Ölçü Birimleri ve Dönüştürülmesi

Ölçü Birimleri ve

Dönüştürülmesi

Ölçü Birimleri ve Dönüştürülmesi

Bir büyüklüğün ölçülmesi, onu aynı cinsten birim olarak seçilen büyüklükle karşılaştırılması demektir. Ölçme bilgisinde genellikle uzunluk, alan ve açı birimleri kullanılmaktadır.

 Uzunluk Birimleri

Uzunluk ölçüsü birimi olarak metre kullanılmaktadır. Metre Fransızca'da ölçü demektir. 1 metre yeryüzünün kuzey-güney kutuplarından geçen meridyen çevresinin 40 milyonda biridir.

Uzunluk birimi metre ( m ) dir. Uzunluk ölçü birimi 10’ ar 10’ ar büyür ve 10’ ar 10’ ar küçülür. Metrenin katları aşağıdaki şekilde isimlendirilir.

1000 m = 1 km (Kilometre) 1 kara mili = 1609 m 100 m = 1 hm (Hektometre) 1 deniz mili= 1852 m 10 m = 1 dam (Dekametre)

1 m = 1 m (metre)

0.1 m = 1 dm (Desimetre) 0.01 m = 1 cm (santimetre) 0.001 m = 1 mm (milimetre) 0.000001 m = 1 mikron

2

Uzunluk Birimleri

Kullanılmakta olan diğer uzunluk birimleri 1 inch (inç) ≅ 0.0254 m = 2.54 cm

1 Foot (feet veya ayak) ≅ 0.3048 m = 30.48 cm 1 Yard (yarda) = 3 feet ≅ 0.9144 m = 91.44 cm 1 Kara mili = 1760 yarda ≅ 1609 m

1 Deniz mili ≅ 1852 m 1 Coğrafi mil ≅ 7421.5 m

3

Alan Birimleri

 Alan Birimleri

Uluslar arası birim sisteminde alan ölçü birimi, uzunluk birimi metreye bağlı olarak metrekaredir. Metrekare ise bir kenarı 1 m olan kareni alanı olarak tanımlanır.

Sembolü m²’dir. Alan ölçü birimi 100’er 100’er büyür ve 100’ er 100’er küçülür.

1.000.000 m² = 1 Kilometrekare km² 10.000 m² = 1 Hektar Ha 1.000 m² = 1 Dekar (Dönüm) Da

100 m² = 1 Ar Ar

1 m² = 1 Metrekare m²

0.01 m² = 1 Desimetrekare dm² 0.0001 m² = 1 Santimetrekare cm² 0.000001 m² = 1 Milimetrekare mm²

4

Hacim Ölçü Birimleri

 Hacim Ölçü Birimleri

Alan ve uzunluk birimlerine bağlı olarak türetilmiş bir birimdir. Her bir kenarı 1 metre olan bir küpün hacmine 1 metreküp denir. Kısaca (m3 ) ile gösterilir.

5

Açı Ölçü Birimleri

 Açı Ölçü Birimleri

Açı: Uzaydaki bir noktadan çıkan iki doğrultu arasındaki açıklığa açı denir. Açıların ölçülmesi için ölçmede en çok kullanılan birim derece ve Grad’dır.

 Derece

Derece (°): Haritacılıkta, astronomide ve denizcilikte kullanılır. Tam bir daire çevresinin 360 ' da birine 1 derece denir. 1° sembolü ile gösterilir. Derecenin 60 ' da birine 1 derece dakikası, 1 derece dakikasının 60 ' da birine 1 derece saniyesi denir.

 1 Tam açı = 360° dir.

 Dik açı 90º (90 derece) dir.

 1° =60' (derece dakikası (') sembolü ile gösterilir)

 1' = 60" (derece saniyesi ( " ) sembolü ile gösterilir)

 1° = 60' = 3600"

6

Açı Ölçü Birimleri

Saniyenin daha küçük birimi ondalık sistemdedir (örneğin, 78° 46' 36",67). Derece ondalık sistemde değildir. Uygulamada derece cinsinden verilen açı, ondalık sisteme çevrilir, sonra işlem yapılır.

Örnek: 38° 25' 16",2 açısını ondalık sisteme çevirmek için

7

Açı Ölçü Birimleri

Saniyenin daha küçük birimi ondalık sistemdedir (örneğin, 78° 46' 36",67). Derece ondalık sistemde değildir. Uygulamada derece cinsinden verilen açı, ondalık sisteme çevrilir, sonra işlem yapılır.

Örnek: 38° 25' 16",2 açısını ondalık sisteme çevirmek için

8

Açı Ölçü Birimleri

 Grad (gon)

Ölçme aletlerinde ve uygulamada çok kullanılır. Tam bir daire çevresinin 400 ' de birine 1 grad veya gon denir. 1 (^g) sembolü ile gösterilir.

 Almancada grad, derece demektir. Derece ile gradı karıştırmamak için gradyerine gon kullanılır. 1 gradın 100 ' de birine 1 grad dakikası (^c), 1 grad dakikasının 100 ' de birine 1 grad saniyesi (^cc) denir.

9

Açı Ölçü Birimleri

 Yay Birimi Radyan

Uygulamalarda kullanılan diğer bir ölçü birimi yay birimidir. Yay birimi radyan’dır.

Radyan, bir çemberde yarıçap uzunluğundaki yay parçasını gören merkez açıya 1 radyan denir.

 Radyan = yay uzunluğu / yarıçap

 Yarıçapı r olan bir çemberin çevre uzunluğu

10

Açı Ölçü Birimleri

 Yay Birimi Radyan

Buna göre bir çemberin tümü radyan cinsinden

11

Açı Ölçü Birimleri

Not:

 Bu birbirine dönüşümün hesaplanmasında dikkat edilmesi gereken önemli nokta, 1⁰ derecenin 60^’ olması^, 1^’ nin 60’’ olmasıdır. Bunun için derece birimli, bir açı grada dönüştürülürken önce dakika ve saniye bölümleri dereceye çevrilir, sonra gereken işlem yapılır.

 Örnekler

12

Harita

Tanımı

 Yeryüzünün tümünü ya da bir kısmının doğal ve yapay özelliklerinin bir projeksiyon sistemine göre ve belirli bir düzlem üzerine izdüşümlendirilmiş, özel işaretler ve tamamlayıcı bilgilerle donatılmış benzeridir.

Haritanın Özellikleri

 1) Haritanın yeryüzünün ya da bir parçasının üzerinde bulunan yol, dere, yamaç, vadi, tepe, göl v.b. topoğrafik yerleri belli bir ölçekte kuşbakışı olarak gösterir.

 2) Harita iki boyutludur. En ve boy cetvel yardımıyla yükseklikler ise eş yükseklik eğrileri yardımıyla ölçülür.

 3) Haritalarda çeşme, kaynak, yol, şev gibi yerler özel işaretlerle gösterilir.

 4) Haritalar değişik ölçeklerde 1/500, 1/1000, 1/5000, 1/25000 gibi yuvarlak rakamlarla yapılır ve haritanın belli bir yerine ölçeği yazılır.

 5) Haritaların yeryüzünü hangi bölümünü gösteriyorsa harita üzerine yazılır.

 6) Haritalar yeryüzü şekilleri yanı sıra enlemleri, boylamları veya bunlara bağlı koordinat karelajlarınıda gösterir.

13

Haritaların Yapılış Amaçları Göre Sınıflandırılması

Genel Haritalar

 Dünya Haritası: Dünyanın bütününü bir arada ve ölçeği oranında genel bilgileri gösteren haritalardır.

 Genel Bölge Haritaları: Bir kıtayı ölçeği gösteren, o bölge ile ilgili genel bilgileri içeren haritalardır.

Özel Haritalar

 Kadastro Haritaları

 Şehir Haritaları

 Deniz Ulaşım Haritaları

 Hava Ulaşım Haritaları

 Yol Haritaları

 Türlü Bilim Haritaları

 Turistik Haritaları

 Tematik Haritalar: Genellikle bir istatistik konuyu inceleyen haritalardır. (Bir bölgedeki iğne yapraklı ağaçların haritaları gibi.)

14

Haritaların Ölçeklerine Göre Sınıflandırılması

 Büyük Ölçekli Haritalar: 1/250-1/2500 ölçekleri arasında hazırlanan harita ve planlardır. Arazinin tüm ayrıntılarını göstermeyi ve üzerinde hassas çalışmayı amaçlar.

 Büyük Orta Ölçekli Haritalar: 1/5000-1/25000 ölçekleri arasında yer alan haritalardır. Arazinin topoğrafik yapısını gösterir.

 Orta Ölçekli Haritalar: 1/50000-1/100000 ölçekleri arasında yer alan haritalardır.

Arazinin ayrıntılarını genel çizgileriyle gösterirler.

 Küçük Ölçekli Haritalar: 1/200000-1/500000 ölçekleri arasında yer alan arazinin topoğrafik yapısını genel olarak göstermeyi amaçlayan haritalardır.

 Çok Küçük Ölçekli Haritalar: 1/1000000 ve daha küçük ölçekli haritalardır. Büyük arazi parçaları ve dünyanın bütününü göstermeyi amaçlayan haritalardır.

15

Haritaların Kullanıldığı Yerler

 Kadastro çalışmalarında,

 Şehir planı hazırlama ve uygulama çalışmalarında,

 Arazi etüt, proje ve uygulama çalışmalarında,

 Sulama, kurutma ve baraj alanlarının etüt, proje ve uygulama çalışmalarında,

 Kara ve demiryolu etüt, proje ve uygulama çalışmalarında,

 Yüksek gerilim ağı etüt, proje ve uygulama çalışmalarında,

 Turizm ve sanayi bölgelerini planlama ve uygulama çalışmalarında,

 Orman sınırlandırma çalışmalarında,

 Deniz, hava, yol ve limanların etüt ve proje çalışmalarında,

 Maden aramaları ve maden işletmeleri çalışmalarında,

 Petrol, doğalgaz boru hattı çalışmalarında,

 Arazi sınıflandırma, gruplandırma çalışmalarında,

 Taşınmaz malların değerlendirme ve vergilendirme çalışmalarında

16

Ölçek

Harita Üzerindeki Uzunluğun (h), Arazi Üzerindeki Gerçek Uzunluğa (a) oranına ölçek denir.

 Sayısal Ölçek

 Ölçekler birimsizdir. Sayısal ölçekler bayağı kesir şeklinde ifade edilirler.

17

Sayısal Ölçek

1/500 ölçeği şu manaya gelir. Arazi üzerindeki 500 m uzunluk haritada 1 m ye karşılık gelir. Yani arazideki 500 m uzunluk haritada 1 m ile temsil edilmiştir. Gerçek uzunluk 500 kez küçültülmüştür.

18

Çizgi Ölçek

Özellikle küçük ölçekli haritalar üzerinde iki nokta arasındaki grafik uzunluğun gerçek karşılığını bulmada kullanılır.

Pergelin iki ucu harita üzerinde ölçülecek noktalar arası kadar açılır. Bir ucu sağ tarafta tam kısma, diğer ucu soldaki kesirli kısma gelecek şekilde çizgi ölçek üzerine getirilir ve ölçü yapılır.

19

Harita Üzerinde Alan Hesabı

Kenarları c ve d olan bir dikdörtgenin harita üzerindeki alanı düzlem geometriden yaralanarak alanı bağıntısı ile hesaplanır. Harita üzerindeki alanına karşılık gelen Arazi üzerindeki alanını bulmak için c ve d kenarlarının her birini ölçek paydasıyla çarpmamız gerekir.

Örnekler:

20

Harita Ölçeklerinin Seçimi ve Çizim Hassasiyeti

Bir haritadan fonksiyon olarak ne bekleniyorsa ve istenilen işi hangi ölçek sağlıyorsa o ölçeğin seçilmesi gerekir. Haritanın ölçeği ne gerekenden büyük tutulmalı, ne de ihtiyacı karşılamada yetersiz şekilde küçük olmalıdır.

Haritaların çiziminde veya haritadan bilgi almada ne kadar itina gösterilirse gösterilsin kaçınılmayacak bir hata vardır. Buna çizim hassasiyeti denmektedir.

Normal insan gözünün ayırma hassasiyeti 0.2 mm (milimetrenin 5 te biri) dir.

Topoğrafyada çizim hassasiyeti 0.2 mm olarak kabul edilmektedir.

Örnek : 1/1.000 ölçekli bir haritanın çizim hassasiyeti ne kadardır?

Örnek: 1/25.000 ölçekli bir haritanın çizim hassasiyeti kaç metredir? (Cevap: 5 m)

21

Türkiye de Üretilen Haritalar ve Harita Yapan Kurumlar

22

23 SON