Özet
Son 20 y›lda, perinatal ve neonatal t›p alan›ndaki geliflmelere paralel olarak prematüre do¤an be- beklerin yaflam oranlar› artm›flt›r. YDYBÜ’de yata- rak takip edilen gestasyon yafl› 36 hafta ve alt›nda olan 59 prematüre bebek al›nd› ve bu bebeklerin demografik özellikleri, klinik bulgular› ve prognozla- r› de¤erlendirildi.
En yüksek mortalite oranlar› do¤um a¤›rl›klar› 999 gr alt›nda (%31,5) ve gestasyon yafl› 28 hafta ve alt› olan olgularda (%26,3) saptand›. Olgular›n ventilatörde (SIPPV/SIMV+VG) kalma süreleri 4,52±10,2 gün, CPAP süreleri ise 1,5±2.12 gün idi.
Tüm olgularda BPD oran› %6,7, 28 haftan›n alt›n- daki bebeklerde %15,8 idi. Do¤um a¤›rl›klar›na ve gestasyon yafl›na göre BPD gözlenme oranlar›
aras›nda istatistiksel olarak ileri düzeyde anlaml›
farkl›l›k saptanmad› (p>0,05). Do¤um a¤›rl›klar›na ve gestasyon yafl› 28 hafta ve alt› olan olgularda IVK (evre 2-3) oran› anlaml› düzeyde yüksekti (p<0,01). PR oran› %6,7, 1000 gr alt›ndaki olgular- da %18,8 idi. PR oran› 500-999 gr aras›nda olan olgularda anlaml› flekilde yüksek saptand›
(p:0,027).
Sonuç olarak, YDYBÜ’mizde takip edilen 28 hafta ve 1000gr alt›ndaki bebeklerde sa¤kal›m oranlar›
yüksektir, ayr›ca BPD, PR, ‹VK ve NEK gibi erken
neonatal komplikasyon oranlar› düflüktür.
Anahtar kelimeler: bronkopulmoner displazi, pre- matüre, prematüre retinopatisi, mortalite
THE EVALUATION OF THE PREMATURE INFANTS FOLLOWED AT NEONATAL INTEN- SIVE CARE UNIT
Abstract
In recent 20 years survival of preterm infants in- creased with development in perinatal and ne- onatal intensive care units. In our study, demog- raphic features, clinical findings and prognoses of 59 preterm infants with gestational ages ≤36 week were evaluated.
The most highest mortality rate was determined in the group of infants who were <999g ( 31,5%) and
≤28 week (26,3%). Duration of ventilation was 4,52±10,2 days, duration of CPAP was 1,5±2,12 days. The BPD rate was 6,7%, in infants <28 we- ek was 15,8 %. There was no difference between the BDP rates in the groups in terms of birth weight and the gestational age (p>0.05). The IVH (stage 2-3) rates were statistically higher in infants ≤28 weeks (p<0.01). ROP rate was 6,7% ; in inflates
<1000g was 18,8%. The ROP was significantly higher in the 500-999g group (p:0,027).
In conclusion; the survival rates of inflates <28 we-
YEN‹DO⁄AN YO⁄UN BAKIM ÜN‹TES‹NDE TAK‹P ED‹LEN PREMATÜRE BEBEKLER‹M‹Z‹N DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹
fiirin GÜVEN1, Hülya SANER2, Ahmet Sami YAZAR3
1. Ümraniye E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Klini¤i ‹dari ve E¤itim Sorumlusu, 2. Ümraniye E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Klini¤i Asistan›
3. Ümraniye E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Klini¤i Baflasistan›
Y
Yaayy››nn ggöönnddeerriimm vvee kkaabbuull ttaarriihhii:: 13.04.2012 - 16.04.2012
eks and <1000g fallowed at our Neonatal Intensi- ve Care Unit are notably high; and rates of the early neonatal complication such as BPD, ROP, IVH and NEC are lower.
Key words: Bronchopulmonary dysplasia; prema- ture, retinopathy of prematurity, mortality.
Girifl
Yenido¤an yo¤un bak›m ünitelerine (YDYBÜ) en s›k yat›fl nedenlerinin aras›nda erken do¤um yer almaktad›r.
Dünya Sa¤l›k Örgütü, 20-36/7 gebelik hafta ara- s›ndaki do¤umlar› erken do¤um (prematüre); do-
¤um a¤›rl›¤› 2500 gram›n alt›nda olan yenido¤an- lar› (YD) düflük do¤um a¤›rl›kl› (DDA); 1000-1499 gram aras›nda olanlar› çok düflük do¤um a¤›rl›kl›
(ÇDDA); 1000 gram›n alt›nda olanlar› ise afl›r› dü- flük do¤um a¤›rl›kl› (ADDA) olarak tan›mlanmakta- d›r1.
Türkiye Nüfus ve Sa¤l›k Araflt›rmas› sonuçlar›na göre, Türkiye’de düflük do¤um a¤›rl›kl› bebeklerin oran› %11’dir2. Prematüre bebekler tüm YD’›n
%10’unu oluflturmakla birlikte neonatal mortalite ve morbiditenin %80’i bu grupta görülmektedir.
Prematüre bebeklerde mortalite oran› term bebek- lere göre 4-5 kat daha fazlad›r. Prematürelerin ge- belik süresi k›sald›kça ve do¤um a¤›rl›¤› azald›kça mortalite oran› artmaktad›r. Prematüre bebeklerde erken neonatal dönemde mortaliteye neden olabi- len hastal›klar aras›nda en önemlileri RDS (respi- ratuar distres sendrom), intraventriküler kanama (‹VK) ve neonatal sepsistir3,4. Son y›llarda antena- tal ve neonatal bak›m koflullar›nda ilerlemeler sa- yesinde <1000gr bebeklerin mortalite oranlar›
azalm›flt›r, bununla birlikte erken ve geç morbiditeler gündeme gelmifltir5,6. Çal›flmam›za, YDYBÜ’de yatarak takip edilen gestasyon yafl› ≤36 hafta olan 59 prematüre bebek al›nd› ve bu be- beklerin demografik özellikleri, klinik bulgular› ve prognozlar› de¤erlendirildi.
Gereç ve Yöntem
Çal›flmam›zda, fiubat 2010- Nisan 2011 aras›nda Ümraniye E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi YDYBÜ’ sinde ya- t›r›lan ve takip edilen 36 hafta ve alt›n- da do¤an 59 bebek de¤erlendirildi. Ça- l›flmaya al›nan prematürelerin prenatal öyküleri, gestasyon yafllar›, do¤um
flekli, do¤um a¤›rl›klar›, cinsiyetleri, Apgar skorlar›, yap›ld› ise resüsitasyon süresi, kord kan gazlar›
kaydedildi. Gestasyon yafl›, new Ballard skorla- mas›na göre belirlendi.
YDYBÜ’ sinde takip edilen bebeklerin RDS, sürfak- tan uygulanmas›, mekanik ventilasyon deste¤i ve süresi, O2 kullan›m› süresi, hava kaça¤› sendro- mu, sepsis, pnömoni, inotrop kullan›m›, ‹VK, peri- ventriküler lökomalazi (PVL), nekrotizan enteroko- lit (NEK), kronik akci¤er hastal›¤› (BPD), prematü- re retinopatisi (PR), do¤um kilosuna ulaflt›¤› gün, hastanede kal›fl süresi, mortalite ve sa¤kal›mlar›
de¤erlendirildi. Olgular 28. günde ayn› göz uzman›
taraf›ndan muayene edildi ve uluslararas› PR s›n›f- lamas›na göre s›n›fland›r›ld›7. IVK aç›s›ndan 72 saate ve 4. Haftada (e¤er klinik bulgu varsa daha önce) kranial ultrasonografi (USG) yap›ld› ve Papi- le kriterlerine göre derecelendirildi8. NEK tan›s› kli- nik ve radyolojik bulgulara dayanarak konuldu ve hastalar modifiye Bell kriterlerine göre 3 evreye ay- r›ld›9. BPD, 28 günden fazla veya postkonsepsiyo- nel 36. haftada (32. gebelik haftas›n›n alt›nda do-
¤anlar), veya 56. günde/taburcu olurken (32. gebe- lik haftas›n›n üzerinde do¤anlar) oksijen (O2) ihti- yac›n›n devam etmesi olarak tan›mland› ve O2 ih- tiyac›na göre evrelendi10.
Ventilatör ihtiyac› olan olgular, Draeger Babylog 8000 plus: zaman-döngülü, bas›nç-s›n›rl›, sürekli ak›fll›, ak›m-tetikli, hacim garantili neonatal ventila- törde takip edildi (Software version 5; Draeger, Inc, Lubeck, Germany).
‹statistiksel analizler için NCSS (Number Cruncher Statistical System) 2007&PASS (Power Analysis and Sample Size) 2008 Statistical Software (Utah,
USA) program› kullan›ld›. Çal›flma verileri de¤er- lendirilirken tan›mlay›c› istatistiksel metodlar›n (Or- talama, Standart sapma, medyan, frekans, oran) yan›s›ra niceliksel verilerin karfl›laflt›r›lmas›nda Kruskal Wallis test ve farkl›l›¤a neden ç›kan gru- bun tespitinde Mann Whitney U test kullan›ld›. Ni- teliksel verilerin karfl›laflt›r›lmas›nda ise Ki-Kare testi kullan›ld›. Anlaml›l›k p<0.05 düzeyinde de¤er- lendirildi
Bulgular
Çal›flmaya al›nan bebeklerin ortalama gebelik yafl- lar› 30±6,94 hafta, ortalama do¤um
a¤›rl›klar› 1475,8±534 gr olup, %50,8’i erkek,
%49,2’si k›zd›. Hastalar›n %74,6’s› (n=44) sezar-
yen, %25,4’ü (n=15) normal do-
¤umla do¤mufltur. Annelerin % 64’üne prenatal dönemde steroid uyguland›, %32,2’sine do¤umda re- süsitasyon yap›ld›. 1. dakika Apgar skorlar› ortalama 6,75±2,46, 5. da- kika Apgar skorlar› ortalama 8,25±2,04 idi. Kord kan gaz›nda pH 7,25±0,13, pCO2 55,52±20,56 idi.
Olgular›n %45,7’ne ventilatör teda- visi uyguland› ve ventilatörde kal- ma süresi 4,52±10,2 gün idi,%
52,5’ne CPAP uyguland› ve ortala- ma süre 1,5±2,12 gün idi. Tüm ol- gular ortalama 3,67±13,1 gün oksi- jen kulland›.
Bebekler do¤um a¤›rl›klar›na göre:
%27,1’i (n=16) 500-999 gram,
%11,9’u (n=7) 1000-1249 gram,
%49,2’sinin (n=29) 1250-1999 gram ve %11,9’unun (n=7) 2000 gram üzerinde idi. Gestasyon yafl- lar› incelendi¤inde; %32,2’sinin (n=19) 28 hafta ve alt›, %32,2’sinin (n=19) 29-32 hafta aras›nda,
%35,6’s›n›n (n=21) 33-35 hafta aras›nda oldu¤u gözlendi (Tablo1).
Olgular›n do¤um a¤›rl›¤›na ulaflma süreleri 0 gün ile 28 gün aras›nda de¤iflmekte olup, ortalamas›
11,61±6,20 gün; yat›fl süreleri ise 1 gün ile 136 gün aras›nda de¤ifl- mekte ve ortalamas› da 40,86±34,67 gün idi.
Do¤um a¤›rl›klar› 500-999 gr ara- s›nda, 1000-1249 gr aras›nda, gestasyon yafl 28 hafta ve alt›nda olan olgular›n RDS nendi ile sur- faktan kullan›m oranlar› anlaml› flekilde yüksekti (p<0,01). Do¤um a¤›rl›klar› 1000-1249 gr aras›nda olan olgular›n CRAP kullan›m oranlar›, do¤um a¤›rl›klar› 500-999 gr ve 1250-1999 gr aras›nda bulunan olgular›n CPAP oranlar›na göre anlaml›
fleklide yüksekti (p<0,01). Gestasyon yafl› 28 hafta alt› olan ve 29-32 hafta olgular›n CPAP kullanma oran› anlaml› flekilde yüksek saptand› (p<0,01).
Do¤um a¤›rl›klar› 500-999 gr aralar›nda ve gestas- yon yafl› 28 hafta ve alt›nda olan olgular›n ventila- tör (SIPPV/SIMV+VG) kullanma oran› anlaml› fle- kilde yüksek iken do¤um a¤›rl›klar› 1000-1249 gr aras›nda olanlarda da SIMV+VG kullanma oranla-
r›, 1250-1999 gr ve >2000 gr olgulara göre anlam- l› flekilde yüksek saptand› (p<0,01). Olgular›n do-
¤um a¤›rl›klar›na ve gestasyon yaslar›na göre O2 kullan›m oranlar› aras›nda istatistiksel olarak an- laml› farkl›l›k saptanmad› (p>0,05).( Tablo 2,3).
Tablo 4’de gestasyon yafl›na ve do¤um a¤›rl›¤›na göre mortalite oranlar› gösterilmektedir. En yüksek 999gr alt›ndaki olgularda (%31,5) ve 28 hafta ve alt›ndaki bebeklerde (%26,3)saptand›.
Do¤um a¤›rl›klar›na ve gestasyon yafl›na göre BPD gözlenme oranlar› aras›nda istatistiksel ola- rak ileri düzeyde anlaml› farkl›l›k bulunmad›
(p>0,05). Ancak do¤um a¤›rl›klar› 500-999 gr ve 1000-1249 gr aras›ndaki olgularda BPD (evre1) oran›n›n yüksekli¤i dikkat çekici düzeydedir. Do-
¤um a¤›rl›klar›na ve gestasyon yafl›na göre PVL gözlenme oranlar› aras›nda istatistiksel olarak ileri düzeyde anlaml› farkl›l›k saptanmad› (p>0,05).
Do¤um a¤›rl›klar›na ve gestasyon yafl› 28 hafta ve alt› olan olgularda IVK (evre 2-3) gözlenme oran›
anlaml› flekilde yüksekti (p<0,01).
PR oran› 500-999 gr aras›nda ve gestasyon yafl›
28 hafta ve alt›nda olan olgularda anlaml› flekilde yüksek bulundu (p<0,05)(Tablo 5).
Yap›lan ikili karfl›laflt›rmalar sonucunda gestasyon süresi 33 hafta ve üzeri olan olgular›n yat›fl sürele- ri ortalamas›, 29-32 hafta aras›nda ve 28 hafta alt›
olan olgular›n yat›fl süreleri ortalamas›na göre an- laml› flekilde düflüktür. Do¤um a¤›rl›¤› 1000-1249
gr olan olgular›n yat›fl süreleri ortala- mas›, 1250-1999 gr ve 2000 gr alt›
olan olgular›n yat›fl süreleri ortala- mas›na göre anlaml› flekilde yüksek- ti (p<0,05).
Tart›flma
Son 20 y›lda, perinatal ve neonatal t›p alan›ndaki geliflmelere paralel olarak prematüre do¤an bebeklerin yaflam oranlar› artm›flt›r. Qatar’da, 30 y›ll›k bir sürede (1977-2007) mortalite oran› %mortalite oran›
%14,1’den % 5,1’e azalm›flt›r11. Amerika Birleflik Devletleri’nde (ABD), 1997-1998 aras›nda, 22-26 hafta mortalite %39, 27-32 haftal›k do¤an bebeklerde mortalite %14 olarak bildirilmifltir (12). 2003 y›l›nda Avrupa’n›n 10 farkl› bölgesinde, 24- 31 hafta (ortalama 28,6+ 2,1), ortala- ma do¤um a¤›rl›klar› 1208+385gr aras›ndaki pre- matüreler inceleyen çok merkezli çal›flmada: 28 haftan›n alt›nda olanlarda mortalite ortalamas›
36,3% idi; %18,3 (Almanya), %25,3 (Kuzey ‹ngil- tere), % 50,8 (Polonya) ve % 57,9 (Hollanda). Ge- belik haftas› 28 haftan›n üzerinde olanlarda ise mortalite 5,2% bulundu3.
Ülkemizde, 1990-1996 y›llar›nda mortalite oranlar›
31-32 haftan›n alt›nda %40-57olarak bildirilmekte- dir13,14. Son 20 y›lda mortalite oranlar› ülkemiz- de’de yar› yar›ya azalm›flt›r (%23,5)15. Türk Ne- onatoloji Derne¤i’nin (31 yenido¤an yo¤un bak›m ünitesi verilerinden oluflan çok merkezli araflt›rma- s›nda) 2007 y›l› mortalite oranlar› <500gr alt›ndaki bebeklerde %92,3, 500-749 gr aras›nda %66,1, 750-999 gr aras›nda %35,9, 1000-1249 gr aras›n- da %16,9, 1250-1499 gr aras›nda ise %8,9 bulun- mufltur. Ayn› çal›flmada gestasyonel yafllar›na (GY) göre bebekler grupland›r›ld›¤›nda; 22-24 haf- ta, 25-26 hafta, 27-28 hafta, 29-30 hafta, 31-32 hafta, 33-34 hafta aras›ndaki bebeklerde mortalite oranlar› s›ras› ile %85,7, %61,1, %28,1, %12,8,
%5,8, %4,2 olarak bulunmufltur4.
Olgular›m›z›n %32,2’si 28 haftan›n alt›nda, % 27,1’i ise 999 gr alt›nda idi, mortalite oranlar›m›z bu grupta en yüksekti (%26,3, %14,2). Vaka say›s›n›n az olmas› nedeni ile 28 haftan›n ve 1000gr alt›nda- ki olgular› alt gruplarda inceleyemedik. Bu grupta kaybetti¤imiz 5 olgudan 3’ü 750 gr alt›nda, 2’si 25
haftan›n alt›nda, bir olgumuz da 23 haftal›k, 420 gr id›, Verilerimiz ülkemizde bildirilen mortalite oranla- r›n›n alt›ndad›r4.
Yaflam s›n›r›n›n 24 haftan›n alt›na indirilmesine ra¤men bu grupta morbiditeler artm›flt›r. Do¤um s›- ras›nda, sonras›nda ve hastaneden taburcu olduk- tan sonra prematüre bebekler çeflitli sorunlar yafla- maktad›r16,17. RDS’nin 2005 y›l›nda %70’lerde iken 2006 y›l›nda %100 oran›na yükseldi¤i, pnömoto- raks oran›n›n ise %75’lerden %20’lere indi¤i, in- trakranial kanama oran›n›n ise 2005’de %11’lerden 2006 y›l›nda %45’lere yükseldi¤i saptanm›flt›r. Bu durum 2004’den 2006’ya artan prematüre bebek say›s› yan›nda, RDS ve komplikasyonlar›n gelifltir- me riski çok yüksek olan küçük prematüre bebek oran›n›n artmas›na ba¤l› oldu¤u düflünülmektedi18. Antenatal tek doz steroid uygulamas› RDS insi- dans›n› azaltman›n yan›nda IVK, NEK gibi prema- türitenin di¤er komplikasyonlar›n› da azaltt›¤› gös-
terilmifltir19. Çal›flmam›zda, annelerin
%64,4’üne antenatal steroid uygulan- m›flt›. Buna ra¤men olgular›m›zda RDS oran› %50,8 olarak saptand›, ol- gular›m›z›n%39’u 1250 gr alt›nda idi, bu da çok düflük do¤um a¤›rl›kl› be- beklerin yaflat›lmas› ile birlikte akci¤er immatüritesine ba¤l› erken kompli- kasyonlar›n görülme oran›n›n artt›¤›n›
göstermektedir. Prematürelerin venti- latörde kalma süreleri uzad›kça BPD, IVK, PR gibi morbiditeler artmaktad›r, son y›llarda yap›lan çal›flmalar 60 günden uzun sürelerde sekelsiz ya- flam oran› %24 iken, 120 günden uzun sürelerde tüm bebeklerde sekel bildirilmektedir20. 28-31 gestasyon haftalar aras›nda do¤anlar›n %89’u yaflat›lsa da BPD oranlar› artmakta- d›r, özellikle 25-27 gestasyon haftala- r› aras›nda do¤anlarda %40,3’ ten
%60’a kadar yükselmektedir. Evre 3-4 IVK ve PVL oranlar›nda da azalma saptanmamaktad›r, 25-27 gestasyon haftalar›nda %43,3 ve 28-31 haftalar aras›nda ise %24 olarak bildirilmekte- dir (3,21). Olgular›m›z›n SIMV+VG süreleri 4,52±10,2 gün, CPAP sürele- ri ise 1,5±2.12 gün idi. BPD oran›m›z
%6,7 idi, 28 haftan›n alt›ndaki bebek- lerde %15,8 idi. BPD geliflen dört ol- gumuz da ≤1000 gr ve evre 1deydi.
Yap›lan çal›flmalar, volüm garanti (VG) modunun akci¤erlerde barotravma ve volütravmaya ba¤l›
hasarlar› azatl›¤› göstermektedir22,23.
Prematüre retinopatisinde (PR) çeflitli faktörler rol oynamaktad›r, baflta prematürelik, do¤um a¤›rl›¤›
ve gebelik yafl› anlaml› risk faktörleri olarak belirtil- mektedir. Özellikle 1000 gr’›n alt›nda ve 28 hafta- dan erken do¤umlarda retinopati s›kl›¤›n›n belirgin olarak artt›¤› gösterilmifltir. Yalaz ve ark.’›n çal›fl- mas›nda 1500gr alt›ndaki bebeklerde PR oran›n›
%3.47, 1000gr alt›ndakilerde %16,6 ve evre 3 ve üzeri PR oran› %1.73 olarak saptam›fllar24. Do-
¤um a¤›rl›¤› 1350+290gr, gebelik haftas› 30,8+2,5.
157 prematüre bebe¤i de¤erlendiren çal›flmada,
<30 hafta olan bebeklerde PR %36, <1500gr be- beklerde %28 olarak saptanm›flt›r (25). Çal›flma- m›zda, tüm olgularda PR oran› %6,7, 28 hafta ve alt›ndaki olgularda %15,8 idi.
NEK, neonatal dönemin önemli mortalite ve morbi- dite nedenlerindendir. YYBÜ ‘de izlenen bebeklerin yaklafl›k %1-10’unda geliflmektedir. Son y›llarda erken tan› ve tedavi ile mortalite oranlar› %50?ler- den %28-30’lara düflürülebilmifltir26,27. NEK geli- flen 2 olgumuza sadece medikal tedavi uyguland›.
Olgular›m›z do¤um kilolar›na ortalama 11,61±6,20 günde ulaflt› ve ünitemizde yat›fl süreleri 40,86±34,67gün idi.
Sonuç olarak, YDYBÜ’ mizde takip edilen 28 hafta ve 1000gr alt›ndaki bebeklerde sa¤kal›m oranlar›
yüksektir, ayr›ca BPD, PR, ‹VK ve NEK gibi erken neonatal komplikasyon oranlar› düflüktür. Uygun ventilatör modlar› ile ventilatörde kalma sürelerini k›saltarak, prematüriteye ba¤l› morbiditeleri azalta- bilmekteyiz. Hedefimiz çok düflük do¤um a¤›rl›kl›
bebekleri sadece yaflatmak olmamal›, ayn› za- manda ailelerine ve topluma sekelsiz veya mini- mum hasar ile kazand›rmak olmal›.
Kaynaklar
1. WHO: recommended definitions, terminology and format for sta- tistical tables related to the perinatal period and use of a new cer- tificate for cause of perinatal deaths. Modifications recommended by FIGO as amended October 14, 1976. Acta Obstetricia et Gyne- cologica Scandinavica, 56(3), 247-253.
2. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Türkiye Nüfus ve Sa¤l›k Araflt›rmas›. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Ensti- tüsü,Sa¤l›k Bankanl›¤› Ana Çocuk Sa¤l›¤› ve Aile Planlamas› Ge- nel Müdürlü¤ü, Devlet Planlama Teflkilat› ve Avrupa Birli¤i, 2009,Ankara, Türkiye.
3. Zeitlin J, Draper ES, Kollée L, Milligan D, Boerch K, Agostino R, Gortner L, Van Reempts P, Chabernaud JL, Gadzinowski J, Bréart G, Papiernik E; MOSAIC research group. Differences in rates and short-term outcome of live births before 32 weeks of gestation in Europe in 2003: results from the MOSAIC cohort. Pediatrics.
2008;121(4):e936-44.
4. Türkiye’de yenido¤an yo¤un bak›m ünitelerinde mortalite. Türk Neonatoloji Derne¤i Bülteni 2008; 17: 15-19.
de Kleine MJ, den Ouden AL, Kollée LA, van Baar A, Nijhuis-van der Sanden MW, Ilsen A, Brand R, Verloove-Vanhorick SP. Outco- me of perinatal care for very preterm infants at 5 years of age: a comparison between 1983 and 1993. Paediatr Perinat Epidemiol.
2007 Jan;21(1):26-33.
5. Bhutta AT, Cleves MA, Casey PH, Cradock MM, Anand KJ. Cog- nitive and behavioral outcomes of school-aged children who were born preterm: a meta-analysis. JAMA 2002; 288: 728-737.
International Committee for the Classification of Retinopathy of Prematurity. The international classification of retinopathy of pre- maturity revisited. Arch Ophthalmol 2005; 123:991-999.
6. Papile LA, Burstein J, Burstein R, Koffler H. Incidence and evo- lution of supependymal and intraventricular hemorrhage: a study of infants with birth weights less than 1,500 g. J Pedi- atr.1978;92:529–534.
7. Walsh MC, Kliegman RM. Necrotizing enterocolitis: treatment
based on staging criteria. Pediatr Clin North Am 1986;33:179-201.
8. Ryan RM. A new look at bronchopulmonary dysplasia classifica- tion. J Perinatol 2006;26:207-209.
9. Salameh K, Rahman S, Al-Rifai H, Masoud A, Lutfi S, Abdouh G, Omar F, Khan SI, Bener A. An analytic study of the trends in pe- rinatal and neonatal mortality rates in the State of Qatar over a 30- year period (1977 to 2007): a comparative study with regional and developed countries. J Perinatol. 2009;29(11):765-70
10. Vohr BR, Wright LL, Poole WK, McDonald SA. Neurodevelop- mental outcomes of extremely low birth weight infants < 32 we- eks’gestation between 1993 and 1998. Pediatrics 2005; 116: 635- 643.
11. Erdem G, Öndero¤lu L, Yurdakök M, Tekinalp GS, Oran O. Ha- cettepe Üniversitesi Hastanesinde 1994 y›l› Perinatal Mortalite ve Morbiditesi. Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Dergisi. 1996:39;703-13.
12. Kavuncuo¤lu S, Sa¤l›k N, Öztürk S, Atasoy E. 1997 y›l› neona- tal morbidite ve mortalite sonuçlar›m›z. SSK Bak›rköy Do¤umevi Kad›n ve Çocuk Hastal›klar› E¤itim Hastanesi. 9. Ulusal Neonato- loji Kongresi 25-28 Ekim 1998 Özet Kitab›,s.180.
13. Erdem G, Erdo¤an-Bakar E,Yi¤it fi,Turan G. Hacettepe Üniver- sitesi Hastanesi Yenido¤an Yo¤un Bak›m Ünitesi’nde izlenen pre- matüre bebeklerin nörogeliflimsel izlemi. Çocuk Sa¤l›¤› ve Hasta- l›klar› Dergisi 2006; 49: 185-192
14. Duman N, Kumral A, Gülcan H, Özkan H. Outcome of very low birth weight infants in a developing country: a prospective study from the western region of Turkey. J Matern Fetal Neonatal Med 2003; 13: 54-58
15. Atasay B, Günlemez A, Ünal S, Arsan S. Outcomes of very low birth weight infants in a newborn tertiary center in Turkey, 1997- 2000. Turk J Pediatr 2003; 45: 283-289
16. Hacettepe Üniversitesi Hast. 2001-2006 Dönemi Perinatal Mortalite H›z› ve Ölüm Nedenlerinin De¤erlendirilmesi .Türk Ne- onatoloji Derne¤i 2011; 23:52-65.
17. Crowley P. Prophylactic corticosteroids for preterm birth. Coc- hrane Database Syst Rev 2007;3: CD000065.
Walsh MC, Morris BH, Wrage LA, et al. Extremely low birthweight neonates with protracted ventilation: mortality and 18-month ne- urodevelopmental outcomes. J Pediatr.2005;146 (6):798– 804.
18. de Kleine MJ, den Ouden AL, Kollée LA, Ilsen A, van Wasse- naer AG, Brand R, Verloove-Vanhorick SP. Lower mortality but hig- her neonatal morbidity over a decade in very preterm infants. Pa- ediatr Perinat Epidemiol. 2007 Jan;21(1):15-25.
19. Wheeler K, Klingenberg C, McCallion N, Morley CJ, Davis PG.
Volume-targeted versus pressure-limited ventilation in the neona- te. Cochrane Database Syst Rev. 2010 Nov 10;(11):CD003666 20. Guven S, Bozdag S, Saner H, Cetinkaya M, Yazar AS, Ergu- ven M. Early neonatal outcomes of volume guaranteed ventilation in preterm infants with respiratory distress syndrome. The Journal of Maternal-Fetal & Neonatal Medicine (yay›nda ID:733778).
21. Yalaz M, Arslano¤lu S, Erakgün ET, Yurtsever SN, Akisu M, Ak- k›n C, Mentefl J, Kültürsay N.Prematüre Retinopatisi Risk Faktör- leri Ve Koruyucu Önlemler.T Klin Pediatri 2003;12:1-8.
22. Il›kkan-Yard›mc› D, Vural M, Karaçorlu M, Il›kkan B, Perk Y, ‹l- ker Ö. Prematüre bebeklerde retinopati taramas›: Cerrahpafla T›p Fakültesi verileri Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Dergisi 2001; 44:
122-127.
23. Özkan H, Çetinkaya M, Köksal N. Özboyac› E, Özboyac› A, Ya- z›c› fi. Nekrotizan Enterokolitli Prematüre Bebeklerin De¤erlendiril- mesi. Güncel Pediatri. 2010;8(2):56-62.
Çetinkaya M, Köksal N. Nekrotizan Enterokolit. Güncel Pediatri 2004;2:146-51
