HÜCRE ÖLÜM MODELLERİ
Hücre ölümleri 3 grupta incelenir:
1- Letal Hasar
2- Subletal Hasar
3- Potansiyel Letal Hasar
Letal hasar:
• Hücre ölümüne neden olan tamiri mümkün olmayan irreversibl hasarlardır.
• Genellikle direk etki ile oluşur.
• Yüksek LETli radyasyonlarda görülen hasar tipidir.
Subletal hasar:
• Genellikle indirekt etki ile oluşan ve tekrarlayan radyasyon dozu
olmadıkça yani ek bir subletal hasar eklenmedikçe saatler içinde tamir edilebilen hasarlardır.
• Düşük LETli radyasyonalrın neden olduğu indirekt hasar etkisiyle oluşurlar.
Potansiyel Letal Hasar:
• Genellikle hücresel ortamdaki çevresel etkenlerin değişikliklerine bağlı olarak görülür.
• Normal koşullarda mitoza giden hücrede öldürücü olabilirken radyasyona maruz kalan hücrede mitoza gitmeyip hasar tamiri yapılabilen bir hasar tipidir.
Lineer Quadratik Model
• Lineer quadratik modelin başlangıç kısmı dozla ilişkili olup lineer yapıda olan bu komponent ve dozun karesi ile ilişkili olan quadratik
komponentten oluşur.
• Lineer kısımda apopitotik ve mitotik ölüm baskınken quadratik kısımda mitotik ölüm baskındır.
• Lineer quadratik model eş değer fraksiyon şemalarının hesaplanmasında, erken ve geç yan etkiler hakkında ve radyasyona ara verilen hastalarda ne kadar ek doz verilmesi gerektiğinin hesaplanmasında kullanılır.
Lineer Quadratik Model
• Bu amaçla bu modelden faydalanılarak α/β oranlarından faydalanılır.
• α/β oranı yüksek LET li radyasyona bağlı tek seferde ölen hücre
sayısının düşük LETli radyasyona bağlı ölen hücre sayısına eşit olduğu dozu gösterir.
• α/β erken yan etkiler ve tümör hücresi için 10 kabul edilirken geç yan etkiler için 3 kabul edilir.
• Genelde radyasyona erken yanıt veren dokular radyosensitiftirler, lineer olarak ölürler ve α/β ları büyüktür.
• Radyasyona geç yanıt veren dokular radyorezistandır, quadratik olarak ölürler ve α/β ları küçüktür.
• Radyasyona maruz kaldıktan sonra hücreler bir sonraki mitoz (mitotik ölüm) teşebbüsünde ölebilir veya programlanmış hücre ölümleri (apoptotik ölüm) ile ölebilirler.
•
• Bir mitotik ölümle sonuçlanan hücrede, hücre sağkalımı ile hücre başına ortalama “ölümcül” kromozomal anormalliklerin sayısı, yani diktatikler ve halkalar gibi asimetrik değişim tipi sapmalar arasında bire bir korelasyon vardır.
• Apoptotik bir ölümden ölmekte olan hücreler, stereotip biçimindeki morfolojik olayları takip ederek, DNA'nın 185 baz çiftinin katları olan parçalara ayrılmasıyla sonuçlanır; bu jellerde görülen karakteristik DNA merdivenine yol açar.
• Bazı hücre tiplerinde (lenfoid hücreler gibi), ışınlamadan sonra apoptotik ölüm baskındır.
• Sağkalım daha sonra dozun üstel fonksiyonudur; Yani, hayatta kalma eğrisi, normal log-doğrusal alan üzerinde düz ve omuzsuzdur.
• Ayrıca herhangi bir doz oranı etkisi yoktur.
• Bazı hücre tiplerinde (örneğin Çin hamsteri yumurtalığı [CHO] veya kültürde V79 hücreleri), ışınlamadan sonra mitotik ölüm baskındır.
• Sağkalım, dozun doğrusal-kuadratik bir işlevidir; Yani, hayatta kalma eğrisi, normal log-doğrusal alana üzerinde bir omuza sahiptir.
• Genellikle büyük bir doz oranı etkisi vardır.Birçok hücre popülasyonu hem mitotik hem de apoptotik ölümleri ölmektedir. Genel olarak apoptosisin önemi ve radiosensitivite arasında bir korelasyon vardır.
• Apoptoz baskın ise, hücreler radiosensitiftir; apoptosis yoksa, hücreler radyoya dirençlidir.
• Mitotik ve apoptotik hücre ölümüne ek olarak, iyonize edici
radyasyona maruz kalan hücreler, otofajik hücre ölümüyle ya da kalıcı bir büyüme tutumu tipi olan yaşlanmaya girerek ölebilirler.
• İnsanlarda farklı tümörlerden elde edilen hücreler, farklı insanlardan gelen normal hücrelerin duyarlılığını bağlayan geniş bir yelpazede radiosensitivite gösterir.
