MALİ MEVZUAT SİRKÜLERİ
İst. 1 Mart 2004 SİRKÜLER NO : 2004/ 34
KONU : Geçiş Dönemi (31.12.2003) Bilançosunda Enflasyon Düzeltmesine (Enflasyon Muhasebesine) İlişkin 328 Sıra Nolu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği Hk.
Bilindiği üzere ülkemizde 30 yıla yakın süredir yüksek enflasyon hüküm sürmektedir.
Yüksek enflasyonun reel olmayan (fiktif) karlar üzerinden vergi alınmasına sebep olması nedeniyle de yıllardır mükelleflerce enflasyon muhasebesi (vergi matrahı/mali kar olarak enflasyondan arındırılmış karın dikkate alınması) talebi gündeme getirilmiştir. Ancak bu taleplere karşın Maliye İdaresi ve İktidarlar bu talebe tam olarak olumlu cevap vermemiş ve bunun yerine bazı bilanço kalemleri ile ilgili olarak enflasyon düzeltmesine yönelik kısmi düzenlemeler (yeniden değerleme, maliyet artış fonu, asgari sabit süreli amortisman, finansman gider kısıtlaması v.b. uygulamalar) gerçekleştirilmiştir.
Enflasyonun uzun yıllar sonra istikrarlı bir şekilde düşmeye başladığı son dönemde ise enflasyon muhasebesi uygulaması somut olarak meclise gelmiş ve konu ile ilgili “5024 Sayılı Vergi Usul Kanunu, Gelir Vergisi Kanunu ve Kurumlar Vergisi Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun” 17.12.2003 tarihinde T.B.M.M.’nde kabul edildikten sonra 30 Aralık 2003 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
Esas itibariyle 1 Ocak 2004 tarihinde yürürlüğe girmesi öngörülen 5024 sayılı Kanunla 2004 takvim yılından başlamak üzere vergilendirmeye esas mali tabloların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması öngörülürken, bu uygulamanın olmadığı eski dönemlerde uygulamada olan kısmi düzenlemeler ise yürürlükten kaldırılmıştır.
5024 Sayılı Kanunla bu konuda yapılan düzenlemeler 2004/1 Sayılı Sirkülerimizde açıklanmıştır.
Bahse konu sirkülerimizde de açıklandığı üzere enflasyon düzeltmesi belli koşulların gerçekleşmesi (son üç yıl/36 aylık kümüle enflasyon %100’ü ve son yıl/12 aylık enflasyonun
%10’u aşması) durumunda uygulanmak üzere sürekli bir düzenleme olarak öngörülmüş olup, bu düzenleme Vergi Usul Kanununun yeniden düzenlenen mükerrer 298. maddesi ile yapılmıştır. Bu madde ile yapılan düzenleme 1.1.2004 tarihinden itibaren koşulların gerçekleştiği her dönemde (yılda) uygulanacaktır.
Enflasyon Düzeltmesine Geçiş Nedeniyle Başlangıç (31.12.2003 Tarihli) Bilançolarla İlgili Enflasyon Düzeltmesi Uygulaması
Vergisel yönden enflasyon düzeltmesi 2004 takvim yılında başlayacak olmakla birlikte, enflasyon düzeltmesinin ilgili kalemlerin ilk değerleri baz alınmak suretiyle kümülatif esasta yapılacak olması nedeniyle, açılış (bir önceki dönem kapanış) bilançolarının da enflasyon düzeltmesine tabi tutulması gereği bulunmaktadır.
Bu itibarla açılış (bir önceki dönem kapanış) bilançolarının enflasyon düzeltmesine tabi tutulması ve oluşacak farkların vergisel yönden ne şekilde dikkate alınacağına ilişkin hususlar 5024 sayılı Kanunla Vergi Usul Kanununa eklenen Geçici 25. madde ile aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir.
GEÇİCİ MADDE 25.- 31.12.2003 tarihli bilançoda yer alan parasal olmayan kıymetler aşağıdaki hükümlere göre, bu maddede hüküm bulunmayan hallerde ise Vergi Usul Kanununun bu Kanunla değişik mükerrer 298 inci maddesinde yer alan hükümlere göre düzeltilir:
a) Düzeltme işlemi, Türkiye geneli için hesaplanan toptan eşya fiyatları genel endeksi göz önünde bulundurularak Maliye Bakanlığınca belirlenen düzeltme katsayıları kullanılarak yapılır. Düzeltme işlemi 1970 yılından itibaren uygulanır. Bu yıldan önce aktif ve pasife giren kalemler 1970 yılında girmiş kabul edilir.
b) Maddi duran varlıklar maliyet bedeli, mali duran varlıklar ise alış bedeli üzerinden düzeltmeye tabi tutulur.
c) Maddi duran varlıklar, mali duran varlıklar ve özel tükenmeye tabi varlıklar ile stokların maliyet veya alış bedelleri içinde yer alan ve tevsik edilebilen reel olmayan finansman maliyeti, ilgili varlığın maliyet veya alış bedelinden düşülür. Mükelleflerin reel olmayan finansman maliyetini tevsik edememeleri halinde:
1) Son beş hesap dönemi içinde aktife giren kıymetlerin maliyet bedeline dahil edilen finansman giderlerinin reel olmayan kısımları; toplam finansman maliyetlerine, ilgili döneme ait TEFE artış oranının dönem ortalama ticari kredi faiz oranına bölünmesi sonucunda belirlenen oranlar uygulanmak suretiyle bulunan tutar, maliyet ve alış bedelinden düşülür.
2) Söz konusu beş hesap döneminden önce aktife giren kıymetlerin maliyet bedeline dahil edilen finansman giderleri maliyet veya alış bedellerinden düşülmez.
d) Birikmiş amortismanlar, ait oldukları kıymetin bilanço tarihindeki değerinde düzeltme sonrasında ortaya çıkan artış oranı dikkate alınarak düzeltilir.
e) Öz sermaye kalemlerinin düzeltilmesinde, 1.1.2004 tarihinden önce ayrılan yeniden değerleme değer artış fonu gibi fonlar öz sermayeden düşülür.
Bu ve benzeri fonların sermayeye ilavesi nedeniyle oluşan sermaye artışları sermaye artışı olarak dikkate alınmaz ve enflasyon düzeltmesine tabi tutulmaz.
f) 2003 yılı hesap dönemine ait beyannamede yer alan indirilemeyen geçmiş yıl mali zararları ile cari dönem mali zararları matrahın tespitinde mukayyet değerleri ile dikkate alınır.
g) 31.12.2003 tarihli bilançonun düzeltilmiş aktif toplamından düzeltilmiş sermaye, düzeltilmiş hisse senetleri ihraç primleri ve düzeltilmiş hisse senedi iptal karları ile borç toplamının çıkarılması sonucu bulunan fark, geçmiş yıllar kar/zararı hesabında gösterilir. Bu şekilde tespit edilen geçmiş yıl karı vergiye tabi tutulmaz, geçmiş yıl zararı ise zarar olarak kabul edilmez.
Pasif kalemlere ait enflasyon fark hesapları, herhangi bir suretle başka bir hesaba nakledildiği veya işletmeden çekildiği takdirde, bu işlemlerin yapıldığı dönemlerin kazancı ile ilişkilendirilmeksizin, bu dönemde vergiye tabi tutulur. Ancak öz sermaye kalemlerine ait enflasyon fark hesapları kurumlar vergisi mükelleflerince sermayeye ilave edilebilir, bu işlem kar dağıtımı sayılmaz.
h) Sermaye Piyasası Kurulu ve Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunun yüksek enflasyon döneminde mali tabloların düzeltilmesine ilişkin düzenlemelerine göre 31.12.2003 tarihli bilançolarını düzeltmek zorunda olan mükellefler, söz konusu bilançolarını bu madde uyarınca yeniden düzeltmeyebilirler.
ı) Yıllara sari inşaat ve onarma işlerine ait maliyet ve istihkak tutarları ile ilgili olarak 31.12.2003 tarihinde oluşan düzeltme farkları işin bitiminde kar/zarar tutarının tespitinde dikkate alınmaz.
j) 2004 yılı hesap döneminden itibaren ilk defa bilanço esasına geçen mükellefler bu maddede yer alan esaslara göre düzeltme yaparlar.
k) Kendisine özel hesap dönemi tayin edilen mükelleflerde; 31.12.2003 tarihli bilanço, 2004 yılı içinde biten hesap dönemi sonundaki bilançoyu, 2003 yılı hesap dönemi, 2004 yılı içerisinde biten hesap dönemini, 1.1.2004 tarihi 2004 yılı içinde başlayan hesap döneminin başındaki tarihi ifade eder.
Geçiş dönemi (31.12.2003) bilançolarına bahse konu Geçici 25. madde uyarınca yapılacak düzeltme işlemleri ile ilgili hususlar Maliye Bakanlığı’nca 28 Şubat 2004 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 328 Sıra Nolu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile açıklanmıştır.
328 Seri Nolu V.U.K. Tebliği konu ile ilgili ayrıntılı açıklamaları içermekte olup, aynen Sirkülerimize eklenmiştir.
Vergi Usul Kanununun mükerrer 298. maddesine göre 2004 yılından itibaren koşulların gerçekleşmesi halinde uygulanacak dönemsel enflasyon düzeltmesi ile ilgili diğer hususların ise ayrı bir Tebliğle açıklanması beklenmektedir. (Mevcut enflasyon verileri ve beklentilere göre 2004 yılının ilk (1, 2 ve 3.) geçici vergi dönemlerinde hatta belki de son geçici vergi dönemi ve yıl sonunda da enflasyon düzeltmesi uygulaması için aranan koşulların gerçekleşmemesi, dolayısıyla da enflasyon düzeltmesinin uygulanmaması ihtimal dahilindedir.)
Saygılarımızla
EK: 328 Sıra Nolu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği
Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği (Sıra No: 328) Maliye Bakanlığından:
(Resmi Gazete Tarihi: 28.02.2004, Sayı:25387)
Konu
Ülkemizde uzun yıllardır süren yüksek enflasyon, çok çeşitli tahribatlarının yanında, mali tabloları da bozmuş ve mali tabloların gerçek durumu yansıtmaktan uzaklaşmasına yol açmıştır.
Enflasyona karşı alınan tedbirler ile sorunun kökten çözülmesi hedeflenmiş ve bu konuda çok ciddi mesafeler kat edilmiş ise de vergilemenin enflasyonun etkisinden arındırılarak gerçekleştirilebilmesi ihtiyacı, varlığını halihazırda da devam ettiren bir olgudur.
Vergi Usul Kanununda değişiklik yapan, 5024 sayılı Kanunun(1) amacı da mali tabloların enflasyonun etkisinden arındırılması ve böylece vergileme üzerindeki enflasyondan kaynaklanan olumsuzlukların giderilmesidir.
Enflasyon düzeltme işlemi ile ilgili olarak 5024 sayılı Kanun ikili bir yaklaşım getirmiş ve 31/12/2003 tarihli mali tabloların düzeltilmesiyle ilgili farklı düzenlemeler ihtiva etmiştir.
Süreklilik arz eden ve düzeltme işlemine ilişkin ana esasların belirlendiği hükümler Vergi Usul Kanununun mükerrer 298 inci maddesinde; 31/12/2003 tarihli mali tabloların düzeltilmesine ilişkin hükümler ise geçici 25 inci maddesinde yer almaktadır. Bu tebliğin konusunu da Vergi Usul Kanununun geçici 25 inci maddesine göre yapılacak düzeltme işlemi oluşturmaktadır.
I. Düzeltme Sırasında Göz Önünde Bulundurulacak Temel İlkeler
Enflasyon düzeltmesi yapılırken, tebliğin ilerleyen bölümlerinde yer alan esaslarla birlikte aşağıdaki ilkeler de göz önünde bulundurulacaktır.
. Tebliğ ekinde yer alan parasal ve parasal olmayan kıymetlerin gösterilmiş olduğu listeler, işletmelerde para olarak yalnızca Türk Lirasının kullanıldığı prensibine dayanılarak hazırlanmıştır.
. Mükellefler yabancı para üzerinden yapmış oldukları işlemlerini Vergi Usul Kanununun mevcut hükümleri doğrultusunda değerlemeye devam edecekler, bunlar için ayrıca düzeltme yapmayacaklardır. Bu tebliğ uygulamasında yabancı paralar ile yabancı para cinsinden ifade edilen (alacak ve borç senetleri gibi) kıymetler parasal kıymet olarak addedilecektir.
. İktisadi işletmeye dahil (karşılıklar gibi) bir takım iktisadi kıymetler asli bir kıymet mahiyeti taşımamakta ve belli bir iktisadi kıymete bağlı olarak hesaben mali tabloda kendilerine yer bulmaktadırlar. Bu tür kıymetler bağlı oldukları iktisadi kıymete göre parasal ya da parasal olmayan ayrımına tabi tutulacaktır.
--- (1) 30/12/2003 tarih ve 25332 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
Düzeltme işlemine tabi olacak karşılıklar da Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre ayrılması mümkün olan karşılıklardır.
. Hisse senetleri esas itibarıyla parasal olmayan bir iktisadi kıymettir ve düzeltme katsayısı ile çarpılmak suretiyle düzeltme işlemi gerçekleştirilecektir. Ancak, işletmenin aktifinde yer alan bir hisse senedinin borsada işlem görüyor olması durumunda, düzeltme işlemi düzeltme katsayısı kullanılarak yapılmayacak, değerleme günü itibarıyla hisse senedinin borsa rayici dikkate alınacaktır.
. İktisadi işletmeye dahil olup düzeltme işlemine konu olan parasal olmayan kıymetlerin, işletme ile aidiyeti, düzeltmeye esas tarih ve bedellerinin tevsiki zorunludur.
II. Enflasyon Düzeltmesinin Mahiyeti II.1. Enflasyon Düzeltmesinin Anlamı
Genel anlamda enflasyon düzeltmesi, paranın satın alma gücündeki değişmeler nedeniyle gerçek durumu ifade edemeyen mali tabloların, gerçek durumu ifade eder hale gelmelerini sağlamak üzere düzeltme işlemine tabi tutulmasıdır.
Vergi Usul Kanununun 5024 sayılı Kanunla değişik mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrasında enflasyon düzeltmesi, "mali tablonun ait olduğu tarihteki satın alma gücü cinsinden hesaplanması" şeklinde tanımlanmıştır. Buna göre enflasyon düzeltmesi, mali tablolarda yer alan kıymetlerin Türk Lirası değerlerinin tablonun ait olduğu tarihteki değerine yükseltilmesinden ibaret bir işlemdir. Düzeltme, parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarlarının düzeltme katsayıları ile çarpılması suretiyle gerçekleştirilecektir.
Tanımdan da anlaşılacağı üzere enflasyon düzeltmesinin amacı, mali tablonun ait olduğu tarihteki satın alma gücü cinsinden hesaplanmasıdır. Bunu gerçekleştirmek için mükellefler aşağıdaki hususları sırasıyla yerine getireceklerdir.
. Mali tabloda yer alan kıymetlerden hangilerinin parasal olmayan kıymet olduğu tespit edilecektir.
. Tespit edilmiş parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarları bulunacaktır.
. Bulunan bu tutarlar ait oldukları düzeltme katsayılarıyla çarpılacaktır.
. Parasal olmayan kıymetler düzeltilmiş değerleriyle, parasal kıymetler ise düzeltmeye tabi tutulmaksızın mali tabloda gösterilecektir.
II.2. 5024 Sayılı Kanunla Getirilen Geçiş Sistemi
Daha önce de değinildiği üzere, düzeltme işlemi ile ilgili olarak Vergi Usul Kanununda değişiklik yapan 5024 sayılı Kanun ikili bir uygulama getirmiş ve 31/12/2003 tarihli mali tabloların düzeltilmesiyle ilgili ayrı düzenlemeler ihtiva etmiştir.
Enflasyon düzeltmesine ilişkin ana esaslar Vergi Usul Kanununun mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrasında yer almaktadır:
. Mükellefler fiyat endeksindeki artışın, içinde bulunulan dönem dahil son üç hesap döneminde
%100'den ve içinde bulunulan hesap döneminde %10'dan fazla olması halinde mali tablolarını enflasyon düzeltmesine tabi tutacaklardır. Bakanlar Kurulunca bu oranların değiştirilmesi halinde yeni oranlar dikkate alınacaktır.
. Mükellefler, geçici vergi dönemlerinin sonu itibarıyla mali tabloları düzenlemek ve enflasyon düzeltmesi yapmak zorundadırlar. Geçici vergi dönemlerinde yukarıda belirtilen oranların tespitinde, son üç hesap dönemi yerine üçer aylık dönemlerin son ayı dahil önceki otuz altı ay ve içinde bulunulan hesap dönemi yerine son on iki ay dikkate alınacaktır.
. Bir hesap dönemi içindeki geçici vergi dönemlerinin herhangi birinde düzeltme yapılması halinde takip eden geçici vergi dönemlerinde ve içinde bulunulan hesap dönemi sonunda da düzeltme yapılacaktır.
Ancak mükerrer 298 inci maddenin 5024 sayılı Kanunla değişik söz konusu hükümleri 1/1/2004 tarihinden sonrasına ait mali tablolar için hüküm ifade edecektir. Çünkü, 5024 sayılı Kanunla Vergi Usul Kanununa eklenen geçici 25 inci maddede, 31/12/2003 tarihli bilançoya ilişkin enflasyon düzeltmesinin bu madde hükümlerine göre gerçekleştirileceği belirtilmiştir.
Buna göre,
. 31/12/2003 tarihli mali tablolar, 5024 sayılı Kanun hükümleri göz önünde bulundurulmaksızın önceki hükümlere göre düzenlenecektir.
. 31/12/2003 tarihli mali tablolardan sadece bilanço için geçerli olmak üzere enflasyon düzeltmesi yapılacak ve 2003 yılına ait vergi matrahı, düzeltme öncesi mali tablolara göre tespit edilen karlar üzerinden hesaplanacaktır.
. 2003 yılı hesap dönemi sonunda düzenlenen bilançolar her halükarda enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır.
Sonuç olarak, mükellefler 31/12/2003 tarihli bilançolarını Vergi Usul Kanununa 5024 sayılı Kanunla eklenen geçici 25 inci madde hükümleri doğrultusunda düzelteceklerdir. Daha sonraki dönemlere ait mali tablo düzeltme işlemleri ise Vergi Usul Kanununun mükerrer 298 inci maddesindeki hükümlere göre yapılacaktır.
III. Düzeltme İşlemine Tabi Tutulacak Mali Tablolar
III.1. Hesap Dönemi Takvim Yılı Olanlar
5024 sayılı Kanunla Vergi Usul Kanununa eklenen geçici 25 inci madde 2003 yılı hesap dönemi sonunda düzenlenen mali tablolardan sadece bilançonun düzeltilmesini öngörmüştür.
Düzeltilecek mali tablo yani bilanço, 31/12/2003 tarihli dönem sonu bilançosudur.
Örnek
Kurumlar Vergisi mükellefiyeti bulunan, hesap dönemi takvim yılı olan ve bilanço esasına göre defter tutan (A) Anonim Şirketi, 1/1/1975 tarihinden bu yana Kayseri'de bulunan fabrikasında pamuklu dokuma işiyle iştigal etmektedir. Şirket her hesap dönemi sonunda aşağıda yer alan mali tabloları düzenlemektedir.
1. Bilanço 2. Gelir tablosu 3. Nakit akım tablosu 4. Kar dağıtım tablosu
Buna göre şirketin 31/12/2003 tarihi itibarıyla düzenlediği mali tablolarda yukarıda sayılanlardan ibaret olacaktır.
5024 sayılı Kanunla Vergi Usul Kanununa eklenen geçici 25 inci maddeye göre anılan şirket, 31/12/2003 tarihi itibarıyla düzenlemiş olduğu söz konusu mali tablolardan sadece bilançosunu düzeltecektir.
III.2. Özel Hesap Dönemine Sahip Olanlar
Kendisine özel hesap dönemi tayin edilen mükellefler de geçiş aşamasında sadece bilançolarını düzelteceklerdir.
Vergi Usul Kanununun geçici 25 inci maddesinin (k) bendine göre, kendisine özel hesap dönemi tayin edilen mükelleflerde;
. 31/12/2003 tarihli bilanço, 2004 yılı içinde biten hesap dönemi sonundaki bilançoyu, . 2003 yılı hesap dönemi, 2004 yılı içinde biten hesap dönemini,
. 1/1/2004 tarihi 2004 yılı içinde başlayan hesap döneminin başındaki tarihi ifade etmektedir(2).
Buna göre kendisine özel hesap dönemi tayin edilen mükellefler için geçici 25 inci maddeye göre düzeltilecek mali tablo 2004 yılı içinde biten hesap dönemi sonundaki bilanço olacaktır.
Örnek
Bilanço esasına göre defter tutan (B) işletmesinin hesap dönemi takvim yılı olmayıp 1 Haziran'da başlamakta ve 31 Mayıs'ta sona ermektedir. Buna göre (B) işletmesi, Vergi Usul Kanununun geçici 25 inci maddesine göre yapması gereken düzeltme işlemini 31/5/2004 tarihli dönem sonu bilançosu üzerinde yapacaktır.
---
(2) Özel hesap dönemi tayin edilen mükellefler, tebliğin ilerleyen bölümlerinde, bu bölümdeki tarih ve açıklamaları dikkate alacaklardır.
IV. Enflasyon Düzeltmesi Yapacak Olanlar
IV.1. Bilanço Esasına Göre Defter Tutan Gelir veya Kurumlar Vergisi Mükellefleri
31/12/2003 tarihindeki bilanço üzerinde enflasyon düzeltmesi, kazançlarını bilanço esasına göre tespit eden gelir veya kurumlar vergisi mükellefleri tarafından yapılacaktır. Yani bir işletmenin Vergi Usul Kanununun geçici 25 inci maddesine göre enflasyon düzeltmesi yapması için iki şart öngörülmüştür:
1. Gelir veya kurumlar vergisi mükellefi olmak 2. Bilanço esasına göre defter tutmak
Bu iki şartın birlikte gerçekleşmesi durumunda, 31/12/2003 tarihindeki bilanço üzerinde Vergi Usul Kanununun geçici 25 inci maddesine ve bu tebliğe göre enflasyon düzeltmesi yapmak, anılan mükellefler için zorunluluktur.
Örnek
(C) işletmesinin ortakları bir baba ve bir oğuldan oluşmakta ve işletme adi ortaklık statüsünde faaliyet göstermektedir. Şirketin iştigal konusu perakende nalburiye malzemeleri alım-satımıdır.
Baba ve oğulun ayrı ayrı gelir vergisi mükellefiyetleri olup, işletmede bilanço esasına göre defter tutulmaktadır.
Bu işletme, her iki şartı da gerçekleştirdiği için 31/12/2003 tarihli bilançosunu Vergi Usul Kanununun geçici 25 inci maddesi hükümleri doğrultusunda düzeltme işlemine tabi tutacaktır.
IV.2. Sermaye Piyasası Kurulu ile Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunun Düzenlemelerine Tabi Olan İşletmeler
Sermaye Piyasası Kurulu ile Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunun yüksek enflasyon dönemlerinde mali tabloların düzeltilmesine ilişkin düzenlemelerine göre bilançolarını düzeltmek zorunda olan mükellefler 31/12/2003 tarihi itibarıyla, anılan idarelerce yapılan düzenlemelere uygun bir biçimde düzeltilmiş olan bilançolarını Vergi Usul Kanununun geçici 25 inci maddesine göre yeniden düzeltmek zorunda değillerdir. Ancak, düzeltme sonrası 31.12.2003 tarihli bilançoda görünen birikmiş amortismanların, Vergi Usul Kanununda yer alan amortisman ayırma sürelerine göre bulunan değerler üzerinden bilançoda yer almış olması gerekmektedir.
Anılan idarelerin mali tabloların konsolidasyonu hakkındaki düzenlemelerine göre mali tablolarını enflasyon düzeltmesine tabi tutmuş olan bağlı ortaklık ve iştirakler, 31/12/2003 tarihli bilançolarını Vergi Usul Kanununun geçici 25 inci maddesine ve bu tebliğe göre enflasyon düzeltmesine tabi tutmak zorundadırlar.
IV.3. Bilanço Esasına Göre Defter Tutmayan Gelir veya Kurumlar Vergisi Mükellefleri
Bilanço esasına göre defter tutmayan gelir veya kurumlar vergisi mükellefleri bu tebliğe göre enflasyon düzeltmesi yapamayacaklardır.
Ancak Vergi Usul Kanununun geçici 25 inci maddesinin yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla faal olup, 2004 yılı hesap döneminden itibaren ilk defa bilanço esasına geçen mükellefler ilk düzeltme
işlemlerini bilanço esasına geçtikleri tarih itibarıyla ve Vergi Usul Kanununun geçici 25 inci maddesinde yer alan esaslara göre; daha sonraki düzeltme işlemlerini de mükerrer 298 inci maddesine göre yapacaklardır.
V. Parasal ve Parasal Olmayan Kıymetler
Satın alma gücü ile ulusal para birimindeki değişmeler arasındaki ilişki göz önünde bulundurulduğunda, mali tablolarda yer alan kıymetler iki gruba ayrılırlar:
1. Ulusal para değerindeki değişmeler karşısında nominal değerleri aynı kalan ancak satın alma güçleri fiyat hareketlerine göre ters yönde değişen kıymetler,
2. Ulusal para değerindeki değişmelere rağmen satın alma güçleri değişmeyen kıymetler.
Bunlardan birincisine parasal, ikincisine ise parasal olmayan kıymetler denilir.
Bu durum bilanço açısından aşağıdaki gibi şematize edilebilir.
Aktif BİLANÇO Pasif ---+--- Parasal Varlıklar |Parasal Kaynaklar
Parasal Olmayan Varlıklar |Parasal Olmayan Kaynaklar
Parasal kıymetlerin (parasal varlıklar ve parasal kaynakların) enflasyon düzeltmesine tabi tutulmasına gerek yoktur. Zira mali tabloda görünen parasal kıymete ait değer, mali tablo tarihi itibarıyla o kıymetin satın alma gücünü de göstermektedir. Ancak mali tablonun enflasyonun etkilerinden arındırılması için, parasal olmayan kıymetlerin (parasal olmayan varlıklar ve parasal olmayan kaynakların) enflasyon düzeltmesine tabi tutulması gerekir. Mali tabloda görünen parasal olmayan kıymetlere ait değerler, mali tablo tarihi itibarıyla bu kıymetlerin satın alma gücünü gösteren değerler değildir, düzeltilmeleri icap eder.
Nevi itibarıyla iktisadi işletmelere dahil bulunan kıymetlerden parasal ve parasal olmayan kıymetler tebliğe ekli listelerde (EK: 1, EK: 2) gösterilmiştir. Söz konusu listelerde öz sermaye kalemlerine yer verilmemiştir. Aksine hüküm olmamak şartıyla bu tebliğ uygulamasında öz sermaye kalemleri "parasal olmayan kıymet" olarak addolunacaktır.
VI. Parasal Olmayan Kıymetlerin Enflasyon Düzeltmesinde Dikkate Alınacak Tutarları VI.1. Düzeltme İşleminde Vergi Usul Kanununda Yer Alan Değerleme Hükümlerine
Göre Tespit Edilen Tutarlar Esas Alınır
Parasal olmayan kıymetlerin düzeltme işleminde, Vergi Usul Kanununda yer alan değerleme hükümlerine göre tespit edilen tutarları esas alınacaktır.
31/12/2003 tarihli bilanço düzeltilirken parasal olmayan kıymetlerin, Vergi Usul Kanununun değerleme hükümlerine göre olması gereken değerleri üzerinden bilançoda yer almış olmalarına dikkat edilmelidir.
Ancak burada göz önünde bulundurulması gereken nokta, parasal olmayan kıymetlerin düzeltmeye esas tutarlarının 31/12/2003 tarihli bilançoda yer alan tutarları olmayabileceğidir.
Düzeltmeye esas tutar, parasal olmayan kıymetin düzeltmeye esas tarih itibarıyla sahip olduğu değerdir.
Örnek
2000 yılının Mart ayında 2 milyar TL.na alınmış olan ve takip eden yıllarda yeniden değerlemeye ve amortismana tabi tutulmuş bir makinenin 31/12/2003 tarihi itibarıyla bilançoda görünen değeri doğal olarak 2 milyar TL. olmayacaktır. Sözkonusu makinenin 31.12.2003 tarihindeki düzeltilmiş değeri, düzeltmeye esas tarih itibarıyla sahip olduğu değerine düzeltme katsayısı uygulanmak suretiyle aşağıdaki şekilde tespit edilecektir;(3)
Düzeltilmiş değer = Maliyet Bedeli x Düzeltme Katsayısı = 2,000,000,000 x 3,28561
= 6,571,220,000.- TL.dir.
VI.2. Vergi Usul Kanununun Değerleme Hükümlerine Göre Bulunan Tutarlardan Düşülecek Değerler
Parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarları belirlenirken bir kısım değerler, parasal olmayan kıymetlerin Vergi Usul Kanununun değerleme hükümlerine göre bulunan tutarlarından düşülecek ve bu işlemden sonra bulunan miktarlar düzeltmeye esas alınacaktır. Düzeltmeye esas alınacak tutara ulaşılırken düşülmesi gereken bu değerler aşağıda gösterilmiştir.
VI.2.1. Reel Olmayan Finansman Maliyetleri
VI.2.1.1. Reel olmayan Finansman Maliyetinin Mahiyeti
Vergi Usul Kanununa 5024 sayılı Kanunla eklenen geçici 25 inci maddeye göre 31.12.2003 tarihli bilanço üzerinde yapılacak düzeltme işleminde; tevsik edilmek şartıyla, mali tabloda yer alan bazı parasal olmayan varlıkların içerisinde bulunan reel olmayan finansman maliyetlerinin, ilgili varlığın maliyet veya alış bedelinden düşülmesi sonucu bulunacak tutar düzeltmeye esas alınacaktır.
Reel olmayan finansman maliyeti (ROFM); her türlü borçlanmada, borç tutarlarına borcun kullanıldığı döneme ait TEFE artış oranının uygulanması suretiyle bulunan tutarı ifade etmektedir. Yabancı para üzerinden borçlanmalarda borcun kullanıldığı döneme ait TEFE artış oranı, borcun kapatıldığı hesap dönemi sonundaki Türk Lirası karşılıklarına uygulanacaktır.
---
(3) 2000 yılının Mart ayı için düzeltme katsayısı 3,28561 olup, maliyete eklenmiş reel olmayan finansman maliyeti bulunmadığı varsayılmıştır.
Örnek
Kurumlar vergisi mükellefi olan, bilanço esasına göre defter tutan ve hesap dönemi takvim yılı olan (D) işletmesi, 15 Şubat 2003 tarihinde 30 milyar TL. banka kredisi kullanarak, işletme faaliyetlerinde kullanmak üzere bir taşıt satın almıştır. Altı ay sonra kredi kapatılmış ve 5 milyar TL. faiz ödenmiştir. Ödenen faiz 163 sıra numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği(4) uyarınca söz konusu taşıtın maliyet bedeline ilave edilmiştir.
Buna göre 31/12/2003 tarihli dönem sonu bilançosunda taşıtın maliyet bedeli 35 milyar TL.
olarak görünecektir. Söz konusu taşıtın düzeltmeye esas tutarı da 35 milyar TL. olacak, ancak taşıtın maliyet bedeli içerisinde yer alan reel olmayan finansman maliyeti düşüldükten sonra kalan kısım düzeltmeye tabi tutulacaktır.
Borcun kullanıldığı döneme ait TEFE artış oranı %1,6 olarak hesaplanmıştır.(5) Buna göre maliyet bedeli içerisinde yer alan reel olmayan finansman maliyeti aşağıdaki şekilde bulunacaktır.
Borcun Kapatıldığı Aya Ait TEFE- Borcun Alındığı Aya Ait TEFE ROFM = Borç Tutarı X --- Borcun Alındığı Aya Ait TEFE
ROFM= 30,000,000,000 x 0,016 ROFM= 480,000,000.- TL.
Söz konusu 480 milyon TL., taşıtın 31/12/2003 tarihli bilançoda görünen değerinden düşülecek ve taşıtın enflasyon düzeltmesine esas tutulacak nihai tutarı bulunacaktır:
Enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutar = 35,000,000,000-480,000,000 = 34,520,000,000.- TL.dır.
VI.2.1.2. Reel Olmayan Finansman Maliyeti İhtiva Edebilen İktisadi Kıymetler
Maliyet veya alış bedellerine intikal ettirilmiş ve düzeltmeye esas tutara ulaşılırken düşülecek reel olmayan finansman maliyeti ihtiva edebilecek parasal olmayan varlıklar aşağıda gösterilmiştir.
1. Stoklar
2. Maddi duran varlıklar 3. Mali duran varlıklar
4. Özel tükenmeye tabi varlıklar
Maliyet veya alış bedelleri içerisinde reel olmayan finansman maliyeti ihtiva edebilen iktisadi işletmeye dahil kıymetlerin ayrıntılı dökümü tebliğe ekli listede (EK: 3) gösterilmiştir.
---
(4) 27/1/1985 tarih ve 18648 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
(5) Borcun alındığı Şubat 2003 ayına ait TEFE: 7055, 70 Borcun kapatıldığı Ağustos 2003 ayına ait TEFE: 7169,40
Borcun kullanıldığı döneme ait TEFE artış oranı: (7169,40-7055,70) / 7055,70=0,016
VI.2.2. Reel Olmayan Finansman Maliyetlerinin Tevsik Edilememesi Hali
Tebliğin (VI.2.1.2) bölümünde bahsi geçen kıymetlerin maliyet veya alış bedelleri içerisinde yer alan ancak tevsik edilemeyen reel olmayan finansman maliyetlerinin ilgili kıymetlerin değerinden düşülmesi ve düzeltmeye esas olacak tutarlarının bulunması aşağıdaki gibi olacaktır.
VI.2.2.1. Son Beş Hesap Dönemi İçinde Aktife Giren Kıymetler İçin
2003 yılı hesap dönemi dahil, son beş hesap dönemi içinde aktife giren kıymetlerin maliyet veya alış bedeline dahil edilen ancak tevsik edilemeyen finansman giderlerinin reel olmayan kısımları; toplam finansman maliyetlerine, ilgili döneme ait TEFE artış oranının dönem ortalama ticari kredi faiz oranına bölünmesi sonucunda belirlenen oranlar uygulanmak suretiyle bulunan tutarın, maliyet veya alış bedelinden düşülmesi suretiyle hesaplanacaktır.
Formül olarak ifade etmek gerekirse,
İlgili Hesap Dönemine Ait TEFE Artış Oranı ROFM = Top.Fin. Maliyeti X --- İlgili Hesap Dönemine Ait Ortalama Ticari Kredi Faiz Oranı
1/1/1970 tarihinden 31/12/2003 tarihine kadar gerçekleşen ortalama ticari kredi faiz oranları tebliğe ekli listede gösterilmiştir. (EK: 4)
Örnek
Gelir Vergisi mükellefi olan ve bilanço esasına göre defter tutan tacir bay (E) nin, 2003 yılı içinde banka kredisi kullanarak yapmış olduğu fabrika binasının 31/12/2003 tarihli bilançodaki değeri 120 milyar TL.dır. 2003 yılı içinde kapatılan söz konusu kredi için aynı yıl içinde 20 milyar TL. faiz ödenmiş olup, faiz gideri tevsik edilememektedir. Ödenen faizin tamamı 163 sıra numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği uyarınca 2003 yılı hesap dönemi sonunda söz konusu fabrika binasının maliyetine ilave edilmiştir.
Buna göre maliyete dahil edilen toplam finansman maliyeti 20 milyar TL: olup, "ilgili döneme ait TEFE artış oranının dönem ortalama ticari kredi faiz oranına bölünmesi suretiyle belirlenen"
oran aşağıdaki gibi hesaplanacaktır.
Oran = Finansman maliyetinin oluştuğu hesap dönemine ait TEFE artış Oranı(6)/Aynı döneme ait ortalama ticari kredi faiz oranı(7)
= 0,139/0,5035 = 0,276
Reel olmayan finansman maliyeti ise aşağıdaki şekilde bulunacaktır.(8) ROFM= Toplam Finansman Maliyeti x Oran
ROFM= 20,000,000,000 x 0,276 ROFM= 5,520,000,000.- TL.
Söz konusu 5,520,000,000.- TL., fabrika binasının 31/12/2003 tarihli bilançoda görünen bedelinden düşülür ve binanın enflasyon düzeltmesine esas tutarı bulunur.
Enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutar = 120,000,000,000 - 5,520,000,000 = 114,480,000,000.- TL.dır.
VI.2.2.2. Son Beş Hesap Döneminden Önce Aktife Giren Kıymetler İçin
Son beş hesap döneminden önce aktife giren ve maliyet veya alış bedeline dahil edilen, ancak tevsik edilemeyen finansman giderlerinin, son beş hesap döneminden önceki reel olmayan kısımları söz konusu iktisadi kıymetin maliyet veya alış bedelinden düşülemeyecektir.
VI.2.3. 1/1/2004 Tarihinden Önce Ayrılmış ve Sermayeye İlave Edilmiş Olan Yeniden Değerleme Değer Artış Fonu Gibi Fonlar
1/1/2004 tarihinden önce ayrılmış olan ve sermayeye ilave edilen yeniden değerleme değer artış fonu gibi fonların sermayeye ilavesi nedeniyle oluşan sermaye artışları, artış olarak dikkate alınmayacak ve bunlar enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacaktır.
Sermayenin, düzeltmeye esas tutarına ulaşılırken düşülmesi gereken (sermayeye ilave edilmiş olan) bu değerler aşağıda gösterilmiştir.
. İşletmenin aktifine kayıtlı maddi duran varlık kalemlerinin Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre yeniden değerlenmesinden oluşmuş değer artışları,
. İşletmenin iştirakleri ile bağlı ortakları bünyesinde Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre yapılan yeniden değerleme dolayısıyla oluşmuş değer artışları.
. Gelir Vergisi Kanununun 38 inci maddesine istinaden gayrimenkul, iştirak hisseleri ve amortismana tabi diğer iktisadi kıymetlerin satış kazancının maliyet bedelinin arttırılan kısmına tekabül eden kısımları
VII. Uygulanacak Düzeltme Katsayıları
Düzeltme işlemi, Türkiye geneli için hesaplanan toptan eşya fiyatları genel endeksi göz önünde bulundurularak Bakanlığımızca saptanmış olan ve tebliğ ekinde gösterilen düzeltme katsayıları kullanılarak yapılacaktır. (EK: 5)
Düzeltme işleminde esas alınacak "Düzeltmeye Esas Tarih" 1970 yılından itibaren başlayacaktır. Bu yıldan önce hesaplara giren kıymetler 1970 yılında girmiş kabul edilerek bu yılın Ocak ayına ilişkin düzeltme katsayısı ile düzeltilecektir.
---
(6) Finansman maliyetinin oluştuğu hesap dönemine (2003) ait TEFE: 7382,1 Finansman maliyetinin oluştuğu hesap döneminden bir önceki hesap dönemine ait TEFE: 6478,8 TEFE artış oranı: (7382,1 - 6478,8)/6478,8= 0,139 (7) Ocak 2003 için açıklanan yıllık ortalama ticari kredi faiz oranı %50,35'dir.
(8) Oranın (1) den büyük çıkması halinde, toplam finansman maliyetinin tamamının reel olduğu kabul edilecek ve oran (1) olarak uygulanacaktır.
Özel hesap dönemine sahip olanlarla 2004 yılından itibaren ilk defa bilanço esasına göre defter tutacak olan mükelleflerin ilk düzeltme işleminde kullanacakları (tebliğe ekli (5) sayılı listede yer almayan) düzeltme katsayıları aşağıdaki formüle göre bulunacaktır.
Mali Tablonun Ait Olduğu Aya İlişkin Fiyat Endeksi
Düzeltme Katsayısı = --- Düzeltmeye Esas Alınan Tarihi İçeren Aya İlişkin Fiyat Endeksi
VII. 1. Kullanılacak Düzeltme Katsayılarının Belirlenmesinde Esas Alınacak Tarihler Daha önce de belirtilmiş olduğu üzere, düzeltme işlemini yapmak için mükellefler bir kısım işlemleri adım adım gerçekleştirecektir. Bunlardan birisi de parasal olmayan kıymetlerin düzeltmeye esas tutarlarının ait oldukları düzeltme katsayıları ile çarpılmasıdır. Düzeltme işlemini yapabilmek için kullanılması zorunlu olan "Düzeltme Katsayısı"nı belirlemek amacıyla;
31/12/2003 tarihli bilançoda yer alan parasal olmayan kıymetler için esas alınacak "Düzeltmeye Esas Tarih" aşağıdaki esaslara göre belirlenecektir.(9)
a) Alış bedeli ile değerlenen menkul kıymetler ve mali duran varlıklar için: Satın Alma Tarihi
b) İlk madde ve malzeme, ticari mallar, yarı mamul ve mamul stokların maliyetine dahil edilen unsurlar, yıllara sari inşaat ve onarım işlerinde maliyeti oluşturan unsurlar, gelecek aylara ve yıllara ait giderler, maddi duran varlıklar ve bu varlıkları oluşturan unsurlar, maddi olmayan duran varlıklar ve bu varlıkları oluşturan unsurlar, özel tükenmeye tabi varlıklar ve bu varlıkları oluşturan unsurlar, yıllara sari inşaat ve onarım hakedişleri ile haklar ve şerefiyeler, özel fonlar (sabit kıymet yenileme fonu gibi), kar yedekleri için: Defterlere Kayıt Tarihi
(Bunlara mahsuben verilen veya alınan parasal olmayan avanslar, ödeme veya tahsil tarihinden mahsup tarihine kadar düzeltilir),
c) Parasal olmayan alınan depozito ve teminatlar ile avanslar, nakit olarak ödenmiş sermaye, hisse senetleri ihraç primleri, hisse senedi iptal karları için: Tahsil Tarihi
d) Parasal olmayan verilen depozito ve teminatlar ile avanslar için: Ödeme Tarihi e) Ayni sermaye olarak konulan kıymetler için: Mülkiyetin İntikal Ettiği Tarih
f) Kar yedekleri, geçmiş yıl karları ve net dönem karının sermayeye ilave edilmesi dolayısıyla artırılan sermaye için; Tescil Tarihi
g) Nakdi sermaye karşılığı alınan hisse senetleri için: Ödeme Tarihi
h) Ayni sermaye karşılığı alınan hisse senetleri için: Sermaye Olarak Konulan Kıymetlerin Mülkiyetinin İntikal Ettiği Tarih
---
(9) 31/12/2003 tarihinden öncesine rastlayan (Kurumlar Vergisi Kanununun 37 ve 38 inci maddeleri ile Gelir Vergisi Kanununun 81 inci maddesinde belirtilen ve mukayyet değerleriyle yapılan) devir işlemleri nedeniyle işletme aktifinde yer alan iktisadi kıymetlerin düzeltmeye esas tarihi olarak devir tarihi değil söz konusu kıymetlerin devir yoluyla ortadan kalkan işletmenin envanterine alındığı (bu tebliğin VII.1 numaralı kısmında ayrıntıları gösterilen) tarihler esas alınır.
ı) Temettü karşılığı alınan hisse senetleri için: İştirak Edilen Şirket Sermayesinin Tescil Tarihi i) Parasal olmayan karşılıklar için: Bağlı Oldukları İktisadi Kıymet İçin Belirlenen Tarihler.
VII.2. Borsada İşlem Gören Hisse Senetleri
Borsada işlem gören hisse senetleri, bilanço günündeki borsa rayici ile dikkate alınacak ve bunlar için ayrıca düzeltme yapılmayacaktır.
VII.3. Toplulaştırılmış Yöntemlere Göre Düzeltme Katsayıları
Enflasyon düzeltmesinde mükellefler toplulaştırılmış yöntemleri tercih ediyorlarsa Maliye Bakanlığınca belirlenen ve tebliğ ekinde (EK: 5) yer alan düzeltme katsayıları yerine, bu bölümde yer alan esaslara göre düzeltme işlemini gerçekleştireceklerdir.
Toplulaştırılmış yöntemler kullanılarak düzeltilebilecek parasal olmayan kıymetler, stoklarla sınırlıdır. Mükellefler stokların düzeltmeye esas tutarlarını, düzeltmede esas alınacak tarihlere bağlı kalmaksızın, dönem ortalama düzeltme katsayısı ile veya stok devir hızına göre bulunan düzeltme katsayısı ile çarpmak suretiyle düzeltme işlemini gerçekleştireceklerdir.
Vergi Usul Kanununun 5024 sayılı Kanunla değişik mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrasının (5) ve (8) numaralı bentlerinin verdiği yetkiye istinaden Bakanlığımızca iki tür toplulaştırılmış yöntem belirlenmiştir:
1. Basit ortalama yöntemi 2. Stok devir hızı yöntemi
Mükellefler belirtilen bu yöntemlerden herhangi birini seçebileceklerdir.
VII.3.1. Basit Ortalama Yöntemi
Bu yöntemde düzeltme katsayısı, mali tabloların ait olduğu aya ilişkin fiyat endeksinin, bu endeks ile bir önceki geçici vergi döneminin sonundaki fiyat endeksi toplamının ikiye bölünmesi sonucu bulunan endekse bölünmesiyle elde edilen katsayı olarak hesaplanır ve düzeltmeye esas tutar olarak 31/12/2003 tarihli bilançoda yer alan stoklara ait değerler esas alınır.
1/1/1970 - 31/12/2003 dönemine ait Toptan Eşya Fiyatları Endeksleri tebliğ ekinde gösterilmiştir. (EK: 6)
Örnek
Bilanço esasına göre defter tutan ve gelir vergisi mükellefi olan Bay (F) süper market işletmeciliği yapmaktadır. Bir hesap dönemi içinde çok çeşitli mal aktife girmekte ve çıkmaktadır.
31/12/2003 tarihli bilançoda stok olarak 10,250,000,000.- TL. görünmektedir. Stokların içinde reel olmayan finansman maliyeti yoktur. Söz konusu stokların ayrımı ve deftere kayıt tarihi konusunda sıhhatli bilgiler bulunmamaktadır.
Bay (F), 31/12/2003 tarihli dönem sonu bilançosunu düzeltirken bilançoda görünen stokların düzeltmeye esas tarihlerini ve tutarlarını tespit etmekte zorlanmış bu nedenle stoklarını toplulaştırılmış yöntemlerden basit ortalama yöntemini tercih etmek suretiyle düzeltmeye karar vermiştir.
Bu yönteme göre düzeltilmiş stok değerleri aşağıdaki şekilde bulunacaktır.
Dönem Ortalama Bilançonun ait olduğu aya ait fiyat endeksi(10) Düzeltme Katsayısı = ---
Bilançonun ait olduğu + Bilanço günü itibarıyla bir önceki aya ait fiyat endeksi geçici vergi döneminin sonundaki fiyat endeksi(11)
--- 2
Dönem Ortalama Düzeltme Katsayısı (A) = 7382,1/[(7382,1 + 7173,3)/2]= 1,01435 Düzeltmeye Esas tutar (B) = 10,250,000,000.- TL.
Düzeltilmiş Tutar (A x B) = 10,397,037,500.- TL.dır.
VII.3.2. Stok Devir Hızı Yöntemi
Toplulaştırılmış yöntemleri tercih eden tüm mükelleflerin stoklarını basit ortalama yöntemle düzeltmeleri halinde, özellikle stok devir hızı çok yüksek ya da çok düşük olan mükellefler için hata payı yüksek sonuçlar ortaya çıkabilecektir. Zira bu yöntemde tüm mükelleflerin bilançolarında görünen stokların bilanço günü itibarıyla bir önceki geçici vergi döneminin ortasında alındığı varsayılmakta ve düzeltme işlemi buna göre yapılmaktadır. Vergi Usul Kanununun 5024 sayılı Kanunla değişik mükerrer 298 inci maddesinin (A) fıkrasının (5) numaralı bendinin Bakanlığımıza verdiği yetkiye istinaden stokların düzeltilmesinde basit ortalama yönteminin yanı sıra stok devir hızı yöntemin de toplulaştırılmış yöntem olarak kullanılması uygun görülmüştür. Bu yöntemi uygulayan mükellefler; öncelikle stok devir hızını, sonrasında ortalama stokta kalma süresini hesaplayacaklar ve nihayetinde de 31/12/2003 tarihli bilançoda görünen stokların hangi aydan kaldığını bulacaklardır. Stokların hangi aydan kaldığı bulunduktan sonra yapılması gereken, düzeltmeye esas tarih itibarıyla düzeltme katsayısını bulmak ve bu katsayıyla 31/12/2003 tarihli bilançoda görünen stoklara ait tutarı çarpmaktır.
Örnek
Hesap dönemi takvim yılı olan, bilanço esasına göre defter tutan ve gelir vergisi mükellefi olan bay (G) süper market işletmeciliği yapmaktadır. Hesap dönemi içinde çok çeşitli mal aktife girmekte ve çıkmaktadır. Bay (G) 31/12/2003 tarihli dönem sonu bilançosunu düzeltirken bilançoda görünen stoklarını toplulaştırılmış yöntemlerden stok devir hızı yöntemini tercih etmek suretiyle düzeltmeye karar vermiştir.
Stoklara ilişkin veriler aşağıdaki gibidir.
* Birinci adım stok devir hızını bulmaktır.
---
(10) Bilançonun ait olduğu 2003 yılının Aralık ayına ait TEFE 7382,1'dir.
(11) 2003 yılının Eylül ayına ait TEFE 7173,3'dür.
Stok Devir Hızı = Dönem içinde satılan toplam mal maliyeti ---
(Dönem başı stok tutarı + Dönem sonu stok tutarı)/2 = 30,000,000,000/[(5,000,000,000 + 6,000,000,000)]/2 = 5,45
* İkinci adım ortalama stokta kalma süresini ve dolayısıyla stokların aktife hangi ayda girdiklerini bulmaktır.
Ortalama Stokta Kalma Süresi = Dönem gün sayısı --- Stok devir hızı = 365/5,45 = 67 gün
31 Aralık 2003 tarihi itibarıyla işletmenin aktifinde görünen stoklar, ortalama 67 gün öncesinden yani Ekim ayından kalan stoklardır. Bu durumda stoklar, 2003 yılının Ekim ayına ait düzeltme katsayısı ile enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır.
* Son adım 31/12/2003 tarihli bilançoda görünen stokların düzeltilmiş tutarlarını bulmaktır.
Ekim 2003 için düzeltme katsayısı 1,02339'dur.
Buna göre düzeltilmiş yıl sonu stok tutarı aşağıdaki şekilde hesaplanacaktır.
Düzeltilmiş Yıl Sonu Stokları = Düzeltmeye esas tutar x Düzeltme katsayısı = 6,000,000,000 x 1,02339
= 6,140,340,000.- TL.dır.
VIII. Birikmiş Amortismanların Düzeltilmesi
Tebliğ ekinde (EK: 2) yer alan listede de belirtildiği üzere amortismana tabi iktisadi kıymetler için ayrılmış olan birikmiş amortismanlar parasal olmayan kıymet mahiyetindedir ve enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaklardır. Ancak birikmiş amortismanlar için farklı bir düzeltme prosedürü öngörülmüştür.
Vergi Usul Kanununa 5024 sayılı Kanunla eklenen geçici 25 inci maddenin (d) bendinde, birikmiş amortismanların ait oldukları kıymetin bilanço tarihindeki değerinde düzeltme sonrasında ortaya çıkan artış oranı dikkate alınarak düzeltileceği belirtilmiştir.
Birikmiş amortismanların düzeltmeye esas tutarının tespitinde, Vergi Usul Kanununun 320 inci maddesinin son fıkrasına göre ayrılmış sayılan amortismanlar da fiilen ayrılmış kabul edilecektir.
Örnek
Hesap dönemi takvim yılı olan ve kurumlar vergisi mükellefiyeti bulunan (H) Limited Şirketi;
Şubat 1995'de 1 milyon TL. na satın aldığı, her yıl amortismana tabi tuttuğu ve yeniden değerleme yaptığı binası için 31/12/2003 tarihli bilançosunda görünen birikmiş amortismanları
aşağıdaki gibi düzeltecektir. (Amortisman oranının %2 olduğu ve normal amortisman usulünün kullanıldığı varsayılmıştır)
Söz konusu bina ile ilgili olarak 1995 - 2003 yılları için aşağıdaki gibi bir tablo düzenlemek mümkündür.
Yeniden Yeniden Cari Yıl
Değerleme Değerlenmiş Bina Amortisman Birikmiş Oranı(%) Maliyeti Gideri Amortisman 1995 0,0 1,000,000 20.000 20,000,0 1996 72,8 1,728,000 20.000 54,560,0 1997 80,4 3,117,312 20.000 118,426,2 1998 77,8 5,542,581 20.000 230,561,9 1999 52,1 8,430,265 20.000 370,684,6 2000 56,0 13,151,214 20.000 598,267,9 2001 53,2 20,147,660 20.000 936,546,5 2002 59,0 32,034,779 20.000 1,509,109,0 2003 28,5 41,164,691 20.000 1,959,205,0
Buna göre (H) Limited Şirketinin 31/12/2003 tarihli bilançosunda söz konusu binanın değeri 41,164,691.- TL., birikmiş amortismanı da 1,959,205.- TL. olarak görünecektir.
31/12/2003 tarihli bilançoda görünen birikmiş amortismanların düzeltilmesi, aşağıdaki adımların gerçekleştirilmesi yoluyla yapılacaktır.
(*) Birinci adım amortismana tabi tutulmuş olan binanın 31/12/2003 tarihli bilançoda görünen değerini düzeltmektir. Bu da sırasıyla aşağıdaki adımların gerçekleştirilmesi ile olur.
1. Düzeltmeye esas tarih vasıtasıyla düzeltme katsayısı bulunur.
Bina aktife Şubat 1995'de girdiğine göre (Şubat 1995'e ait) düzeltme katsayısı 46,42830'dur.
2. Düzeltme katsayısının uygulanacağı düzeltmeye esas tutar bulunur.
Söz konusu bina için düzeltmeye esas tutar 1 milyon TL.dır.
3. Binanın düzeltilmiş değeri bulunur.
Düzeltilmiş Bina Değeri= 46,42830 x 1,000,000= 46,428,300.- TL.
(*) İkinci adım binanın değerinde düzeltme sonrasında ortaya çıkan artış oranını bulmaktır.
Artış Tutarı= 46,428.300 - 41,164,691= 5,263,609.- TL.
Artış Oranı= (5,263,609/41,164,691=) %12,78671
(*) Son adım söz konusu artış oranını 31/12/2003 tarihli bilançoda görünen birikmiş amortisman tutarına uygulamak ve düzeltilmiş birikmiş amortisman tutarını bulmaktır.
Düzeltilmiş Birik. Amort. Tutarı= 1,959,205 x 1,12786= 2,209,709 TL.dır
IX. Yapılacak Muhasebe Kayıtları
Enflasyon düzeltmeleri, ilgili kıymetlere ait fark hesaplarına ve enflasyon düzeltme hesabına kaydedilecektir.
Enflasyon fark hesapları, parasal olmayan kıymetlerin düzeltme işlemi sonrası değeri ile düzeltme öncesi değeri arasındaki farklarının kaydedildiği tali hesaplardır ve enflasyon düzeltme hesabı ile karşılıklı olarak çalışırlar.
Enflasyon düzeltme hesabı ise parasal olmayan kıymetlerin düzeltilmesi sonucu oluşan farkların kaydedildiği hesabı ifade eder. Parasal olmayan varlıkların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması sonucu oluşan farklar bu hesabın alacağına, parasal olmayan kaynakların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması sonucu oluşan farklar ise borcuna kaydedilir. Enflasyon düzeltme hesabının bakiyesi geçmiş yıl kar/zarar hesabına aktarılmak suretiyle hesap kapatılır.
Örnek
Bilanço esasına göre defter tutan ve hesap dönemi takvim yılı olan (I) işletmesinin 31/12/2003 tarihli dönem sonu bilançosunun aşağıdaki gibi olduğunu varsayalım.
(I) İŞLETMESİ 31/12/2003 TARİHLİ BİLANÇOSU (TL)
AKTİF PASİF
---+--- Hazır Değerler 91,877 |Mali Borçlar 150,000 Kasa 91,877 |Banka Kredileri 150,000 Ticari Alacaklar 450,000 |Ticari Borçlar 100,000 Alıcılar 450,000 |Satıcılar 100,000
Maddi D. Varlıklar 858,123|Öz Kaynaklar 1,150,000 T., M. ve Cih.(12) 1,430,205 |Sermaye(15) 300,000
Demirbaşlar(13) 715,103 |Yen.Değ.F. 781,085 Bir.Amort.(14)(-) 1,287,185 |Y.Yedekler(16) 68,915 Toplam 1,400,000 |Toplam 1,400,000
Söz konusu bilançonun enflasyon düzeltmesi aşağıdaki adımların izlenmesi ile gerçekleştirilecektir.
1. Adım:
Mali tabloda yer alan kıymetlerden hangilerinin parasal olmayan kıymet olduğu tespit edilecektir(17).
---
(12) Hesapta izlenen makine aktife Nisan 2001'de girmiş olup, maliyet bedeli 700,000.- TL.dır.
(13) Hesapta izlenen demirbaş aktife Şubat 2001'de girmiş olup, maliyet bedeli 350,000.- TL.dır.
(14) Makine teçhizat birikmiş amortismanı 858,123.- TL.; demirbaş birikmiş amortismanı 429,062.- TL.dır.
(15) Ocak 2001'de konulmuştur.
(16) 31 Aralık 2001'de ayrılmıştır.
(17) Yeniden değerleme fonu, tebliğin (XI) inci bölümünde yer alan esaslar dahilinde sıfırlanacağı için, parasal ve parasal olmayan kalemler arasında zikredilmemiştir.
Parasal Kıymetler Parasal Olmayan Kıymetler --- --- Kasa Tesis, Makine ve Cihazlar Alıcılar Demirbaşlar
Banka Kredileri Birikmiş Amortismanlar Satıcılar Sermaye
Yasal Yedekler 2. Adım:
Tespit edilmiş parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarları bulunacaktır.
Tesis, Makine ve Cihazlar : 700,000.- TL.
Demirbaşlar : 350,000.- TL.
Birikmiş Amortismanlar : 1,287,185.- TL.
Sermaye : 300,000.- TL.
Yasal Yedekler : 68,915.- TL.
3. Adım:
Parasal olmayan kıymetlerin düzeltilmiş tutarları bulunacaktır. Bu kıymetlere ait düzeltme katsayıları aşağıdaki gibidir.
Tesis, Makine ve Cihazlar : 2,12692
Demirbaşlar : 2,67700
Sermaye : 2,74754
Yasal Yedekler : 1,49082
Düzeltme katsayılarının, ait oldukları kıymetin düzeltmeye esas tutarı ile çarpılması suretiyle bulunan düzeltilmiş rakamlar da aşağıdaki gibi olacaktır.
Tesis, Makine ve Cihazlar : 2,12692 x 700,000 = 1,488,844 Demirbaşlar : 2,67700 x 350,000 = 936,950
Sermaye : 2,74754 x 300,000 = 824,262
Yasal Yedekler : 1,49082 x 68,915 = 102,740
Birikmiş amortismanların düzeltilmesi ise aşağıdaki adımların gerçekleştirilmesi yoluyla yapılacaktır.
a) Makine İçin:
Makinenin değerinde düzeltme sonrasında ortaya çıkan artış oranı bulunur.
Artış Tutarı= 1,488,844 - 1,430,205= 58,639.- TL.
Artış Oranı = %4,1
Söz konusu artış oranı 31/12/2003 tarihli bilançoda görünen birikmiş amortisman tutarına uygulanır ve düzeltilmiş birikmiş amortisman tutarı bulunur.
Düzeltilmiş Birikmiş Amortisman Tutarı= 858,123 x 1,041= 893,306.- TL.
b) Demirbaşlar için:
Demirbaşın değerinde düzeltme sonrasında ortaya çıkan artış oranı bulunur.
Artış Tutarı= 936,950 - 715,103= 221,847.- TL.
Artış Oranı = %31
Söz konusu artış oranı 31/12/2003 tarihli bilançoda görünen birikmiş amortisman tutarına uygulanır ve düzeltilmiş birikmiş amortisman tutarı bulunur.
Düzeltilmiş Birikmiş Amortisman Tutarı= 429,062 x 1,31= 562,071.- TL.
Buna göre düzeltme farkları şu şekilde gerçekleşmiş olacaktır.
Tesis, Makine ve Cihazlar için : 1,488,844 - 1,430,205= 58,639 Demirbaşlar için : 936,950 - 715,103= 221,847 Birikmiş Amortismanlar için : 1,455,377 - 1,287,185= 168,192 Sermaye için : 824,262 - 300,000= 524,262 Yasal Yedekler için : 102,740 - 68,915= 33,825
Söz konusu bu farklara ait yevmiye defteri kayıtları da aşağıdaki gibi olacaktır.
Tesis, M. ve Cihaz. H.
(Enflasyon Farkı) 58,639
Enflasyon Düzeltme Hesabı 58,639 -
Demirbaşlar H.
(Enflasyon Farkı) 221,847
Enflasyon Düzeltme Hesabı 221,847
Yeniden Değ. Fonu H. 781,085
Enflasyon Düzeltme Hesabı 781,085
|
Enflasyon Düzeltme Hesabı 168,192
Birikmiş Amortismanlar H.
(Enflasyon Farkı) 168,192
|
Enflasyon Düzeltme Hesabı 524,262 Sermaye H.
(Enflasyon Farkı) 524,262
Enflasyon Düzeltme Hesabı 33,825 Yasal Yedekler H.
(Enflasyon Farkı) 33,825
Bu kayıtlara göre enflasyon düzeltme hesabının alacak kalanı (1,061,571 - 726,279=) 335,292.- TL. olacaktır.
BORÇ ENFLASYON DÜZELTME HESABI ALACAK
Sermaye E.F. 524,262 Tesis, M. ve Cihazlar E.F. 58,639 Birikmiş Amortismanlar E.F. 168,192 Demirbaşlar E.F. 221,847 Yasal Yedekler E.F. 33,825 Yeniden Değerleme Fonu 781,085 Toplam 726,279 Toplam 1,061,571
Söz konusu 335,292.- TL. lık alacak kalanı Geçmiş Yıllar Kar/Zarar Hesabına devredilerek kapatılacaktır. (Söz konusu bu işlemlerin ayrıntıları tebliğin (XI.) bölümünde gösterilmiştir.)
Enflasyon Düzeltme Hesabı 335,292
Geçmiş Yıl Kar/Zarar Hesabı 335,292
4. Adım:
Son adım bilançonun düzeltilmiş değerleriyle ifade edilmesidir. Yeni değerlerin bilançoda yer alması ile düzeltilmiş bilanço denkliği aşağıdaki gibi oluşacaktır.
(I) İŞLETMESİ 31/12/2003 TARİHLİ
AKTİF DÜZELTİMİŞ BİLANÇOSU (TL.) PASİF ---+--- Hazır Değerler 91,877 |Mali Borçlar 150,000
Kasa 91,877 |Banka Kredileri 150,000 Ticari Alacaklar 450,000 |Ticari Borçlar 100,000 Alıcılar 450,000 |Satıcılar 100,000
Maddi Duran Var. 970,417|Öz Kaynaklar 1,262,294 Tesis M. ve C. 1,488,844 |Sermaye 824,262
Demirbaşlar 936,950 |Yasal Yedekler 102,740 Bir.Amort. (-) 1,455,377 |Geçmiş Yıl K. 335,292 Toplam 1,512,294 |Toplam 1,512,294
X. Yıllara Sari İnşaat ve Onarma İşleri
Mükellefler, yıllara sari inşaat ve onarma işlerine ait maliyet ve hakedişlerine ilişkin düzeltmeleri, enflasyon düzeltme hesabı yerine yıllara sari inşaat enflasyon düzeltme hesabına kaydedeceklerdir.
Yıllara sari inşaat ve onarma işlerine ait maliyet ve istihkak tutarları ile ilgili olarak 31/12/2003 tarihinde oluşan düzeltme farkları işin bitiminde mali kar/zarar tutarının tespitinde dikkate alınmayacaktır.
XI. Geçmiş Yıl Kar ve Zararları
2003 yılı hesap dönemine ait beyannamede yer alan indirilemeyen geçmiş yıl mali zararları ile cari dönem mali zararları matrahın tespitinde mukayyet değerleri ile dikkate alınacaktır.
31/12/2003 tarihli bilançonun düzeltilmiş aktif toplamından düzeltilmiş sermaye, düzeltilmiş hisse senetleri ihraç primleri ve düzeltilmiş hisse senedi iptal karları ile borç toplamının çıkarılması sonucu bulunan fark, geçmiş yıllar kar/zararı hesabında gösterilecektir. Bu şekilde tespit edilen geçmiş yıl karı vergiye tabi tutulmayacak, geçmiş yıl zararı ise zarar olarak kabul edilmeyecektir.
31/12/2003 tarihli bilançonun pasifinde öz sermaye kalemleri dışında parasal olmayan kalemler olduğu takdirde (parasal olmayan alınan avanslar, hakedişler ya da ertelenmiş gelirler gibi), geçmiş yıl kar/zararı hesabında düzeltilmiş aktif toplamından düzeltilmiş borç tutarı çıkarılırken varsa bu kalemlerin düzeltilmiş değerleriyle dikkate alınması gerekir.
Örnek
Bilanço esasına göre defter tutan ve hesap dönemi takvim yılı olan (K) işletmesinin 31/12/2003 tarihli bilançosunda öz sermaye kalemleri aşağıdaki başlıklar itibarıyla oluşmuştur.
Sermaye
Hisse Senetleri İhraç Primleri Hisse Senedi İptal Karları
Maddi Duran Varlık Yeniden Değerleme Artışları İştirakler Yeniden Değerleme Artışları
Maliyet Artışları Fonu Yasal Yedekler
Statü Yedekleri Olağanüstü Yedekler
Özel Fonlar (Sabit Kıymet Yenileme Fonu) Geçmiş Yıl Zararları (-)
Dönem Net Zararı (-)
şekilde tespit edilen geçmiş yıl karının vergiye tabi tutulmayacağı, geçmiş yıl zararının ise zarar olarak kabul edilmeyeceği ifade edilmiştir.
Bu nedenle, enflasyon düzeltmesi yapıldıktan sonra yukarıdaki öz sermaye kalemlerinden aşağıda sayılan kalemler bilançoda düzeltilmiş değerleriyle yer alacak, diğer kalemler ise sıfırlanacak, bir başka ifade ile düzeltilmiş bilançoda gösterilmeyecektir.
Sermaye
Hisse Senetleri İhraç Primleri Hisse Senedi İptal Karları Yasal Yedekler
Statü Yedekleri Olağanüstü Yedekler
Özel Fonlar (Sabit Kıymet Yenileme Fonu)
Geçmiş yıl kar veya zararı da düzeltilmiş bilanço denkliğini sağlayacak şekilde öz kaynaklar içinde yer alacaktır.
XII. Pasif Kalemlere Ait Enflasyon Fark Hesabında Yer Alan Değerlerin Çekilişi
Parasal olmayan pasif kalemler arasında yer alan "avans ve depozitolar, hakedişler, kar yedekleri ve özel fonlar (sabit kıymet yenileme fonu gibi)" hariç olmak üzere; pasif kalemlere ait enflasyon fark hesapları, herhangi bir suretle başka bir hesaba nakledildiği veya işletmeden çekildiği takdirde, bu işlemlerin yapıldığı dönemlerin kazancı ile ilişkilendirilmeksizin, bu dönemde vergiye tabi tutulacaktır. Ancak öz sermaye kalemlerine ait enflasyon fark hesapları, kurumlar vergisi mükelleflerince sermayeye ilave edilebilecek ve bu işlem kar dağıtımı sayılmayacaktır.
Tebliğ olunur.
EK: 6 liste
