E S K İ - Y E N İ
Her ayın biriyle onbeşinde çıkar
F i k i r , S a n a t G a z e t e s i
Sahibi ve yazı işlerini fiilen idare
eden
Orhan
Veli KANIK
YJ: 1
Sayı: 8
15 Nisan 1949
15 kuruş
Abone: 6 aylığı 150 kuruş
Adres: Posta Kutusu 179, Ankara
Güney M atbaacılık ve Gazetecilik
T.A.O - Ankara
A L D A T M A C A
Melih Cevdet ANDAY
Sabahattin EYÜBOĞL
K endilerini devrim ci bilen çevrele r ara sın d a, din geriliğine k argı am ansız d av ra n m ak bak ım ın d an ta m bir a n la şm a v a r gibidir, " irtic a , b aş k ald ırd ığ ı yerde e z ile ce k tir” y a h u t "Bu m em leket irtic a ın h o rtla d ığ ın ı b ir d a h a gö rm iy ecek tir” gibi sözleri ağızların d an d ü şü rm ü y o rlar. Ç ok p a rtili dem okrasi ad ı v e rile n yeni gelişm e içinde, y ay ın serb estliğ in d en , belki de, en çok fa y d a la n a n dinci çev relerin çok sayıda, tü r lü d e rg ilerle o r ta d a boy g ö ste rd ik leri bugünlerde, yurdum uz gibi irtic aın en a c ı de neylerini geçirm iş b ir to p lu m u n bu sözlerden an c ak sevinç d u y m a sı ge rekir.
A m a bu sözlerin ne dem eye gel diği, ne işe y a ra y a c a ğ ı ü zerin d e biraz d u ru rsa k güçlükler g ö ste re n b ir d u ru m la k arşılaşacağız. B u g ü ç lü k le r den ilki, irtic a ın ta n ım la n m a sı yö nünde ta m b ir a n laşm a b u lu n m ay ı şıdır. Dinci çevreler lâyisizm in Cum h u riy e tte n bugüne dek y u rd u m u zd a yanlış anlaşıldığı, yanlış y ü rü tü ld ü ğü inanışındadırlar. O n lar d iy o rla r ki: “Devrim in bunca y ıld ır u y g u la dığı lâyisizm aslın d a dine, dini in a nışlara k a rşı b ir zor kullanm a, a ç ık çası b ir dinsizlik ak ım ı idi. Biz de m okrasiden fa y d a la n a ra k din in a n ış larım ızı aç ık ç a yayabilm eliyiz. Bu, i r tic a değil bizim en k u ts a l h ak k ım ız dır.”
K endilerini devrim ci sa y a n çev reler ise bugüne dek y ü rü tü le n lâ yisizm üzerinde ta rtış m a y a g irm e m ekte, son y ılla rd a h ız la n a n din y a yım larına göz y u m m a k ta , yalnız te tik bu lu n m ak g e re k tiğ in i söyle m ektedirler. O n lara göre dinci çev relerin h a m a ra tlığ ı bu a la n d a k a l dıkça, k ısa ca sı z o rb a lığ a v a rm a d ık ç a bunda b ir k ö tü lü k y o k tu r. Gene bu çevreler “A llah a in a n ın fa k a t...” diye b aşlıy a ra k ta n rıy a in a n an la rın , göz lerini k a n b ü rü m ü ş so fta d a n tem iz din ad am ın a k a d a r boy boy olduğu nu, dem ek k i hepsinin k ö tü sayıla- m ıyacağını söylüyorlar.
H er ik i y an ın s'av lan m biraz lnceliyelim. C u m h u riy e tte n bugüne dek y ü rü tü le n lâyisizm , gerçekten, batıd ak i örn ek lerin e b en zem em ekte dir. A m a n asıl benziyebilirdi ki M ustafa K em al’in a d ın a bağlı olan T ürk devrim i, bu y u r tta ta n r ı inanış- a n üzerine k u ru lu b ir düzeni yıkıp imu bilim e d ay a n an g erç e k b ir tem el üzerine o tu rtm a k k av g a sı idi. Bu tem el sa ğ la m c a k u ru lm a d ık ç a lâ yisizm adı a ltın d a din in a n ışla rın ın güçlenm esine göz yum m ak, yeni dü zenin tem eli ile ilgili b ir olay, aç ık ç a devrim den v az g eçm ek tir.
Sonra, h ız lan a n din akım ını, zo r balığa k a lk m a d ık ç a z a ra rs ız sa y m ak İnanışına gelince; bu a k ım ir tic a ise yayın halinde de irtic a d ır. Onun ne zam an, ne gibi ş a r tl a r a ltın d a zor balığa k a lk a c a ğ ı önceden k estirile mez. Böyle olunca kendilerini dev
rim c i s a y a n çevrelerin u y a n ık bu lu n m a sı ne dem eğe g eliy o r? B u ra d a v ic d an h ü rriy e ti ile düşünce h ü r ri y e tin i birb irin e k a rış tırm a m a k g e r e k tir. B ir yerde k im senin din in a n ışın a - m eselâ bizde n a m a z k ılm a sına, oruç tu tm a s ın a - k arışılm ı- y o rsa o rad a vicdan h ü rriy e ti v a r s a yılır. A ncak bu in a n ışla rı y a y m ak düşünce h ü rriy e tid ir ki onu d a k ey fim iz isted iğ i gibi, işim ize gelm iyen yerde k a y ıtla y a m a y ız ; h e r düşünce ye h a t tâ p a d işa h lık istiy e n le rin dü şüncesine de a ç ık b ıra k m a k zo ru n dayız. B u sonu n cu y a h ü r riy e t ta n ı m a k ta n niçin k o rk u y o rsa k dincilerin güçlenm esinden de en a z o k a d a r kork alım . Z aten devrim d em ek g e rilik lere h ü r riy e t ta n ım a m a k d em ek tir. T a n rıy a in a n a n la r a ra sın d a iy i den k ö tü y e do ğ ru b ir sıra la m a y a p m a k ise g en e bu b ak ım d an - ş a ş ır t m aca, a ld a tm a c a d eğilse en az ın d a n - b ir y an ılm ad ır. Ç ü n k ü y u k a rıd a d a söylediğim iz gibi, m esele bu toplum u din in a n ışla rı ü zerin e o tu rtu p o tu r t m a m a k m eselesidir. D evrim , am ac ın a v a rm a k için, y alnız gözlerini k a n bü- riim iiz s o fta ile değil, dinci dünya g ö rü şü ile de sa v a şm a k zorundadır.
ik in c i b ir g üçlük de şu : Sağ, sol u ç la rd a n k a ç ın m a k istiy en lerin ir t i c a k a rşısın d a , son g ü n lerd e p ek sık k u lla n ıla n b ir p aro la sı d a “irtic a ın a ltın d a m u h a k k a k sol p a rm a ğ ı b u lu n acağ ı, ç ü n k ü so lların bu yu rd u k a r ış tır m a k için irtic a i k u la n m ak istiy e c e k le ri” şeklindedir. Bu d a ir tic a a k a rş ı devrim cilerim izin d u ru m unu ş a ş ır ta c a k özellikte b ir in a n ıştır. Ç ü n k ü 1) B izim ta rih im iz , bü tü n ileri a tılış la rın irtic a ın k u rşu n u ile d u rd u ru ld u ğ u n u , ö ld ü rüldüğünü g ö ste re n nice ö rn ek le rle doludur. B u n la rın C u m h u riy e tte n öncekileri için sol p a rm a ğ ı d üşünm ek ta rih e de, o la y la ra d a uym az. C u m h u riy e t te n so n ra k ile rin ise sol p a rm a ğ ı ile k ış k ırtıld ığ m a ta n ık lık edecek b ir belge b u g ü n e k a d a r bulu n m am ıştır. Şim di bizim toplum um uzun ta rih i gibi nice nice ir tic a örnekleriyle do lu b ir ta rih in d erslerin i alan bu g ü n k ü T ü rk ler, o derslerd en fa y d a la n m a yı b ir y a n a b ıra k ıp yepyeni b ir irtic a deneyi d a h a geçirm ek le m i k a rşı k a rş ıy a b ıra k ılıy o r? 2) G örünüşü, yayılışı b ak ım ın d a n m is gibi irtic a olan b ir ak ım ın a ltın d a y a sol b u lu n m azsa ne y a p ıla c a k tır? B u a k ı m a ir tic a d eğ ild ir m i d e n e c e k tir?
B ü tü n bu g ü çlü k ler irtic a için en k ö k te n k a r ş ı k o y m a ç a re si olan irtic a ın görü n d ü ğ ü a n ezilm esi yolu nu k a p a y a c a k b ir k ö tü lü k ta ş ım a k ta d ır. Bu işin k ısası, doğ ru su a ld a t m a c a la ra , k a n d ırm a c a la ra a ld ırış e t m eden ir tic a üzerinde a n laşm ak - k i bu yurd u n ço c u k la rı bunu k olay c a y a p a b ilirle r -, s o n ra d a onu g ö rü l düğü yerd e ez m e k tir. A ltın d a ne o lu rsa olsun...
A n laşm az lık la rım ız d an b ir çoğu d a eskiyle yen iy i k o la y ca a y ı r t ed e m eyişim izden g eliyor. E s k i b ir k ılığ a g irm iş y eniyi y a h u t yen i şek illere b ü rü n m ü ş eskiyi b ir b a k ış ta an lay ı- v erm e k ne m ü m k ü n . H ele bizim ki gibi yeniden k u ru la n esk i b ir m e m le k e tte . H an g i a lan d a , h a n g i ölçüler k a rşıs ın d a d o ğ ru d ü r ü s t h iz a y a g el m işiz? K açım ız bilim , s a n a t, ta rih , m e m le k et k a v ra m la rı ü zerin d e ç a ğ d a ş ç a an laşm ışız ? G enç ü n iv e rsiteli var, dedem y a ş m d a k ile rin k a f a s ın d a ; dedem y a ş ın d a ö ğ re tm e n de v a r y epyeni fik irle rle sa rh o ş, ö lü d e ğ e r leri y a şa y a n , y aşa y a b ile c e k olan de ğ erle rd e n a y ık la m a k ta g eç k a ld ığ ı m ız İçindir ki h â lâ gözleri a r k a d a k a la n larım ız, geleceğe a y a k direyenle- rim iz oiuyor. G erçek ten yenileşm ek istey e n lerim izin y ılla rd ır söyledik lerini k im b ilir d a h a ne k a d a r zam an te k ra rla m a m ız gerekecek.
E sk iy e a ç ık ç a bağ lı o la n larım ız b ir t a r a f a yenileşm eyi istey e n lerim iz a ra s ın d a d a a n la şm a yok. A sıl ü s tü n d e d u ru lm a sı g e re k e n de bu g ali ba. Y enileşm em iz G a rb a özenm ekle boşladığı için G a rp ta n gölen esk i bile bize yeni g ö rü n eb iliy o r: O pera, silin d ir şa p k a , m is tik düşünce, isim günü, T IK K IS I resim , m elekli heykel, libe ralizm , “M on e h e r” gibi. B u n ların esk iü ğ in i görm ek de g ö ste rm e k de gene kolay. A m a b ir şaJji; çıkıp t a yeni dil, yeni şekil ve yeni b ir k o n u y la eski ş iir an lay ışın ı devam e t tird i m i İş b ü sb ü tü n zo rlaşıy o r.
E sk i sa zd a yeni söz, k a b u l; a m a yeni sa zd a esk i söz olacak şey değil. Yolu tık a y a n , yeni ölçülerin y erle ş m esini g e c ik tire n böylesi işlerd ir. Si n em ad a gazel, rad y o d a içki a l a tu r k ası, g az eted e o rta ç a ğ k a fa sı, a p a r- tım a n d a k o n ak eşyası, bilim dilinde fizik ötesi, lâ y ik oku ld a inşallah, u ç a k ta teşbih, ro m an d a m a sal, m a kinede acem halısı, b eto n arm ed e ş a r k süslem esi gibi.
E sk iy le y e n i elbette iç içe y a ş a yacak, a m a beslenm esi, gelişm esi g e reken eski değil, yenidir. H ü n e r g eç m işi b u güne m a le tm e k te , te h lik e de bug ü n ü n İm k ân lariy le geçm işi y a ş a tm a k ta . ö y le y se k a rş ım ız a yeni diye çık an h e r şeyin a rk a s ın d a k i d ü şü n ü şü b ilm em iz ş a r t. N asıl b il m eli diyeceksiniz, işte benim de size d an ışm a k isted iğ im bu. H e rk e s u ğ r a ş tığ ı, ilgilendiği işte eskiyle y en i nin sın ırla rın ı k a b a ta s la k t a oisa çizm eğe çalışsa, yenileşm eğe bugün b aşlıyorm uşuz gibi d a v ra n s a o rta k ölçülere d a h a k o la y v a ra b ilir m iyiz d ersin iz? M eselâ ben şiird e n b a ş la sa m ve desem k i:
T ü rk şiirin d e eski, D iv an ş iiri dir. M alûm , a m a bu şiirin esk iy en
ta r a f ı yalnız şek li, vezni ve dili de ğil, b a ğ lı olduğu ş iir ve d ü n y a g ö rü şüdür. Bu görüş ise yeni k ılık la r a g i re re k bug ü n ü n şiirinde y a şa y a b ilir, y aşıy o r da. G enç şa ir g az el şeklini kullan d ığ ı zam an değtl, g azeldeki şiir an lay ışın ı b ilm iyerek d evam e ttird iğ i zam an esk id ir. Y eni dil, yeni şekil, h a t t â yeni konu şiirin g e rç e k te n yeni olm asını sa ğ lam az. A sıl iş k a fa d a , a n la y ış ta . P ek i, gazeldeki şiir a n la y ışı n ed ir ö y le y se? G azelde ş a ir b ir düşünceyi değil b ir k alıb ı işler. Ş a ir le r a ra s ın d a o r ta k bir ş iir deyişini a iır v e - d e ğ iştire d e ğ iştire söy ler. B u a r a d a g az e te h a y a tın d a n ve kendi düşüncesinden b ir şeyler k a r ış ırs a k a r ış ır; b u n la rd a n ş a ir ken dini so ru m lu bilm ediği gibi k im se de onu so ru m lu bilm ez: Söz öyle g e tir m iş tir. S o n ra : A ld an m a k i ş a ir sözü elb e tte y alan d ır. G azelde b e y itle r b irb irin e düşüncenin gelişm esi g e re ğ i ile değil, k afiy e n in de ğişm esi gereği eklen ir. Bu yüzden gazel b ir n o k ta d a n k a lk ıp b a ş k a b ir n o k ta y a v arm az, h e r b e y it kendi
B E D A V A
Bedava yaşıyoruz, bedava;
Hava bedava, bulut bedava;
Dere tepe bedava;
Yağmur çamur bedava;
Otomobillerin dışı,
Sinamalann kapısı,
Gamekânlar bedava;
Peynir ekmek değil ama
Acı su bedava;
Kelle fiyatına hürriyet,
Esirlik bedava;
Bedava yaşıyoruz, bedava.
Orhan VELİ
K U Ş U N H İ K Â Y E S İ
Evin önünde hark vardı,
Harkın üstünde alçacık köprü,
Köprünün üstündeki çocuklar
Hayalet gibi bir kuş gördü.
☆
Eğilip baktık tahtalar arasından
Uzaktan gelme bir garip kuş.
Kuzgun gibi, balıkçıl gibi bir şey.
Köprünün altına yorgun düşmüş.
☆
Kutupların, denizlerin, romanların
Sihrini taşıyordu.
Biz ona bakıyorduk, o bize
Korkusuyla karanlık ormanların.
t
îr
Kimimiz değnekle dürte dürte...
Kimimiz de kaynar su döktük,
İşedik bir güzelce üstüne
Garip kuşu öldürdük.
☆
Yaralı bir gemi gibi yüze yüze
Köprünün dışına çıktı.
Vura vura eğlendik,
Attık bir birimize.
☆
Uzaklardan gelme garip kuş
Mürekkep rengi gözlerinle
Artık dünyamızı göremezsin!
Bağlaşmamız gitmez kulaklarına,
Yaprakların arasında güneşe karşı
Çiftleşemezsin.
Dişiysen yumurtlayamazsın da!
☆
Böyle diyip kuşun dört yanında
Akşama kadar hora teptik,
İnsan olduğumuzu iyice
Garip kuşa öğrettik.
Cahit KÜLEBİ
Hürriyet Derier Bir Güzel Sevdim
Işıl gözlüm gün yüzlüm
sv yakma gel yakma
gül gül açılsın
dost bir yana düşman bir j ana
dost düşmandan seçilsin
Kınalı kekliğim nevruzum
çölde suyum zemheride yazım
gündüz güneşim gece yıldızım
yakma gel yakma
dost düşmandan seçilsin
Bu can seni arzular
ak kâğıt üstünde kara yazılar
yollara düşmüş şehitler gaziler
o güzelin adına
çekilen bunca sızılar
yakma gel yakma
dost düşmandan seçilsin
Bahar geldi sen gelmedin
çok beklettin Taşer’i
boynumu bükük kedun
çıkamam gayri dışarı
bakanıam el yüzüne
ü ünüm gece iki
llerdim hasretim yücedir
ekmeğim suyum acıdır
çok beklettin Taşer’i
balıar geldi sen gelmedin.
Suat TAşER
içine k a p a n a r a k b ite r. İşte , yalnız eski şiirim izin değil esld sa n a tım ız ın b aşlıc a özelliği b u d u r. Y ü zy ıllarca b ir k a ç düşünce ve b ir k a ç m o tif üzerinde d eğ iştirm e le r yapm ışız, b in lerce ağ ızd a n a y n ı tü rk ü y ü söylem i şiz. Bu d eğ iştirm e lerd e eşsiz güzel lik lere varm ış, te k sesli ve yine de ğ iştirm e li m usikim iz, insansız, ta b i a ts ız ve yine d eğ iştirm e li n a k ış la rı m ızla ş a rk sa n a tın ın b ü tü n im k â n la rın ı yoklam ışız. .Ama m esele o de ğil. B u s a n a t bağlı olduğu y a şa y ış ve d üşünüş düzeniyle b irlik te göç m üş. E sk i düzenim iz g eliştirm e y e ih tiy a ç d uym adığı için d eğ iştirm e d e kalm ış. Yeni dediğim iz ş iir b a tı k ü l tü rü n e yönelm em izden so n ra değiş tirm e yolundan çıkıp g eliştirm e yo luna g irm e k le başlıyor. R ö n esan ’ta n so n rak i b a tı şiirin in b a şlıc a özelliği geliştirm ey e d a y a n m a sıd ır. G azelin te rsin e b a tı şiirinde, en k ö tü sü n d e bile, belli b ir insanın, a ç ık v ey a k a palı b ir söyleyişle a m a hep b ir m a k
s a tla b irb irin e eklenen ve b ir sonu c a do ğ ru ilerleyen düşü n celeri v a r d ır. Ş iirin başı, sonu, o rg a n ik dene bilecek, y an i h e r p a rç a sı a y n İşe y a ra y a n b ir b ü tü n lü ğ ü v a rd ır. Ş a ir y aln ız şiire değil içindeki d ü şü n ce lere de im zasını a ta r , ç ü n k ü kendi h a y a tı ve düşüncesi za te n şiirine bağ lıd ır.
D em ek k i şiirde yeniliğin ş a r t la rın d an biri g eliştiric i o lm a k tır. A m a bun u n la yalnız b a tılı ş iir a n la y ışın a g irilm iş olur. B u an lay ışın içinde de y enileşm eler v a r elbet. Ş a irlerim iz a ra s ın d a b u n la ra k a d a r va r a n la r çık tı. R esim de, h ik ây ed e de olduğu gibi. F a k a t e s a s ta yenileşm e den en son ş ü r h a re k e tle rin i benim sediğim iz çok oiuyor. Bu k o n u ştu ğ u m uz yönden yeni şa irle ri b ir gözden g eçirin g ö rü rsü n ü z. E n iyileri a r a sın d a bile D ivan şiiri an lay ışın d an sıy rılm am ış o la n la r v ar.
.Böylesi ş iir güzel de olsa yeni değil.
yaprak yaprak yaprak yaprak yaprak yaprak yaprak yaprak yaprak yaprak yaprak yaprak
H ÎK AY EH IK AYEHIK AYEHIKAYEHIKAYEHİKAYEH IKAYEHIKAYEH tKAYEH tKAYEH tKAYEH IKAYEHIK AY
öğleden Sonra
O R H A N V E L İ
S
ıc a k b ir k ış günü. V a k it öğleden eo n ra idi. B ü tü n yazı, belki de b irk a ç y azı k a r a d a g e ç irm e k te n b o y alariy le m a cu n la rın ı atm ış, a ra lık la rı açılm ış b ir a la m a n a d a d ö rt kişi r a k ı içiyorduk. B iri ben, b iri H am z a, biri M usa k a p ta n , b iri de... ad ın ı h a tırlıy a m ıy o ru m ; tu h a f b ir ad ı v ard ı. E n ta tlı k o n u şa n ı d a o idi içim izde. D a h a doğrusu, k o n u şm ıy o rd u d a sadece gülüyordu. "B ir şişe de benden olsun" dediğim v a k it “Yoo! dedi, senin p a r a n Ü sk ü d a r’d a geçm ez. Ü ste lik b u güne bugün, sen bizim m isafirim iz sin .”K a rş ıd a p ırıl p ırıl p a r la y a n B e şik ta ş s ırtla rı. O s ır tla r la a ra m ız d a m a sm a v i b ir bo ğ az p a rç a s ı v ard ı, ö n c e le ri su ların , Ş e m sip aşa y a doğru, b ir ç a ğ lıy a n gü- rü lttisiy le a k tığ ı d u yuluyordu. Ü çüncü beşinci k a d e h te n s o n ra b ir şey d u y u lm a m a y a b aşladı. Y alnız insan, gözü şöyle b ir k ıy ıd a k i ç a k ılla ra , d u rm a d a n o ç a k ılla rı y a la y a n k ü çü k d a lg a la ra iliştiğ i v a k it, b ir şe y ler d u y a r g ib i oluyordu. Z am an za m a n d a a ç ık ta n b ir v a p u r geçi yor, b ird en b ire deliren deniz, k ıy ıd a k i felek leri allak b u lla k ediyordu. F e le k le rin ü zerin e re n k re n k k a y ık la r, allı, m avili, s a n lı, p elen g -i d e ry a 'la r, ceylân-ı b a h rî'lc r dizilm işti.
B izim a la m a n a y a b itişik b ir b alık çı d ü k k â n ı v a r dı. D ü k k an n asıl a la m a n a y a b ıtışk o lu r? diyeceksiniz. D oğru. A m a benim d ü k k â n dediğim de, za te n , d ö rt ta n e şe k e r sa n d ığ ın d a n m e y d a n a g etirilm iş b ir te z g â h tı, iç in d e b ir ocak, o cağ ın ü stü n d e b ir ta v a , ta v a d a te k e r le k te k e rle k to rik le r, sa n d ığ ın b ir k e n a rın d a tu z k â sesi, z e y tin y a ğ ı şişesi, tu r fa n d a do m atesle ince biber, sek iz on ta n e ta b a k , iş te , h ep si b u k a d a r.
O cağ ın b aşın d a b ir ad a m h ab ire b alık k ız a rtıy o rd u . K olunun a ltın a y a rım ek m eğ i k ıs tıra n soluğu b u ra d a alıyor, b ir k e n a rd a n a rk a lık s ız b ir h a s ır iskem le çeki yor, o ca k b aşın d a k i a d a m a b ir to r ik söylüyor, k a m ın ı güzelce d o y u rd u k ta n so n ra çekip gidiyor, y erine b a ş k a s ı geliyordu.' Gelip g id e n lerin çoğu balıkçı, k ay ık çı gibi kim selerd i. B u p o r ta tif d ü k k â n on ların lo k a n ta- sıydı zahir.
L o k a n ta sah ib in in b ir de y ard ım cısı v a rd ı: K am b u r b ir kız. S o n rad an , bu kızın, balık çın ın kendi kızı olduğunu öğrendim . G üler y üzlü b ir kızdı. K ap alı ça rşı zevkine göre, a la f ra n g a sa y ılab ilecek b ir e n ta ri g iy m işti. G elen m ü şte rile rin e k ız a rm ış b a lık la rın ı v eriyor, k a lk a n m ü şte rile rin ta b a k la rın ı to pluyor, g a lib a a ra s ır a da, k irli k a p la rı b ir k e n a r a g ö tü rü p b u la şık y ık ı yordu. G örünürde o ndan b a ş k a k a d ın y o k tu . O k a d a r erk e ğ in a ra sın d a , o k ü fü rlü , o s ıra s ın a g öre aç ık k o n u ş m a la r ara sın d a, bu k a d a r ta b ii k alab ilen b ir genç k ad ın bizim gibi in sa n la rın çok h o şu n a gidiyor. O t a biî hali içinde, b ir m e tre y i p e k a z a ş a n boyunu, k a lk ık o m u z la rın a göm ülü d u ra n başını d a ta b ii görm eğe b aşladım . B ir a r a lık " A c a b a içkiden m id ir? " diye de düşünm edim değil. G erçi in sa n sa rh o ş oldu mu, h a liyle sa rh o şlu ğ u a ra s ın d a b ir b a ğ olup olm adığını k e s tirem ez. A m a ben, b u k a m b u r kızı g e rç e k te n beğen diğim e in anıyordum . K im i a d a m la r d erle r k i: “A şk in sa n ı g ü z e lle ştirir” m iş. O ra sın ı bilm em ; a m a iş, g ü zelleştiriy o r. Bu sözün doğru lu ğ u n u , bu k a m b u r kızda, elle tu tu lu r bir g erç e k halinde buldum . K im bilir, belki ça lışm a sa y d ı, bu k ız gen e güzel olurdu. D ik k a t e ttim ; sü zg ü n b ir yüzü, güzel k irp ik le ri, nem li, şe ffa f d u d ak la rı v ard ı.
M u sa k a p ta n b ir şe y ler a n latıy o rd u . K ahve fin ca n la rım ız a yeniden r a k ı doldurup devam e tti. B ir g az gem isiyle N ovorosisk lim an ın a g itik le ri zam an n a sıl b a la la y k a dinlem iş, K östencedeki N iko B a r ’d a b ir k a rı n a sıl yanağını ısırm ış, K a z a b la n k a ’d a F e llâ h la ra n asıl T ü rk tü tü n ü d a ğ ıtm ıştı.
B e şik ta ş s ı r t l a n p ırıl p ırıl, a ra d a k i boğaz p a rç a sı m asm aviydi. A k ın tıy ı sökeceğim diye y a n y a n ilerle m eğe çalışan u fa c ık b ir ş ir k e t v ap u ru n u n ard ın d a n b ir a r a b a v ap u ru g ö rü n ü y o r, a r a b a v a p u ru n u n ardından, g ü rü ltü siy le o rta lığ ı b irb irin e k a ta n , b ir t a k a geçi yordu.
F ele k lerin k e n a rın a b ir balıkçı k ay ığ ı y an a ştı. İçinden b iri bizim ta r a f a d o ğ ru : “ R eis!” diye bağırdı. B izim dördüncü, o hani ad ın ı h atırlıy a m a d ığ ım , k a y ık ta n y a n a döndü; “ H op!” diye cevap verdi. S o n ra te k r a r k a y ık ta k i k o n u ştu : “B irk a ç ta n e b a rb u n y a var, a lıv e r şu n ları.” D ördüncü, k a m b u r k ız a döndü:
— Ayşe, dedi, alıversene şu n la rı S alih ağ a d an . A dı A yşe’y m iş dem ek. Ayşe, feleklere b a s a basa, k a y ığ ın y an m a k a d a r g itti. S alih a ğ a o n a b ir çavalye u z a ttı. A yşe ça valyeyi aldı, g e ri dönüyordu; feleğin b iri yosunlu m uym uş neym iş, a y a ğ ı k ay d ı; d iz k ap a ğ ın a k a d a r su yun içine girdi. K ızcağız, elindeki dolu ça valyeyi dökm em ek için, ne y ap a ca ğ ın ı bilem edi. A m a dökm edi de. “K ız, ne o ld u n ? ” dediler. “A y ağ ım k ay d ı.” dedi. Ç ıktı. B a ca ğ ın d an deniz suyiyle k a r ış ık k a n a k ı yordu. F eleğin k e n a rı sıy ırm ış o lacak tı. Ç avalyeyi bı r a k tı ; sıy rıla n y e ri y ık a m a k için te k r a r deniz k e n a r ın a g itti. Ç avalyenin içindeki b a lık la r h â lâ o ynaşı y o rlard ı. B a rb u n y a la rın a ra sın d a çin ak o p lar, s a n k a n a t la r d a v ard ı. D ördüncü:
— B ay, dedi, bu b a lık la rı b a ş k a yerd e bulam azsın. Ş u K ızkulesi v a r y a; İsta n b u l b alığı o ray ı g eç ti mi,
çek iv er k u y ru ğ u n u . İs ta n b u l’d a n b a ş k a y erd e b a lık ol m az. K arad e n izd e ham si, İz m ir’de çip u ra, G elibolu’d a
sa rd a ly a , iş te o k a d a r. B alık, b a lık İs ta n b u l’da. O d a B oğazda.
S o n ra A y şe’nin b a b a s ın a döndü:
— H aydi, ağ a m , şu n la rı bize d iri d iri k ız a rtıv e r. B a lık la r d iri d iri k ız a r tılm a y a b a ş la n d ı; söz de b a lığ a döküldü. T ez g âh ın y an ı b aşında, b ir h a s ır is kem lede k a m ın ı d o y u rm a ğ a ç a lışan b ir m ü şte ri söze k a rış tı, dedi k i:
— N e y a p a rsın , e t y iyem iyoruz; fu k a ra n ın eti de balık. B e re k e t v ersin balığ a. B a lık d a o lm a sa şu m em le k e tte , v allah i bilm em am a, k ö p ek ler g ü le r halim ize. H ani dem ek iste rim ki, ne h ü k ü m e t v a r başım ızda, ne belediye. D inim h a k k ı için kendim i düşünm üyorum . M e m u rla ra ac ıy o ru m n am u ssu zu m . O n ların h a li biz den d a h a kötü . H iç o lm azsa ben, g ö rd ü ğ ü m işi, geçine ceğim p a r a y a g ö re s a ta rım . Ş e k e r m i p a h a y a çık tı, b a lık d a p a h a y a çık tı. E k m e k m i p a h a y a çık tı, balık d a p a h a y a ç ık tı. K öm ür m ü p a h a y a ’ ç ık tı, b a lık d a p a h a y a ç ık tı. O y sak i o n la r öyle m i? İk i y ü z k â ğ ıtla h alli h a m u r o la ca ğ ız diye d id in m ek te n im a n la rı g ev riy o r za v allıla rın . K a b a h a t k im d e ? B a şta k ile rd e elbet. N e diyeyim , A lla h la rın d a n b u lsu n la r d em ek ten g a y ri b irşey gelm iy o r k i elim den.
D inliyenlerin hepsi “ d o ğ ru " diyeceklerdi. D em ele rin e k a lm ad a n önledim . “B ıra k ın canım , dedim , b u n la r b ü y ü k işler. N em ize lâzım bizim . H ü k ü m etin işi. P e k â lâ geçinip g id iyoruz işte. B u d ü n y a d a a ç lık ta n k im ölm üş k i biz ö le ce ğ iz?” S onra, b ah is d eğ iştirm iş o lm a k için M usa k a p ta n a sordum :
— M usa k a p ta n , dedim , şu balık çın ın kızı ne g ü zel kız, değil m i?
— H a n g is i?
— C anım , şu k a m b u r kız işte. — H a! G üzeldir.
S o n ra bird en to p a rla n d ı:
— A m a biz, a ra m ız d a çalışan k a d ın la ra k ö tü gözle bakm ayız.
— Canım , dedim ,k ö tü gözle b ak m a y ız elbet. Kö tü gözle b a k a n m ı v a r k i? A llah, A llah, sen de a m a ad a m sın y ahu! G üzel dedim ; h epsi o k a d a r.
— H a! Güzeldir.
Bu “ k ö tü göz” lâfı beni d ü şü n d ü rm eğ e başladı, ö y le ya, ben b u k a m b u r k ız d a n h o şla n m ışsam , onu sevm işsem neden o n a k ö tü gözle b ak m ış o la y ım ? B ü sb ü tü n te rsin e , iyi gözle b ak m ışım kİ sevm işim . “ S evm e” sözü de geniş b ir söz. İn sa n b ir yem eği se viyor, b ir ren g i seviyor, b ir k a d ın ı seviyor. H ele k ad ın ı sevm enin tü r lü bin çeşidi var. Onu d a kendim izi de, sadece h a y v a n o la ra k g ö rd ü ğ ü m ü z zam an, belki k ö tü gözle b ak m ış sayılabiliriz. A m a ben, A yşe'yi hiç b ir z a m a n öyle görm edim ki. ü s te lik bu fik rin de su gö t ü r ü r ta r a f la r ı yok m u ? E n iyisi, h ay v a n lığ ım ız in sanlığım ızın içinde o lm alı; in sa n lığ ım ızla b irlik te ol m alı. Ş u rad a, r a k ı şişesinin b aşında, sa a tle rc e o tu ru yoruz. in sa n ın bu s a a tle r içinde tü r lü tü r lü ih tiy a ç la rı
oluyor. S ık ışıyor m eselâ. S ık ış a n la r k alıp deniz k e n a rın d a k i d u v ar dibine k a d a r gid iy o r; işlerini r a h a t r a h a t g ö rd ü k ten so n ra te k r a r y erle rin e d ö nüyorlar. K am b u r kız da orad a. Bu in sa n la r in sa n lık lariy le h a y v a n lık ların ı iyi b a ğ d a ştırm ışla r. K endi sın ıfla rın d a n hiç kim se bu h âli y ad ırg a m ıy o r. O nların d ü nyası bu. K endi d ü n y aların ın içindeler. B ü tü n ra h a tsız lık la r, in sa n la rın kendi d ü n y a la rın ın d ışın d a k a lm a la rın d a n geliyor. Biz, kendi çevrem izdeki k a d ın la rın a ra sın d a , işem ek şöyle dursun, b u n u n lâfını bile edem eyiz.
Güneş, k a rş ı s ır tla r ın üzerinde y av a ş y a v a ş alça lıyordu. D enizdeki p ır ıltıla r g ittik ç e d a h a fa z la kıvıl- cım lam yor, a d a m ın gözünü alıyordu. G ökyüzünün m a visi d a h a b ir ta tlıla ş tı. K a rşı kıyıda, H a y r e ttin isk ele sinin önünde d u ra n m a v n a la r y av a ş y av a ş d ağ ılm a y a b aşlad ılar. B ir ş ir k e t v a p u ru geliyor, b ir a r a b a v a p u ru gidiyor, b ir şilep b o ğazdan a ş a ğ ıy a do ğ ru iniyor, b ir t a k a y u k a rıy a do ğ ru çıkıyordu. H e r şeyi güzel g ö rü yordum . S a rh o şlu k ta n m ı a c a b a ?
K endisine k a r ş ı b ir y a k ın lık duyduğum u g a lib a k ız ca ğ ız da anladı. S ık sık b a n a b akıyordu. B u b ak ışın b a ş k a b a k ış la ra benzem ediğini sezecek k a d a r d a m a c e ra geçm iş başım dan. N e düşü n ü y o rd u a c a b a benim iç in ? E m inim ki beni kendinden ü s tü n buluyordu, i h tim a l geçinm e im k â n la rım ın kılığım la, k ıy a fe tim le u y g u n olduğunu san ıy o rd u . Ah, biz k ü çü k b u rju v a la r, ne sa h te, ne yald ızd an ib a re t in sa n la rız . H e r şeyim iz y a lan. E n k ü çü k y alan ı, düpedüz y a la n söylediğim iz z a m a n söyleriz. Y a sö ylem ediklerim iz? K o rk u n ç ? K im bilir, belki de d iyordu k i içinden: “B en k am b u ru m , o değil.” A m a ne m alû m benim de, iki g ü n sonra, b ir k a zad an iki kolum u, y a h u t ik i b ac ağ ım ı b irden k a y b e t m iş o la ra k çık m ıy acağ ım ? ü s te lik ben o z a m a n h a y a ta, bu n u n k a d a r d a u y am ıy acağ ım . B ird en b ire a k lım a ne geldi biliy o r m u su n u z ? "A caba, dedim , ben bu k ız la evlensem ço cu k larım ız d a k a m b u r m u o lu r ? ” F izyolo jideki v e ra s e t k a n u n la rın ı p ek bilm iyorum ; am a, o lu r olur. O lu rsa n e o lu r? A h, ben A yşe'ye g e rç e k te n t u tuldum galiba.
Sonunda k a r ş ı s ır tla r ın a rd ın d a güneş b a ttı. K eşke b a tm a sa y d ı; ne güzel b ir gündü!
Olan Biten
P K IL IP P E SO U PA IJLT VNKARA’DA
ü n lü F ra n sız şa iri P hilippe Sou- pault N isa n b a ş la rın d a yu rd u m u za geldi. U nesco adına, b a ş k e n tte k i k ü l tü r k u ru m la rım ızı gezdi, gördü. Bu a ra d a gazetem izin y ö n etim evine de gelm ek n ez ak e tin i g ö ste re re k Y A P RA K y a z a ria riy le ta n ış tı, konuştu. Ş airlerim izin eserlerin i dünyanın h e r yeri için b irinci sınıf şiirle r o la r a k bulduğunu söyledi. K endisiyle y ap tığ ım ız k onuşm ayı b ir d ah a k i sayım ızda y aym lıyacağız. Şim dilik b u ra d a şa irin iki şiirinin te rc ü m e sini sunuyoruz.
ŞARKI
B ir tü fe k aldım E y v a h B a k k a lı vu rd u m Vah vah T ü fe ğ im i s a ttım M aşallah Ç eviren : O.R-ŞARKI
Ş â k ir E fe n d i K o ltu k ç u ö ld ü D ün gece Ç erkeş’te G itti ö ld ü Ç erkeş’te Öldü g itti Ç eviren : O. V. K. M ÜNAZA RA M O D ASI G azetelerin ilk sa y fa la rın d a o k uduğum uza göre, geçen g ü n A n k a r a ve İsta n b u l ü n iv ersitelileri bü y ü k b ir k a la b a lık önünde (K a d ın la r hekim olm alı m ıdır, o lm am ak m ı d ır ? ) konusunu ta rtış m ış la r ve he yecanlı b ir y a rışm a d a n so n ra jü ri, “k a d ın la r hekim o la m a z la r” d ü şün cesini sa v u n a n la rı g alip saym ış.T u h a f şey! B u g ü n k ü dü n y ad a k a d ın la r h ekim olsun m u olm asın m ı diye b ir m esele m i v a r ? Sosyal g e r çeklere b a k s a k k ad ın ların hekim olup o lm ad ık ları anlaşılm ıy o r m u ? T a rih î gelişm enin g ereklerine, o la y la rın m a n tığ ın a k a rş ı gelen b ir d ü şün cenin savunulm ası m ü m k ü n m ü ? Bu s o ru la ra m ü n a z a ra t a r a f t a r la r ı şöy le k a rşılık v eriy o rla r: Biz h a n g i d ü şüncenin * doğru ve h a k lı olduğunu ara ştırm ıy o ru z , han g isin in d a h a u s ta c a an latıld ığ ın ı ve savunu ld u ğ u n u te s b it etm ekle yetiniyoruz, işin . en z a ra rlı h a t t â tehlikeli ta r a f ı d a bu ya. D em ek k i ü n iv ersite gencinden istenen, yanlış olduğunu bildiği, g ö rd ü ğ ü b ir fik ri t ü r l ü boy alara, k a lıp la ra so k a ra k h ak lı ve doğru im iş gibi g ö ste rm eğ e çalışm ak. Y ani bilim m e to d la n n ı b ırak ıp re to rik h ü n erle rini ku llan m ak . D oğrusunu is te rs e niz, bu k a d a rı a r tı k eğlenceli b ir oyun o lm a k ta n çıkıyor.
Ü niversiteli genç bilir ki, b ir fik rin güzelliği ve k uvveti d o ğrulu ğundan, gerçeğe uygunlu ğ u n d an g e lir. B ilim düşüncesinin yalan cı ç ık a r dığı f ik ir ne k a d a r u s ta c a a n la tılır sa a n la tılsın cılızdır, çirkindir. N ete- kim (k ad ın hekim olam az) tezini s a v u n an g en ç le r de g erçek lerin k a r şısın d a ça resiz k a la ra k , b ir ta k ım geri, m odası geçm iş k a lıp la ra b aş v u rm u şla r: K adın b ir çiçekm iş, dok to rlu k onun n âz ik bünyesini y o r a r mış, s a n a tk â r la r a ilham veren kad ın n asıl o lu r d a eli bıçaklı b ir k asap g i b i h ayalim ize g ireb ilirm iş? B u söz le ri söyleyen genci y a rın (T ü rk k a dını k a h ra m a n m ıd ır? ) konusunda b ir m ü n a z a ra y a tu tu ş tu ru n , b ak ın n a sıl size sırtın d a yüz kiloluk m erm i ta ş ıy a n F a tm a ’la rd a n bahsedecek. Ç ünkü K u rtu lu ş S avaşının F a tm a - la rı ve bu g ü n ü n D ok to r F a tm a ’la rı b ir e r g e rç e k tir, hem de övündüğüm üz cinsten, ö y le ise, ün iv ersiteli gence - kendisi de inan m ad ığ ı halde - k a dın d o k to r olam az, olm am alıdır de d ir tip - alk ışla m an ın ve “yanlış fik ir güzel söylenirse doğru olur” diye a l d a tm a n ın ne m â n ası v a r ? N e m ân ası var, bilm iyoruz a m a herhalde z a ra rı yar.
Dergiler;
Son z a m a n la rd a yeni d erg ilerin sayısı gen e çoğaldı. D e rg ile r çoğal dıkça edebiyat, s a n a t ve bilim a la n la rın d a yeni ' h a r e k e tle r u yandığım , ta z e ış ık la r p a rla d ığ ın ı d ü şü n e re k sevinm em iz g e re k ir değil m i? N e ça re k i bizim m e m le k e tte g a z e te ve derg i sa y ısın ın a r tm a s ı h e r z a m a n h a y ra y o rulam ıyor. M eselâ Uç y ıl ön ceyi d üşünüyoruz: O v a k it te Is ta n - bulda ta m 31 yeni d e rg i b irk a ç ay içinde p iy a sa y a çık ıv e rm işti. A m a b u n la rın hepsi, ilk s a y fa la r ın d a a ra p h arfleriy le â y e tle r, s u re le r ta şıy a n , A llahın ve P e y g a m b e rin ekonom ik, sosyal m e selele r ü ze rin d ek i em irle rin i bildiren, k o n u ştu ğ u m u z dille iba d e t etm en in bu d ü n y a d a işlenebile cek en büyült suç olduğunu h ay k ıra n , k ısacası, o k u y a n la rı b ir örüm cek ağ ın ın içine düşm üş gibi ü rp e rte n b ir so fta lık ve yobazlık edebiyatının ö rn e k le ri idi. G azete se rg ilerin in önünden geçerken, kendim izi K a ra - c a a h m e t m ezarlığında sa n ıy o rd u k . N ey se ki, h alkın sağduyusu, m em le k e t gerçeklerini hiçe s a y a n bu z a v allı dergilere lây ık o ld u k la rı a k ib eti h a z ırla m a k ta gecikm edi. B u n ların çoğu b a ttı. Şim di içlerinde ken d i s a tış ıy la geçinen k aç ta n e k a lm ış tır bilm iyoruz a m a e tra fla rın ın h erg ü n b iraz d a h a ilgisizliğin so ğuk d u v a rıy la örü ld ü ğ ü n ü görüyoruz.
Din d u y g u la rm ı tic a r e t vesilesi y ap a n bu d erg ilerin y a n ı sıra , gene s a y ıla n ço ğ alan - sa y ıla rı k u ru su n - d erg iler içinde çoğunluğu, çıplak k ad ın resim leriy le şe h v e t sim sarlığ ı y a p a n la r te ş k il ediyor. B u n lard an derg i diye söz aç m a k bile in sa n a acı geliyor a m a belki savcılığın ilgisini çekm ek bıkım ın d an fa y d a sı olur.
B u y alan c ı ve b ay a ğ ı y a y ın la rın dışında m em lek et s a n a t ve edebiya tın a h iz m e t eden, h em de h iç b ir m en f a a t k a y g u su gözetm eksizin, k im se den y a rd ım g ö rm ek sizin bu işi b a ş a r m a y a ç a lış a n la r e lb e tte var. O nları sevinçle selâm lıyoruz. H ele A nadolu- nun b irço k k öşelerinden zam an z a m an yük selen g ü r ve sam im î sesleri d u y d u k ça sevincim iz k a t k a t a r t ı yor. B ü y ü k şe h irlerin d erg ileri a r a sın d a da, ir tic a a k a rş ı a ç tığ ı sa v a şla gönüllerim izi k a z a n a n (V a rlık ) d e r gisi b a ş ta olm ak üzere, A n k a ra n m (Y a ğ m u r ve T o p ra k ) m ı, îz m irin (F ik irle r) ini, Ista n b u lu n (Y eniden D oğuş) un u T rab zo n u n D eğ irm en ’ini o k u y u cu larım ıza sa ğ lık veririz. ( F i k irle r) derg isin in şu b a t sa y ısın d a P ay d o s piyesi h a k k ın d a g e rç e k te n güzel ve d eğ erli b ir te n k it yazısı çıktı. Y az arı C engiz Ilhan, P ay d o s un k a h ra m a n ı M u rta z a efendiyi ince b ir sü zg eçten g eç irm iş ve “id e al ö ğ re tm e n ” o la ra k ta n ıtılm a k istenen M u rta z a ’nın ne sü m sü k ve zavallı b ir tip olduğunu g ö ste rm iş. P ay d o s piyesi üzerinde y a z ıla n s a th i te n k it leri düşününce bu y azının d eğ e ri g ö züm üzde b ü sb ü tü n a r ttı.
Ista n b u ld a çık an Y eniden D oğuş d ergisinin 5 inci sa y ısm d a d a güzel y a z ıla r g ördük. B u rh a n A p ay d ın ’m “K ü rsü H ü rriy e ti” ve “F o n ta m a r a ” sı b u n la rm b aşın d ad ır. ’’İ r tic a nevi le ri” b aşlık lı ve A lte m u r K ılıç im zasını ta ş ıy a n y a z ıd a da, m em leke tim izde son z a m a n la rd a sık sık g ö rü len çeşitli ir tic a h a re k e tle rin e h a k lı o la ra k hücum ediliyor, f a k a t y az ı nın sonunda an lıy o ru z ki, y a z a rın asıl şik â y eti T ü rk iy e’de “ sosyete k ı z l a r - n ın ” A v ru p a d ak i a r k a d a ş la rı gibi gezem em eleri, flö rt edem em eleri im iş. Y az arın b u acısın ı p ay la şm a k iste rd ik am a, b u n a gelinceye k a d a r T ürkiyede sa v aşılm ası g e re k e n o k a d a r g eri f ik irle r ve in sa n la r v a r ki... Gene ayru dergide, V a k u r V ersa n ’ın H ü rriy e t - M ü sa v at b aşlık lı b ir y a zısını okuduk. Y azar, 1950 y ılında In g ilte re d e y a p ıla c a k seçim lerde M u h a f a z a k â r P a r t i ile işç i P a rtis in in k a z a n m a şa n sla rın ı inceliyor ve bi rincisinin ( H ü rriy e t), İkincisinin
(M ü sav at) fik rin i te m sil e ttik le rin i ileri sü rü y o r. B ay V a k u r V er sa n ’a göre, Ingiliz m illeti h e r iki k a v ra m a birden k ıy m e t v e rirm iş ve b az an bi rin i b azan ö te k in i ü s tü n tu tm a k su retiy le a r a la r ın d a b ir m üvazene sa ğ la m a y a çalışırm ış.
1946 y ılın d a y a n i Mr. Çörçil’in z a f e r k a h ra m a n ı o la ra k b a ş la rd a t a şındığı günlerde, işç i P a rtis in in hem Çörçil’i hem de P a rtis in i ezici b ir hezim ete u ğ r a tıp ik tid a r a geçm esini şu y u k a rıd a k i sebeple izah etm ek
m ü m k ü n m ü ? O k sfo rd 'la K em briç ü n iv e rsiteleri a ra sın d a k i k ü re k ya- seçim m ücadelesi M u h a fa z a k â r P a r ti ile L ib eral P a r ti a ra sın d a geçerdi. A ca b a m ü sa v a t fik rin i üç y ıl önceye
k a d a r L ib eral P a r ti m i tem sil edi- rışım se y re d er gibi, Ingiliz m illetinin b a z a n h ü rriy e ti b az an m ü sa v a tı t e r cih e ttiğ in e in a n m ak doğrusu epey güç. H em bizim bildiğim iz,
Ingilte-red e d a h a y a k ın z a m a n la ra k ad a ı y o rd u ? işin doğrusu, bu k a d a r önem li k o n u la r üzerinde y azı yazark en in san m eseleyi g ere ğ i k a d a r d erinleş tirm e y e çalışm alı. M. F ırtın a lı
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
