Çöpler Ölümsüz mü?
Evsel art›klar de¤iflmez bir rota izler. Önce plastik bir torbaya, sonra sokaktaki çöp bidonuna, oradan da çöp kamyonuna. Bizim görebildi¤imiz kadar›yla yolculuk bitmifltir. Çöp yok olmufltur. Oysa yok olma, çöp için çok uzak bir son. Hatta baz› çöpler, evden ayr›ld›ktan sonra sonsuza kadar
yaflayabiliyor. Kimi hiç ayr›fl›p çürümüyor, ya da öylesine yavafl çürüyor ki, fark etmek olanaks›z.
Birleflmifl Milletler Çevre Program›nca sa¤lanan verilere göre, baz› camlar, plastik ve metalin ayr›flmas› yüzy›llar al›yor. Baz› at›klar›n ayr›flmas› bin y›l›, baz›lar›nkiyse 1 milyon y›l›, hatta daha ötesini alabiliyor. Baz›lar› da hiç ayr›flm›yor.
Fazla uzun ömürlü olmayan çöplerin h›zla yok olmas› da garanti de¤il. Örne¤in, çöplüklerde topra¤›n alt›na gömülen organik at›klar, olmas› gerekenin aksine h›zla ayr›flm›yorlar. Çünkü ya çok s›k›flt›r›lm›fl oluyorlar, ya da oksijen ve toprak mikroplar›n› geçirmeyen plastik torbalar içinde gömülüyorlar.
En uzun ömürlü at›klarsa neredeyse sonsuza kadar bozulmayan baz› plastikler. Ama teknoloji bir umut ›fl›¤› yakm›fl durumda. M›s›r niflastas›ndan yap›lan plasti¤in kullan›m› giderek yayg›nlafl›yor. Bu malzemeden yap›l› at›klar alt› ayla bir y›l içinde çürüyor.
ATIKLARIN ÇÜRÜMES‹ ‹Ç‹N NE SÜRE GEREK‹YOR?
PET fi‹fiELER: SONSUZ CAM fi‹fiELER: 1 M‹LYON YIL P‹LLER: 100 YIL
ALÜM‹NYUM VE TENEKE KUTULAR: 50-100 YIL
NAYLON POfiETLER: 10-20 YIL
PLAST‹K KAPLAMALI SÜT KARTONLARI: 5 YIL PORTAKAL KABUKLARI: 6 AY KA⁄IT: 2-5 AY Discover, A¤ustos 2005 7 Ekim 2005 B‹L‹MveTEKN‹K B ‹ L ‹ M V E T E K N L O J ‹ H A B E R L E R ‹
Protonun “Garip”
‹ç Dünyas›
Protonlar son derece kararl› parçalar. Ortalama bozunma süresileri 1034y›l. Bir
baflka söylemle, evrenin bugünkü yafl›ndan yaklafl›k trilyon kere trilyon kat fazla. Ama bu dinginlik yaln›zca bir maskeden ibaret. ‹çerideyse k›yametler kopuyor. Protonlar temel olarak alt› kuark çeflidinden ikisinden yap›l›. Bunlardan iki tane “yukar›”, bir tane “afla¤›” kuark var. Bileflimindeki bu temel ya da “de¤erlik” kuarklar›n d›fl›nda her an öteki kuark çeflitlerinden çiftler ortaya ç›k›p ç›k›p kayboluyorlar (bunlar›n yan› s›ra, kuarklar› birbirine ba¤layan fliddetli çekirdek kuvvetinin tafl›y›c›s› olan gluon adl› sanal parçac›k türleri de anl›k varl›k kazan›p kayboluyorlar). Ortama çalkant›l› bir deniz manzaras› kazand›rd›klar›ndan olsa gerek, bunlara deniz kuarklar› (sea quarks) deniyor. Büyük ço¤unlu¤u “garip” denen çeflniden olan bu deniz kuarklar›, protonun
manyetizma ve elektrik yüküne katk›da bulunuyorlar.
ABD’deki Jefferson Laboratuvar›’nda yürütülmekte olan G0 deneyi, bu “garip” denizin ayr›nt›l› bir resmini oluflturmufl bulunuyor. Araflt›rmac›lar h›zl›, kutuplanm›fl elektronlar›n bir hidrojen hedefindeki protonlardan saç›lmas›n› sa¤lam›fllar.
Kaydedilen veriler, garip kuarklar›n, protonun manyetik momentinin %5’ini sa¤lad›¤›n› gösteriyor. Daha önceki deneylerle örtüflen bulgu, belirlenenin ancak %10’u kadar ve ters iflaretli bir de¤er üzerine kurulu en son kuramsal öngörüdeki tutars›zl›¤› da ortaya ç›kar›yor.
Nature, 8 Eylül 2005
