İŞLETME KURMA VE GELİŞTİRME

İŞLETME KURMA VE GELİŞTİRME

İnsanların ihtiyaç ve istekleri sınırsızdır. Ancak, bunları karşılayacak kaynaklar son derece sınırlıdır. Bu nedenle insanlar, ellerindeki sınırlı kaynakları akılcı ve ekonomik olarak kullanmak zorundadırlar. Bu zorunluluk hem ekonomi hem de işletme biliminin doğuşuna yol açmıştır.

Ekonomide, kaynakların kullanımını gerçekleştiren en somut

birimler işetme adı verilen kuruluşlardır. İşletmeler insanların

ihtiyaçlarını gidermek yaşamlarını kolaylaştırmak için faaliyet

gösterirler. Mal ve hizmetin sunulduğu her yerde bir işletmenin

varlığından söz edilebilir.

İşletmenin tanımı ve özellikleri

İşletme , kar amacıyla mal ve hizmet üretmek veya pazarlamak için üretim faktörlerini planlı, tutarlı ve akılcı bir sistemle bir araya getiren teknik ve ekonomik birimdir.

En geniş tanımıyla işletme , insan ihtiyaçlarını karşılamak

üzere bilgi, insan, teknoloji, finansal kaynak, vb. güncel üretim

faktörlerini en etkin ve verimli bir şekilde kullanarak öncelikle

uzun dönemde kar, süreklilik ve sosyal sorumluluk amaçlarını

yerine getirmek, ekonomik mal ve hizmet üretmek için

kurulmuş ekonomik birimlerdir.

İşletmenin özellikleri

İşletmelerin bazı temel özellikleri vardır. Bunlar;

• Kar sağlamak,

• Amaçlara ulaşmak için mal ve hizmet üretmek,

• Mal ve hizmet üretmek için üretim faktörlerini bir araya

getirmektir.

İşletmenin sağladığı katkılar

İşletmeler mal ve hizmet üretimiyle ülke ekonomisine katkıda bulunurlar. Bu katkılardan bazıları şunlardır;

• Toplumun çeşitli ihtiyaçlarını karşılayarak başka ülkelere muhtaç olmadan yaşamalarını sağlarlar.

• Sağladıkları iş olanaklarıyla işsizliği önlerler.

• İhracat yapmak suretiyle ülkeye döviz girişi sağlarlar.

• Bölgeler ve uluslararası ilişkileri geliştirip güçlendirirler.

• Ülkeye yeni teknolojilerin girmesini sağlarlar.

İşletmenin amaçları

Günümüz işletmelerinin en önemli amacı kar etmek ve bu karı

en üst seviyeye çıkarmaktır. Ancak işletmelerin kar etmekten

başka amaçları da vardır. Ülkenin kalkınması, işsizliğin

azalması, refahın artması gibi sosyal amaçları da

bulunmaktadır.

İşletmenin temel fonksiyonları

İşletmenin temel fonksiyonları şunlardır;

• Genel fonksiyon: Yönetim (planlama, örgütleme, yönetme, eş güdüm, denetim)

• Temel fonksiyonlar: Satın alma, üretim ve pazarlama

• Kolaylaştırıcı fonksiyonlar: Finansman ve personel

• Destekleyici fonksiyonlar: Muhasebe, ulaştırma,

depolama, AR-GE, halkla ilişkiler

İşletmenin temel fonksiyonları

İşletmenin temel fonksiyonları şunlardır;

• Genel fonksiyon: Yönetim (planlama, örgütleme, yönetme, eş güdüm, denetim)

• Temel fonksiyonlar: Satın alma, üretim ve pazarlama

• Kolaylaştırıcı fonksiyonlar: Finansman ve personel

• Destekleyici fonksiyonlar: Muhasebe, ulaştırma,

depolama, AR-GE, halkla ilişkiler

İşletme türleri

İŞLETME TÜRLERİ

Hukuki şekilleri bakımından 1) Özel işletmeler 2) Kamu işletmeleri

3) Yabancı sermayeli işletmeler Ekonomik şekilleri bakımından 1) Mal üreten işletmeler

2) Ticaret işletmeleri

3) Hizmet üreten işletmeler İşleyişleri bakımından 1) Tarım işletmeleri

2) Sanayi işletmeleri

3) İnşaat Sanayi ile Uğraşan İşletmeler

4) Ulaştırma ve İletişim İşletmeleri

5) Finans İşletmeleri

6) Serbest Meslek ve Diğer Hizmet İşletmeleri

7) Kiralama İşletmeleri

Özel İşletmeler

Anayasa ve yürürlükteki kanunların hükümleriyle kurulup işleyen ve sermayesi özel şahıslar tarafından konulan tüm işletmelere özel işletmeler denir.

Hukuk düzeni, özel işletmelerin kurulmasını ve

işlemesini tam bir güvence altına almıştır. Özel sektör

olarak bilinen özel işletmeler için başta gelen amaç

kârdır. Bu işletmelerin kâr veya zarar etmesi işletme

sahiplerini yakından ilgilendirir.

Özel İşletmeler

Tek Kişi İşletmeleri (Tacirler)

Tek kişi işletmelerinde sermaye sahibi ve yöneticisi aynı kişidir.

İdarenin sorumluluğu kişiseldir. İşletmede meydana gelen bütün kâr ve zarardan girişimci sorumludur. Tek kişi işletmelerinin başlıca özellikleri şunlardır:

• Girişimci çabuk karar verme özelliğine sahiptir.

• Girişimin büyümesi ve gelişme kaydetmesi hâlinde çalışma kapasitesi belli bir seviyeden yukarıya çıkamaz.

• Girişimin varlığı girişimcinin varlığına, kazanç kabiliyetine ve sağlığına bağlıdır.

• Girişimcinin işletmeden çekebileceği parada sınır olmadığı için

servet oluşturması kolay olur. Ayrıca girişimcinin kendi

giderlerinde yaptığı kısıtlamalar krediye olan ihtiyacı da azaltabilir.

Şirketler (Ortaklıklar)

Birden fazla gerçek ve tüzel kişinin ekonomik amaçlarına ulaşmak için emeklerini, sermayelerini veya işletmelerini bir araya getirerek oluşturdukları ticari işletmelere ortaklık denir.

Ülkemizde ortaklıklar, kanunlarla düzenlenmiştir. Borçlar

Kanunu’na göre kurulacak ortaklıklara ise ticaret

ortaklığı adı verilir.

Kolektif şirket

Ticari bir işletmeyi bir ticaret unvanı altında işletmek amacıyla gerçek kişiler arasında kurulan ve ortaklarından her birisinin sorumluluğu şirket alacaklılarına karşı sınırlandırılmamış şirketlerdir.

Kolektif şirket bir ticaret unvanı seçip kullanmak

zorundadır. Ticaret unvanı en az bir ortağın ad ve soyadı

ile birlikte faaliyet konusunu belirten ibare ve şirketin

kolektif olduğunun belirtilmesinden oluşur. Kolektif

şirketler ana sözleşmelerini yazılı olarak hazırlamak ve

notere tasdik ettirmek zorundadır.

Kolektif şirket

Kolektif şirket sözleşmesine aşağıdaki kayıtların yazılması zorunludur:

• Ortakların ad ve soyadlarıyla yerleşim yerleri ve vatandaşlıkları.

• Şirketin kolektif olduğu.

• Şirketin ticaret unvanı ve merkezi.

• Esaslı noktaları belirtilmiş ve tanımlanmış bir

şekilde şirketin işletme konusu.

Kolektif şirket

• Her ortağın sermaye olarak koymayı taahhüt ettiği para miktarı; para niteliğinde bol mayan sermayenin değeri ve bu değerin ne suretle biçilmiş olduğu; sermaye olarak kişisel emek konulmuşsa bu emeğin niteliği, kapsamı ve değeri.

• Şirketi temsile yetkili kimselerin ad ve soyadları,

bunların yalnız başına mı, yoksa birlikte mi imza

koymaya yetkili oldukları.

Komandit şirket

Ticari bir işletmeyi bir ticaret unvanı altında işletmek

amacıyla kurulan ve şirket alacaklarına karşı ortaklardan bir

kısmının sorumluluğu sınırlanmamış ve diğer bir kısım

ortaklarının sorumluluğu belirli bir miktar ile sınırlanmış olan

şirket komandit şirkettir. Sorumluluğu sınırlı olmayan

ortaklara komandite, sorumluluğu sınırlı olanlara komanditer

denir. Komandite ortakların gerçek kişi olmaları gerekir. Tüzel

kişiler ancak komanditer ortak olabilirler.

Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketleri

Sermayesi paylara bölünen ve ortaklarından bir veya birkaçının şirket alacaklılarına karşı kolektif şirket, ötekilerinin de anonim şirket ortağı gibi sorumlu oldukları şirkettir. Kolektif şirket ortağı gibi sorumlu olanlara “komandite ortak”, anonim şirket ortağı gibi sorumlu olanlara da “komanditer ortak” denir.

Ortaklardan en az birinin komandite ortak olma

zorunluluğu vardır.

Sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketleri

Esas sözleşme yazılı şekilde düzenlenir, kurucularla komandite ortakların tümü tarafından imzalanır;

imzaların noterce onaylanması veya esas sözleşmenin ticaret sicili müdürü yahut yardımcısı huzurunda imzalanması gerekir.

Esas sözleşmeyi imzalayanlarla şirkete paradan başka sermaye koyanların tümü kurucu sayılır. Kurucular beş kişiden az olamaz. Kuruculardan en az birinin komandite olması şarttır.

https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6102.pdf

Limited şirket

Limited şirket, bir veya daha çok gerçek veya tüzel kişi tarafından bir ticaret unvanı altında kurulur; esas sermayesi belirli olup, bu sermaye esas sermaye paylarının toplamından oluşur. Ortaklar, şirket borçlarından sorumlu olmayıp, sadece taahhüt ettikleri esas sermaye paylarını ödemekle ve şirket sözleşmesinde öngörülen ek ödeme ve yan edim yükümlülüklerini yerine getirmekle yükümlüdürler.

Limited şirket, kanunen yasak olmayan her türlü

ekonomik amaç ve konu için kurulabilir.

Limited şirket

Ortakların sayısı elliyi aşamaz.

Şirket sözleşmesinin yazılı şekilde yapılması ve kurucular tarafından ticaret sicili müdürlüğünde yetkilendirilmiş personelin huzurunda imzalanması şarttır.

Şirket sözleşmesinde aşağıdaki kayıtların açıkça yer alması gereklidir:

• Şirketin ticaret unvanı ve merkezinin bulunduğu yer.

• Esaslı noktaları belirtilmiş ve tanımlanmış bir şekilde,

şirketin işletme konusu.

Limited şirket

• Esas sermayenin itibarî tutarı, esas sermaye paylarının sayısı, itibarî değerleri, varsa imtiyazlar, esas sermaye paylarının grupları.

• Müdürlerin adları, soyadları, unvanları, vatandaşlıkları.

• Şirket tarafından yapılacak ilanların şekli.

Limited şirket

Limited şirketin esas sermayesi en az on bin Türk Lirasıdır. Bu maddede yazılı en az tutar, Cumhurbaşkanınca on katına kadar artırılabilir.

Şirket, kurucuların, kanuna uygun olarak düzenlenmiş bulunan, sermayenin tamamını ödemeyi şartsız olarak taahhüt ettikleri, ticaret sicili müdürlüğünde yetkilendirilmiş personelin huzurunda imzaladığı şirket sözleşmesinde limited şirket kurma iradelerini açıklamalarıyla kurulur.

https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6102.pdf

Anonim şirket

Anonim şirket , sermayesi belirli ve paylara bölünmüş olan,

borçlarından dolayı yalnız mal varlığıyla sorumlu bulunan

şirkettir. Anonim şirketler, kanunen yasaklanmamış her türlü

ekonomik amaç ve konular için kurulabilir. Tamamı esas

sözleşmede taahhüt edilmiş bulunan sermayeyi ifade eden

esas sermaye elli bin Türk Lirasından ve sermayenin

artırılmasında yönetim kuruluna tanınmış yetki tavanını

gösteren kayıtlı sermaye sistemini kabul etmiş bulunan halka

açık olmayan anonim şirketlerde başlangıç sermayesi yüz bin

Türk Lirasından aşağı olamaz. Bu en az sermaye tutarı

Cumhurbaşkanınca artırılabilir.

Anonim şirket

Şirket, kurucuların, kanuna uygun olarak düzenlenmiş bulunan, sermayenin tamamını ödemeyi, şartsız taahhüt ettikleri, imzalarının noterce onaylandığı veya ticaret sicili müdürü yahut yardımcısı huzurunda imzaladığı esas sözleşmede, anonim şirket kurma iradelerini açıklamalarıyla kurulur.

Anonim şirketin kurulabilmesi için pay sahibi olan bir veya daha fazla kurucunun varlığı şarttır.

Esas sözleşmenin yazılı şekilde yapılması ve bütün kurucuların

imzalarının noterce onaylanması veya esas sözleşmenin ticaret sicili

müdürü yahut yardımcısı huzurunda imzalanması şarttır.

Anonim şirket

Esas sözleşmeye aşağıdaki hususlar yazılır:

• Şirketin ticaret unvanı ve merkezinin bulunacağı yer

• Esaslı noktaları belirtilmiş ve tanımlanmış bir şekilde şirketin işletme konusu

• Şirketin sermayesi ile her payın itibarî değeri, bunların ödenmesinin şekil ve şartları

• Pay senetlerinin nama veya hamiline yazılı olacakları; belirli

paylara tanınan imtiyazlar; devir sınırlamaları

Anonim şirket

• Paradan başka sermaye olarak konan haklar ve ayınlar; bunların değerleri; bunlara karşılık verilecek payların miktarı, bir işletme ve ayın devir alınması söz konusu olduğu takdirde, bunların bedeli ve şirketin kurulması için kurucular tarafından şirket hesabına satın alınan malların ve hakların bedelleriyle, şirketin kurulmasında hizmetleri görülenlere verilmesi gereken ücret, ödenek veya ödülün tutarı

• Kurucularla yönetim kurulu üyelerine ve diğer kimselere şirket kârından sağlanacak menfaatler

• Yönetim kurulu üyelerinin sayıları, bunlardan şirket adına imza

koymaya yetkili olanlar

Anonim şirket

• Genel kurulların toplantıya nasıl çağrılacakları; oy hakları

• Şirket bir süre ile sınırlandırılmışsa, bu süre

• Şirkete ait ilanların nasıl yapılacağı

• Pay sahiplerinin taahhüt ettiği sermaye paylarının türleri ve miktarları

• Şirketin hesap dönemi

İlk yönetim kurulu üyeleri esas sözleşme ile atanır.

https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6102.pdf

Kooperatif

Kooperatifler insan ihtiyaçlarının karşılıklı yardımlaşma yoluyla giderilmesini sağlamak ve ortakların çıkarlarını korumak amacıyla oluşturulan ekonomik kuruluşlardır.

Tüzel kişiliği haiz olmak üzere ortaklarının belirli ekonomik

menfaatlerini ve özellikle meslek veya geçimlerine ait

ihtiyaçlarını işgücü ve parasal katkılarıyla karşılıklı yardım,

dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacıyla

gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulan değişir ortaklı ve

değişir sermayeli ortaklıklara kooperatif denir.

Kooperatif

Kooperatifler en az yedi kurucu ortak tarafından kurulur.

Herkes kooperatife üye olup ayrılabilir. Tüm ortaklar genel kurulun birer üyesidir. Her üyenin sermayesi ne olursa olsun 1 (bir) oy kullanma hakkı vardır.

Kooperatifler, ortaklarının belirli ekonomik, özellikle meslek ve geçimlerine ilişkin ihtiyaçlarını sağlamak amacıyla kurulur.

Kooperatiflerde ortaklar, şirketlerde olduğu gibi gelir elde edip

paylaşmak için değil, ekonomik ihtiyaçlarını sağlamak,

mesleki çıkarlarını korumak ve güven altına almak amacıyla

bir araya gelirler.

Kooperatifçilik ilkeleri

• Serbest giriş ilkesi

• Demokratik yönetim ilkesi

• Sermayeye sınırlı faiz verilmesi ilkesi

• Risturn verilmesi ilkesi

• Kooperatiflerle işbirliği ilkesi

• Kooperatif eğitiminin geliştirilmesi ilkesi

Kooperatiflerle ilgili mevzuat

1163 sayılı Kooperatifler Kanunu

https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.1163.pdf

2834 sayılı Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri Kanunu https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4572.pdf

1581 sayılı Tarım Kredi Kooperatifleri ve Birlikleri Kanunu https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.1581.pdf

1169 sayılı Tütün Satış Kooperatifleri Kanunu

http://www.zmo.org.tr/mevzuat/mevzuat_detay.php?kod=20

1757 sayılı Toprak ve Tarım Reformu Kanunu

Kooperatif çeşitleri

Tarımsal kooperatifler Tarım dışı kooperatifler

Tarımsal kalkınma kooperatifleri

Tüketim kooperatifleri Tarım kredi kooperatifleri Konut kooperatifleri

Tarım satış kooperatifleri Esnaf ve Sanatkarlar

kredi ve kefalet kooperatifleri Sulama kooperatifleri Taşıma kooperatifleri

Su ürünleri kooperatifleri Turizm kooperatifleri

Pancar ekicileri kooperatifleri Ecza kooperatifleri

Tarımsal kooperatifler

Tarımsal kooperatifler ortaklarının, tarımsal üretim

için gerek duydukları tohum, gübre, tarımsal ilaç,

tarımsal araç gibi materyalleri ucuz ve kredili olarak

sağladığı gibi ortaklarının ürettikleri malların

saklanması ve pazarlanmasını da sağlar. Gerekli

tarımsal bilginin sağlanmasında da ortaklarına

yardım eder.

Tarımsal kooperatifler

Tarım kalkınma kooperatifleri: ^O rtaklarının, her türlü hayvancılık ve ormancılık konularındaki üretimini geliştirmek, ekonomik ve sosyal yönden gelişmelerine destek olmak, iş alanı sağlamak, el ve ev sanatları ile tarımsal sanayinin gelişmesini sağlamak gibi temel amaçları gerçekleştirmek için vardır.

Tarım kredi kooperatifleri: Bu kooperatiflerin amacı, tarımsal üretimde kullanılmak üzere ortaklarına olabildiğince ucuz ve yeterli kredi sağlamaktır .

Tarım satış kooperatifleri: Ortaklarının ürettikleri ürünleri

pazarlama aşamasında, iç ve dış pazarlarda piyasa fiyatından satışını

gerçekleştirmektir.

Tarımsal kooperatifler

Sulama kooperatifleri: Kurak ve yeterli su kaynağı olmayan yerlerde tarımsal sulama tesisleri kurarak tarımda verimin arttırılması için su ihtiyacını gidermek için çalışırlar.

Su ürünleri kooperatifleri: Su ürünlerinin üretimi, işlenmesi, depolanması ve pazarlanması konularında ortaklarına hizmet vermek ve gerekli malzemeyi sağlamayı amaçlamaktadır.

Pancar ekicileri kooperatifleri: ^Pancar yetiştirilmesi,

korunması, verimin arttırılması konularında gerekli önlem almak ve

ortaklarına yararlı bilgiler sunmayı amaçlamaktadır.

Tarım dışı kooperatifler

Tüketim kooperatifleri: Ortaklarının tüketim ihtiyaçlarını, aracıları ortadan kaldırarak ve en ucuz şekilde karşılamayı amaçlamaktadır.

Konut kooperatifleri: Ortaklarının barınma ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kurulurlar.

Esnaf ve sanatkarlar kredi ve kefalet kooperatifleri:

Esnaf ve sanatkarlara mesleki faaliyetleri için gerekli olan krediyi sağlamak veya kredi ve banka teminat mektubu alarak kefil olmaktır.

Taşıma kooperatifleri: Taşıma sektöründe faaliyet

gösteren kişilerin kurdukları kooperatiflerdir.

Tarım dışı kooperatifler

Ecza kooperatifleri: Eczacılık alanında faaliyet gösteren ortaklarına ilaç sağlamak, ilaçların dağıtılması ve gerektiğinde üretilmesi gibi temel amaçları gerçekleştirmek üzere kurulurlar.

Konut kooperatifleri: ^Turizm alanında faaliyet

gösteren işletme sahiplerinin bir araya gelerek

kurdukları kooperatiflerdir.

Dernek ve vakıfların iktisadi işletmeleri

Kural olarak dernekler, işletme kurup işletemezler. Ama Türk Medeni

Kanunu, derneklerin (cemiyetlerin) asıl amaçları ekonomik olmayan

(ikinci derecedeki amaçları ekonomik olabilen) işletmeler

kurabilmelerine olanak sağlamıştır. Ayrıca Türk Medeni Kanunu’nda

belirli bir malın tesis (vakıf) kurmak amacıyla ayrılabileceği

belirtilmiştir. “Vakıflar Kanunu”nda da Türk Medeni Kanunu’na göre

kurulan vakıflara ait malların işletilmesinin ayrıntılı esasları

düzenlenmiştir. Türkiye Kızılay Derneğine ait maden suyu işletmesi,

Vakıflar Genel Müdürlüğü Ayvalık Zeytinlikleri İşletme Müdürlüğüne

ait zeytin işleme imalathanesi bunun tipik örnekleridir. Bu tür

işletmelerin kurulmasındaki amaç, “felaketzedelere yardım”, “eski

eserlerin bakım, onarım ve korunması” gibi asıl amaçlarını daha iyi

şekilde gerçekleştirebilmek için finansal katkı sağlamaktır.

Kamu işletmeleri

Sermayelerinin tamamı veya büyük bir kısmı kamu tüzel kişilerine ait olan işletmelere kamu işletmeleri denir. Kamu işletmeleri genel olarak, malî, sosyal, ekonomik ve politik nedenlerle kurulmaktadır. Malî nedenlerle kurulan kamu işletmelerinin temel amacı, kamu kurumlarına gelir sağlamaktır.

Sosyal nedenlerle kurulan kamu işletmelerinin amacı, sosyal

bakımdan gelişmemiş yörelerin, sosyal ve kültürel yönden

ilerlemesini sağlamaktır. Gerçekten, Türkiye’de sosyal

bakımdan gelişmemiş yerlere kurulan işletmeler o bölgenin

kültürel yönden gelişmesine ve sağlık kurumlarının

kurulmasına yardımcı olmaktadır.

Kamu işletmeleri

Ekonomik nedenlerle kurulan kamu işletmelerinin amacı her

şeyden önce, ekonomik açıdan geri kalmış ülkenin

kalkınmasını hızlandırmak, kamu tasarrufu yaratarak

sermaye birikimine önderlik etmek, çağdaş işletmeler

kurarak uzman, teknisyen ve ustabaşıların yetişmesini

sağlamaktır. Bunun yanında kamu işletmeleri özel girişimin

ekonomik faaliyetleri üzerinde düzenleyici ve yol gösterici bir

amaçla da kurulabilir. Politik nedenlerle kurulan kamu

işletmelerinin amacı ise, devleti yöneten politik kurumların

izlediği ekonomi politikasını gerçekleştirmek, politik bazı

çıkarlar sağlamak ve politik baskı gruplarını tatmin etmektir.

Özelleştirme

1970 ’li yıllardan sonra serbest piyasa ekonomisi ve dışa açık

büyüme politikaları doğrultusunda ekonomik yapıda farklı

uygulamalar hız kazanmıştır. Bunlardan en önemlisi, serbest

piyasa koşulları içerisinde devletin ekonomik hayata

müdahalesini en aza indirgemeyi hedefleyen kamu iktisadî

teşebbüslerini özelleştirme uygulamasıdır. Özelleştirme ,

serbest piyasa ekonomisine işlerlik kazandırmak amacıyla

kamu ekonomik işletme ya da teşebbüsleri mülkiyetinin

kısmen veya tamamen özel teşebbüse devredilerek bunların

özel işletme ya da teşebbüs biçimine dönüştürülmesi

eylemidir.

Kamu işletmeleri

Özelleştirmenin belli başlı amaçları şu şekilde sıralanabilir:

• Serbest piyasa ekonomisine işlerlik kazandırmak,

• Servetin geniş kitlelere yayılması,

• Sermaye piyasasını geliştirmek,

• Kamu iktisadî teşebbüslerinin devlet üzerindeki yükünü hafifletmek,

• İstihdam sorununun çözümüne katkıda bulunmaktır.

Yabancı sermayeli işletmeler

İşletmelerin kendi ülkelerindeki pazarların doyması sonucunda, daha yüksek kârların söz konusu olduğu başka ülkelere de kayması, yabancı sermayeli işletmelerin oluşmasına yol açar. Bu işletmeler çokuluslu şirketlerin yavru işletmeleri biçiminde olabileceği gibi başka oluşumlarla da gerçekleşir. Yabancı sermayeli işletmelerin kuruldukları ülkelerde iş birliği yapacakları yerli ortaklar olabileceği gibi, tüm sermaye yabancı sermayenin tamamı yabancı işletmeciye de ait olabilir.

Türkiye’de yabancı sermayeli işletmelerin yeri hızla artmaktadır.

Bu işletmelerin Türkiye’de kuruluşu ile ilgili yasal düzenlemelerin

birbirinden çok farklı olması, farklı yapıdaki yabancı sermayeli

işletmelerin oluşmasına yol açmıştır.

Yabancı sermayeli işletmeler

Ülkemiz dâhil tüm ülkelerde faaliyet gösteren çok uluslu işletmeler, dünya ekonomisinde giderek artan bir ağırlık ve önem kazanmaya başlamıştır. Çok uluslu şirketler bugün dünya üretiminde, uluslararası ticaretin belirlenmesinde, sermaye ve teknoloji akışlarında büyük bir güce sahip bulunmaktadır. Çok uluslu işletmelerin başlıca özellikleri şöyle sıralanabilir:

• Birden fazla ülkede faaliyet gösterir. Çok uluslu işletmelerin ana şirketi, genellikle kendi ülkelerinde faaliyet gösterirken yavru şirketleri de birden fazla yabancı ülkede faaliyet gösterir.

• Merkezî denetim, yani yabancı ülkelerdeki doğrudan yatırımların ana şirketin veya şirket ana merkezinin denetimi altındadır.

• Ana şirket ve yavru şirketlerin tümünde yani şirketin tüm kısımlarında aynı ya da birbirine benzer politika izlenir.

Ekonomik bakımdan işletmeler

1) Mal üreten işletmeler 2) Ticaret işletmeleri

3) Hizmet üreten işletmeler

Mal üreten işletmeler

İnsan gereksinimlerini gidermeye yarayan

ekmek, peynir, demir, otomobil, köprü,

makine, giysi gibi ekonomik maddelere mal

adı verilir. İşte bu ve buna benzer malları

üreten küçük büyük tüm işletmelere mal

üreten işletmeler denir.

Ticaret işletmeleri

Üretilen malların ve hizmetlerin depolanması, taşınması, satın alınması ve satılmasını sağlayan küçük ve büyük işletmeler pazarlama işletmeleridir. Bunlar, üretim yapan işletmelerin ürettikleri mallarla ilgili olarak fayda yaratmakta, tüketicilere ticarî hizmetler sunmaktadırlar.

Toptancılar, perakendeciler, acenteler, tüketici

kooperatifleri, reklam şirketleri bu gruba giren işletme

türleridir.

Hizmet üreten şirketler

İnsanların gereksinimleri her zaman mallarla karşılanmazlar. Bir kısmı hizmet adı verilen birtakım soyut eylemlerle karşılanır. İnsan gereksinimlerinin bir bölümünü karşılayan ve hizmet adı verilen bu soyut eylemleri üretip gereksinim sahiplerine sunan küçük ve büyük işletmelere hizmet üreten işletmeler denir.

Karada, denizde, havada taşımacılık yapan işlemeler,

bankalar, sigorta şirketleri, oteller ve lokantalar bu tür

işletmelerdendir.

İşleyişi bakımından şirketler

1) Tarım işletmeleri 2) Sanayi işletmeleri

3) İnşaat sanayii ile uğraşan işletmeler 4) Ticaret işletmeleri

5) Ulaştırma ve iletişim işletmeleri 6) Finans işletmeleri

7) Serbest meslek ve diğer hizmet işletmeleri

8) Kiralama işletmeleri

Tarım işletmeleri

Tarım işletmeleri çiftçilik, hayvancılık, balıkçılık ve ormancılıkla uğraşır. Bu işletmeler tarımsal ürünleri yetiştirir veya yetiştirilmiş olanları işleyerek daha farklı biçimlere dönüştürür.

Balık çiftlikleri, tavuk çiftlikleri, konserve, peynir ve

süt fabrikaları bu türdeki işletmelere örnek olarak

verilebilir.

Sanayi işletmeleri

Sanayi işletmeleri; madencilik, imalat sanayi, elektrik, su, petrol sanayi alanlarında çalışır. Bu işletmeler; ham maddeleri işleyerek, daha önce üretilmiş ürünlerin şeklini değiştirerek veya başka bir işlev görmek üzere ürünlerin birçoğunu bir araya getirip montajını yaparak yeni bir mal ortaya çıkarır.

Otomobil fabrikaları, dayanıklı tüketim malı üreten

fabrikalar, imalathaneler, kömür çıkartan işletmeler

bu türe örnek verilebilir.

İnşaat sanayii ile uğraşan işletmeler

Konut, fabrika, baraj, yol, köprü vb. inşaat işlerini yapan işletmelerdir.

Müteahhitlik ve taşeron firmaları bu türe

örnek verilebilecek işletmelerdendir.

Ticaret işletmeleri

Gıda, hazır giyim, elektronik, dayanıklı tüketim malı gibi malların ticaretini yapan işletmelerdir. Bu işletmeler herhangi bir malı üretmezler. Üretim işletmelerinin ürettiği malların toptan veya perakende dağıtımını, çeşit ve tür yönünden bir araya getirilmesini, taşınmasını, korunmasını, depolanmasını, tüketicilere ya da başka işletmelere sunulmasını gerçekleştirirler. En çok görülen işletme türüdür.

Örneğin; süpermarket, giyim ayakkabı mağazaları bu türden

mağazalardır.

Ulaştırma ve iletişim işletmeleri

Kara, deniz ve hava taşımacılığı ile posta, radyo, televizyon, telefon ve basın alanında çalışan işletmelerdir.

Örneğin; şehirler ve ülkeler arası insan taşımacılığı

yapan otobüs firmaları, cep telefonu operatörleri,

özel televizyon ve basın işletmeleri bu tür

işletmelerdendir.

Finans işletmeleri

Banka, bankerlik, sigorta vb. alanlarda çalışan

işletmelerdir. Bu işletmeler ödeme ve kredi

ilişkilerindeki hizmeti, prim karşılığı riskten

korumayı üstlenir.

Serbest meslek ve diğer hizmet işletmeleri

Muhasebe, tıp, hukuk, danışmanlık, turizm vb.

alanlarda hizmet üretimi yapan işletmelerdir.

Özel muhasebe büroları, muayenehaneler, tur

operatörleri, hukuk hizmeti veren avukatlık büroları

ile lokantacılık, berberlik, terzilik, komisyonculuk

vb. işletmeler bu kategorideki işletmelerdendir.

Kiralama işletmeleri

Taşınır veya taşınmaz malları kiraya veren

işletmelerdir. Örneğin; emlakçılar, araba

kiralama şirketleri bu tür işletmelerdendir.

İşletme kurma ve geliştirme

Bir işletmenin kuruluş aşaması girişimcinin iş planındaki özelliklerdeki işin fiilen kurulması aşamasıdır. Bu aşamada girişimcinin elinde çeşitli kuruluş ve işletme seçenekleri açısından (iş yeri, işçi sayısı, vb.) girişimcinin özelliklerine ve işletmenin amaçlarına en uygun olanların seçildiği bir karar dizisi bulunmaktadır.

İşletmenin kuruluş aşaması girişimcinin iş planında belirlediği

özelliklerdeki işin fiilen kurulması aşamasıdır. Bu aşamada

girişimci iş yerini kiralar, işletmenin yasal kuruluş işlemlerini

yapar, çalıştıracağı personeli, malzeme ve ekipmanı temin eder,

kredi alacaksa gereken teminatları sağlar, başvuruları yapar,

gerekli donanımı sağlar ve işletmenin faaliyetlerini başlatır.

İşletme kurma ve geliştirme

İş kurma sürecinin sonunda, kuruluş aşamasıyla birlikte girişimci için farklı dönem başlar. İşletmeler kuruluş sonrasında aşağıda gösterilmiş aşamalardan geçer. Bu aşamalar işletmeyi geliştirme aşamalarıdır.

Girişimciler işletmelerini kurduktan sonra iyi bir yönetici olmayı ya da iyi bir yönetim sistemi kurmayı başarmak zorundadırlar.

Kendi ayakları üzerinde durur

hale gelir

Gelişme ile birlikte kapasitede yükselmeye başlar

İşletmeye yeni kapasiteler

eklenir.