Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Coğrafya Bölümü, COG 129 Bilimsel Araştırma Yöntemleri
Bilme
Biçimleri
Ders Notları (Hafta 2)
Bilme Biçimleri
Bilme biçimi (ya da bilgi yapıları), insanın evreni kavrayışını yansıtan her türlü bilgiyi içeren
geniş kapsamlı bir terimdir. Bilim de dahil olmak üzere evreni kavrama çabasını yansıtan her türlü bilgi, bilme biçimleri içerisinde yer almaktadır. Örneğin, insanın kendi varoluşunu anlamlandırma çabasını yansıtan teoloji; evreni sezgisel ve duy(g)usal olarak kavrayışının ürünü olan sanat; şeylerin esasını soruşturan ve buna ilişkin spekülasyonlar geliştiren felsefe ve metafizik; olgusal içerikli ve sınanabilir bilgi arayışındaki bilim, bilme biçimlerinin esasını oluşturur.
İnsanlık tarihinde entelektüel bağlamda bilme biçimlerinin ilk örnekleri milattan önce 6. yüzyılda Ege’de ortaya çıkmıştır. Bu dönemden milattan sonra 17. yüzyıla dek, evreni kavrama çabasına birbirinden farklı bilme biçimleri arasında belirgin bir ayrımda bulunmayan bilginler ve okullar hakim olmuştur. Birbirinden farklı bilme biçimlerini çapraz kesen bu holistik pratik, esasında tek kültürcü bilme biçimini tanımlamaktadır. Tek kültür dönemindeki bir bilgin, tipik olarak, bilginin tüm yayılımından haberdar olan ve birbirinden farklı bilme biçimlerinin bilgisini yansıtan ürünler veren bir kişilik durumundadır. Örneğin Aristoteles fizik, metafizik, estetik, ahlak, politika, retorik gibi bugün birbirinden çok farklı görülen alanlarda ürünler vermiş bir filozoftur.
Her ne kadar bilme biçimlerinin bu bütünleşik ya da bir diğer ifadeyle tek kültürcü dönemi evreni kavrama çabasında birbirinden farklı bilgi alanlarını çapraz kesen bir tabiata sahip olmuş olsa da, söz konusu dönem içerisinde bilme biçimleri arasında daha hakim bir pozisyonda olan bilgi alanları da aslında her zaman mevcut olmuştur (Şekil 1). Eğer bilim tarihine çok genel perspektifte bir yaklaşım yapılırsa, tek kültürcü dönemin milattan önce 6. yüzyılda doğa felsefesi, milattan önce 5. yüzyılda metafizik, Orta Çağ’da teoloji, Yeni Çağ’da felsefe tarafından domine edildiği söylenebilir.
çizgisindeki bilme biçiminin kazandığı "zafer"i arkasına alan bu grup, sahiplendiği entelektüel pratiğin sadece "doğru" ile ilgili olduğunu iddia ederek, hakikatin diğer boyutlarını insan kültürünü inceleyenlere bırakmıştır.
Şekil 1. Hakim bilgi yapılarının tarihselliği. Bilme biçimlerinin tek kültürcü yapısı, bügünden bakınca
birbirinden farklı olarak görülen bilgi alanları arasında herhangi bir ayrımın güdülmediği bir dönemi karakterize etmektedir. Şekilde, bu dönem içerisinde diğerlerine göre rölatif olarak daha baskın bir pozisyonda yer almış olan bilme biçimleri gösterilmiştir. Modern döneme ise bilimsel bilme biçimi liderlik etmektedir. Bu hem bir hakimiyet hem de tek kültürcü bütünleşik bilgi yapılarının parçalanışı anlamına gelmektedir. Bu son özellik, iki kültürcü dönemin en temel özelliğini oluşturmaktadır (Kaynak: Yazar).
Kuşkusuz bu durum, aynı zamanda, doğa bilimcilerine "değerden bağımsızlık" ve "nesnellik" ilkelerini de kazandırmıştır. Bu bakımdan doğa bilimleri deney ve gözleme dayanan, yasa koyucu (yani nomotetik), kapalı bir sistemdeki nedensel ilişkilere odaklanan, nicel teknikler kullanarak zaman ve mekan-üstü açıklama arayışındaki bir pratik olarak öne çıkmıştır. Bu doğrultuda, yorumsal yöntemler kullanarak özgül olanın duygudaş bir anlayışının arayışında olan beşeri kampta yer alan grup ise, bölünmüş bilgi yapıları içerisinde nispeten ikinci sınıf bir konumda olmak üzere, parçalanan hakikat anlayışındaki "iyi" ve "güzel"i sahiplenerek doğa bilimlerinin yöntem ve ilkelerinin kendi bilme biçimleri için geçersiz olduğunu ileri sürmüştür. Dolayısıyla, beşeri kampın temsilcileri yoruma dayanan, idiografik, açık bir sistemdeki olumsal ilişkilere odaklanan, nitel teknikler (hermeneutik) kullanarak zaman ve mekan-içi bir anlam arayışındaki pratik olarak kendini var etmiştir.
grubun belirgin bir şekilde ayrıştığı ve bir grubun üyesinin diğer grubun bilme biçiminden çoğunlukla ve büyük ölçüde bihaber olduğu bu kompozisyonda, bilme biçimlerinin en itibarlı alanı bilim, özel olaraksa doğa bilimi olmuştur.
Yararlanılan Kaynak: Bekaroğlu, E. 2016. Modern Dünya-Sisteminin Bilgi Yapıları Bağlamında
