DRENAJ ETÜTLERİ DRENAJ ETÜTLERİ
Prof. Dr. Ahmet ÖZTÜRK
Ayrıntılı Etütler
Ön etüt çalışmaları sonunda elde edilen veriler drenaj sorununun çözümünde yeterli değilse veya sorunu çözümleyecek drenaj projeleri için yeterli veri bulunmuyorsa ön etüt çalışmalarına ek olarak daha ayrıntılı arazi ve laboratuvar çalışmalarına ihtiyaç vardır. Ayrıntılı etüt çalışmalarında genellikle, topoğrafya, boşaltım yeri, toprak, geçirimsiz tabaka ve tabansuyu etütleri üzerinde durulmaktadır.
1. Topoğrafik Etütler 2. Çıkış Yeri Etütleri
3. Toprak Etütleri
a. Temel toprak etütleri,
b. Sulu tarım arazi sınıflama etütleri,
c. Planlama toprak etütleri.
1. Topoğrafik Etütler
Öncelikle bölgenin belirtilen ölçeklerde topoğrafik haritaları hazırlanır. Bu haritalarda, arazinin sınırları, çukur alanlar, yükseklikler, röliyef durumları, nehir, dere göl, kaynak ve sızıntılar ile, su ve drenaj kanallarının kotları, gösterilir. Ayrıca, yollar, köprüler, menfezler, boru hatları ile mülkiyet sınırları işaretlenir. Çıkış yeri olabilecek deniz, göl, nehir, dere ve kanal yerlerinin en yüksek su kotları, taban derinliği ve genişliği ile çıkış yeri kapasitesi hakkında fikir verebilecek konular belirlenir.
Ayrıntılı etütler için 500 dekara kadar olan arazilerde 1/1000 ölçekli, 500 dekardan büyük araziler için 1/5000 ölçekli haritalar gereklidir. Bu haritaların eş yükseklik eğrilerinin % 0-2 eğimli arazilerde 20 cm de bir, % 2 den fazla eğimli arazilerde ise 50 cm de bir geçirilmesi yeterlidir.
Ayrıntılı Etütler
Ayrıntılı Etütler 2. Çıkış Yeri Etütleri
Tüm drenaj çalışmalarında gözönüne alınacak en önemli husus drenaj sularının çıkış veya boşaltma yerinin yeterli olup olmadığıdır. Çıkış yeterli değilse, boşaltım için pompaj ünitelerinin projelenmesi gerekir. Çıkış yeri ve boşaltım ağzının belirlenmesi ön çalışmaları topoğrafik haritalar üzerinde yapılır, daha sonra arazide yapılacak incelemelerle çıkış yerleri kontrol edilir.
Çıkış yerinin yeterliliğini saptamak amacıyla yapılan
etütler, boşaltım görevini yapacak akarsu ve alanın
özelliklerine göre değişmektedir. Drenaj sularının nehir, dere,
göl gibi su birikintilerine boşaltılması durumunda en yüksek
su seviyesinin tekerrür süre ve kotunun saptanarak bunun
drenaj sistemi üzerindeki etkilerinin incelenmesi gerekir.
Ayrıntılı Etütler
Genellikle drenaj alanında en fazla drenaj suyunu taşıyabilecek kapasiteye sahip düşük kotlu yerler çıkış yeri olarak seçilir.
Bunlar deniz, göl, nehir, dere gibi su birikintileri ile doğal çöküntü alanları ve su kabul edebilen yeraltı aküferleri olabilir.
Çıkış yerinin kotu derin drenajı yapılacak alanının en düşük kotundan en az 3.00 m daha düşük olmalıdır. Çıkış yerinin boşaltım kapasitesi belirlenirken tüm drenaj alanından gelen yüzey akışlarının ve drenaj sularının taşınma olanağı gözönüne alınır. Eğer alanda bir çıkış yerinin kapasitesi yeterli olmuyorsa, birden fazla çıkış yeri planlanabilir.
2. Çıkış Yeri Etütleri
Ayrıntılı Etütler 3. Toprak Etütleri
Drenajda toprak etüdünün başlıca amacı, drenaj sorunu olan alanlardaki toprak çeşitlerini sistematik olarak sınıflandırmak, farklı sınıflardaki toprakların profil ve yüzey özelliklerini inceleyerek drenaj sorununun çözümü için gerekli önlemleri ortaya koymaktır.
a. Arazi çalışmalarında 1/5000 veya 1/10000 ölçekli harita gereklidir.
b. Toprak örnekleri her 10 da da bir ve 200 m yi geçmeyecek aralıklarla alınmalıdır.
c. Bir ekip günde 100 den daha fazla örnek almamalıdır.
d. Örnek alma derinliği 1.50 m, derin sondaj derinliği ise 5.00 m olmalı, her 500 dekarlık arazi için bir derin sondaj yapılmalıdır.
Ülkemizde toprak etütleri 3 aşamada yapılmaktadır.
a. Temel toprak etütleri,
b. Sulu tarım arazi sınıflama etütleri,
c. Planlama toprak etütleri.
Ayrıntılı Etütler a. Temel toprak etütleri
Temel toprak etütlerinde topraklar toprak serisi, toprak tipi ve toprak safhalarına göre sınıflandırılırlar.
Toprak serisi, üst toprağın bünyesi dışında, toprak profil özellikleri ve dizilişindeki farklılıklar bakımından benzer horizonlardan oluşan ve aynı ana materyalden meydana gelmiş toprak gruplarına denir.
Toprak tipi, aynı seriye dahil olan toprakların üst toprakları bünye bakımından farklı olanlarına verilen isimdir.
Toprak safhaları; aynı toprak serisine dahil olup toprak kullanımına etki yapan unsurlara dayanılarak yapılan ayrımdır. Aynı seri içerisinde olan toprakların bir bölümünde drenaj bozukluğu bulunuyorsa, drenaj bozukluğu o serinin bir safhası olarak kabul edilir.
Örneğin, Çukurova yöresinde yaygın olan "Arpacı serisinde" bu
aşamalar şöyle ifade edilir. Toprak serisi = Arpacı, Toprak tipi =
Arpacı killi tını, Toprak safhası = Fena drenajlı arpacı killi tını.
b. Sulu tarım arazi sınıflama etütleri
Bu etütde toprakların fiziksel, kimyasal ve morfolojik özellikleri gözönüne alınarak arazilerin ekonomik yönden sulu tarıma uygunluk dereceleri çeşitli aşamalarda sınıflandırılır.
A.B.D. Arazi Islah Bürosu sınıflamasında sulamaya uygun dört sınıf, bir geçici sulanamayan sınıf ve bir de sulanamayan sınıf olmak üzere sulu tarım yönünden topraklar altı sınıfa ayrılmaktadır.
1. sınıf, sulamaya en uygun topraklar, 2. sınıf sulamaya uygun topraklar,
3. sınıf, sulamaya daha az uygun topraklar,
4. sınıf, sulamaya uygunluğu için karar verilmemiş topraklar, 5. Sınıf sulanabilmesi için üzerinde ek çalışmaları gerektiren topraklar,
6. sınıf, sulu tarıma uygun olmayan topraklardır.
Ayrıntılı Etütler
Arazi sınıflama etütleri için haritalama simgeleri şöyledir;
b. Sulu tarım arazi sınıflama etütleri
Ayrıntılı Etütler
c. Planlama toprak etütleri
Planlama toprak etütleri, toprağın genetik özellikleri göz önüne alınmadan, toprakların fiziksel, kimyasal ve morfolojik özelliklerine göre yapılan etütlerdir. Planlama toprak etütleri sonucunda ortaya çıkan haritalama birimleri şu simgelerle gösterilmektedir.
Ayrıntılı Etütler
c. Planlama toprak etütleri Ayrıntılı Etütler
Planlama toprak etütlerinde göz önüne alınan toprak derinliğine ilişkin sınıflar şöyledir;
Sınıf Etkili Toprak Derinliği (cm)
1 Çok derin 150<
2 Derin 90-150
3 Orta derin 50-90 4 Sığ 20-50
5 Çok sığ <20
Bir toprak içerisindeki mineral maddelerin esasını oluşturan kum, silt ve kil'in belirli oranlarda karışımına bünye veya tekstür denir.
Toprağın bünyesini belirlerken mekanik analizle çapları 2 mm den küçük toprak daneleri ayrıldıktan sonra kum, silt ve kil miktarları bulunur ve üçgen eşelden bünye belirlenir. Planlama toprak etütlerine göre bünyenin gösterimi şöyledir.
Simge Sınıf Toprak Bünyesi
H Ağır Kil (C), Siltli kil (SiC), Kumlu kil (SC)
F Orta ağır Siltli killi tın (SiCL), Killi tın (CL), Kumlu killi tın (SCL) M Orta Siltli tın (SiL), Tın (L), çok ince
kumlu tın (vfSL)
S Orta hafif Kumlu tın (SL), ince kumlu tın (fSL)
L Hafif Tınlı ince kum (LfS), tınlı kum (LS)
V Çok hafif Kum (S)
O Mak (Muck) Toprak içinde bitkisel artıklar tamamen ayrışmış
P Pit (Peat) Bitkisel artıklar tamamen ayrışmamış