TOKSİKOKİNETİK
Emilme
Zehirlerin uygulandıkları yerden biyolojik
zarları geçip sistemik dolaşıma girmeleri
emilme olarak tanımlanır.
Etki noktası veya yerlerine fosfolipit yapıdaki
Emilme
şekilleri
1. Filtrasyon (süzülme):
Küçük moleküllü maddeler, hücre
zarındaki porlardan süzülerek geçebilir. Bu olay zardaki porların yoğunluğuna bağlıdır. (Etanol ve üre gibi)
Emilme
şekilleri
2. Basit difüzyon:
En çok gerçekleşen olaydır.- Çok yoğun ortamdan az yoğun ortama bir geçiş
olur.
- Enerji gerektirmez.
Emilme
şekilleri
3. Aktif taşınma- Zarda özel bir taşıyıcı gerekir.
- Taşınmanın gerçekleşmesi için metabolik enerji gerekir - Doyurulabilir bir işlemdir.
- Tek yöne doğru olur
- Taşınma metabolik zehirlerle engellenebilir
Emilme
şekilleri
4. Kolaylaştırılmış difüzyon- Zarda özel bir taşıyıcı gerekir.
- Konsantrasyonun yüksek olduğu tarafa olur - Doyurulabilir
- Metabolik enerji gerekmez. - İki yönlü çalışabilir
Endojen maddelerle ve doğal besin maddeleri (veya bunlara benzeyen yabancı maddeler)- Örnek: glikozun hücre içine girmesi kolaylaştırılmış difüzyonla olur, ama mide
Emilme
şekilleri
5. Fagositoz/pinositoz: Küçük kütleli moleküllerin
(sıvı veya katı) hücreler tarafından yutulması anlamına gelir. Atılma ise ekzositozla açıklanır.
Deriden emilme
Kimyasal maddelerin deriden emilmesi için
taşıması gereken özellikler;
1.Kimyasal madde deriye uygulandığında taşıt maddede çözünmüş olmalıdır.
2. Epidermisin kalın keratin tabakasına penetre olabilmelidir.
Deriden emilme
Deri, birçok maddeyle temasa gelirse de,
son derece az geçirgendir. Çünkü;
- Ölü hücrelerin dış katmanda olması,
- Zayıf kanlanma ve
- Epidermisin keratin tabakası
Ancak hasarlı ve yangılı deriden birçok
Deriden emilme
Yağda iyi çözünen maddeler, yağlı çözelti veya
emülsiyonların emilmesi kolaydır.
Polar (üzerinde negatif ve pozitif yük taşıyan) ve küçük molekül ağırlıklı maddeler de deriden emilerek zehirlenmeye sebep olabilir.
Nikotin, dieldrin, karbontetraklörür, paratiyon,
klorprifos, permetrin ve bazı sinir zehirleri (sarin, tabun vb) sağlam deriden kolayca emilip zehirlenme
Sindirim kanalından emilme
Zehirli maddelerin emilip dolaşıma geçmelerinde en önemli
yoldur.
Tüm kısımlarından emilim olursa da, en çok gerçekleştiği yer ince
bağırsaklardır. (İnce bağırsak uzunluğu ergin sığırda 40, ergin koyunda 24-25 m’dir)
Gevişenlerde rumen ve retikulum, etçillerde mide, gevişenler
Sindirim kanalından emilme bakımından maddenin
Molekül büyüklü
ğü, şekli ve konsantrasyonu,
Birlikte verildi
ğinde diğer maddelerle veya yem
ya da g
ıdayla etkileşmesi,
Formülasyonu ve farmasötik
şekli,
Sindirim kanalından emilme bakımından maddenin
•
Mide-bağırsak hareketleri, boşalma süresi ve
salgıları,
•
Sindirim kanalı içeriğinin sıvısı ve osmolaritesi,
•
Sindirim kanalındaki mikrobiyal faaliyet,
•
Mide-bağırsak mukozasındaki epitel hücrelerin
bütünlüğü,
Sindirim kanalından emilme
Maddenin
zayıf asidik veya bazik olduğu
durumda iyonize olmam
ış halde bulunmasını
kola
ylaştıran durum veya yerler emilmesini de
önemli ölçüde h
ızlandırır.
Sindirim
kanalından geçiş
Zehirlerin önemli bir kısmı sindirim
kanalını pasif taşınma, çok azı etkin
taşımayla geçer.
Kadmiyum ve krom %1-1.5, manganez
%4, kurşun %10, civa %2 emilir.
Birkaç yüz ve hatta bin Å çapındaki katı
maddeler de (polistiren, lateks gibi)
Solunum yoluyla emilme
Yoğun damarlaşma ve kan debisinin yüksek olması sebebiyle, solunum yolları mukozası geniş bir emme alanı oluşturur.
Gaz (karbonmonoksit, kükürtdioksit, amonyak gibi),
Buhar (benzen, karbontetraklörür vb sıvı uçucu maddeler),
Aerosol (silika vb) halindeki sıvı ve katı tanecikler solunum yollarından hızlı ve kolay şekilde emilebilirler.
Küçük moleküller alveol zarında 5-10 Å çapındaki deliklerden veya yağda kolay çözünenler pasif
Solunum yoluyla giri
ş
Solunum havası ile alınan parçacıkların;
%25’i geri çıkarılır,
Solunum yoluyla
giriş
Aerosollerde bulunan tanecik
çapı emilme ve
solunum yolla
rının çeşitli kısımlarında tutulma
ba
kımından önemlidir.
≥5 µm tanecikler genellikle naso-farengeal
bölgede,
2-5
µm çapındaki tanecikler trakea-bron
şiolar
bölgede tutulur.
Solunum yoluyla
giriş
Asbest lifleri bu
şekilde girerek akciğer
dokusunda
yıllarca kalır; fibroz ve tümoral
oluşumlara sebep olur.
Kur
şun parçaları (0.25 µm) gibi küçük boyutlu
Parenteral yollarla emilme:
Damar içi yol, zehirin emilme basamağının atlanarak
doğrudan kan dolaşımına verilmesidir.
Periton içi yol, zengin peritoneal ve mezenterik kan
dolaşımı ve periton boşluğunun yüzey alanının geniş olması nedeniyle hızlı emilime yol açar. Ama madde başlıca portal dolaşımla emilir ve önce karaciğerden geçmek zorundadır.
Deri altı ve kas içi verilen zehirler genellikle daha yavaş
emilirler ama doğrudan sistemik dolaşıma katılırlar.
Süspansiyon şeklinde hazırlanan kimyasal maddeler
Dağılma ve Birikme
Zehirler ağızdan ve Pİ verildiklerinde emilmeyi takiben
karaciğere uğradıktan ve diğer yollarla verilenler de dolaşıma girdikten sonra vücutta dağılırlar.
Dağılım, oldukça hızlı gerçekleşmekle birlikte,
Dağılma
– Bazı maddeler (dekstran, suramin gibi) sadece plazmada,
– Bazıları (siyanür, bromür gibi) plazma ve hücreler arası sıvıda,
Dağılma ve Birikme
Dağılma ve bazı doku veya
organlarda birikme, BT ve atılmada
olduğu gibi, bir maddenin
Dağılımı etkileyen faktörler
•
Molekül büyüklüğü.•
Kan ve doku proteinlerine ilgi ve bağlanma biçimi.•
Vücutta uğranılan değişiklik.•
Plazma ve çeşitli vücut kesimleri arasındaki pHfarkları (plazma 7.4, BOS 7.3, süt 6.5-6.8, böbrek tubül sıvısı 5-8, normal doku-organlar 7-7.4, yangılı doku-organlar 6-7),
