DOĞRU YOL PARTİSİ
DYP OLARAK ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ ÇALIŞMALARINDA PARTÎLERÎN SÜRATLE
UZLAŞABİLECEKLERİNİ VE SONUÇ ALABİLECEKLERİNİ DÜŞÜNDÜĞÜMÜZ KONULAR VE MADDELER AŞAĞIYA ÇIKARILMIŞTIR.
A) Anayasanın 67, 68, 69, 76 ve 133 üncü maddelerinin değiştirilmesi ile ilgili teklifimiz parlamento gündemine girmiş bulunuyor.
B) 1. Anayasanın başlangıç bölümünün 1 ve 2 nci paragraflarının başlangıç metninden çıkarılması.
2. Temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılması ve kötüye kullanılması ile ilgili madde 13, 14, ve 15 birleştirilerek madde 13 haline getirilmesi.
3. Basın ve düşünce hayatını kısıtlayan 26, 27, 28 ve 30 uncu maddelerinin yeniden düzenlenmesi.
4. Kamu tüzelkişilerinin elindeki basın dışı kitle haberleşme araçlarından yararlanma hakkı (Madde 31)'in yeniden düzenlenmesi.
5. Toplantı hak ve hürriyetleri (Dernek kurma hürriyeti) Madde 33'ün yeniden düzenlenmesi.
6. Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı ile ilgili 34 üncü maddenin düzenlenmesi, 7. Çalışma hayatı ile ilgili 49 uncu maddenin yeniden düzenlenmesi. Çalışma hayatı ile ilgili diğer maddelerin metinden çıkarılması.
8. 81 inci maddedeki yemin metninin yeniden yazılması.
9. 84 üncü maddenin geçirilen tecrübelerde dikkate alınarak yeniden düzenlenmesi.
10. Kanunların Cumhurbaşkanınca yayımlanması ile ilgili 89 uncu maddenin yeniden düzenlenmesi.
11. Savaş hali ilanı ve silahlı kuvvet kullanılmasına izin verme ile ilgili 92 nci maddesinin birinci fıkrasının yeniden düzenlenmesi.
12. Türkiye Büyük Millet Meclisinin faaliyetleri ile ilgili hükümleri kapsayan 93 üncü maddenin yeniden düzenlenmesi.
13. Cumhurbaşkanının görev ve yetkilerini belirleyen 104 ve diğer maddelerin çoğulcu demokratik parlamenter sisteminin gereklerine göre yeniden düzenlenmesi.
14. Anayasanın 128 inci maddesinin, memurların ve diğer kamu görevlilerinin sendikal haklarını kullanmalarına, istisnaları da dikkate almak suretiyle imkân verecek şekilde yeniden düzenlenmesi.
15. Yükseköğretim kurumlan ile ilgili 130 ve müteakip maddelerin geçirilen tecrübeler dikkate alınarak yeniden düzenlenmesi.
16. 135 inci maddenin daha önce teklifi verilmiş bulunan 69 uncu maddeye paralel bir espri içinde yeniden düzenlenmesi, diğer bir ifadeyle bu maddenin 3, 4 ve 6 nci fıkralarının yürürlükten kaldırılması.
17. Anayasanın yargı ile ilgili 138 ve müteakip maddelerinin yargının bağımsızlığını tartışmayacak şekilde yeniden düzenlenmesi.
18. Bütçenin görüşme usulü ile ilgili 162 nci maddesinin yeniden düzenlenmesi.
19. 6 nci madde dışındaki geçici maddeler fonksiyonlarını ifa etmiş bulunduğundan metinden çıkarılması.
— A —
TÜRKİYE BÜYÜK MÎLLET MECLÎSİ BAŞKANLIĞINA
2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 67 inci, 68 inci, 69 uncu, 76 nci ve 133 üncü maddelerinin değiştirilmesi ile ilgili Kanun teklifimiz gerekçesi ile birlikte ekte sunulmuştur.
Gereğini arz ederiz.
Saygılarımızla.
Bekir Sami Daçe Turhan Tayan
Doğru Yol Partisi Doğru Yol Partisi
Grup Başkanvekili Grup Başkanvekili
Ercan Karakaş Sosyaldemokrat Halkçı Parti
Grup Başkanvekili GENEL GEREKÇE
2709 sayılı T. C. Anayasası 1982 yılında yürürlüğe girmiş ve 10 yıla varan bir uygulama geçirmiş bulunmaktadır.
Bu uygulama döneminde ortaya çıkan ve gerek dünyadaki ve gerekse ülkemizdeki demokratik değişimlere cevap vermekte yetersiz kalan kuralların değiştirilmesi bir zorunluk olarak ortaya çıkmış bulunmaktadır. Zira statik yapıya sahip olan bir kısım yasa kuralları, hayatın dinamizmine cevap vermekte zorlanmışlar ve hatta değişimler yasaların önüne geçmişlerdir.
Bunun sonucu olarak katılımcı, çoğulcu demokrasinin gerçekleşmesi ve millî iradenin tam anlamıyla parlamentoya yansımasını sağlamak ve çağın demokratik ölçü ve tercihlerine cevap verebilmek amacıyla Anayasanın bazı hükümlerinde süratle değişiklik yapılması ihtiyacı ortaya çıkmıştır.
Anayasanın tümüne yönelik çalışmalar devam etmekle birlikte bunun zaman alabileceği gözönünde tutularak öncelik ve ivedilik taşıyan konuların gündeme getirilmesi bir mecburiyet halini almıştır.
Bu cümleden olarak Anayasanın "demokratik siyasî hayatın vazgeçilmez unsurları" olarak kabul edilen siyasî partilerin daha demokratik bir yapıya kavuşturulmaları ve toplumun dinamik ve topluma yön veren unsurları olan bu kuruluşların çalışmalarını daha rahat bir ortamda yürütebilmeleri amacıyla
Anayasanın bazı maddelerinde kısa sürede değişiklik yapılabilmesine ilişkin olarak bu teklif hazırlanmıştır.
Diğer taraftan Radyo ve Televizyon istasyonlarının Devlet eli ile kurulacağı ve yönetimlerinin kamu tüzelkişiliği biçiminde düzenleneceği şeklindeki Anayasa kuralı, "değişimlerin" gerisinde kaldığı için fiilen uygulanamaz hale gelmiştir.
Gelişen teknoloji bu alanı düzenleyen Anayasa hükmünü aşarak yurt dışında yayın yapan televizyon istasyonlarının kural tanımaz ve yaygın şekilde faaliyetlerine imkân verir hale gelmiştir.
Radyo ve Televizyon alanında Devlet tekelini korumak, çağın geldiği demokratik seviyede artık düşünce özgürlüğünün tarifi dışında kalmaktadır.
Yazılı basında olduğu gibi radyo ve televizyon alanında da çok sesliliğe geçmek zorunlu hale gelmiştir.
Bu nedenle Anayasanın 133 üncü maddesinin yeniden düzenlenmesi bir zorunluk olarak ortaya çıkmıştır.
Ülkemizde bu alanda ortaya çıkan fiili durum dikkate alınırsa bu zorunluluğun ne kadar acil olduğu da görülecektir.
Bu teklif kanunlaştığı takdirde katılımcı ve çoğulcu demokrasi, halkın istekleri doğrultusunda daha sağlıklı bir şekilde gerçekleşecek ve demokratik kuruluşlar kamuoyunun gerçeklere dayalı şekilde
oluşmasında ve millî iradenin belirlenmesinde daha etkili olabileceklerdir.
2709 SAYILI TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASININ 67 NCİ, 68 İNCİ, 69 UNCU, 76 NCİ VE 133ÜNCÜ MADDELERİNİN DEĞİŞTİRİLMESİ İLE İLGİLİ KANUN TEKLİFİ
MADDE 1. — 2709 Sayılı T. C. Anayasasının 67 nci maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
II. Seçme, seçilme ve siyasî faaliyette bulunma hakları
MADDE 67. — Vatandaşlar, kanunda gösterilen şartlara uygun olarak, seçme, seçilme ve bağımsız olarak veya bir siyasî parti içinde siyasî faaliyette bulunma ve halkoylamasına katılma hakkına sahiptir.
Seçimler ve halkoylaması serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy, açık sayım ve döküm esaslarına göre, yargı yönetim ve denetimi altında yapılır. Ancak yurt dışında bulunan vatandaşların oy hakkından yararlanabilmeleri amacıyla kanunla özel düzenleme yapılabilir.
Onsekiz yaşını dolduran her Türk vatandaşı seçme ve halkoylamasına katılma hakkına sahiptir.
Bu hakların kullanılması kanunla düzenlenir.
Silah altında bulunan er ve erbaşlarla, askerî öğrenciler, ceza ve tevkif evlerinde bulunan tutuklular ve hükümlüler oy kullanamazlar.
Seçim sistemi, temsilde adalet ve yönetimde istikrar ilkelerini bağdaştıracak bir biçimde düzenlenir.
MADDE 2. — 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 68 inci Maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
III. Siyasî Partilerle İlgili Hükümler A. Parti kurma, partilere girme ve partilerden çıkma. -
MADDE 68. — Vatandaşlar, siyasî parti kurma ve usulüne göre partilere girme ve partilerden çıkma hakkına sahiptir. Parti üyesi olabilmek için onsekiz yaşını bitirmiş olmak şarttır.
Siyasî partiler, demokratik siyasî hayatın vazgeçilmez unsurlarıdır.
Siyasî partiler önceden izin almadan kurulurlar ve Anayasa ilkeleri ve kanun hükümleri içerisinde faaliyetlerini sürdürürler.
Siyasî partilerin tüzük ve programları, Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne, insan haklarına, millet egemenliğine, demokratik ve lâik Cumhuriyet ilkelerine aykırı olamaz, herhangi bir tür diktatörlüğü savunmayı ve yerleştirmeyi amaçlayamaz.
Siyasî partiler yurt dışında temsilcilik açabilirler.
Kamu görevlilerinin siyasî partilere üye olabilmelerine ilişkin sınırlamalar kanunla düzenlenir.
Siyasal partilere devlet yeterli düzeyde ve hakça malî yardım yapar. Bu yardım kanunla düzenlenir.
MADDE 3. — 2709 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 69 uncu maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
B) Siyasî Partilerin Uyacakları Esaslar
MADDE 69. — Siyasî partilerin parti içi çalışmaları ve kararları demokrasi esaslarına aykırı olamaz.
Cumhuriyet Başsavcılığı, yeni kurulan partilerin tüzük ve programlarını ve kurucularının hukukî durumlarını Anayasa ilkeleri ve Kanun hükümlerine uygunluk bakımından öncelikle denetler ve çalışmalarını izler.
Siyasî partilerin malî denetimi Anayasa Mahkemesince yapılır.
Siyasî partilerin kapatılması, Cumhuriyet Başsavcılığının açacağı dava üzerine Anayasa Mahkemesince karara bağlanır.
Karar ve eylemleri ile bir siyasî partinin kapatılmasına neden olan merkez organlarının yöneticileri yeni bir siyasî partinin kurucusu, yöneticisi ve denetçisi olamazlar.
Siyasî partiler, yabancı devletlerden, uluslararası kuruluşlardan, yabancı ülkelerdeki dernek ve organlardan maddî yardım alamazlar.
Siyasî partilerin kuruluş ve çalışmaları denetleme ve kapatılmaları yukarıdaki esaslar çerçevesinde kanunla düzenlenir.
MADDE 4. — 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 76 nci maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
B. Milletvekili seçilme yeterliliği
MADDE 76. — Yirmibeş yaşını dolduran her Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı milletvekili seçilebilir.
Türkçe okuma yazma bilmeyenler, kısıtlılar, yükümlü oldukları askerlik hizmetini yapmamış olanlar, kamu hizmetinden yasaklılar, taksirli suçlar dışında toplam bir yıl veya daha fazla hapis cezasına veya ağır hapse hüküm giymiş olanlar ile, affa uğramış olsalar bile, zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlarla, ticarî amaçlı kaçakçılık, resmî ihale ve alım satımlara fesat karıştırma suçlarından biri ile hüküm giymiş olanlar milletvekili seçilemezler.
Silahlı kuvvetler mensupları ile işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri görevlerinden çekilmedikçe aday olamazlar. Seçilemeyenlerin kamu görevine dönme hakları saklıdır.
MADDE 5. — 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 133 üncü maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
"E, Radyo ve Televizyon Kuruluşları ve Kamuyla İlişkili Haber Ajansları
MADDE 133. — Radyo ve Televizyon istasyonları kurmak ve işletmek, yasa ile düzenlenecek şartlar çerçevesinde serbesttir.
Yasa, radyo televizyon yayınlarının kamu hizmeti anlayışına, anlatım özgürlüğüne, iletişimde çoğulculuk esasına ve devletin Anayasada belirtilen temel ilkelerine uygun olarak yapılmasını düzenler, gerekli eşgüdüm ve gözetim kurumlarını kurar.
Devletin sahip olduğu Radyo ve Televizyon istasyonlarınca yapılacak siyasî yayınların tarafsızlığı esastır.
Bu hüküm, Kamu İktisadî Teşebbüsü niteliği taşıyan veya Devlet yahut diğer kamu tüzelkişilerinden malî yardım gören haber ajansları için de geçerlidir."
MADDE 6. — Bu yasa yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
MADDE GEREKÇELERİ
67 nci maddede yapılan düzenleme ile nüfusumuzun büyük bir kısmını gençlerin oluşturması ve yasalarımızın 18 yaşını dolduranlara, medeni hakları kullanma ehliyetini bahşetmesi, seçme ve
halkoylamasına katılmanın da medeni hakları kullanmanın bir parçası olması sebebiyle 18 yaşını dolduran her Türk vatandaşına seçme ve halkoylamasına katılma hakkına sahip olma imkânını vermektedir.
Diğer yandan eklenen son fıkra ile, seçim kanunlarının partilerin parlamentoda temsil
edilmelerinde adalet ve bu temsile dayanılarak oluşturulacak yürütme organında istikrar sağlayacak tarzda yapılması ve bu ilkelerin demokratik ölçülere uygun bir denge içinde bağdaştıracak biçimde düzenlenmesi esasları getirilerek bu kanunların yapılmasında yasama organına belli hedefler verilmektedir.
68 inci madde ile siyasî partilere üye olma yaşı 21'den 18'e indirilmektedir.
Katılımcı ve çoğulcu demokrasinin oluşmasına imkân vermek amacıyla siyasî partilerin kadın kolu, gençlik kolu gibi yan kuruluşları kurabilmeleri mümkün hale getirilmekte, yurtdışında temsilcilik açmalarına imkân verilmektedir. T.C.K. 141, 142 ve 163 üncü maddelerinde gelinen nokta nazara alınarak Anayasada ona göre düzenleme yapılması yoluna gidilmiştir.
Demokratik ilkeler, milletin birlik ve bütünlüğü, ülkenin bölünmezliği, partilerin eylem ve propagandalarında dikkate almaya mecbur oldukları sınırlar olarak belirlenmiştir.
Kamu görevlilerinin siyasî partilerle ilişkilerinin ve keza siyasî partilere yeterli düzeyde ve hakça yapılacak malî yardımın kanunla düzenlenmesi esası getirilmiştir.
69 uncu maddede siyasî partilerin kendi siyasetlerini yürütmek ve güçlendirmek amacıyla, dernekler, sendikalar, vakıflar, kooperatifler ve kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve bunların üst kuruluşları ile siyasî ilişki ve işbirliği içinde bulunmaları ile ilgili yasaklar Anayasadan çıkarılmaktadır.
Esasen uygulamada da bu yasakların sonuçsuz kaldığı görülmektedir.
Kapatılan partilerin kurucuları ve yöneticileri ve mensupları ile ilgili olarak sorumluluğun şahsiliği esasına göre yeni düzenlemeye gidilmiştir.
76 nci madde ile 30 olan Milletvekili seçilme yaşı, nüfusumuzun çoğunluğunu gençlerin
oluşturduğu dikkate alınarak onların millet iradesinin temsili imkânlarına kavuşmalarını sağlamak ve siyasî kadroları gençleştirmek amacıyla 25 yaşa indirilmektedir.
Daha katılımcı ve çoğulcu demokrasinin oluşmasını ve bu istikamette gelişmesini sağlamak ve Türkçe'nin Devlet dili oluşunu bir kez daha vurgulamak için, milletvekili seçilmede aranan enaz ilkokul mezunu olma şartı "Türkçe okuma yazma bilme" olarak değiştirilmekte ve seçilmeyi engelleyen cezaî hükümler yeniden belirlenmektedir.
Anayasa Silahlı Kuvvetler mensupları ile işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlilerinin adaylıkları düzenlenmektedir.
133 üncü madde değişikliği ile Radyo Televizyon yayınlarında devlet tekeli genel gerekçedeki sebeplerle kaldırılmaktadır.
TÜRKİYE BÜYÜK MÎLLET MECLÎSİ BAŞKANLIĞINA
2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 133 üncü maddesinin değiştirilmesi ile ilgili Kanun teklifimiz gerekçesi ile birlikte ekte sunulmuştur.
Gereğini arz ederiz.
Saygılarımızla.
Bekir Sami Daçe Turhan Tayan
Doğru Yol Partisi Doğru Yol Partisi
Grup Başkanvekili Grup Başkanvekili
Ercan Karakaş Sosyaldemokrat Halkçı Parti Grup Başkanvekili ve 179 arkadaşı
2709 SAYILI TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASININ 133 ÜNCÜ MADDESİNİN DEĞİŞTİRİLMESİ İLE iLGlLt KANUN TEKLİFİ
MADDE 1. — 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 133 üncü maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
"F. Radyo ve Televizyon Kuruluşları ve Kamuyla ilişkili Haber Ajansları :
MADDE 133. Radyo ve Televizyon istasyonları kurmak ve işletmek, yasa ile düzenlenecek şartlar çerçevesinde serbesttir.
Yasa, radyo ve televizyon yayınlarının kamu hizmeti anlayışına, anlatım özgürlüğüne, iletişimde çoğulculuk esasına ve devletin Anayasada belirtilen temel ilkelerine uygun olarak yapılmasını düzenler, gerekli eşgüdüm ve gözetim kurumlarını kurar.
Devletin sahip olduğu Radyo ve Televizyon istasyonlarınca yapılacak siyasî yayınların tarafsızlığı esastır.
Bu hüküm, Kamu iktisadî Teşebbüsü niteliği taşıyan veya devlet yahut diğer kamu tüzelkişilerinden malî yardım gören haber ajansları için de geçerlidir."
MADDE 2. — Bu Yasa yayımı tarihinde yürürlüğe girer.
GEREKÇE
2709 Sayılı T. C. Anayasası 1982 yılında yürürlüğe girmiş ve 10 yıla varan bir uygulama geçirmiş bulunmaktadır.
Bu uygulama döneminde ortaya çıkan ve gerek dünyadaki ve gerekse ülkemizdeki değişimlere cevap vermekte yetersiz kalan kuralların değiştirilmesi bir zorunluluk olarak ortaya çıkmıştır. Zira statik yapıya sahip olan bir kısım yasal kurallar hayatın dinamizmine cevap vermekte zorlanmışlar ve hatta değişimler yasaların önüne geçmişlerdir.
Bunun en belirgin örneği ise iletişim alanında çağın ulaşmış olduğu ve yasal kuralları tamamen aşmış bulunan teknolojik gelişmelerdir.
Radyo ve Televizyon istasyonlarının devlet eli ile kurulacağı ve yönetimlerinin kamu tüzelkişiliği biçiminde düzenleneceğine ilişkin Anayasa kuralı fiilen uygulanmaz hale gelmiştir. Gelişen teknoloji, bu alanı düzenleyen Anayasa hükmünü aşarak yurt dışında yayın yapan istasyonların yaygın şekilde
faaliyetlerine imkân vermektedir. Diğer yandan evrensel demokrasinin giderek kitle iletişim araçlarında çoğulculuk ve rekabet anlayışına önem verdiği gözlenmektedir. Radyo ve Televizyon alanında devlet tekelini korumak çağın geldiği demokratik seviyede artık düşünce özgürlüğünün tarifi dışında kalmaktadır.
Yazılı basında olduğu gibi, Radyo ve Televizyon alanında da çok sesliliğe geçmek zorunlu hale gelmiştir.
Bu nedenle Anayasanın 133 üncü maddesinin yeniden düzenlenmesi bir zorunluluk olarak ortaya çıkmıştır. Ülkemizde bu alanda ortaya çıkan fiili durum dikkate alınırsa bu zorunluluğun ne kadar acil olduğu da görülecektir. Bu düzenleme ile devlet tekeli kaldırılırken devlet gözetimi ilkesi getirilmektedir.
Yayınların tarafsızlığı esas alınmış ayrıntılı düzenleme yasaya bırakılmıştır.
Bütün Radyo ve Televizyon istasyonlarının Anayasa'nın temel ilkesine, millet ve ülkenin birlik ve bütünlüğüne, bölünmezliğine, genel ahlaka aykırı yayın yapamayacakları temel ve tabiî ilkeler olarak düşünülmüş ve aykırı davranışların yasalarda müeyyidesini bulacağı esası dikkate alınmıştır.
— B — BAŞLANGIÇ
Bu Anayasa Türkiye Cumhuriyetinin kurucusu, ölümsüz önder ve eşsiz kahraman Atatürk'ün belirlediği milliyetçilik anlayışı ve O'nun Inkilap ve ilkeleri doğrultusunda;
— Dünya milletler ailesinin eşit haklara sahip şerefli bir üyesi olarak; Türkiye Cumhuriyetinin ilelebet varlığı, refahı, maddî ve manevî mutluluğu ile çağdaş medeniyet düzeyine ulaşma azmi yönünden;
— Millet iradesinin mutlak üstünlüğü, egemenliğin kayıtsız şartsız Türk Milletine ait olduğu ve bunu millet adına kullanmaya yetkili kılınan hiç bir kişi ve kuruluşun, bu Anayasa'da gösterilen hürriyetçi demokrasi ve bunun icatlarıyla belirlenmiş hukuk düzeni dışına çıkamayacağı;
— Kuvvetler ayrımının, Devlet organları arasında üstünlük sıralaması anlamına gelmeyip, belli Devlet yetkilerinin kullanılmasından ibaret ve bununla sınırlı medenî bir iş bölümü ve iş birliği olduğu ve üstünlüğün ancak Anayasa ve kanunlarla bulunduğu;
— Hiçbir düşünce ve mülahazanın Türk millî menfaatlerinin, Türk varlığının Devleti ve ülkesi ile bölünmezliği esasının, Türklüğün tarihî ve manevî değerlerinin Atatürk miliyetçiliği, ilke ve inkılapları ve medeniyetçiliğinin karşısında korunma göremeyeceği ve laiklik ilkesinin gereği kutsal din duygularının, Devlet işlerine ve politikaya kesinlikle karıştırılmayacağı;
— Her Türk vatandaşının bu Anayasadaki temel hak ve hürriyetlerden eşitlik ve sosyal adalet gereklerince yararlanarak millî kültür, medeniyet ve hukuk düzeni içerisinde onurlu bir hayat sürdürme ve maddî ve manevî varlığını bu yönde geliştirme hak ve yetkisine doğuştan sahip olduğu;
— Topluca Türk vatandaşlarının millî gurur ve iftiharlarda, millî sevinç ve kederlerde, millî varlığa karşı hak ve ödevlerde, nimet ve külfetlerde ve millet hayatının her türlü tecellisinde ortak olduğu,
birbirinin hak ve hürriyetine kesin saygı, karşılıklı içten sevgi ve kardeşlik duygularıyla ve "Yurtta Sulh, Cihanda Sulh" arzu ve inancı içinde, huzurlu bir hayat talebine hakları bulunduğu;
Fikir, İnanç ve kararıyla anlaşılmak, sözüne ve ruhuna bu yönde saygı ve mutlak sadakatle yorumlanıp uygulanmak üzere, Türk Milleti tarafından, demokrasiye âşık Türk evlatlarının vatan ve millet sevgisine emanet ve tevdi olunur.
II. Temel Hak ve Hürriyetlerin sınırlanması ve kötüye kullanılmaması Madde 13, 14, ve 15 birleştirilerek MADDE 13. — Temel hak ve özgürlükler Türkiye'nin taraf olduğu uluslararası
sözleşmelerce ve özgürlükçü demokratik düzenin gereklerince haklı kılınan ölçüde, Anayasanın sözüne ve ruhuna uygun olarak ancak yasayla sınırlanabilir.
Bu sınırlama, savaş, seferberlik, sıkıyönetim ve olağanüstü hal durumlarında bile, temel hak ve özgürlüklerin özüne dokunamaz.
Anayasada belirtilen hak ve özgürlüklerin hiçbiri, 2 ve 3 üncü maddelerde belirlenen Cumhuriyetin ana niteliklerini ortadan kaldırmak için kullanılamaz.
VIII. Düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti; bilgi edinme ve gerçekleri öğrenme hakkı
MADDE 26. — Herkes, düşünce ve kanaatlerini öğrendiği bilgi ve gerçekleri söz, yazı, resim veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak açıklama ve yayma hakkına sahiptir. Bu özgürlük, serbestçe bilgi edinme ve gerçekleri öğrenme hakkını da kapsar. Devlet, bu hakların gerçekleşmesini sağlayacak ve bilgi edinme yollarını üzerindeki tekelleşmelere imkân vermeyecek önlemleri alır.
Bu özgürlüklerin kullanılması, ancak suçları önlemek, kişilerin onurunu, özel yaşamını veya kanunca öngörülen meslek sırlarını korumak ve yargılama görevini, gereğine uygun olarak yerine getirmek amaçlarıyla sınırlanabilir.
IX. Bilim ve sanat hürriyeti
MADDE 27. — Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma hakkına sahiptir.
Bu madde hükmü yabancı yayınların ülkeye girmesi ve dağıtımının kanunla düzenlenmesine engel değildir.
X. Basın ve yayımla ilgili hükümler A) Basın hürriyeti
MADDE 28. — Basın hürdür, sansür edilemez. Basımevi kurmak, izin alma ve malî teminat yatırma şartına bağlanamaz.
Devlet, basın ve haber alma hürriyetlerinin çoğulcu toplumun gereklerine uygun bir biçimde işlemesini sağlar.
Süreli ve süresiz yayınlar, suçların soruşturma veya kovuşturmasına geçilmiş olması hallerinde hâkim kararıyla; suçların işlenmesini önlemek bakımından ise gecikmesinde sakınca bulunan hallerde kanunun açıkça yetkili kıldığı merciin emriyle toplatılabilir. Toplama emrini veren merci bu kararını yetkili hâkime derhal bildireceği gibi toplama emrinden zarar görenler de yetkili hâkime derhal itiraz etmek hakkına sahiptirler.
Süreli yayınlar için toplama kararı, aynı gün çalışma saatinin bitiminden önce yetkili hâkimce onaylanmamışsa hükümsüz sayılır. Bu durumda zarar görenlere tazminat hakkı doğar.
Yargılama görevinin amacına uygun olarak yerine getirilmesi için, kanunla belirtilecek sınırlar içinde hâkim tarafından verilen kararlar saklı kalmak üzere, olaylar hakkında yayın yasağı konamaz.
Süreli veya süresiz yayınların suçların soruşturulması veya kovuşturulması sebebiyle zapt ve müsaderesinde genel hükümler uygulanır. Ancak, süreli yayınlar hakkında geçici de olsa kapatma kararı verilemez.
C) Basın araçlarının korunması
MADDE 30. — Basımevi ve eklentileri ile basın araçları, suç işlemekte kullanıldıkları gerekçesiyle de olsa, zapt veya müsadere edilemez veya işletilmekten alıkonamaz.
D) Kamu tüzelkişilerinin elindeki basın dışı kitle haberleşme araçlarından yararlanma hakkı MADDE 31. — Kişiler ve siyasî partiler, kamu tüzelkişilerinin elindeki basın dışı iletişim ve yayın araçlarından hakça ve demokratik esaslara uygun olarak yararlanma hakkına sahiptir. Bu yararlanmanın şartları ve usulleri kanunla düzenlenir.
XI. Toplantı hak ve hürriyetleri A) Dernek kurma hürriyeti
MADDE 33. — Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahiptir.
Dernek kurabilmek için kanunun gösterdiği bilgi ve belgelerin, kanunda belirtilen yetkili mercie verilmesi yeterlidir. Bu bilgi ve belgelerin kanuna aykırılığının tespiti halinde yetkili merci, derneğin faaliyetinin durdurulması veya kapatılması için mahkemeye başvurur.
Hiç kimse bir derneğe üye olmaya ve dernekte üye kalmaya zorlanamaz. Dernek kurma hürriyetinin kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunda gösterilir. Dernekler, kanunun öngördüğü hallerde hâkim kararıyla geçici bir süre için faaliyetten alıkonabilir veya temelli kapatılabilir.
Ancak, suç işlenmesini veya suçun devamını önlemek ve suçluları yakalamak bakımından gecikmesinde sakınca bulunan hallerde, yetkili mercice uygulanan faaliyetten alıkoyma kararı derhal yetkili hâkime bildirilir ve mahkemece yedi gün içinde hükme bağlanır.
Birinci fıkra hükmü, Silahlı Kuvvetler ve kolluk kuvvetleri mensuplarının dernek kurma haklarına sınırlamalar getirilmesine engel değildir.
Bu madde hükmü vakıflara ve bu nitelikteki kuruluşlara da uygulanır.
B) Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı
MADDE 34. — Herkes, önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına sahiptir.
Yetkili idarî merci, toplantının yapılacağı yeri ve gösteri yürüyüşünün izleyeceği yolu kent düzeninin bozulmasını önleyecek ve toplantı veya gösteri yürüyüşünün amacına ters düşmeyecek bir
biçimde belirleyebilir. Bu karara karşı yetkili hâkim nezdinde itiraz yolu açıktır. Hâkim, itirazı yedi gün içinde hükme bağlar.
Yetkili hâkim, kamu düzenini ciddî şekilde bozacak olayların çıkması veya millî güvenlik gereklerinin ihlal edilmesi veya Cumhuriyetin ana niteliklerini yoketme amacını güden fiillerin
işlenmesinin kuvvetle muhtemel bulunması halinde belirli bir toplantı ve gösteri yürüyüşünü yasaklayabilir veya onbeş günü aşmamak üzere erteleyebilir.
Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller ile suç işlenmesini önlemek bakımından veya suç işlendiğinde görevli mercilere tanınacak yetkiler kanunda gösterilir.
Çalışma ile ilgili hükümler
MADDE 49. — Türk çalışma hayatı uluslararası çalışma örgütünün Anayasa, sözleşme ve tavsiye kararları doğrultusunda kanunla düzenlenir. Çalışma hayatı ile ilgili diğer maddeler metinden çıkarılmıştır.
2. Andiçme
MADDE 81. — Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, göreve başlarken aşağıdaki şekilde andiçerler :
"Türkiye Büyük Millet Meclisi üyesi olarak bana tanınan bütün yetkileri ve imkânları Milletimizin bağımsızlık, özgürlük, demokrasi, barış, eşitlik, adalet, sosyal adalet, millî bütünlük, dayanışma, huzur ve refah içinde yaşaması; ülkemizde insan haklarının ve çoğulcu parlamenter demokrasinin eksiksiz
uygulanması ve gelişmesi; insanlar arasında, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasî düşünce, felsefi inanç, din ve mezhebe dayalı ayrımcılık yapılmaması ve vatanın bölünmez bütünlüğünün korunması için kullanacağıma, hukuk devleti ilkelerine, Anayasaya ve yasalara saygılı kalacağıma ve dürüstlük yolundan ayrılmayacağıma yüce Türk Milletinin önünde and içerim.
5. Üyeliğin düşmesi
MADDE 84. — Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliği, bir üyenin seçilmeye engel bir suçtan dolayı kesin olarak hüküm giymesi, çekilmesi, kısıtlanması, üyelikle bağdaşmayan bir hizmet kabul etmesi veya Meclis çalışmalarına izinsiz veya özürsüz ve aralıksız bir ay katılmaması üzerine Meclis kararıyla sona erer.
Anayasa Mahkemesinin kararında partinin kapatılmasına eylem ve sözleri ile sebebiyet verdiği belirtilen milletvekilinin üyeliği ile temelli olarak kapatılan siyasî partinin, kapatılmasına ilişkin davanın açılacağı tarihte, parti üyesi olan diğer milletvekillerinin üyeliği, kapatma kararının Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına tebliğ edildiği tarihte sona erer.
C) Kanunların Cumhurbaşkanınca yayımlanması
MADDE 89. — Türkiye Büyük Millet Meclisince kabul edilen kanunlar 10 gün içinde yayımlanmak üzere derhal Cumhurbaşkanına gönderilir.
Cumhurbaşkanı, yayımlanmasını uygun bulmadığı kanunları, bir daha görüşülmek üzere, bu hususta gösterdiği gerekçe ile birlikte, aynı süre içinde, Türkiye Büyük Millet Meclisine geri gönderir.
Anayasa değişiklikleri ve bütçe kanunları bu hükmün dışındadır.
Geri gönderilen kanun Türkiye Büyük Millet Meclisince aynen kabul edilirse, Cumhurbaşkanınca üç gün içinde yayımlanır; Meclis geri gönderilen kanunda değişiklik yaparsa Cumhurbaşkanı değiştirilen kanunu Meclise son bir kez geri gönderebilir.
F) Savaş hali ilanı ve silahlı kuvvet kullanılmasına izin verme
MADDE 92. — Türkiye'nin taraf olduğu milletlerarası andlaşmaların veya milletlerarası nezaket kurallarının gerektirdiği haller dışında, Türk Silahlı Kuvvetlerinin yabancı ülkelere gönderilmesine veya yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye'de bulunmasına izin verme ve milletlerarası hukukun meşru saydığı hallerde savaş hali ilan etme yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisinindir.
Türkiye Büyük Millet Meclisi tatilde veya ara vermede iken ülkenin ani bir silahlı saldırıya uğraması ve bu sebeple silahlı kuvvet kullanmanın kaçınılmaz olması halinde Bakanlar Kurulu, silahlı kuvvetlerin kullanılmasına karar verebilir.
III. Türkiye Büyük Millet Meclisinin faaliyetleri ile ilgili hükümler A) Toplanma ve tatil
MADDE 93. — Türkiye Büyük Millet Meclisi her yıl Ekim ayının ilk çalışma günü kendiliğinden toplanır ve o yasama yılına ilişkin çalışma takvimini düzenler.
Meclis, ara verme veya tatil sırasında da Meclis Başkanınca doğrudan doğruya toplantıya çağrılabileceği gibi, Bakanlar Kurulunun istemi veya Meclis üye tamsayısının 1/5'inin yazılı başvurusu üzerine yine Meclis Başkanınca toplantıya çağırılır.
Ara verme veya tatil sırasında toplanan Türkiye Büyük Millet Meclisinde, öncelikle bu toplantıyı gerektiren konu görüşülmeden ara verme veya tatile devam edilemez.
