geli~meler goz online ahndlgmda, devlet liniversitelerimizin gerek egitim- ogretim, gerekse ara~tlrma-geli~tirme faaliyetleri bakImmdan yagm gerektirdigi evrensel kalite dlizeyine ula~abilmeleri ve bilimsel, teknolojik ve sosyoekonomik

geli~melere gore kendilerini siirekli olarak yenileyebilmeleri iyin yiiksekogretimde sagllkll bir rekabet ortaml olu$turulmasmm $art ve artlk kapmlmaz oldugu ar1kra goriilmektedir. Boyle bir ortamm olu$turulmasl irin gereken on kO$ul ise, devlet iiniversitelerimizin yurtdl$mdaki iiniversitelerin ve vakIl iiniversitelerimizin sahip oldugu idari ve mali yetkilere sahip olmalandlr.

1.5 Kalite, Verimlilik, Kurumsal ve Ki~isel Olarak Topluma Kar~1

Sorumlu Kdmma

Toplumsal ya~amda yok onemli rolleri olan ve kamu kaynaklan kullanan yliksekogretim kurumlarmm topluma kar~l daha fazla sorumlu kIlmmalan yoniindeki egilim 80'li yIllardan itibaren giiylenmeye ba~laml~tlr. 29 Mart 1985'de Birle~ik

Kralhk'ta Sir Alex Jarrat Ba~kanhgmda bir komite tarafmdan hazlrlanarak bu iilkenin RektOrler Komitesi'ne (Committee of Vice Chancellors and Principals - CVCP) sunulan Report of the Steering Committee for Efficiency Studies in Universities

ba~hkh rapor, bu baklmdan diinya yiiksekogretim tarihinde onemli bir kilometre ta~l

olarak kabul edilmektedir. Nitel ve nicel performans gostergeleri deyimleri ilk kez Jarrat Raporu adl verilen bu raporda kullamlml~, bu tilr gostergelerin kalite ve verimliligi ol<;mede kullamlmasl, rektoriin akademik liderlik vasfl yanmda kurumun

ba~hca icra orgam olmasl ve modern finansal yonetim tekniklerinin iiniversitelerde

yaygmla~tlfllmaSI gibi onerilere raporda yer verilmi~tir.

Jarrat Raporu 'nun yaymlanmasmdan bugiine kadar ge<;en onbe~ yll iyinde akademik degerlendirme, kalite kontrol ve teminah ve akreditasyon tUm iilkelerde yiiksekogretimin giindemine girmi~tir. Biryok iilkede bu amaylara yeni kurum ve kurulu~lar olu~turulmu~ ve yontemler geli~tirilmi~, ABD ve Birle~ik Kralhk gibi baZI lilkelerde iiniversiteler egitim ve ara~hrma faaliyetlerine gore degerlendirilerek slfalanml~, bu slralamalann periyodik olarak kamuoyun duyurulmasl rutin hale gelmi~ ve nihayet bir yok iilkede kaynak tahsisi performans gostergeleri ile ili~kilendirilmeye ba~lanml~t1r. Ozellikle ara~f1rma fonlarmm daglflml, neredeyse tamamen kurumlarm ve ogretim iiyelerinin miinferit performanslarma

endekslenmi~tir.

Akreditasyonu <;qitli ~ekillerde tammlamak miimkiindiir. Olkemiz iiniversitelerinin

de iiye oldugu, bugiinki adl A vrupa Oniversiteler Dernegi (European Universities

Association, EUA), daha onceki adl Avrupa RektOrler Konferansl (Standing

Conference of Rectors, Presidents and Vice-Chancellors of the European Universities, CRE) olan uluslararasl kurulu~un kabul ettigi tamma gore:

"Akreditasyon kabul edilmi$ standartlara uygun ve donemsel olarak yapt/an akademik degerlendirmeler sonucunda bir kurumun kalitesi hakkmda formel olarak yapllan yazdi beyandlr.

KlsacaSl, akredite edilmi~ bir yilksekogretim kurumu, faaliyetlerini belirli standartlara gore yilrilten ve belirli bir kalite dilzeyinin ilzerinde ogrenci yeti~tiren ve ara~tlrmalar

yapan hir kurumdur. Ba~ka bir ifadeyle, akreditasyon akademik degerlendirmelerin nihai sonucu olup, ba~hca i~levleri kalite kontrolil ve kalite teminatldlr.

ABO'nde akredite olmaml~ bir yilksekogretim kurumu kamu kaynaklanndan mali destek alamadlgl gibi, mezunlannm i~ bulma imkanlan son derece klSlth, mesleklerini icra etmeleri ise esasen yasaktlr.

ABO halen akreditasyonun tam anlamlyla uygulandlgl tek illkedir. A vrupa illkeleri ise henilz akademik degerlendirme ve "yumu$ak" kalite kontrolil ve kalite teminatl

a~amalarmda olup, bir yok A vrupa illkesinde bu amayla kamu kurumlan kurulmu~ ve kamu kaynaklanndan tahsis edilen biltyeler bu i~lemlerle bir olyilde ili~kilendirilmeye ba~laml~tlr (Bkz. Sursock, A., "Towards Accreditation Schemes for Higher Education in Europe?", CRE, 17 January 2001).

Diploma denkligi veya diplomalarm kar~lhkh olarak tamnmasl, bir illkeden alman bir diplomamn ba~ka bir illkede bir ilst dereceye yonelik programa kabul edilmeye veya i~

bulmaya imkan vermesidir. Belirli standartlan sagladlgl belgelenmeyen kurumlarm diplomalannm tamnmaSl tabi ki soz konusu degildir. Akademik degerlendirme, kalite kontrol ve teminatl ve akreditasyonun onemi, i~ gilcilniin de giderek kilreselle~tigi

dilnyamlzda bu baklmdan da bilyilk onem ta~lmaktadlr.

Kureselle$en dunyamlzda bu tur akademik degerlendirme, kalite kontrol ve teminatl ve akreditasyonun uluslararasl hoyutlar kazanmasl muhtemel bir geli$medir. Zira,

i~gucunun uluslararasl hareketliligi artml~, ulusal dilzeydeki ~irketlerin transnasyonalle~mesi sonucunda ilretim ve Ar-Ge faaliyetleri bir illke yerine, birbirini tamamlayan paryalar halinde, birden yok illkede yapIlmaya ba~lanml~tlr.

Tilm illkelerde kaliteyi artlrma yonilndeki yabalar a~aglda slralanan konular ilzerinde

odakla~maktadlr:

• Etkili ogretim yontemlerinin geli~tirilmesi, ye~itli te~vik (performansa bagh ek odeme) ve mileyyidelerle (azalan silrekli i~ garantisi) ogretim elemanlanmn ogretici ve ara~tmcl niteliklerinin yilkseltilmesi,

• Kiltilphane, laboratuvar, te<;:hizat, bilgisayar ve internet baglantlsl gibi ogretim, ogrenme ve ara~tlrma altyaplsmm geli~tirilmesi,

• Kaynaklann ekonominin ihtiyay duydugu daha geyerli alanlara yoneltilmesi, bu amaca uygun milfredatlan olan yeni egitim programlannm geli~tirilerek

uygulamaya konulmasl,

• Ogretim programlan ile ara~tlfma faaliyetlerinin, kurumun misyonuna uygun

• Nisbi olarak azalan kamu kaynaklan ve artan rekabet kar~lsmda, kurumun misyon ve ama<;lanna uygun idari te~kilatl ile kaynak yonetiminin kurularak etkin bir bi<;imde

i~letilmesi.

1.6 Y aplsal Degi~iklik

Yukanda slralanan hususlar, ozellikle tiniversitelerin klasik yapIlarmda koklli deg;i~iklikleri gerektirmektedir. Ogretim tiyelerinin yanmda, ozellikle mali kaynak yonetiminde uzmanla~ml~ profesyonellerle, ogrencilere yonelik beslenme, bannma, saghk, ktilttir ve spor hizmetlerinde gorevli uzmanlar ve kurumun tirettigi mal ve hizmetleri pazarlayan ki~iler, giderek artan bir ~ekilde yonetimde yer almakta ve bu tlir faaliyetlerin gerektirdigi idari birimlerin aglrhgl artmaktadlr.

Ote yandan, egitim ve ara~tuma faaliyetlerinin giderek disiplinlerarasl nitelik kazanmasl, geleneksel ktirsti, bOltim ve faktilteler arasmdaki katl disiplin smulanm ortadan kaldumakta, bunlann yanmda, <;e~itli disiplinlerden gelen ki~ilerin olu~turdugu ge<;ici ve stirekli gruplann onemi artmaktadlr.

i<;inde bulundugumuz ve gorunur gelecekte ge<;erliligini koruyacak olan sosyoekonomik ve teknolojik konjonkttirtin gerektirdigi ytiksekogretim mezunu

ki~ilerde aranan temel nitelikler ~unlardlr:

• Disiplinlerarasl proje gruplannda <;ah~abilme yetenegi,

• S orun <;ozebilme ve analitik dti~tinme yetenegi,

• Kendi dilinde ve en az bir yabancl dilde yazlh ve sozlli ileti~im yetenegi,

• Bilgisayar okuryazarhgl,

• Bir mesleki alanda derinlik yanmda ilgili bir yan alan ile degi~ik bir alanda

geni~lik (ornegin, makine mtihendisligi ogrencisinin <;evre veya yazlhm gibi ilgili bir yan alan ile iktisat gibi degi~ik bir alanda dersler almasl gibi).

Bu nedenlerle, ileri tilkelerdeki lisans programlan stirekli olarak degi~tirilmekte ve ogretim liyeleri bu degi~iklikleri uygulamakla ytiktimlti kIlmmaktadlr. Soz konusu degi~ikliklerin

ana hatlanm ~u ~ekilde ozetlemek mlimktindtir:

• Programlann ana dal (major) ve en az bir yan dal (minor) ~eklinde dtizenlenmesi,

• Mtifredatlar ve ders i<;eriklerinde grup <;ah~masml i<;eren proje ve tasanmlann aglrhgmm artmlmasl.

• Bilgisayar uygulamalarmm her dersin i<;erigindeki aglrhgmm artmlmasl,

Alanlar ve disiplinler arasmdaki ortak derslerin artmlmasl, hatta diplomalann

genelle~tirilmesi.

Son yIllarda, yliksekogretim kurumlanmn geleneksel yapllarmda en koklti degi~ikliklere yol a<;an unsur, ileri telekomtinikasyon ve bili~im

teknolojilerine dayanan uzaktan egitim ve bilgiye ula~lm teknolojilerinde meydana gelen ba~ dondtirticti geli~melerdir.

Uzaktan egitim, ogrencinin ogrenim stiresinin btiytik bir boltimtinde ogretmeni ile yliz

ytize tern as halinde olmadlgl, egitim malzemesinin basllml~ yazlh metinler halinde

ve/veya diger medya ara<;lan vasltasl ile iletildigi ve ogrencinin ogretmeni ile, postayla gonderilen odevler, telefon, televizyon, bilgisayar ve video gibi ara<;larla ileti~im kurabildigi, egitim teknolojilerinin hlzla artan bir yogunlukta kullamldlgl bir ogretim ttirti olarak tammlanmaktadlr.

1830 yllmda mektupla ogretime ba~layan uzaktan egitimde, daha sonralan telefon, televizyon ve video yogun olarak kullamlmaya ba~lanml~tlr. Bu ttir ogretimin kurumsalla~ml~ ilk ornegi, orgtin ytiksekogretime devam etme olanagl bulamayan yeti~kinlerin egitimi amaCI ile 1969'da ingiltere'de kurulan ve herkese a<;lk oldugu i<;in Open University (A<;lk Universite) ad!

veri len tiniversitedir. Bu tiniversitenin halen 168.000 ogrencisi vardlr. Ttirkiye'deki ilk uzaktan egitim uygulamasl 1974 yllmda Milli Egitim Bakanhgl'na bagh olarak faaliyete ge<;irilen Y A YKUR ile ba~layan mektupla ogretim olup, 1981 yllmda bu kuruma kaYlth ogrenci saYlsl 1 O.OOO'e yakla~ml~ idi. Bu ogrenciler daha sonra Anadolu Oniversitesi'ne bagh faaliyete ge<;irilen ve ingiltere'deki ornekten esinlenerek A<;lkogretim Faktiltesi adl verilen faktilteye devredilmi~tir. A<;lkogretim Faktiltesi halen esas olarak posta ve televizyondan yararlanarak uzaktan egitim yapan bir kurumdur.

Uzaktan egitim yontemi halen ~u ama<;larla kullamlmaktadlr:

• Ki~ilere geli~en teknolojilerin gerektirdigi yeni bilgiler vermek veya genel ktilttirlerini geli~tirmek amaclyla meslek i<;i egitim, i~ ba~mda egitim gibi stirekli egitim veya sertifika programlan uygulamak,

• Bir ytiksekogretim kurumunda mezuniyet i<;in gereken kredilerin bir kIsmlm vermek tizere mtinferit dersler vermek,

• Bir tiniversite i<;inde bazl dersleri merkezi olarak vermek; konsorsiyumlar vasltaslyla derslerin bir klsmml ortak olarak vermek; kaynak ya da i<;erik bakImmdan ytiz ytize (orgtin) egitime destek olmak,

• Tamamen uzaktan egitimle diploma vermek.

<;ok yakm bir ge<;mi~te bilgisayar ve telekomtinikasyon teknolojilerinde meydana gel en

ba~dondtirticti geli~meler, bu iki alam artlk bir btittin olarak birle~tiren bilgi teknolojilerini

dogurmu~tur. Bilgi teknolojileri uzaktan egitimi gtintimtizde derin bir ~ekilde etkilemektedir.

Internet artlk siiper bir bilgi otoyolu, World Wide Web ise Merkezi Sanal Bilgi ve Dokiimantasyon Merkezi olarak nitelendirilmektedir. Posta, televizyon, video ve hatta

dti~tik kapasiteli ki~isel bilgisayarlar dahi artlk ilkel uzaktan egitim ara<;lan olarak kabul edilmekte, bunlann yerlerini, CD-ROM, multi medyah ki~isel bilgisayarlar, ki~ilerin kendi tempolanna gore ogrenmelerine imkan veren geli~mi~ ki~isel bilgisayarlar, kablolu televizyon, sistemleri, aglara baglanabilen i~ istasyonlan, video konferans sistemleri, elektronik haberle~me ve uydu tizerinden irtibatlandmlan e~ zamanh (synchronous) elektronik ktirsti (verici) ve elektronik smlflar (ahcI) almaktadu. Ozetle, mektupla ogretime ba$fayan uzaktan egitimin yerini artlk ileri bilgi teknolojilerinin kullamldlgl sanal (virtual) veya siber (cyber) egitim, kitap raflarmdan olu$an kiitiiphanelerin yerini, merkezi dijital kiitiiphaneler almaya ba$faml$tlr.

Ttim bu geli~meler uzaktan egitime de yanslml~tlr. ileri telekomtinikasyon ve bili~im

teknolojilerine dayah uzaktan egitim konusundaki son geli~meler Boltim 6.3'te

ozetlenmi~tir. Uzaktan egitim ile ilgili dikkat <;ekici ge1i~melerden biri de,

milyar dolar tutarmda risk sermayesi bu sektore girmi!jtir. Klsacasl, lise sonraSI egitim ABD'de ba:jll ba!jma bir endustri haline gelmi!jtir; bu sektorde 1998 YIlt itiban ile ydda 300 milyar dolar harcanmaktadlr.

DokllZYUZ Yllllk bir kurum olan universite, bu sure i~inde geli!jen bilim ve teknoloji ve toplumsal ihtiya~lara gore kendi kendine surekli olarak yenileyebilmi!j ve toplumdaki prestijli konumunu koruyabilmi!jtir. Ancak, gunumuzde iiniversite, ileri bilgi teknoiojilerinden kaynaklanan, bamba!jka turde bir yapllanma ihtiyaci ile kar!jl kar!jlyadlr. Yeni teknolojilerin cografi smlr tammamaSl nedeniyle, bu geli!jmeye ayak uyduramayan kurumlarm, i:jlevlerinin onemli bir k,smml yitirmeleri ka~mllmazdlr. Zira, ABD'nin en elit tiniversitelerine dahi kaYlt i<;in gelen ogrenciler artlk <;e~itli uzaktan egitim yontemleriyle aldlklan dersler i<;in kredi verilmesini talep etmektedirler. Klsa bir sUre i<;inde, bir tilkenin ogrencileri ba~ka bir tilkenin kurum veya kurulu~lannda uzaktan egitimle aldlklan dersler i<;in kredi talep edecekler, hatta diploma ibraz edeceklerdir.

Uzaktan egitimde akademik degerlendirme, kalite kontrolti ve akreditasyon, dtinya yiiksekogretim gtindeminin ba~ slralarmda yer alan konular arasmdadlr.

Geli~mekte olan tilkelerdeki uzaktan egitim uygulamalan ile geli~mi~ tilkelerdeki uygulamalar arasmda temelde onemli bir fark bulunrnaktadlr. Birinci grup tilkelerdeki uygulama daha <;ok <;ag ntifusuna yonelik ve nispeten eski teknolojilere dayahdlf.

Buna kar~lhk, geli~mi~ tilkelerdeki uygulama ise, daha <;ok ileri teknolojilere dayah olup, orgtin egitimde etkinlik ve verimliligi artumak amaclyla veya yeti~kinlerin

stirekli egitimi i<;in kullamlmaktadlr.

iIeri teknolojiye dayah uzaktan egitimin <;ag ntifusunun egitiminde orgtin egitimi tamamen ikame edecegini dti~tinmek, en azmdan ~imdilik ger<;ek<;i bir yakla~lm

olarak gorunmemektedir.

ileri teknolojiye dayah uzaktan egitimin diger bir onemli niteligi ise, bu uygulamalarda tiniversitelerin ticari kurulu~larla i~birligi yapmasmm gerekliligidir.

idari ve mali mevzuatl bu tur i!jbirligine elvermeyen iilkelere ileri teknolojiler de dayab uzaktan egitimin yaygmla!jmasl zordur.

1.7 Bologna Deklarasyonu

Ba~ta ABD olmak tizere, Anglo-Sakson tilkelerindeki devlet tiniversiteleri, Klta

A vrupasl tilkelerindeki tiniversitelere kIyasla toplum ve pazann ihtiya<;lanna <;ok daha

duyarh ve idari ve mali konularda <;ok daha fazla yetki ve esnekliklere sahip

kurumlardlr. Bu nedenlerle, ABD'den ba~layarak zaman i<;inde yeni bir tiniversite

yonetim modeli ortaya <;lkml~tlf. Giri!jimci Universite adl verilen bu modelin ideal

halinde, universite kendine tahsis edilen kamu kaynaklarmI, sahip oldugu

her tiirlii tesis, tefhizat, bilgi birikimi ve insangucunu miite!jebbis bir

yakla!jlmla degerlendirerek yarattlgl kaynaklar ve ogrencilerden aldlgl reel

ogrenim ucretleri ile birle!jtirerek faaliyetlerinin kapsam ve niteligine uygun

kendi gider butfesini kendi yapabilmektedir.

Devletin rolunlin duzenlemeden degerlendirmeye donu~mesine paralel olarak, ba~ta

isvey ve Hollanda olmak lizere, Klta A vrupasl Ulkelerinde de giri~imci universite modelinin biryok unsuru iiniversitenin sevk ve idaresine ve giinliik i~leyi~ ve yonetimine yanslmaya ba~laml~tlr.

Devletin yiiksekogretimdeki roliiniin diizenlemeden degerlendirmeye

donii~iimiinii, iiniversitenin sevk ve idare sisteminde devlet biirokrasisi ile akademik personelin aglrhgmm azalmasl, buna

kar~lhk

toplum ve pazarm etkisinin artmasl

~eklinde

de ifade etmek miimkiindiir.

Her iiniversite ogretim iiyesinin gonliinde yatan kurumsal yapl, Vilhelm von Humboldt'un tasarlaml~ oldugu, isteyen ogretim iiyesinin istedigini ogrettigi ve

ara~tlrdlgl ve isteyen ogrencinin de istedigini ogrendigi ve kollegyal bir yonetim

anlaYI~llla dayah iiniversite modelidir. Bu nedenle, giri~imci iiniversite modelinin bu ayldan sakmcah oldugu, von Humboldt'un hayal ettigi tiir kurumlann gerekliligi ve bu tiir kurumlarm kamu kaynaklarmdan desteklenmesinin gerektigi, ancak kamu kaynaklarma bu olyiide baglmh olunan bugiinkii ko~ullarda arzu edilen dlizeydeki iiniversite 0zerkliginin maalesef mumkiin olamayacagl yoniindeki gorii~ler

oldukya yaygmdlr.

Devletin i~levi siireyleri dlizenlemeden ylktIlan degerlendirmeye donii~iirken, tiim Ulkelerde biirokratik ve/veya oligar~ik modelden piyasa veya giri~imci modele geyi~

siirecinin ba~ladlgl bir geryek oldugu gibi, gelir kaynaklanmn ye~itlendirilmesinin

ozerkligi artIracagl yoniindeki gorii~ler yok daha yaygmdlr.

Nitekim, Alman, Franslz, ingiliz ve italyan egitim bakanlanmn 25 Ekim 1998 tarihinde imzaladlklan Sorbonne Deklarasyonu ve bunu izleyen, 19 Haziran 1999'da A vrupa'daki 31 iilkenin egitim bakanlannca imzalanan Bologna Deklarasyonu ile uluslararasl diizeyde rekabet giiciine sahip bir A vrupa Yiiksekogretim Bolgesi (The European Higher Education Area) olu~turulmasl

yoniinde siyasi irade ortaya konmu~tur. Bu amayla, diploma ve akademik derecelere

~effat1lk getirilmesi, ABD sistemine benzer ~ekilde lisans, yiiksek lisans ve doktora

a~amalarmm benimsenmesi, ogrenci ve ogretim iiyesi hareketliliginin (mobility)

te~vik edilmesi, ogrctim, yeti~tirme (training) ve ara~tlrmaya dayah entegre programlar geli~tirilmesi ve akademik degerlendirme ve kalite kontrol sistemleri kurulmaslllda A vrupa diizeyinde i~birligi yapIlmasl temel ilkeler olarak

benimsenmi~tir

Avrupa genelinde ortaya konan bu gorii~ler kimine gore ABD sistemine

ge~i~, kimine gore ise Avrupa iiniversitelerinin ozbenligine donii~en bir ifadesidir.

18-19 MaYls 2001 tarihlerinde Prag'da yapllan Avrupa Egitim Bakanlan toplantlsmda iilkemiz Avrupa Birligi biinyesinde yer alan ve iilkemizin de kullaDlmma apk bulunan Sokrates ve Leonardo gibi egitim programlarmm etkin olarak yiiriitiilmesinde -;ok onemli bir yeri olan Bologna Deklarasyonu'na imza atan iilkeler arasma tam iiye olarak kabul

edilmi~tir. Yiiksekogretim sistemimiz bu tarihte Bologna Deklarasyonunda

kalite kontroliinii

ama~layan

yonetmeligin

~lkartIlmasl

ve uygulamanm

ba~lat"masl bu dogrultuda atIlan adlmlar arasmda en onemlileridir. Ttirk ytiksekogretimi aC;lsmdan son derece onemli olan bu geli!?me ile birlikte, tiniversite ogrencilerimiz ve ogretim elemanlanmlzm Avrupa'daki tiniversitelerle kar!?lhkh olarak gerc;ekle!?tirecekleri degi!?im programlarmda yogun bir !?ekilde yer almalan ve kendi konulannda ortakl~a ar~tmna ve uygulama projeleri geli!?tinne olanaklannm artmasl beklenmektedir. Ulkemiz tiniversitelerinin A vrupa ytiksekogretim Bolgesi i<;indeki yerlerini koruyarak, gerektirdiginde rekabet edebilmeleri, gerektiginde birbirleri ve diger A vrupa tiniversiteleri ile i!?birligi yapabilmelerinin ontindeki engel, giderek azalan btitc;e odenekleri ve id2.ri ve mali konularda tabi olduklan yagdl!?l klsltlamalardlr.

Ytiksekogretimde ul~Ilan bu ~amayl !?u !?ekilde ozetlemek mtimktindtir. Gtintimtiz tiniversiteleri artlk faaliyet alanlanm sadece kendi mensuplarmm deger yargllarma gore tespit etmekten ziyade faaliyetlerinin ttirlerini ve alanlanm toplumun gereksinim ve beklentileri ile kendilerine tahsis edilen kaynaklara gore belirleyen kurumlardlr.

DolaYlslyla, c;agd~ tiniversite, toplumun her kesimi ile btittinle!?mi!?, faaliyetleri

baklmmdan topluma kar!?l olan sorumlulugunu ne olC;tide yerine getirdigi denetlenen ve

faaliyetleri toplum tarafmdan yonlendirilen, sahip oldugu her ttirlti fiziksel olanak, tesis,

te<;hizat, bilgi birikirni ve insangtictinti giri!?imci bir zihniyetle degerlendirerek ek mali

kaynak yaratan, modern i!?letmecilik teknikleri ile yonetilen fevkalade kann~lk yaplya

sahip bir kurumdur.

Bolum 2

Turk Yuksekogretiminin Tarih~esi

TUrk yuksekogretiminin tarihine ili~kin yaymlarm neredeyse tumunde, Sel<;uk Tilrklerinin 11. yuzyllda Bagdat'da kurduklan Nizamiye Medresesi ile Fatih Sultan Mehmet'in 1463'te kurdugu istanbul Medresesi'ne atIf1ar vardlr. Ancak, islam iilkelerinin ve bu iilkelerdeki kurumlann, A vrupa'nm karanhk <;aglannda, daha onceki bilimsel birikimi muhafaza ettikleri, hatta bilime bazl katkllarda bulunduklan, bu birikimin Enduliis yoluyla A vrupa'ya ge<;tigi ve islam medreselerinin aym yolla Orta

<;ag A vrupa'smdaki universiteleri etkiledikleri ne kadar dogruysa, bugunku Turk yiiksekogretiminin kokenlerini medreselerde aramak da 0 kadar yanh~tlr.

Bugunku yuksekogretim kurumlanmlz, Batl'da oldugu gibi yuzlerce Yllhk bir sure<;

i<;inde tUrlu degi~ikliklere ugrayarak ve hatta yer yer verilen buyilk mucadeleler sonucunda ~ekillenmemi~, tersine, daha once bu alandaki kurumlanmlzm yerine ge<;mek uzere, Batl'dan oldugu gibi aldlglmlz kurumlardlr.

Batl tUru yuksekogretim kurumlannm iilkemizdeki ilk ornekleri, 1773'te kurulan • Milhendishane-i Bahri-i Humayun, 1795'te kurulan Muhendishane-i Berri-i Humayun, 1827'de kurulan Tlbbiye ve 1834'te kurulan Harbiye'dir.

Ondokuzuncu yuzYlhn sonuna dogru ve 20. yuzyllm ba~mda, Fransa'daki Grandes Ecoles'e benzer bir ~ekilde <;e~itli bakanhklara bagh olarak kurulan Miilkiye Mektebi (1877), Hukuk Mektebi (1878), Ticaret Mekteb-i Alisi (1882), Mekteb-i Sanayi-i Nefise-i Sahane (1882) ve 1909'da Muhendis Mekteb-i Alisi adl ile reorganize edilen Muhendishane ile ara kademe teknik personel yeti~tirmek amaclyla 1911'de kurulan Konduktor Mekteb-i Alisi iilkemizdeki Batl turu yuksekogretim kurumlannm diger ornekleridir. Bu kurumlann bazIlan bugiinku istanbul Teknik Universitesi (iTU) , Marmara, Mimar Sinan ve YIldlZ Teknik Universitelerinin nuveleridir. 1863'te kurulan ve 1912'de muhendislik boliimleri eklenen Robert Kolej ise iilkemizdeki ilk Anglo-Amerikan tUru yuksekogretim kurumu olup, bugunku Bogazi<;i Universitesi'nin nuvesidir.

Giilhane Fermam'ndan klsa bir sure sonra modern bir universitenin kurulmasl, 1846'da zamanm Maarif Meclisi'nce kabul edilmi~ ve universite 1865'te a9Ilml~tlr.

1870 ve 1874'te iki kez reorganize edildikten sonra 1881'de kapanan universite, 1900'de Dar'iil-filnuni Osmani adl ile tekrar a<;llml~ ve yeni kurulan Ulum-i Aliye-i Diniye, Edebiyat, Ulum-l Riyaziye ve Tabiiye ~ubelerinin yamnda, daha once

kurulmu~ olan Tlbbiye ve Hukuk mektepleri de Dariilfiinun'a baglanml~tlr.

Cumhuriyet'in ilanmm hemen ardmdan ba~latllan egitim seferberligi ile yuksekogretim kurumlannm Anadolu'ya yayllmasmdaki ilk adlmlar atllmaya

ba~lanml~ ve Ankara'da 1925'te Hukuk Mektebi, 1926'da Gazi Egitim EnstitUsu,

Atattirk, Cumhuriyet'in ilanmdan soma Dartilfiinun tizerinde onemle durmu~ ve bu kurumu degerlendirmek tizere davet edilen isvie;re'li Profesor Albert Malche'nin 31 MaYls 1932 tarihli raporundan klsa bir stire soma 1933'te Dartilfiinun lagvedilerek yerine istanbul Oniversitesi kurulmu~tur. 1933 Reformu (Kanun No: 2252), ragda$ iiniversitenin iilkemizdeki gerrek ba$fanglcldlr.

Ytiksek Mtihendis Mektebi'nin 1944'te reorganize edilmesi ile iTU kurulmu~ olup bunu 1946'da, Ankara'da daha once kurulmu~ olan mektep, faktilte ve enstittilerin

birle~tirilmesiyle kurulan Ankara Oniversitesi izlemi~tir. Aynca, 1946'da 2252 saYlh Kanun ytirtirltikten kaldmlml~, e;lkanlan 4936 saYlh Kanunla tiniversitelere muhtariyet verilmi~tir.

1955-1957 yIllan arasmda kurulan Ege Oniversitesi, Karadeniz Teknik Oniversitesi, Orta Dogu Teknik Oniversitesi (ODTU) ve Atattirk Oniversitesi ile ytiksekogretimin Anadolu'ya yaYllmasl hlZ kazanml~tlr.

1967 yllmda kurulan Hacettepe Oniversitesi ve 1971 yllmda kurulan Bogazie;i Oniversitesinden soma 1973-1981 araSl tiniversitelerin tam anlaml ile Anadolu'ya yaYlldlgl bir donemdir. Ttirkiye'nin her bakImdan zor ~artlar altmda bulundugu bu donemde, DiyarbakIr, Eski~ehir, Adana, Sivas, Malatya, Elazlg, Samsun, Konya, Bursa ve Kayseri'de on yeni tiniversite kurulmu~ ve boylece tilkemizdeki tiniversite saYlsl on dokuza ytikselmi~tir. Hlzla artmakta olan tiniversite ve bunlara ba~vuran

ogrenci sayIian kar~lsmda 1974 yllmda Ggrenci Sec;me ve Yerle~tirme Merkezi (OSYM) kurularak tiniversitelere merkezi smavla ogrenci ahnmasma ba~lanml~tlr.

Ytiksekogretime artan talep kar~lsmda, aym yll kurulan ve mektupla ogretim yapan Y A YKUR ile tilkemizoe orgtin ogretim yanmda Ae;lkogretim veya daha dogru bir deyimle uzaktan-ogretime de ba~lanml~tlr.

Burada bir parantez ae;arak, ytiksekogretimde tiniversiteler dl~mdaki geli~melere de klsaca bakmakta yarar vardlr. Oniversitelerden farkh olarak, BatI'daki politekniklere benzer bir ~ekilde kitlesel mesleki egitime aguhk vermek amaclyla kurulan akademiler, zaman ie;inde bu amae;larmdan uzakla~ml~lar ve 1977'de e;lkanlan 2095 saYlh Kanunla tiniversiteler ile akademiler arasmda i~levsel farkhhk fiilen ortadan kalkml~tlr.

Ancak, universiteler ile akademiler arasmda e;eki~me ba~laml~ ve Dam~tay akademilerin e;lkardlgl yonetmelikleri surekli olarak iptal etmi~tir.

Hlzla artan gene; nlifusun yuksekogretime olan talebi 1960'h yIilann ortalarmdan

ba~layarak, e;e~itli alanlarda mesleki ogretim yapan elliye yakm, kar amae;h yuksekokulun ae;Iimasma yol ae;ml~ ve bu okullardaki ogrenci saYlsl kIsa sure ie;inde elli bine ula~ml~tlr. Ancak, Anayasa Mahkemesi'nin bu okullan 1971'de Anayasa' ya aykm bulmasl ile bu okullar 14 i 8 saYlh Kanunla akademilere baglanml~tlr.

1981 yIima gelindiginde tilkemizde:

• Oniversiteler

• Akademiler

•

•

•

Bir kIsml diger bakanhklara, e;ogu Milli Egitim Bakanhgl'na bagh iki yIlhk meslek yuksekokullan ile konservatuvarlar

Milli Egitim Bakanhgl'na bagh tiC; yIlhk egitim enstittileri

YAYKUR

olmak iizere be~ tiirde, top lam 166 yiiksekogretim kurumunda 20.816 ogretim elemam gorev yapmakta ve YAYKUR'a kaYlth 9.742 ogrenci dahil, toplam 237.369 ogrenci ogrenim gormekte idi.

1981 'de yIkanlan 2547 saYIh Yiiksekogretirn Kanunu ile iilkernizdeki tiirn yiiksekogretirn kururnlan Yiiksekogretim Kurulu (YOK) yatIsl altmda toplanmI~, akaderniler iiniversitelere, egitirn enstitiileri egitirn fakiiltelerine donii~tiiriilrnii~ ve konservatuvarlar ile rneslek yiiksekokullan iiniversitelere baglanrnI~tlr. Bu diizenlerne kapsarnmda istanbul'da Mirnar Sinan, Marmara ve YlldIZ Teknik, Ankara'da Gazi, Antalya'da Akdeniz, izrnir'de Dokuz Eyliil ve Edirne'de Trakya Universiteleri rnevcut kururnlarm reorganizasyon ve birle~tirilrnesi ile olu~turulrnu~, Van'da ise Yiiziincii YII Universitesi adI ile yeni bir iiniversite

kurulrnu~tur. Boylece, Tiirk yiiksekogretirn sisterni 1982 Ylh itiban ile yirrni yedi iiniversite ile bunlara bagh fakiilte, enstitii, yiiksekokul, konservatuar ve rneslek yiiksekokullanndan olu~an birle~ik bir yaplya donii~tiiriilrnii~tiir. Bu rneyanda, Y A YKUR'un i~levleri Anadolu Universitesi'ne bagh Aylkogretirn Fakiiltesi'ne devredilerek uzaktan ogretirnin iilkernizde yaygmla~rnasl hlzlandmlrnl~tlr.

Anayasa'da yer alan hiikiirnlere uygun olarak getirilen yeni yasal diizenlerne ile kar arnaCI giitrneyen vaklflann ozel yiiksekogretirn kururnlan kurrnalanna irnkan saglanrnl~tIr. Bu tiir ilk iiniversite olan Bilkent Universitesi 1984'te kurularak faaliyete geyrni~tir. Ancak, Bilkent Universitesi'nin yasal konurnu, Anayasa Mahkernesi'nde ayrlan iki davamn sonucunda Mahkerne'nin bu tiir liniversitelerin de kanunla kurulrnasl gerektigine karar verrnesi iizerine, 1992 yrlmda ylkanlan 3785 saYlh Kanunla aylkhga kavu~rnu~tur.

ODTU'ye bagh olarak faaliyet gosteren Gaziantep'teki fakiilte ve okullardan olu~an Gaziantep Universitesi'nin 1987'de kurulrnasl ile iiniversite saYISl yirrni dokuza yiikselrni~tir.

3 Ternrnuz 1992'de ylkanlan 3837 sayIh Kanunla, yogu daha once

0

illerde rnevcut olan birirnlerin niive te~kil ettigi, 21 yeni iiniversite ile 2 yiiksek teknoloji enstitiisiiniin Afyon, Aydm, Bahkesir, Bolu, <;::anakkale, Denizli, Hatay, Kars, Isparta, izrnir, Kahrarnanrnara~, Kmkkale, Kocaeli, Kiitahya, Manisa, Mersin, Mugla, Nigde, Sakarya, Sanhurfa, Tokat ve Zonguldak illerirnizde kurulrnasl ile iiniversite saYlrnlz elliiiye yiikselrni~tir.

1992 Ylhnda ikinci vaklf iiniversitesi olan Koy Universitesi, 1993 'te Anadolu Universitesi'nin ikiye boliinrnesi ile Eski~ehir'deki ikinci iiniversite olan Osrnangazi Universitesi, 1994'te iilkernizin iiyiincii vaklf iiniversitesi olan Ba~kent Universitesi ile Franslzca egitirn yapan Galatasaray Oniversitesi kurulrn u~tur.

1996'da 5, 1997'de 8, 1998'de 2, 1999'da ise 2 vaklf iiniversitesinin kurulrnasl

ve Tiirkiye Curnhuriyeti Hiikiirneti ile Alrnanya Federal Curnhuriyeti Hiikiirneti

arasmda irnzalanan anla~rnaya gore kurulrnasl kararla~tmlan istanbul Batl

Universitesi ile iilkernizdeki yiiksekogretirn kururnu saYlSI 74'e yiikselrni~tir. Bu

kururnlan 2001 'de vaklflarca kurulan Ya~ar, istanbul Ticaret ve izrnir Ekonorni

iiniversiteleri izlerni~tir. Bunlardan, istanbul Batl ve Okan iiniversiteleri heniiz

faaliyete geyrnerni~tir. Yiiksekogretirn kururnlanrnlzm kurulu~ tarihleri Tablo 2.