7. Hafta Orta Çağ Avrupasında Toplumsal Düzen ve Aquinolu St. Thomas

7. Hafta

Orta Çağ Avrupasında Toplumsal Düzen

ve

Aquinolu St. Thomas

Kaynak: Huberman, L. (2000) Feodal Toplumdan Yirminci Yüzyıla, İstanbul: İletişim Yayınları

Şenel, A. (1997). Siyasal Düşünceler Tarihi, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları

Ortaçağ Latin toplumunun oluşumu, ekonomik yapı

• Roma düşünüşü ve ekonomik yapısından yeni bir döneme geçilmiştir.

• Köleci toplum ve köleci üretim biçimi Feodal toplum ve feodal üretim biçimi

• Roma’da köle emeğiyle pazara dönük üretimin olduğu büyük çiftlerde üretim gerçekleştirilmiştir.

DÖNÜŞÜM

• Çiftçiye kiralanan Latifundia (Roma) manor/malikane

• Kiracı çiftçi+ köleler serf

• Magnate (şef) senyör (feodal bey)

• Serfleşme süreci:

• Fetihlerin azalması, vergilerin ve toprak kiralarının artırılması,

• Ekonomik gerileme ve pazarın daralması,

• Kırdan kente nüfus hareketliliği (göç)

• Kentin kaldıramayacağı nüfus artışı  Düzen için tehlikenin görülmesi

• 371 imparator Valentianus, kiracıların (kolonların) toprağı terketmesini yasaklaması  toprağa bağlı serflik

• Malikaneye geçiş:

• Tarımsal üretimi pazara taşıyan toprak sahibinin geliri azaldıkça kentten alışveriş azaldı: kentte ticaret zanaatkarlık geriledi.

• Üretim malikâne içinde gerçekleştirilmeye başladı.

• Malikane sistemi

• Toprağın verimsiz kullanımı: nadas, dinlendirme, gübreleme bilgisi eksik

• Toprak ikiye ayrılmıştır: senyör ve serf için

• Toprakta üçlü sisteme geçiş

1. Yıl 2. Yıl 3. yıl

1. Tarla Buğday Arpa nadas

2. Tarla Arpa Nadas buğday

3. Tarla nadas Buğday arpa

• Kent ekonomisinde çöküşkent kültüründe gerileme

• Kırsal kültürün baskınlığı

• Feodal toplum örgütlenmesinde sığınmacılık (client-patronus ilişkisinin dönüşümü)

• Cermen topluluklarının kabileci örgütleniş biçimi  siyasal bütünleşmenin engellerindendir.

• Cermen akınları karanlık çağ (5.-10. yüzyıl arası)

• Feodalizmin ortaya çıkışı: 9-10. yüzyıl

• Üretim teknolojisinde ağır saban (verim artışı, toplumsal artı, atın pulluklara koşumu, yeni toprakların tarıma açılması)

• Savaş teknolojisinde ağır süvariler (şövalye, zırhlı birlikler)

• Barbar akınlarına karşı sayıca artan şövalyeler

• Şövalyelerin beslenmesi profesyonel savaşçılara toprak verilmesi

KLASİK FEODAL DÜZEN

• Himaye sistemi

• Feodal toplumun zümreleri ve hiyerarşi: serfler, soylular (feodal bey, şövalye)

• kral (imparator)—kralın vasalları-- süzeren-vasal ilişkileri üretim:

serflerce yürütülür: Serflerin siyasal hakları yoktur.

• Manastır, kilise, kent kasaba feodal beyin himayesine girmeyi güvenli bulur.

• Devlet memurluklarında babadan oğula geçen görevler

• Devletleşen kilise örgütü dinsel düşünüşün egemenliği

• Avrupa’da Orta Çağ dönemleri

• Erken Orta Çağ: 500-1000

• Yüksek Orta Çağ: 1000-1300

• Geç Orta Çağ: 1300-1450

• Yaklaşık bin yıl süren Orta Çağ’da Avrupa ekonomik, toplumsal ve siyasal düzen:

FEODALİZM (Feodalite/Derebeylik)

• Klasik feodalitenin başlangıcı  Fransa’da Karolenj İmp. Yıkılışı (10.yy), İngiltere’de Norman istilası sonrası (11.yy)

• Devlet birliği olmayan bir düzendir.

• Derebeyliklere ayrılmış bir yapı sergiler.

• Siyasal açıdan en önemli özellik: devlet iktidarının parçalı yapısı

• Feodal düzende halk, doğrudan devletin değil toprakların sahibi olan senyörlerin (derebeylerinin/soyluların) uyruğudur.

• Roma’nın yıkılışı/barbar istilalarının yarattığı güvensizlik, köleliği tasfiye etmiştir. Bir derebeyinin uyruğu olmak yayılmış ve genelleşmiştir.

• Akdeniz’in doğu ve batı kıyılarındaki İslam egemenliği, Avrupa’da ticaret yollarının kapanması anlamına gelir.

• Avrupa’da ekonomi dışa kapalı ve tarıma bağımlı hale gelmiştir.

• Ticaretten uzaklaşma  para ekonomisi yerine ayni ekonomi

• Feodalite içinde toprağa serbestçe tasarruf etmek mümkün değildir.

• FİEF Sözleşmesi  ile topraklar hiyerarşik düzene bağlıdır. Senyör- vasal (vassal) arasında ikili bir anlaşmadır.

• Senyör, vasalın koruyucusu, adalet sağlayıcısıdır. Karşılığında ise vasal senyöre hizmet eder.

• Vasal toprağı kısmen devredebilir ve o da başka bir vasalın senyörü

olabilir.

• Vasalın yükümlülükleri  Askeri alanda destek, vergiler ve danışmanlık ( bir araya geldikleri topluluk: concilium)

• Kral, senyör-vasal ilişkisinde en üst senyördür.

• Her senyör kendi toprağındaki uğruğundan sorumlu ve sadece ona müdahale edebilir. Vasalın uyruğuna üst senyör müdahale edemez.

• Sosyal sınıflar  Dua edenler (rahipler)

Savaşanlar (soylular)

Çalışanlar (özgür köylüler ve serfler)

• 11. yy itibarıyla değişim başlıyor Orta Çağ’da.

• Neler oluyor?

• Kentler gelişmeye başlıyor, kentler arasında panayırlar/fuarlar artış gösteriyor, ticaret artıyor.

• Bu dönemde iktisadi faaliyet alanını genişleten iki durum sözkonusudur:

• 1. Kentlerin uyanışı (içerde)

• 2. Haçlı Seferleri (dışarda)

• Tarıma ve kendi kendine yeten (otarşik) yaşama dayalı köy ekonomisi

(feodal) kent ekonomisi (küçük el sanatları ekonomisi)

• Ortaçağların en önemli gelişmeleri

• 1.Hıristiyanlığın “Tanrının krallığı-dünya krallığı” arasında denge ve uzlaşma arayışı, giderek despotikleşen bir kilise;

• (Disipline etme araçlarıAforoz ve Engizisyon (Latince koğuşturma) 1233’te kuruluyor.

• 2.Haçlı seferlerinin ortaya çıkışı ve sonuçları, (1096-1272) (papanın talebi ve vaatleri) Papa 2. Urban Kutsal toprakları İslamın elinden kurtarma çağrısı yapıyor.

• 3.İngiltere’de Magna Carta (1215), Magna Carta (Latince: "Büyük Ferman")

• 4.100 yıl Savaşları (İngiltere-Fransa) (1337-1453)

• 5.Doğu ticaret yollarının kapanması ve coğrafi keşifler,

• Haçlı Seferlerinin Siyasi Sonuçları

• Seferler sırasında binlerce senyör ve şövalye öldü. Sağ kalanların bir kısmı da topraklarını kaybetti. Böylece feodalite rejimi zayıfladı.

• Avrupa'da merkezi krallıklar, güç kazanmaya başladılar.

• Feodalitenin zayıflamasıyla köylüler, çeşitli haklar elde ettiler.

• Türklerin batıya doğru ilerleyişleri bir süre için durdu.

• Bizans, Batı Anadolu'daki toprakların bir kısmını ele geçirdi.

• Haçlılar ile yapılan mücadeleler, İslam Dünyası'nı, Moğol saldırıları karşısında güçsüz bıraktı.

• Avrupalılar, İslam medeniyetini /düşünürleri yakından tanıdılar.

(dolaylı olarak yeniden Antik Yunan düşüncesi ile de karşılaşmış oldular)

10. Yüzyıl sonrası Orta Çağ’da önemli bir düşünür:

Aquinolu St. Thomas

Aquinolu St. Thomas:

• Neden St. Augustinus’un görüşleri değer kaybetmeye başlıyor?

• Ticaret canlanıyor. Kentler ortaya çıkmaya başlıyor. Manastırların yerini üniversiteler alıyor. Aristocu yaklaşım daha belirgin hale geliyor.

• Magna Carta’nın etkisi sadece İngiltere’de değil tüm Avrupa’da ses getiriyor. Krallar ile kilisenin uzlaştırılması gerekiyor.

• Bu yaklaşım Thomas’ın attığı bir adımla sonuca ulaşacaktır.

• Hıristiyan düşünüşünü, evrende her varlığı her olayı tutarlı olarak açıklayacak biçimde sistemleştirmeye girişmiştir. (Katolik kilisesinin resmi felsefesi)

• St. Thomas, kral-kilise gerginliklerine çözüm arayan uzlaştırıcı bir bakış açısını kullanarak, kilisenin kesin ve mutlak bakış açısına yumuşak bir yorum

getirmiştir.

• O’na göre, siyasal iktidarın kaynağı tanrıdır ancak bu iktidarı kimin kullanacağını tanrı değil toplum belirler.

• Yasal yollardan iktidara gelenler, zamanla yetkilerini kötüye kullanırlarsa, toplum yararından uzaklaşırlarsa yasallıklarını/meşruiyetini yitirir.

• Yasal olmayan bir iktidara boyun eğmek zorunluluğu ise yoktur. Yönetici

iktidarını tanrıdan alır ama zor ve şiddet kullanarak oluşan iktidar yasal sayılmaz.

• boyun eğme zorunluluğu ortadan kalkabilir.

• St. Thomas’a göre “akıl ile vahiy” ya da “bilgi ile iman” birbirine düşman kavramlar olarak algılanmamalıdır. Bu kavramlar birbirinin tamamlayıcısıdır.

• St. Thomas insanların birlikte yaşamasını zorunluluk olarak nitelendirmektedir.

• Siyasal iktidarın varlığı da bu zorunlulukla temellendirilmektedir.

• Yönetici kendi kişisel çıkarlarıyla değil, toplumun ortak çıkarlarıyla bağlıdır.

• Yönetici bunu gözetmedikçe topluluk siyasal bir topluluk olmaktan uzaklaşacaktır.

• Devleti var eden ortak yarardır.

• a. Sonsuz yasa: Bir anlamda tanrısal aklı ifade eder. Evrendeki tüm canlılar için içkindir.

• b. Doğal yasa: Bu yasa insanın doğasına ilişkin potansiyelini nasıl geliştirebileceğini ve mükemmel hale getirilebileceğini gösteren kurallar bütünüdür.

• c. İnsani yasa: Bu yasa ilk iki yasanın kaçınılmaz sonucudur. İnsani yasa ilk ikisiyle uyumludur.

• d. Tanrısal yasa: Bu yasa da akıl ve vahiyin birlikteliğinden ortaya

çıkmaktadır. Hakikatı kavramak için akıl kaçınılmazdır ancak aklın da

sınırları olduğu unutulmamalıdır.

• Önemi: Ulus devletin kurgusuna giden yolu açıyor. Devlet ile din

işlerinin ayrımı denilebilecek laik yapılanmaya yol açabilecek bir

söylem örtük olsa da belirmeye başlıyor.