IX. Seçim Sistemleri
NISPI TEMSIL SISTEMLERI – ÇOĞUNLUK SISTEMLERI
SEÇIM ÇEVRELERI – OY PUSUL ASININ YAPISI – SEÇIM FORMÜLLERI
Anayasa Hukuku Açısından «Seçim» ve
«Seçim Sistemi»
Kelime anlamıyla “Seçim”; birden fazla alternatif içinden birinin veya belli bir grubunun iradî olarak benimsenmesini ifade eden bir kavramdır. Bununla birlikte, siyasal hayatta “Seçim”
denildiğinde anlaşılması gereken şey ise; “yönetilenlerin, yönetenleri belirlemesiyle sonuçlanan bir usuller, hukuksal ve maddi işlemler bütünü” olarak ifade edilmektedir.
Bu bağlamda değinilmesi gereken bir diğer anahtar kavram da “Seçim Sistemi” kavramıdır. Zira seçimler, pek çok farklı bileşenin bir araya getirilmesiyle oluşturulan karmaşık bir süreci ifade etmektedir. Bu anlamda “seçim sistemi” kavramının; “Seçimde kullanılan geçerli oyların seçim sonuçlarına dönüştürülmesinde kullanılan yöntemler ve teknikler bütünü” olarak tanımlanması mümkündür. (COTTERET, Jean-Marie ve Cladue EMERI, Seçim Sistemleri, Çev. Tanju GÖKÇÖL, Gelişim Yayınları, İstanbul 1975)
«Adalet» mi «İstikrar» mı?
Dünyada uygulanan farklı seçim sistemlerine bakıldığında; anılan
sistemlerin, genel olarak seçimlerden beklenen iki farklı sonuç olduğu varsayılan “adalet” ve
“istikrar” ilkelerine göre gruplandırılarak incelendiği görülmektedir. Bu yaklaşımın temel
varsayımı, bazı seçim sistemlerinin daha adil sonuçlar vermek üzere
tasarlandığı, diğer bazılarınınsa istikrarlı bir yönetim oluşturma hedefine yönelmeyi hedeflediğidir.
Bu çerçevede dünyada görülen temel alternatiflere bakıldığında; bir
tarafta adalet ilkesini ön plâna çıkaran “NİSPÎ (ORANTILI) TEMSİL Sistemleri”, diğer tarafta ise istikrar
ilkesini ön plana çıkana
“ÇOĞUNLUK SİSTEMLERİ”
bulunduğu görülmektedir. Bir de bunların çeşitli unsurlarının bir araya getirilmesiyle oluşturulan
“KARMA SEÇİM SİSTEMLERİ”
kategorisinden söz etmek mümkündür.
Seçim Sisteminin Dört Temel Bileşeni
1. İçinde seçim yapılan en küçük coğrafi birim olan “SEÇİM ÇEVRELERİNİN GENİŞLİĞİ”
3. Partilerin, adaylarını seçmenlere sunma biçimini belirleyen “OY
PUSULALARININ YAPISI”
4. Parlamentoya girmek için aranan asgari başarı düzeyini belirleyen “SEÇİM BARAJLARI”.
2. Kullanılan oyların Parlamento’daki temsilcilerin dağılımına
dönüştürülmesinde kullanılan
“HESAPLAMA YÖNTEMLERİ”
Seçme, Seçilme ve Siyasî Faaliyette Bulunma Hakları
Vatandaşlar, kanunda gösterilen şartlara uygun olarak, seçme, seçilme ve bağımsız olarak veya bir siyasî parti içinde siyasî faaliyette bulunma ve halkoylamasına katılma hakkına sahiptir.
Seçimler ve halkoylaması
Serbest,
Eşit,
Gizli,
Tek dereceli,
Genel oy,
Açık sayım ve döküm esaslarına göre,
Yargı yönetim ve denetimi altında yapılır.
Onsekiz yaşını dolduran her Türk vatandaşı seçme ve halkoylamasına katılma haklarına sahiptir.
Seçme, Seçilme ve Siyasî Faaliyette
Bulunma Hakları – Anayasal Sınırlamalar
Silah altında bulunan er ve erbaşlar ile askerî öğrenciler,
Taksirli suçlardan hüküm giyenler hariç ceza infaz kurumlarında bulunan hükümlüler oy kullanamazlar.
Seçim kanunlarında yapılan değişiklikler, yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanmaz.
Türkiye’de Seçimlerin Genel Yönetimi ve Denetimi - I
Seçimler, yargı organlarının genel yönetim ve denetimi altında yapılır.
Seçimlerin başlamasından bitimine kadar, seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlüğü ile ilgili bütün işlemleri yapma ve yaptırma,
Seçim süresince ve seçimden sonra seçim konularıyla ilgili bütün yolsuzlukları, şikayet ve itirazları inceleme ve kesin karara bağlama,
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin seçim tutanaklarını ve
Cumhurbaşkanlığı seçimi tutanaklarını kabul etme görevi Yüksek
Seçim Kurulunundur.
Türkiye’de Seçimlerin Genel Yönetimi ve Denetimi - II
Seçimler, yargı organlarının genel yönetim ve denetimi altında yapılır.
