ََلَأْسَم
َِمْسِلااَ ِقاقِتْشاَِلْصأَفيَ ِفلاِتْخِلااَُة
1İsim Sözcüğünün Kökeni
َ
ِمْسَولا نِم ٌّقَتْشُم َمْسِلاا َّنأ لىإ َنوّيِفوكلا َبَهَذ – َعلا وهو ُةَملا َبلا َبَهَذو نِم ٌّقَتْشُم هَّنأ لىإ َنوّيِرْص ِّوُمُّسلا -.ُّوُلُعلا وُهو اَنْلُ ق اََّنَّإ :اولاَق ْنِبِ اوّجَتْحاَف َنوُّيِفوُكلا اَّمأ ُم هَّنإ ِةَغَُّللا في َمْسَولا َّنَِلِأَ ِمْسَولا نِم ٌّقَتْش ُمْسِلااو ،ُةَملاَعلا َوه إ َكَّنأ ىَرَ ت لاَأ ،ِهِب ُفَرْعُ ي هَل ٌةَملاَعو ،ىَّمَسلما ىلَع ٌمْسَو ىَّمَسلما ىلَع َّلَد ٌورْمَع ْوأ ٌدْيَز َتْلُ ق اذ َراَصَف ، َّنإ :اَنْلُ ق اذهِلَف ؟ِهيلَع ِمْسَولاَك لذِلو ،ِمْسَولا نِم ٌّقَتْشُم ه :بَلْعَ ث يىَْيَ ُنْب ُدحمَأ ساّبَعلا وبأ َلاَق َك ا ٌةَِسِ ُمْسِلا هَّنأ لاإ ،ٌمْسَو ٍمْسا في ُلْصَلِأَاو .اَِبِ ُفَرْعُ ي ءيشلا ىلَع ُعَضوُت ْسَو في ُواولا َيِه تيلا ُءاَفلا هنِم ْتَفِذُح ،ٍم َوِع ِهِلَّوَأ في ُةَزْمَلها ْتَديِزو ٌلْعِإ هُنْزَوو ، ِفوذْلمحا نَع ًاض .هنِم ِءاَفلا ِفْذَِلِ ، هَّنإ اَنْلُ ق اََّنَّإ :اولاَق ْنَِبِ اوّجَتْحاَف َنوّيِرْصَبلا اّمأو ّللا في َّوُمُّسلا َّنَِلِأَ ِّوُمُّسلا نِم ٌّقَتْشُم :ُلاَقُ ي ،ُّوُلُعلا وُه ِةَغَ َيُِّسِ هنِمو ،لاَع اَذإ ،ًاّوُُسِ وُمْسَي اََسِ ِل ًءاََسِ ُءاَمَّسلا ْت ُدَيو ،ىَّمَسلما ىلَع وُلْعَ ي ُمْسِلااو ،اَهِّوُلُع هَتَْتَ اَم ىلَع ُّل ا :دَِّبلما ديزي نب دّمُمُ ساَّبَعلا وبأ َلاَق َكِلَذِلو ، َنَْعلما نِم َقلا اذهو ،هَتَْتَ ىًّمَسُم ىلَع َّلَد اَم ُمْسِلا ٍفاَك ُلْو ْحّتلا في لا ، ِقاقِتْشِلاا في اَّمَسُم ىلَع ُمْسِلاا اََسِ اَّمَلف ،ِديد لَع َّلَد ُهاَنْعَم نِم هَتَْتَ اَم ىلَع لاَعو ُه ٌّقَتْشُم هَّنَأ ى .ِمْسَولا نِم لا ،ِّوُمُّسلا نِم ٌّقَتْشُم هَّنإ اَنْلُ ق اََّنَّإ :َلاَق ْنَِبِ َكَّسََتَ نَم ْمهنِمو ِم َثلاَّثَّلا هذه َّنَِلِأَ َكِلَذو ِّوُمُّسلا ن ْقَلِأَا َة َماَس – َيِه تيلا ُفْرَلِاو ُلْعِفلاو ُمْسِلاا ُثلاَث اََله ُهو ُهْنَع َُبُْيُخْو ِهِب َُبُْيُخْ اَم اَهْ نِمَف ،َبِتاَرَم ٌدَّمَُمُو ،اَنُّ بَر ُالله" ُوَْنَ ،ُمْسِلاا و ْ نِمو ،ُهْنَعو ِمْسِلاِبِ َتَْبْخَأَف ،َكِلَذ َهَبْشَأ اَمو "اَنُّ يِبَن ُْيُخْ اَم اَه ِفلا وُهو ،هْنَع َُبُْيُخْ لاو ِهِب َُب ٌدْيَز َبَهَذ" ُوَْنَ ،ُلْع ْوَلو ،ِلْعِفلِبِ َتَْبْخَأَف ،َكلَذ َهَبْشَأ اَمو "ٌورْمَع َقَلَطْناو َقَلَطْناو ،َبَرَض َبَهَذ" َتْلُقَ ف هنَع َتَْبْخَأ َْلَ "َبَتَك لاو ِهِب َُبُْيُخْ لااَم اَهْ نِمو ؛ًاملاَك ْنُكَي ا وهو ،ُهْنَع َُبُْيُخْ ْشَأ اَمو "ْلَبو ،َْلَو ،ْنَلو ،ْنِم" ُوَْنَ ،ُفْرَلِ اَّمَلَ ف ؛َكِلَذ َهَب ِهِب َُبُْيُخْ ُلْعِفلاو ،ُهْنَع َُبُْيُخْو ِهِب َُبُْيُخْ ُمْسِلاا َناَك و ُْيُخْ لاو ِهِب َُبُْيُخْ لا ُفْرَلِاو ،ُهنَع َُبُْيُخْ لا اََسِ ْدَقَ ف ،ُهنَع َُب ُمْسِلاا( ا نِم ُهَّنأ ىلَع َّلَدَف ،لاَع ْيْأ :ِفْرَلِاو ِلْعِفلا ىلَع ) ْعِف ِنْزَو ىلَع ٌوِْسِ ِهيف ُلْصَلِأَاو .ِّوُمُّسل ٍل ِرْسَكِب ِْيَعلا ِنوكُسو ِءاَفلا -ا ْتَفِذُحَف َوو ،اَهنَع ًاضَوِع ُةَزْمَلها ِتَلِعُجو ُواولا َيِه تيلا ُملال ِملالا ِفْذَِلِ ؛ٌعْفإ هُنْز نِم .هَد
–
َ:ةَّيِوَْنََتاَظَحلاُم
لِعاَفلاَُبِئَنَ
َ
Birinci dersimizde, malum/etken çatılı fiille kurulmuş bir fiil cümlesinde, meçhule
çevirme işleminden sonra cümle tekrar ifade edilirken, önceki cümlede meful olan ögenin artık
nâib-i fâil konumuna yükseldiğini görmüştük. Meful iken nâib-i fâil olan öge nasb konumundan
ref konumuna yükseldiği için, fâilin irabı nasılsa aynı şekilde irab olunur. Fâil ile fiil arasında uyum olması gerektiği gibi, nâib-i fâil ile meçhul fiil arasında da uyum olması gerekir.
Örnekler: ِلْكَلِأَا َدْعَ ب َماعَّطلا ُدلاْوَلِأَا َلَكأ – ِلْكَلِأَا َدْعَ ب ُماَعَّطلا َلِكُأ ٍباَجْعِبإ ِتاَضوُرْعلما يَِْتَْشُلما َدَهاَش – ُتاَضوُرْعلما ْتَدِهوُش ٍباَجْعِبإ ِةَّيِروُهمُلجا َسيِئَر ِناَمَلَبلا ُءاَضْعَأ َبَخَتنِا – َبِخُتنُا ِئَر ِةَّيِروُهمُلجا ُسي
Şayet yeni cümlede nâib-i fâil olacak meful, fiile bitişmiş (muttasıl) zamir ise, bu
durumda fâil atıldıktan sonra zamirin meçhul fiile uygun merfu muttasıl formu nâib-i fâil olarak
fiile bitişir. Örnekler:
ْمُكُتْمَرْكَأ – ْمُتْمِرْكُأ ْمُكُمِرْكُأ / – َنوُمَرْكُت ِسرَّدلا نَع َنَِرُّخََتَ ِبَبسِب ُذاَتْسُلِأَا اَنَ بَ قاَع – اَنْ بِقوُع ِسرَّدلا نَع َنَِرُّخََتَ ِبَبسِب
Meçhule çevrilecek fiil mefulünü doğrudan değil, dolaylı olarak almışsa (mefulün bih
gayr-i sarih), bu durumda yeni cümlede nâib-i fâil bu câr-mecrûrlı yapı yeni cümlenin nâib-i fâili olacağı için, uyum artık fiille değil, harfi cerli yapıdan sonra gelen isim veya zamirde
aranacaktır. Fiil ise daima müfred-müzekker olur. Örnek:
Nâib-i fâil, câr-mecrurlu yapı olursa, lafzen değil mahallen merfu olur.
Mekân veya zaman zarfı olan mefulden nâib-i fâil yapılırken dikkat edilecek husus, bu
zarfın mutasarrıf yani merfu, mansub veya mecrur olabilecek durumda bulunması, mefulün fîh
olarak dâimâ mansub haldeki zarflardan olmaması gerekir. Örnek:
