GİRİŞİMCİLİK. Doç. Dr. Mehmet Marangoz

I

G ^{İRİŞİMCİLİ} K

Doç. Dr. Mehmet Marangoz

II

Yayın No : 2742

İşletme - Ekonomi : 578

1. Baskı – Eylül 2012 – İSTANBUL

ISBN 978 - 605 - 377 - 766 - 3

Cop yright© Bu ki ta bın bu ba sı sı nın Tür ki ye’de ki ya yın hak la rı BE TA Ba sım Ya yım Da ğı tım A.ş.’ye ait tir. Her hak kı sak lı dır. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra fı k›s men ve ya ta ma men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, fak si mi le ve ya başka her han gi bir şe kil de ço ğal tı la maz, da ğı tı la maz. Nor mal öl çü yü aşan ik ti bas lar ya pı la maz. Nor mal ve ka nu nî ik ti bas lar da kay nak gös te ril me si zo run lu dur.

Dizgi : Beta Basım A.Ş.

Baskı -Cilt : Lord Matbaası - Alpaslan Arıbuğa (Sertifika No: 22858) Davutpaşa Cad. Davutpaşa Emintaş San. Sitesi No: 103/430 Zeytinburnu/İstanbul (0-212) 674 93 54

Kapak Tasarım : Müge Günbaş

Beta BASIM YAYIM DAĞITIM A.Ş.

Narlıbahçe Sokak Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL

Tel: (0-212)511 54 32 -519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50

www.betayayincilik.com

III

Rahmetli Annem ve Babama…

IV

ÖNSÖZ

Girişimcilik dünyada herkesin ve her kesimin üzerinde önemle durduğu bir konudur. Girişimcilik ekonomik kalkınmanın, gelişmenin, küresel rekabet orta- mında var olmanın temelidir. Bu noktadan hareketle girişimcilik, işsizliğin çözü- münde ve ülke kalkınmasında, gelir dağılımı adaletsizliğinin giderilmesinde et- kin bir role sahiptir. Üniversiteden mezun olan gençlerimizin “iş arayan değil, iş kuran olmaları” için girişimcilik eğilimi ve eğitimi çok önemlidir. Daha fazla ça- lışarak üretmek isteyenler için, orijinal fikirlerini hayata geçirmek isteyenler için de girişimcilik önemli bir araçtır. Bu bağlamda, “Girişimcilik” isimli bu çalışma, girişimcilikle ilgili temel kavramları, girişimciliğin önündeki engelleri, fırsatları ve son yıllarda girişimciliği etkileyen ve ilgilendiren gelişmeleri ve bu alanda tar- tışılan önemli konuları ele almaktadır.

Kuruluş şekli ve kuruluş amacı ne olursa olsun, kurulan bütün işletmeler öncelikle kurucularına, sonra kuruldukları ülkeye ve genel olarak da ekonomi- ye önemli katkılar sağlamaktadır. İş kurmak için sadece orijinal bir fikir yeterli değildir. İşletme kurma süreci üzerinde titizlikle durulması ve kapsamlı bir ça- lışma yapılması gereken bir süreçtir. Bu kitap bu süreçleri, üniversiteden mezun olan ve olacak olan öğrencilere ve iş arayanlara, kendi işini kurmanın önemi- ni, avantajlarını, zorluklarını ve bunun için yapılması gerekenleri anlatmaktadır.

Girişimcilikle ilgili çalışmalarda yaratıcılık ve yenilikçilik, risk alma, azim ve kararlılık gibi bazı özelliklerin ve becerilerin gerekli olduğu vurgulanmaktadır.

Bunların yanı sıra girişimcilik öğrenilebilir bir süreçtir ve bu süreçte eğitimin önemi büyüktür. Bu kitabın bir amacı da bunu sağlamaktır.

Kitap, içerik itibariyle girişimcilikle ilgili temel kavram ve bilgilerin yanı sıra, günümüzde girişimciliği önemli kılan faktörler ve girişimciliği etkileyen güncel gelişmelere de yer verilmiştir. Kitabın bu şekliyle, bu konuda çalışma yapan aka- demisyenlere, öğrencilere ve ilgi duyan herkese yaralı olacağını ümit ediyorum.

Kitapla ilgili olarak gelecek her türlü öneri ve eleştiriler, kitabın bir sonraki bas-

kısının daha iyi olması açısından çok önemlidir.

VI

Derslerimde sorularıyla, katkılarıyla ve eleştirileriyle katkı sağlayan öğrenci- lerime, kitabın baskısında desteklerini ve yardımlarını esirgemeyen başta yayın- cım Beta Yayınlarından sayın Seyhan Satar’a ve değerli çalışma arkadaşlarına ve kitabın yayına hazırlanmasında emeği geçen herkese teşekkür ederim.

01 Ağustos 2012

Doç. Dr. Mehmet MARANGOZ

Muğla

VII İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ... V BÖLÜM 1 : GİRİŞİMCİLİK KAVRAMI, TEMEL BOYUTLARI VE TARİHSEL

GELİŞİM SÜRECİ ... 1

1.1. Girişim ve Girişimcilik Kavramı ...1

1.2. Girişimcilikle İlgili Diğer Kavramlar ...3

1.3. Girişimciliğin Temel Fonksiyonları ...5

1.4. Girişimcilerde Bulunması Gereken Nitelikler ...6

1.4.1. Bağlılık, Kararlılık ve Azim ...7

1.4.2. Başarı İhtiyacı ...7

1.4.3. Fırsat Yönelimi ...8

1.4.4. İçsel Kontrol Odağı ...8

1.4.5. Belirsizliğe Karşı Tolerans ...8

1.4.6. Risk Almak ...9

1.4.7. Yenilik ve Yaratıcılık ...9

1.4.8. İyimserlik ...10

1.4.9. Liderlik ...10

1.4.10. Kendi Geleceğine Yön Verebilme ...11

1.5. Girişimcilik Türleri ...11

1.6. Girişimcikte Başarı ve Başarısızlık Nedenleri ...13

1.6.1. Girişimcilikte Başarı Nedenleri ...13

1.6.2. Girişimcilikte Başarısızlık Nedenleri ...15

1.7. Girişimciliğin Avantaj ve Dezavantajları ...16

1.7.1. Girişimciliğin Avantajları ...16

VIII

1.7.2. Girişimciliğin Dezavantajları ...17

1.8. Girişimciliği Etkileyen Faktörler ...18

1.9. Genel Olarak Girişimciliğin Tarihsel Gelişimi ...20

1.10. Türkiye’de Girişimciliğin Tarihsel Gelişimi ...22

1.11. Türkiye’de Girişimcilerin Yaşadığı Sorunlar ...25

1.11.1. Genç ve Dinamik Nüfus Yapısı ...26

1.11.2. Girişimcilik, Yöneticilik ve Mülkiyetin İşletme Sahibinde Bütünleşmesi ...26

1.11.3. Kurumsallaşma ve Aile İşletmeciliği ...26

1.11.4. Birinci Nesilden İkinci Nesile Geçiş...27

1.11.5. İşletme Sahiplerinin Teknik Kökenli Olması ...27

1.11.6. Fizibilite Çalışmalarının Yetersizliği...27

1.11.7. Piyasa Araştırması ...27

1.11.8. Türkiye’de Tipik Yatırım Senaryosu ...28

1.11.9. Yenilikler ve Taklitçilik ...28

1.11.10. Finansman ...28

1.11.11. Ortaklık...29

1.11.12. İşletmeler Arası İşbirliği ...31

1.11.13. Cesaret ve Risk Üstlenme ...31

1.11.14. Devlet Teşvikleri ...32

1.11.15. Vergi Sistemi ...32

11.1.16. Kalite Güvencesi Desteği ...32

1.11.17. Devlet İhalelerinde Kota Ayrılması ...32

1.11.18. Bilgiye Ulaşmada Yetersizlik ...33

1.11.19. Girograt (Girişimci Bürokrat) ...33

BÖLÜM 2 : YARATICILIK, YENİLİKÇİLİK VE GİRİŞİMCİLİK ...37

2.1. Girişimcilik ve Yaratıcılık ...37

2.2. Yaratıcılık Kavramı ve Önemi ...38

2.3. Yaratıcılıkla İlgili Kavramlar ...40

2.4. Yaratıcılık Süreci ...42

IX

2.5. Yaratıcılık Teknikleri ...43

2.5.1. Beyin Fırtınası ...43

2.5.2. Ters Beyin Fırtınası ...44

2.5.3. Gordon Yöntemi ...44

2.5.4. Düşünce Haritası ...44

2.5.5. Matris Yöntemi ...45

2.5.6. Yatay Düşünme Tekniği ...45

2.5.7. Odak Grup Görüşmeleri Tekniği ...45

2.5.8. Varsayımları Sorgulama ...46

2.6. Girişimcilik ve Yenilik ...46

2.7. Yenilik Kavramı ve Önemi ...47

2.8. Yenilik Kaynakları ...49

2.9. Yenilik Süreci ...52

2.10. Yenilik Türleri ...53

2.11. Yenilik Kültürü ...56

2.12. Yaratıcılık, Yenilikçilik ve Girişimcilik ...57

2.13. Yaratıcılık, Yenilik ve Ekonomik Kalkınma ...58

BÖLÜM 3 : İŞ AHLAKI, SOSYAL SORUMLULUK VE GİRİŞİMCİLİK ... 63

3.1. Sosyal Sorumluluk Kavramı ve Boyutları ...63

3.1.1. Ekonomik Sorumluluk ...65

3.1.2. Yasal Sorumluluk ...65

3.1.3. Ahlaki Sorumluluk ...66

3.1.4. İhtiyari (Gönüllü) Sorumluluk ...66

3.2. Ahlak ve Ahlakla İlgili Kavramlar ...67

3.3. Girişimcilikte İş Ahlakı Oluşturma...70

3.4. Girişimcilikte İş Ahlakı ve Sosyal Sorumluluğun Önemi...72

3.5. Sosyal Sorumluluğu Önemli Kılan Nedenler ...73

3.6. İşletmelerin Sosyal Sorumluluk Alanları ...75

3.6.1. Çalışanlara Karşı Sorumluluk ...76

X

3.6.2. Müşterilere Karşı Sorumluluk ...77

3.6.3. Çeveye Karşı Sorumluluk ...77

3.6.4. Sermayedar ve Hissedarlara Karşı Sorumluluk ...78

3.6.5. Diğer İşletmelere Karşı Sosyal Sorumluluk ...78

BÖLÜM 4 : SOSYAL GİRİŞİMCİLİK ... 83

4.1. Sosyal Girişim ve Sosyal Girişimcilik Kavramı ...83

4.2. Sosyal Girişimcilerin Özellikleri ...86

4.3. Sosyal Girişimciliğin Unsurları ...88

4.4. Sosyal Girişimcilik ve Ticari Girişimcilik İlişkisi ...90

4.5. Sosyal Girişimciliğin Alanları ...92

BÖLÜM 5 : KADIN GİRİŞİMCİLİĞİ ... 97

5.1. Girişimcilikte Cinsiyet Faktörü ...97

5.2. Girişimci Kadın ve Kadın Girişimciliği Kavramları ...100

5.3. Kadın Girişimci Tipleri ...101

5.3.1. Geleneksel Kadın Girişimci Tipi ...101

5.3.2. Aileci Kadın Girişimci Tipi (Evcil) ...102

5.3.3. Yenilikçi Kadın Girişimci Tipi ...102

5.3.4. Köktenci (Feminist) Kadın Girişimci Tipi ...103

5.4. Kadınları Girişimciliğe Yönlendiren Faktörler ve Özellikleri ...104

5.5. Kadın Girişimcilerin Karşılaştığı Sorunlar ...105

5.6. Geçmişte ve Günümüzde Kadın Girişimciliği ...106

5.7. Türkiye’de Kadın Girişimciliği ...107

BÖLÜM 6 : EV EKSENLİ ÇALIŞMA ... 113

6.1. Ev Eksenli Çalışmaya İlişkin Kavramsal Arka Plan ...113

6.1.1. Enformel Ekonomi ...114

6.2. Ev Eksenli Çalışma ve Kapsamı ...115

6.3. Ev Eksenli Çalışmanın Artış Nedenleri ...117

6.4. Ev Eksenli Çalışma Çeşitleri ...118

XI

6.5. Ev Eksenli Çalışmanın Özellikleri ...120

6.6. Ev Eksenli İşi Yapacakların Kişilik Özellikleri ...122

6.7. Ev Eksenli Çalışanların İçinde Bulunduğu Koşullar ...123

BÖLÜM 7 : İŞ PLANI HAZIRLAMA VE İŞ KURMA ... 129

7.1. Bir İşletmeyi Yaşama Geçirme Biçimleri ...129

7.1.1. Girişimcilik Süreci ...130

7.1.1.1. Motivasyona Sahip Olmak ...130

7.1.1.2. Fırsatların Belirlenmesi ...130

7.1.1.3. Kaynakların Bulunması ve Kontrolü ...131

7.1.1.4. İş Planının Hazırlanması ...131

7.1.1.5. Örgütsel Yapının Oluşturulması ...131

7.2. Kurulu Bir İşletmeyi Satın Almak ...132

7.2.1. Satın Almada Gözönünde Tutulması Gereken Faktörler ...132

7.2.2. Kurulu Bir İşletmeyi Satın Almanın Avantajları ...134

7.2.3. Kurulu Bir İşletmeyi Satın Almanın Dezavantajları ...136

7.2.4. Kurulu Bir İşletmeye Ortak Olmak ...138

7.3. İş Planının Tanımı ve Önemi ...139

7.4. İş Planının Kapsamı ...141

7.5. İyi Bir İş Planında Bulunması Gereken Özellikler ...142

7.6. İş Planının Kullanım Alanları ve Yararları ...143

7.7. İş Planının Başarısızlığının Nedenleri ...145

7.8. İş Planı Hazırlanmasında Temel İlkeler ...146

7.9. İş Planının Değerlendirilmesi ...148

7.10. İş Planının Dosya Haline Getirilmesi ...150

BÖLÜM 8 : FRANCHISING (İMTİYAZ HAKKI) ... 155

8.1. Franchising’in Tarihsel Gelişimi ...155

8.2. Franchising Kavramı ve Temel Özellikleri ...158

8.3. Franchising Kavramı İle Diğer Bazı Kavramlar Arasındaki Farklar...161

8.3.1. Franchising ve Lisans Anlaşmaları ...161

XII

8.3.2. Franchising ve Bayilik Sistemi ...162

8.3.3. Franchising ve Distribütörlük ...164

8.3.4. Franchising ve Acentelik ...164

8.3.5. Franchising ve Dikey Bütünleşmiş Zincirler ...165

8.3.6. Franchising ve Ortak Girişim ...166

8.4. Genel Olarak Franchising Türleri ...166

8.5. Dağıtım Kanalındaki Aracılar Açısından Franchising Türleri ...168

8.6. Franchising’de Temel İlkeler ...169

8.7. Girişimci Açısından Franchising Sisteminin Avantaj ve Dezavantajları ...171

8.8. Franchising Anlaşması ...174

BÖLÜM 9 : PAZARLAMA PLANI ... 179

9.1. Pazarlama Kavramı ve Gelişimi ...180

9.2. Pazarlama Karması ...180

9.3. Pazarlama Anlayışındaki Aşamalar ...181

9.4. Pazarlama Anlayışına Girişimcinin Yaklaşımları ve Eğilimleri...183

9.5. Pazarlama Çevresi ...185

9.5.1. Mikro Çevre Faktörlerinin Analizi ...185

9.5.2. Makro Çevre Faktörlerinin Analizi ...187

9.6. Pazar Bölümleme ve Hedef Pazar Seçimi ...188

9.7. Pazarlama Planı ...189

9.7.1. Girişimci Açısından Pazarlama Planının Önemi ...189

9.7.2. Pazarlama Planını Oluşturma ...190

9.7.3. Pazarlama Planının Aşamaları ...191

9.7.3.1. Durum Analizi ...193

9.7.3.2. Pazarlama Planının Uygulanması ve Kontrol ...194

9.7.3.3. Sorumlulukların Dağıtılması ...194

9.7.3.4. Bütçe Hazırlama ...195

9.7.3.5. Bütçe Hazırlama Yaklaşımları ...195

9.7.3.6. Pazarlama Performansının İzlenmesi ...196

BÖLÜM 10 : FİNANSMAN PLANI ... 199

XIII

10.1. Finansal Planlamanın Önemi ...199

10.2. Kurulacak İşletmenin Varlık Değerinin Belirlenmesi...201

10.2.1. Başlangıç Yatırım Sermayesi Giderlerinin Belirlenmesi ...202

10.2.2. Çalışma Sermayesi Giderlerinin Belirlenmesi ...203

10.2.3. Toplam Yatırım İhtiyacının Belirlenmesi ...205

10.3. Finansman Kaynakları ...206

10.3.1. Özsermaye Kaynaklar ...206

10.3.2. Yabancı Sermaye Kaynakları ...213

BÖLÜM 11 : YENİ EKONOMİ VE GİRİŞİMCİLİK ... 217

11.1. Yeni Ekonomi Kavramı ...217

11.2. Yeni Ekonomi ve Temel Dinamikleri ...220

11.2.1. Bilgi ...220

11.2.2. Dijitalleşme ...221

11.2.3. Sanallaşma ...222

11.2.4. Molekülleşme ...222

11.2.5. Entegrasyon-İnternet Aracılığı İle iletişim ...222

11.2.6. Aracısızlaşma ...223

11.2.7. Sektörel Değişim ...223

11.2.8. İnovasyon (Yenilikçilik) ...223

11.2.9. Üretici ve Tüketici Bütünleşmesi...224

11.2.10. Hız ...224

11.2.11. Modülerleşme ...224

11.2.12. Küreselleşme ...225

11.3. Yeni Ekonomi’de İşletmecilik ve Girişimcilik Anlayışları ...225

11.3.1. Tedarik Zinciri Yönetimi ...225

11.3.2. Dış Kaynak Kullanımı (Outsourcing)...227

11.3.3. Değişim Mühendisliği (Re-engineering) ...227

11.3.4. Benchmarking (Karşılaştırma) ...228

11.3.5. Stratejik İşbirlikleri ...229

XIV

11.3.6. Küçülme ...229

11.3.7. Kalite Fonksiyon Göçerimi ...230

11.3.8. Entelektüel Sermaye ...231

11.3.9. Öğrenen Organizasyon ...231

11.3.10. Müşteri İlişkileri Yönetimi ...232

11.3.11. Değer Mühendisliği (Value Engineering) ...233

11.3.12. Ortaklaşa Rekabet ...233

11.3.13. Elektronik Ticaret ...234

11.3.14. Girişimci Bireyler ...234

11.4. Yeni Ekonomide Girişimcilik ...235

11.5. Yeni Ekonomi ve Elektronik Ticaret ...236

11.6. İnternetin Gelişimi ve E-Ticaret ...236

11.7. E-Ticaretin Girişimcilik Açısından Yeri ve Önemi ...240

11.8. Elektronik Ticaretin Girişimcilik Üzerindeki Pozitif ve Negatif Etkileri ...241

11.9. E-Ticaretin Getirdiği Değişimler ve Girişimciliğe Yansımaları ...244

BÖLÜM 12 : TEKNOPARKLAR VE GİRİŞİMCİLİK ... 253

12.1. Teknoparkların Tanımı ve Kuruluş Amaçları ...253

12.2. Teknoparklar ve Ekonomik Kalkınma ...258

12.3. Teknoparkların Temel Özellikleri ve Yararları ...263

BÖLÜM 13 : NANOTEKNOLOJİ VE GİRİŞİMCİLİK ... 269

13.1. Nanoteknoloji Kavramı ...269

13.2. Nanoteknoloji ve Girişimcilik ...270

13.3. Nanoteknoloji’nin Kullanım Alanları ve Girişimciliğe Etkileri ...272

13.4. Nanoteknolojinin Günümüzdeki Durumu ...280

13.5. Nanoteknoloji ve Türkiye ...281

13.6. Nanoteknoloji Hayatı Nasıl Değiştirecek? ...283

EKLER ...289

XV

EK 2 : ÖRNEK PAZARLAMA PLANIKUŞ CENNETİ KAFETERYASI

2011-2012 YILI PAZARLAMA PLANI ... 308 EK 3 : GİRİŞİMCİLERE DESTEK SAĞLAYAN BAŞLICA KURULUŞLAR ... 317 EK 4 : TEKNOLOJİ GELİŞTİRME BÖLGELERİNDE SAĞLANAN

DEZTEK VE MUAFİYETLER ... 318 KAYNAKÇA ... 321 İNTERNET KAYNAKLARI ... 329

XVI

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 1.1 : Yönetici ve Lider Özelliklerinin Karşılaştırılması ... 4

Tablo 2.1 : Yıllara Göre Ürün Çeşitleri ve Modelleri ... 49

Tablo 2.2 : Yıllara Göre Ülkelerin Şirket Sayılarındaki Değişim ... 59

Tablo 4.1 : Sosyal Girişimci ile Ticari Girişimci Arasındaki Farklar ... 91

Tablo 5.1 : Kadın ve Erkek Girişimcilerin Ayırıcı Nitel Yönleri ... 99

Tablo 7.1 : Kurulu Bir İşletmeyi Devralmanın ve Yeni Bir İşletme Kurmanın Yararları ... 134

Tablo 7.2 : Girişimcinin Yeteneklerinin Değerlendirilmesi ... 140

Tablo 7.3 : Değerlendirme Tablosu ... 149

Tablo 8.1 : Franchising Örnekleri ... 158

Tablo 8.2 : Lisans Anlaşması ve Franchising Arasındaki Faklılıklar ... 162

Tablo 10.1 : Başlangıç Yatırım Sermayesi İhtiyacı Tablosu ... 203

Tablo 10.2 : İşletme Giderleri Tablosu ... 204

Tablo 10.3 : Toplam Finansman İhtiyacı ve Finansman Kaynakları ... 206

Tablo 10.4 : Risk Sermayesi Kullanmanın Avantaj ve Dezavatajları... 212

Tablo 11.1 : Yeni ve Eski Ekonomisinin Karşılaştırılması ... 219

Tablo 11.2 : Klasik Tedarik Süreci İle Internet Üzerinden Tedarik Süreci Arasındaki Farklar ... 226

Tablo 11.3 : 42 Sayfalık Bir Metnin New York’dan Tokyo’ya Göndemenin Maliyeti ve Süresi ... 237

Tablo 11.4 : Geleneksel Ticaret ve Elektronik Ticaret Karşılaştırması ... 238

Tablo 12.1 : Türkiye’deki Teknoloji Geliştirme Bölgeleri ... 255

Tablo 12.2 : Katma Değer Tablosu ... 259

Tablo 13.1 : Dünya’da En Çok Nanoteknoloji Patenti Alanlar ... 281

XVII

Şekil 3.1 : İşletmelerin Sosyal Sorumlulukları ... 65 Şekil 9 .1 : Pazarlama Planının Aşamaları ... 192 Şekil 12.1 : Ar-Ge Harcamalarının GSYİH’ye Oranı ... 262 Şekil 12.2 : TPE Tarafından Verilen Patent Tescillerinin Yıllara Göre

Dağılımı ... 263

XVIII