Prof. Dr. Nurcan Yabancı Ayhan C VİTAMİNİ

C VİTAMİNİ

Prof. Dr. Nurcan Yabancı Ayhan

C VİTAMİNİNİN TANIMI

• C vitamini yetersizliğine bağlı skorbüt

hastalığının M.Ö. 1500 yıllarında tanındığına dair bilgiler vardır.

• Antiskorbütik olduğu için askorbik asit

denilmiştir.

C VİTAMİNİNİN YAPISI

• Askorbik asit bir monosakkarit türevidir.

• Yapı yönünden altı karbonlu basit şekerlere benzer.

• Bitkilerde glikoz, C vitamininin ön öğesidir.

Bitkilerde glikozdan C vitamini sentezlenir.

sequence:

C VİTAMİNİNİN ÖZELLİKLERİ

• L-askorbik asit kolayca okside olarak

Dehidro L-askorbik aside dönüşür.

C VİTAMİNİNİN ÖZELLİKLERİ

• Dehidro L-askorbik asit, L-askorbik asidin

%80’i kadar aktivite gösterir.

• Dehidro L-askorbik asit tekrar okside

olursa, Diketo L-askorbik aside dönüşür.

• Bu molekül hem dehidro L-askorbik aside

dönüşemez, hem de C vitamini aktivitesi

gösteremez.

C VİTAMİNİNİN YAPISI

• İnsanlarda oksidaz yokluğu nedeniyle bu

reaksiyon oluşamaz. Dolayısıyla C vitamininin besinlerle alınması zorunludur.

• Gine domuzu, maymun ve bir kuş cinsi

dışında hemen hemen bütün hayvanlarda

glikozdan askorbik asit sentezlenir.

C VİTAMİNİNİN ÖZELLİKLERİ

• Suda kolay erir

• Oksijen, alkali ve yüksek ısıda çok çabuk bozulur

• Cu ve Fe ile reaksiyona girer

• Vitaminler arasında en dayanıksız

olandır

Bazı vitaminlerin stabiliteleri (Fennema, 1996)

C VİTAMİNİNİN ÖZELLİKLERİ

• Besinlerdeki askorbik asit, havanın oksijeni ile okside olarak, vitamin aktivitesini

kaybeder.

• Bitkilerde askorbik asit oksidaz enzimi

bulunur. Bu enzim soyma, kesme ve doğrama gibi işlemlerle etkin hale geçerek, askorbik asidi okside eder ve vitamin etkinliğinin

kaybolmasına neden olur

BESİN SANAYİNDE KULLANIMI

• Sebze ve meyvelerde kararmayı önler

• Yağlı besinlerde acılaşmayı önler

• Ekmek yapımında gluten kompleksi

oluşumunda rolü vardır

EMİLİMİ

• Alımdan birkaç saat sonra İB’tan emilir.

• HCl eksikliğinde veya GIS kanamalarında emilim engellenir.

• 64 mg ve daha az vitamin alındığında %98’i emilir.

• 180 mg alındığında ise %75’İ emilir. 1000

mg (1 g) alındığında ise, emilim oranı %50’ye

düşer.

EMİLİMİ

• Besinlerle alınan saf olarak alınandan daha kolay kana emilir

• Gereğinden fazla alınan C vitamininin bir kısmı

CO , oksalat ve suya yıkılır. Fazlası idrarla atılır. ₂

• Endokrin bezleri ve organlarda, adale kaslarından daha yüksek oranda bulunur.

• Doku düzeyleri alımla ve dengeyi sağlayan total vücut havuzu ile ilgilidir.

• Doku düzeyleri yavaş azaldığından yetersiz alım belirtileri 3 aydan önce ortaya çıkmayabilir.

EMİLİMİ

• Vitamin yetersiz alındığında kan ve idrardaki miktarlar azalır. Kan ve idrardaki düzeyin az olması, dokuların doymamış olduğunun

göstergesidir.

• Yetişkin insan vücudundaki miktar alım düzeyine bağlı olarak 1500-3000 mg arasında değişir.

• Bunun 900 mg altına düşmemesi istenir.

• Gebelik boyunca anne C vitamininden yeterli

beslendi ise, erken bebeklikte gereksinen miktarda C vitamini anne sütünde bulunur.

• İnek sütünde yeterli C vitamini bulunmaz.

• Formulalara da C vitamini eklenir

FİZYOLOJİK FONKSİYONLARI

Kollojen Sentezi

• Kollojen bağ dokusunun başlıca proteinidir.

• Başlıca fonksiyonu dokuları bir arada tutmak, yapısal bütünlüklerini sağlamak, sürdürmek ve kuvvetlendirmektir.

• Prolin ve lizin, kollojen hidroksilaz enzimleri ile hidroksi prolin ve hidroksi lizine dönüşürler. Bu enzimlerin işlevi için C vitamini gereklidir.

• Prolin Hidroksi prolin

Prolin hidroksilaz Askorbik asitO₂

Prolin Hidroksiprolin

Prolin Hidroksilaz Vit C

O₂

Prolin Hidroksilaz Vit C

O₂

Hidroksiprolin ve hidroksilizin kollojeni oluşturan önemli proteinlerdir. Kollajen hareket sisteminin yapı taşlarını, özellikle kemik, kıkırdak, lif ve eklemleri oluşturan proteindir.

FİZYOLOJİK FONKSİYONLARI

• C vitamini kılcal kan damarlarının kuvvetli olmasında da etkindir .

Yetersizliğinde kan damarları zayıflar,

ufak darbelerle kanamalar görülür.

FİZYOLOJİK FONKSİYONLARI

• Beyin ve sinir fonksiyonu: Noradrenalin ve

serotonin (sinir uyarıları taşıyıcısı) yapımında ve yıkımında görev alır

• Kas fonksiyonu: Yağ asitlerinden enerji

oluşumunda görev alan karnitin yapımında

görevlidir

FİZYOLOJİK FONKSİYONLARI

Genel metabolizma

• Hem olmayan demirin emilimini arttırır.

• Hb yapımı ve kırmızı kan hücrelerinin

oluşumunda ferritinden demirin ayrılmasını etkiler.

• Böylece demiri vücut sıvılarında daha elverişli hale getirir.

• Kalsiyum emilimini arttırır.

• Folik asidin THFA’e dönüşümünü sağlar.

• Troid hormonu yapımında etkilidir.

• Midede nitrozamin oluşumunu azaltır.

FİZYOLOJİK FONKSİYONLARI

• Kolesterol düşürücü, HDL yükseltici etkisi bazı çalışmalarda gösterilmiştir.

• Antioksidan özelliği ile hücre hasarına neden olan serbest radikalleri yok eder.

• Böylece kanser ve hastalıkalrdan korur.

• A ve E vitaminlerinin oksidasyonunu önler

• C vitamini göz lensinde yüksek yoğunlukta bulunur. Katarakt oluşumunu engeller.

FİZYOLOJİK FONKSİYONLARI

• Vücudu enfeksiyonlardan ve bakteri toksinlerine karşı koruyucu etkisi bulunmaktadır.

• Serumda bağışıklık maddelerinden IgA, IgM ve komplement düzeylerini arttırdığı, virüslerin

aktivitelerini engellediği bildirilmiştir.

YETERSİZLİK BELİRTİLERİ

• Kollojen yapımının azalması ve kan damarlarının kanamaya eğiliminin artması sonucu; çürükler, yara iyileşmesinde gecikme, ülserler, deri ve mukoz membranların kuruması

• Enfeksiyonlardan etkilenme

• Kas zayıflığı ve yorgunluk

• Büyüme geriliği

• Anemi

• Diş eti şişme ve kanamaları (skorbüt)

Yetersizlik Oluşturan Durumlar

• Çocukların uzun süre fazla miktarda süt içmesi

• Bilgisizlik, kötü beslenme alışkanlıkları ve yanlış pişirme yöntemleri

• Sigara tiryakileri (Sigara içenlerde C vitamininin %30 azaldığı belirlenmiştir)

• Oral kontraseptif kullananlar,

• Kurumda kalan yaşlılar,

• Kronik alkoliklerin düşük kan C vitaminine sahip olduğu bilinmektedir

GEREKSİNME

• Günlük 10 mg C vitamini skorbütü önler.

• 30 mg metabolizma için yeterlidir.

• 100 mg ile doku satürasyonu sağlanır

fazla alınanın hepsi atılır.

Gereksinmenin Arttığı Durumlar

• Büyüme, gebelik, emzirme dönemleri

• Doku rejenerasyonunun arttığı ameliyat ve yaralanma durumları

• Ateş ve enfeksiyonlar; enfeksiyon doku

depolarını boşaltır. Ateşte katabolik etkisi ile C vitamini depolarını azaltır.

• Strese karşı oluşan reaksiyonlar

• Yaralanma, kırık, genel hastalık durumu C vitamini doygunluğunu etkiler.

Gereksinmenin Arttığı Durumlar

• Adrenal bezde yüksek miktarda C vitamini bulunur. Bu doku strese yanıtta epinefrin ve diğer hormonları salgılama yoluyla başlıca rol oynar. En iyi yanıtı da doku C vitamini ile

sature olduğu zaman gösterir.

• Günlük 50 mg C vitamini alımı ile doku satürasyonu büyük ölçüde sağlanır

• Fizyolojik ve duyusal stres altındakilerin günde en az 60-100 mg C vitamini almaları gereklidir.

GEREKSİNME

DRI, Tolere Edilebilir Düzey (UL) 19-70 y için: 2000 mg/gün

- 19-50 yaş erkek 110 mg/gün

- 19-50 yaş kadın 95 mg/gün

HİPERVİTAMİNOZİS C

• Toksisitesi düşüktür. Fazla dozlarının bazı farmakolojik etkileri olabilir. Ancak besin alımıyla ilgili değildir.

• Dokulardaki düzey idrarla atımla sürdürülür.

• Gebelik döneminde megadoz C vitamini alımı, postnatal dönemde skorbüt oluşumuna neden olabilir. Gebe olmayanlarda da megadoz alımı kesildikten sonra skorbüt gelişebilir.

• Böbrek ve mesanede oksalat taşları oluşabilir (8 g/gün düzeyinde alım)

HİPERVİTAMİNOZİS C

• Gastrointestinal bozukluklar, bulantı, karın ağrıları ve genellikle yemek öncesi diyare, kanamalar

• B₁₂ yetersizliği oluşabilir

• Civa gibi toksik metallerin emilimini arttırabilir

• Antikoagülan ilaçların, aspirirnin, antidepresanların ve kontraseptiflerin etkilerinin değişmesi

• Fe emiliminin artması bazı kişilerde sorun yaratabilir

• Bakterilere karşı lökosit aktivitesini düşürerek enfeksiyonlara karşı direnci azaltı

KAYNAKLAR

Bir sebze veya meyvenin C vitamini içeriği;

• Türüne,

• Yetiştiği toprağa,

• İklime,

• Olgunluk derecesine,

• Ham meyve ve sebzenin C vitamini

değeri, iyice olgunlaşmışından daha

fazladır. NİYE???

KAYNAKLAR

• Sebze ve meyveler en iyi kaynaklarıdır.

• Özellikle, kuşburnu (450 mg/100 mg),

maydanoz (180 mg/100 g), şalgam ve asma yaprağı, kırmızı ve yeşil sivri biber, lahana ve karnabahar, ıspanak, çilek, turunçgiller, şeftali ve domates, bakla, bamya, bezelye, semizotu, kiraz, vişne ve kavun iyi

kaynaklarıdır.

PANTOTENİK ASİT

Tanımı, Yapısı ve Özellikleri

• Yaşayan tüm dokularda bulunduğu için Yunanca hep=pan kelimesinden adını almıştır.

• Suda erir.

• Isı, asit ve alkaliye hassastır.

• Pantotenik asidin vücut çalışmasında etkin

olabilmesi için ATP aracılığıyla adenin nükleotid ve sisteinle birleşmesi gereklidir

• Bu, koenzim A (CoA) olarak bilinir.

Pantotenik Asidin Yapısı

Pantonil- ß-Alanin

CoA

Vücutta Kullanılması

• Besinlerle alınan Pantotanik asit ince bağırsaklardan kana geçer.

• ATP ile fosforile olarak aktif koenzim A (CoA) / yardımcı enzim şekline

dönüşür.

Fizyolojik Fonsiyonları

• Koenzim A (CoA)

• Protein, karbonhidrat, yağ

metabolizmasında, moleküller arası asetil grubunun taşınması

tepkimelerinde yardımcıdır.

Fizyolojik Fonsiyonları

Glikoz Piruvat Asetil CoA

• Yağ asidi + CoA Asil-CoA + Asetil coA

• Asetil CoA + Oksalik asit Sitrik asit + CoA

• Asetil CoA + Kolin Asetil kolin

CoA CO₂

MgTPP

NAD NADH+H

Lipoik asit, FAD

Fizyolojik Fonksiyonları

• Yağ asitlerinin aktivasyonu: lipogenez ve yağ asitlerinin oksidasyonu

• Amino asitlerin aktivasyonu:

aminoasitlerden, ketojenik

reaksiyonlarla yağ oluşumu veya

glikojenik reaksiyonlarla CHO oluşumu

• Asetil kolin sentezi

Fizyolojik Fonksiyonları

• Asetil gruplarının aktivasyonu: ATP oluşturmak veya kolesterole ve bazı hormonlara ön öğe

oluşturmak üzere aktif asetat eldesi,

• Hb sentezinde hem oluşturmak için süksinik asit ve glisinin aktivasyonu,

• Sulfonamid grubu ilaçlarla bağlanarak atılmasını sağlama,

• Kan kolesterolünü düşürücü etkisi olduğu görüşü de bulunmaktadır (Pantateinin)

Yetersizliği

yetersizliği çok enderdir. Lab. hayvanlarında;

• Büyüme geriliği,

• Sinir ve sindirim sistemi bozuklukları,

• Deride yaralar ve laboratuar hayvanlarında kısırlık, düşük, ölü doğum ile siyah tüylerin beyazlaşması,

• Mikroba karşı antikor oluşumunda azalma

• Mineral ve su metabolizmasında bozukluklar

belirlenmiştir.

Gereksinme

• Günlük diyet 5-20 mg kadar pantotenik asit sağlamaktadır

• RDA’ya göre yeterli ve güvenli alım miktarı 4-7 mg

• İnsan sütünün litresinde ortalama 2

mg pantotenik asit bulunur

Kaynakları

• Tüm kaynaklarda bulunmaktadır.

Zengin kaynakları metabolik olarak aktif dokular olan karaciğer ve

böbrektir.

• Yumurta sarısı, kurubaklagiller, et ve

süt de zengin kaynaklarındandır

Kaynakları

Besin Pantotenik Asit (mg/100 g)

Etler 0.4-0.8

Balık 0.2-0.6

Süt 0.3-0.4

Peynir 0.4-0.5

Pirinç 0.5-0.6

Bulgur 0.6-0.7

Tam buğday unu 0.9-1.1

%85 randımanlı un 0.5-0.6

Kaynakları

Besin Pantotenik Asit (mg/100 g)

Ekmek (beyaz) 0.3-0.4

Ekmek (esmer) 0.6-0.7

Kurubaklagil 0.5-1.0

Patates 0.2-0.3

Havuç 0.2-0.3

Y. Yapraklı sebze 0.3-0.9

Domates 0.3-0.4

Taze meyveler 0.1-0.2

Kayıplar

• Bitkisel besinler suda pişirilip, pişme suyu atılırsa pantotenik asit değerinin

%50-80’i kaybolur

• Sütün sterilize edilmesinde %20-30 kayıp,

• Etlerin pişirilmesinde %20-30 kayıp,

• Tahıl taneleri öğütülürken tanenin dışı ve embriyosunun ayrılma derecesine

kayıplar olmaktadır.

Toksisite

• Bilinen bir toksisitesi yoktur

• 10-20 g gibi çok yüksek dozlarda

alımı, diyare ve sıvı retansiyonu ile

sonuçlanabilir

BİOTİN

Biotinin Tanımı, Yapısı ve Özellikleri

• Tiamin gibi yapısında S içeren B grubu vitaminidir.

• Aşırı miktarda yumurta beyazı yedirilen ratlarda paraliz ve egzama gibi belirtilerin ortaya

çıkmasından sonra yumurta sarısından elde edilmiştir.

• Belirtileri ortaya çıkaran etminin avidin olduğu saptanmıştır.

• Avidin CHO içeren bir proteindir. İB’da biotini bağlayarak emilmesini engeller. Bu durumun

insanlarda ortaya çıkması için çok fazla miktarda çiğ yumurta akı yenmesi gereklidir. (Enerjinin

%30’u çiğ yumurta akından gelecek şekilde)

Biotinin Tanımı, Yapısı ve Özellikleri

• Suda erir,

• Asit, alkali ve ısıya dayanıklıdır,

• Oksijene hassastır (Yağlı besinler)

Emilimi

• İnce bağırsaklardan hızla kana emilir.

Bağırsaklarda bakteriler tarafından yapılan biotinin bir kısmı da emilir.

• İdrar ve gaita ile atılan biotin

alınandan fazladır.

Fizyolojik Fonksiyonları

• Biotinin etkin olabilmesi için ATP ve Mg yardımıyla koenzim şekline dönüşmesi gerekir,

• Karboksilasyon tepkimelerinde (CO₂ taşınması) görev alır,

• Pürivat karboksilaz ve asetil CoA karboksilaz enzimleri için gereklidir,

• Bu reaksiyonlarda pantotenik asit yardımcı enzimi ile birlikte çalışır,

• Bazı yağ asitlerinin sentezi ve metabolizması,

• Bazı aminoasitlerin birbirine dönüşmesi, dallı zincirli aminoasitlerin yıkımı,

• Glikoneogenesis,

• Pürin oluşumu ve ürenin oluşumu ile ilgili tepkimelerde rol alır.

Yetersizliği

• Doğal olarak yetersizliği bilinmemektedir.

• TPN ile uzun süre beslenenlerde,

• Hemodiyalizde,

• Uzun süreli antikonvülsan tedavisinde,

• Ani bebek ölümü sendromunda bebeklerin

karaciğerinde biotin düzeyi düşük bulunmuştur.

Yetersizliği

• Sindirim sistemi (bulantı, kusma),

• Sinir sistemi bozuklukları,

• Deride yaraların oluştuğu gösterilmiştir.

Gereksinme

• RDA günlük 30-100 mcg biotinin yeterli olduğunu tahmin etmektedir

• Günlük diyet 100-300 mcg biotin sağlar

• Yetişkin erkek ve kadının (19-65 y) biotin gereksinmesi 30 mcg’dır

(Türkiye’ye Özgü Beslenme Rehberi)

Gereksinme

• Gereksinmenin önemli bir bölümü intestinal bakteri sentezinden

karşılanabilir.

• Streptomisin gibi antibiyotiklerin fazla kullanımı ile bakteri florası

etkilenebilir, biotin düzeyi düşebilir.

Kaynakları

• Doğal besinlerde yaygın olarak bulunur, ancak biyoyararlılıkları farklıdır.

• Biotinin kullanılabilirliği besinlerde bağlı olma durumuna göre değişir.

• Bitkisel orjinli besinlerde biotinin %50’den azı bağlı halde bulunur.

• Hayvansal besinlerde bulunan bağlı biotin bitkisel besinlerden daha fazladır.

• Proteinlere bağlı formu sindirildiğinde biyositin (lisin+biyotin) oluşur.

• Biyositin, biotinidaz enzimi aracılığıyla hidrolize olur.

Kaynakları

• En zengin kaynakları yumurta sarısı, böbrek ve diğer hayvansal dokular ile domates, karnabahar, mantar, maya, kurubaklagiller ve yağlı tohumlardır

• Meyveler ve et zayıf kaynaklardır

Toksisite

• Günde 10 mg gibi yüksek dozlarda

dahi alındığında toksisite görülmemiştir