BESLENME ve MENTAL GELİŞİM
Dr. Hülya YARDIMCI
SİNİR SİSTEMİ
• SİNİR SİSTEMİ vücudun en karmaşık sistemidir ve vücut ağırlığına göre oranı % 2 dir.
• Çok hücreli canlılarda, sinir sistemi ileri derece
farklılaşmış; bir takım iletileri ve işaretleri çevreden organizmaya ya da vücudun bir kısmından diğer
kısmına taşımakla görevli bir sistemdir.
Bir sinir, yüzlerce ya da binlerce aksondan (sinirin uzantılı kısmı) oluşan bir demettir
SİNİR SİSTEMİ
Sinir sistemini oluşturan hücrelere nöron
denir. Basit ya da karmaşık her türlü davranış, beynin değişik bölgelerinde yer alan bir grup sinir hücresinin etkinliği ile gerçekleşir.
Beynin çalışabilmesi için nöronlar arasında iletişim zorunludur. Bu iletişim, aksiyon
potansiyelleri denilen elektriksel sinyallerle sağlanır. Sinir sistemi vücudun
elektrokimyasal iletişim ağıdır.
Nöron (sinir hücresi)
• Sinir hücreleri arasındaki bilgi geçiş noktalarına sinaps adı verilir.
Sinapslar, değişik tip ve özelliklerde olmalarına karşın, hemen hepsi bilginin iletiminden sorumludur.
SİNİR SİSTEMİ
• SİNİR SİSTEMİNİN GÖREVLERİ:
DUYULARI ALGILAMA
• İçten gelen uyarıları algılar, örnek: midenin doymasını algılaması
• Dıştan gelen uyarıları algılar, örnek: ele düşen yağmur damlasının hissedilmesi
BİRLEŞTİRME, BÜTÜNLEME; algılanan duyuların işlenmesi sürecidir
• Bilgiyi çözümler (analiz eder)
• Bazı bilgileri depolar
• Uygun yanıt/tepki için karar verir
• Varsayımda bulunabilir, örnek: “bulutların durumuna göre birazdan yağmur yağacak”
HAREKETİ SAĞLAMA; kasların kasılıp-gevşemesi ve salgı bezlerinin salgı yapması gibi.
• Algılanan duyuya göre bilgi yorumlanarak emir verilir, örnek: “yağmurdan kaçmak için içeriye/kuru yere gir” gibi.
Beyin Gelişimi
• Beyin ağırlığı fetal yaşamın 2. ayında vücut ağırlığının
%25’ i, doğumda %10’ una ulaşır.
• Zamanında doğan bir bebeğin beyni 350 g., 24 haftalık doğanın ki ise 100 g.dır. Yaşamın birinci yılının sonuna gelindiğinde ise 750 g. artarak toplamda 1.1 kg olur.
Beyin matürasyonu için:
Sinir hücrelerinin sayısı,
Sinir hücrelerinin metabolik ve yapısal bozukluğu Akson ve dendritler arasındaki snaptik düğümler Snaptik gelişmeler ( deneyim ve uyarıdan etkilenir) İletim hızı
Myelinizasyon ( davranış deneyimleri ve beslenmeden etkilenir) Nörotransmitterlerin oluşumu ve salgılanması önemlidir.
Yetersiz ve Dengesiz Beslenme
Beyin üzerinde iki türlü değişiklik yapar:
1. Anatomik değişme: Beyin ağırlığı, hücre
sayısı, hücre büyüklüğü, hücrelerin biraraya gelmesi ve myelin oluşumu.
2. Biyokimyasal değişme: Beyindeki nükleik
asitler, protein, lipit, glikolipit uyarı ileticileri ve bazı enzimlerin aktivitelerinde azalma.
Gebelik ve bebeklik döneminde yeterli beslenme normal beyin gelişimi için gereklidir. Çünkü;
bilişsel, motor ve sosyol-duygusal becerilerin temellerinin atıldığı gebelik ve bebeklik dönemleri beyin oluşumu için önemli periyotlardır.Yaşamın erken döneminde bu becerilerinin gelişimi sınırlı olan çocuklarda, daha sonra nöropsikolojik problemler, düşük okul başarısı görülme riski artmaktadır.
Beslenmenin beyin gelişimi üzerine etkisi
Yetersiz beslenme beyin gelişimini iki mekanizma ile etkilemektedir:
• Beyin süreçlerini doğrudan etkiler.
• Çocuğun davranış ve tecrübelerini dolaylı olarak etkiler.
Beslenme ve Çevre ile Beyin Gelişimi ve Davranış Etkileşimleri
Beslenme Çevre
Beyin kimyası, fizyolojisi, yapısı
Davranış
Beslenme ve çevre, merkezi sinir sisteminin gelişimini ve çalışmasını bazı yollarla etkileyebilir:
Beyindeki morfolojik, biyokimyasal ve fizyolojik bozukluk öğrenme yeteneğini kısıtlar.
Sosyal ve kültürel çevrenin yeterli uyarı sağlayamaması gelişim sürecini olumsuz etkiler.
Çocuğun davranışlarındaki olumsuz değişme öğrenme sürecini engeller.
Yetersiz ve dengesiz beslenme çocuğun sosyal ilişkilerini de olumsuzlaştırabilir.
Yetersiz beslenen çocuklarda
1. Uyarıyı protein molekülü şeklinde sentezleyecek DNA konsantrasyonu düşüktür.
2. Protein sentezini sağlayacak aminoasit birikimi yoktur.
3. Beyindeki toplam nöron sayısındaki düşme
nedeniyle uyarılar vücut sistemlerine etkin bir şekilde dağılamaz.
4. Snaptik uçlardaki biyokimyasal dejenerasyonlar snaptik iletimi güçleştirir ya da hiç iletim olmaz.
Besin Ögelerinin Etkisi (yetersizlik durumunda)
Besin Ögesi Yetersizliği
A vitamini Fetal yaşamda omurilik oluşumunda bozukluk
Tiamin Beyinde kokarboksilaz ve asetilkolin konsantrasyonunda azalma. Buna bağlı anksiyete, depresyon, tendon reflekslerinde azalma
Riboflavin Omurilik ve periferik sinirlerde, myelinlerde dejenerasyon Niasin Hafıza kaybı, yorgunluk, depresyon
B6 ; Folik asit Epileptik nöbetler
B12 vitamini Omurilik dejenerasyonu
Çinko Beyindeki DNA miktarında azalma
Bakır Cu içeren enzim (seruloplazmin) düzeinde azalma. Buna bağlı hücre nekrozu, serebral bozukluk
