Ankara Ecz. Fak. Mec. J. Fac. Pharm. Ankara
5. 171. (1975) 5. 171. (1975)
Bazı Juniperus (Ardı ç) Türlerinin Yaprak ve Meyvalarmdan Elde Edilen Uçucu Yağların Gaz Kromatugrafisi
İle Araştırılması
Gas Liquid Chromatographic Researches on the Volatile Oils Obtained From Leaves and From Fruits of Some
Juniperus species
Nevin TANKER, Engin ŞARER°
I. Juniperus nana Willd'.n ın yaprak, ham meyva ve olgun meyva- ları ndan elde edilen uçucu yağ daki monoterpenik hidrokarbürler'in gaz kromatografisiyle incelenmesi.
Fructus Juniperi (Ard ıç meyvası) ve Oleum Juniperi (Ard ı ç esansı), bu gün de baz ı kodeks ve farmakopelerde kay ıtlı olan droglardand ı r (1,2,3,4,5). Birçok kodekse göre her iki drog ta Juni- pents communis L. bitkisinden elde edilmektedir.
Bir Avrupa bitkisi olan J. commurais' in memleketimizde de yeti ştiği ancak yakın yı llarda saptanmıştır (6). Buna kar şın, bu tü- rün bir varyetesi olarak da kabul edilen J. nana Willd. (Cüce ar.
dıç), Anadolu'da daha s ı k rastlanan bir türdür ve kuzey, kuzey-ba- tı , bat ı ve orta Anadolu dağlarının yüksek kesimlerinde yeti ş mek- tedir.
Memleketimizde yeti şen bu türün Farmakognozik yönden de- ğerlendirilmesi amac ı yla evvelce yapt ığı m ı z bir çalışma ile, J. »na
meyvalar ının J. communis meyvaları yerine kullan ılabileceği sonu- cuna varmış t ı k (7).
Oleum Juniperi'nin kay ı tl ı oldu ğu kodeks ve farmakopelerde, bu uçucu ya ğı n elde edilmesi için sadece olgun meyvalar kullan ıl- dığı gibi bazen meyva ile beraber dal uçlar ı (Norveç Farmakopesi) da kullanılmaktadı r (**).
Redaksiyona verildi ği tarih : 9 May ıs 1975
* Farmakognozi Kürsüsü, Eczac ıl ık Fakültesi, Ankara Üniversitesi
** Pharmacopaea Norvegica Ed. V. 1939
171
172 Nevin TANKER, Engin ŞARER
Bu nedenle, birçok kodekste kay ıtlı olan Oleum Juniperi'lerin fiziksel özelik bak ımından farklılık göstermesi gibi, kimyasal ya- p ıca da bir ölçüde değiş ik olmas ı do ğ ald ı r.
Bundan önceki çalışmam ı zda, olgun meyvalardan subuhar ı distilasyonuyla elde ettiğimiz uçucu yağı kullanm ış ve bu yağın bi- leşimini, fraksiyonlu distilasyon ile ay ırım yaparak, saptamaya ça- lışmıştı k. Bu çal ışmada ise, uçucu ya ğın analizini daha hassas olan gaz kromatografisi yard ımıyla yaptık ve yukarıda belirtti ğimiz hu- suslar' gözönünde bulundurarak, hem olgun ve ye ş il meyvalardan hem de yapraklardan, yine subuhar ı distilasyonuyla uçucu ya ğ lar"
elde ederek, ara ş t ı rmalar ı m ı z ı bu üç ya ğ üzerinde ve kar şı la ş t ı rma- lı olarak yürüttük.
Bu kez, sadece monoterpenik hidrokarbürlerini inceledi ğimiz bu yağların oksijenli bile şikler ve seskiterpenik bile şikleri de incelene- cek ve benzer çal ışmalar Anadolu'da yeti ş en diğ er Juniperus türlerin- de de sürdürülecektir.
MATERYAL ve YÖNTEM
Ekim ayı nda Juniperus nc ına Willd. bitkisinden toplanan yap- rak, ye şil meyva (1 yıllık) ve olgun meyvalardan (2 y ıllık), subuharı distilasyonu yöntemiyle uçucu ya ğlar elde edildi (7).
Açık yeşilimsi-sarı renkli ve kuvvetli aromatik kokulu olan bu yağlar, susuz sodyum sülfat üzerinde kurutuldu.
Monoterpenik hidrokarbürlerin ayr ı lmas ı :
Uçucu yağlar, bile şimindeki maddelere göre gruplara ayr ıldık- tan sonra gaz kromatografisine uygulan ırsa, maddeler daha iyi bir ay ı r ı m göstermekte ve dolay ısıyla daha kesin bir yargıya varılabil- mektedir.
Biz de bu amaçla uçucu ya ğı silikagel sütununa koyup n-pen- tan ile y ıkayarak alçak ısıda kaynayan monoterpenik hidrokarbür- leri ay ı rd ık (8).
Pentan dikkatle uçurulduktan sonra, her uçucu ya ğın mono-
terpenik hidrokarbür fraksiyonu, belirli ko şullarda gaz kromatog-
rafa uygulandı.
Juniperus nana
Uçucu
Yağının Monoterpenik Hidrokarbürlert173
Deneylerimizde, hidrojen alevi detektörü ta şıyan Packard 419 gaz kromatograftan yararlan ıldı .
Analizler başlı ca 2 sistem üzerinde yürütüldü.
Sistem I :
Detektör : FID (Alev iyonizasyonu detektörü)
Kolan : Boyu 8 m, iç çap ı 1 5 mm olan bakı r spiral
Kat ı destek : Parçac ık büyüklüğü 60/80 alan asitle y ıkanm ış Chromosorb
Stasyoner faz : % 10 luk Polietilenglikol 20 M
Isı : 100°C izotermal (detektör 200°C, enjektör 190°C) Ta şı y ı c ı gaz : Azot
Akış hızı : 30 ml/min.
Sistem II.
Bu sistemde birinci sistemden farkl ı olan kısımlar : Stasyoner faz : % 10 luk (3„)T- oksidiproprionitril Isı : 30°C izotermal (detektör 180°C, enjektör 190°C) Akış hızı • 25 ml/min.
Maddelerin tan ı nmas ı : Uçucu yağların bileşimindeki maddele- rin tutuş zamanı (retansiyon zaman ı), analizini aynı koşullarda ya- pılmış bir uçucu ya ğ ile karşılaştırılarak ve ayr ıca saf maddeler- den de yararlanarak yap ı lm ıştır.
BULGULAR
Yaprak, ye şil meyva ve olgun meyvalar ın uçucu yağının, poli-
etilenglikol (Sistem I) ve i3,[3'-oksidiproprionitril (Sistem II) kolon-
larında yap ılan analizleri sonucu 14 tane monoterpenik hidrokarbon
ta şıdığı saptanm ış t ır. Bunlar a-pinen, a-tuyen, kamfen, A-pinen,
A3 karen, sabinen, a-fellandren, mirsen, a-terpinen, limonen, 13-fel-
landren, y-terpinen, terpinolen ve p-simendir.
174 Nevin TANKER, Engin ŞARER
Kromatog. 1 — J. nana Willd. yaprakları nın uçucu ya ğı ndaki monoterpenik hidrokar- bürlerin Sistem I (PEG) ve Sistem Il oksidiproprionitril) dek'.
gaz kromatogramlar ı (pik numaralar ı tablo'larda aç ıklanm ıştır).
Juniperus nana Uçucu Yag ının Monoterpenik Hidrokarbürleri 175 Varlığı saptanan monterpenik hidrokarbürlerin gaz kromatog- rafdaki tutu ş zamanları Tablo I de verilmi ştir.
Tablo I : J. nana Willd. yaprakları n ın uçucu ya ğı ndaki monoterpenik hidrokarbürlerden baş l ıcalar ını n Sistem I ve Il deki bağı l tutu ş
zamanlar ı ve % bulunuş oranlar ı .
Sistem I : PEG 20 M
Terpenler bağı l tutuş zamanı % oran ı
Sistem Il
i3, p'-oksidiproprionitril
bağıl tutu ş
zamanı % oranı
(1) a-pinen 4.0
(2) a-tuyen 4.0
(3) kamfen 4.7
(4) /3-pinen 5.3
(5) p 3 karen 5.9 I
(8) mirsen 5.9 I
(6) sabinen 5.7
(7) 2-fel Iandren -
(9) a-terpinen 6.8
(10) limonen 7.2
(11) 13-fellandren 7.7
(12) rterpinen 8.6
(13) terpinolen 10.2
(14) p-simen 9.9
32.0 0.8 3.2 4. 0
29.6 - 2.4 5.6 1.6 4.0 2.4 3.2
4.2 4.5 5.5 6.8 _ 10.8 9.2 9.8 11.9 11.9 13.1 15.5 18.5 26.8
29.6 1.8 0.3 3.7 - 4.3 30.5 0.9 8.5
0.9 2.7 2.7 3.7
Tablo I'de, saptanan maddelerin, hidrokarbür fraksiyonunda bulunan miktarları da % olarak verilmi ş tir. Verilen rakamlar ara- sında göze çarpan farkl ılı k baz ı piklerin içiçe girmesinden (Sistem I'deki /3-pinen veSistem II'deki kamfen gibi) ileri gelmektedir.
/3,fl'-oksidiproprionitril ile daha iyi bir ay ırımın sağlandığı
Kromatogram I. de görülmektedir. Her ne kadar a-terpinen ve li-
monen ile A3 karen ve sabinen ayn ı pikte birleşmiş görülüyorsa
da, ft,f3'-oksidiproprionitril'de ayrı lmayan bu maddelerin PEG sis-
teminde ayrı lması kolay olduğundan analiz sonucunu etkilememek-
tedir, ve yaprak ya ğı nın a-pinen ve sabinence zengin oldu ğ u aç ı kça
görülmektedir.
176 Nevin TANKER, Engin ŞARER
Yeş il meyvalardan ve olgun meyvalardan elde edilen uçucu ya ğ - larm monoterpenik hidrokarbür fraksiyonlar ı da aynı koşullarda gaz kromatografa uyguland ı.
Yeşil meyvaların gaz kromatogram ı ve monoterpenlerinin ba- ğıl tutuş zaman ı Kromatogram 2 ve Tablo II de, olgun meyva- nınkiler ise Kromatogram 3 ve Tablo III de görülmektedir. Tablo- larda ayr ı ca, saptanan monoterpenlerin hidrokarbür fraksiyonla- rında yüzde kaç oranda bulundu ğu da verilmiştir.
Tablo Il : J. nana Willd. yeşil meyvaları nı n uçucu ya ğı ndaki monoterpenik hidro- karbürlerden baş l ıcalar ı n ın Sistem I ve Sistem Il deki bağı l tutu ş za- manları ve % bulunuş oranlar ı .
Sistem 1 : PEG 20 M
Terpenler bağı l tutuş zamanı % oran ı
Sistem Il : - p, p'-oksidi-
proprionitril bağı) tutu ş
zamanı % oranı
(1) a-pinen 4.0 47.6 4.3 45.0
(2) Gc-tuyen 4.6 1.1
(3) kamfen 4.6 1.1 5.6 0.4
(4) /3-pinen 5.2 2.3 6.8 4.2
(5) ,6, 3 karen - 8.0 2.7
(6) sabinen 5.5 2.0 8.7 3.0
(7) cc-fellandren - - -
(8) mirsen 6.0 15.7 10.9 8.8
(9) a-teriiinen 6.6 0.6 12.2 18.3
(10) limonen 7.2 21.5 12.2
(11) ,Q-fellandren 7.5 1.7 13.2 12.0
(12) y-terpinen 8.3 1.7 15.4 0.8
(13) terpinolen 10.0 0.6 18.4 1.5
(14) p-simen 9.6 2.3 26.8 4.6
Juniperus nana Uçucu Ya ğının Monoterpenik Hidrokarbürleri
177
PEG 20 kl
61
.9)
30 20
Kromatog. 2 — J. nana Willd. yeşil meyvalarını n uçucu yağı ndaki monoterpenik
hidrokarbürlerin Sistem I ve Sistem Il deki gaz kromatogramlar ı
(pik numaralar ı tablolarda aç ı klanmıştı r.)
Nevin TANKER, Engin ŞARER
178
PEG 20 M 5+8 " +2
6
13I4 YL
;.3
13,0 - 01004momimom
e
9+lo
Kromatog. 3 — J. nana Willd. olgun meyvaları n ı n ugucu ya ğındaki monoterpenik hidrokarbürlerin Sistem I ve Sistem Il deki gaz kromatogramlar ı (pik numaraları tablolarda aç ı klanm ışt ı r).
0
