Rekreatif amaçlı dağcılık ve doğa sporları yapan bireylerin COVID-19 fobilerine yönelik tutumları

(1)

Rece ved / Gel ş: 19.12.2020 · Accepted / Kabul: 26.04.2021 · Publ shed / Yayın Tar h : 16.07.2021

Correspondence / Yazışma: Yas n Karaca · Osman ye Korkut Ata Ün vers tes , Rekreasyon Yönet m Bölümü, Osman ye, Turkey · yas nkaraca99@gma l.com

Research Art cle / Araştırma Makales

Att tudes of nd v duals who part c pate n recreat ve mounta n and nature sports towards COVID-19 phob as

Rekreat f amaçlı dağcılık ve doğa sporları yapan b reyler n COVID-19 fob ler ne yönel k tutumları

Yas n Karaca¹ , Met n Can Kalaycı²

1Recreat on Management Department, Osman ye Korkut Ata Un vers ty, Osman ye, Turkey 2School of Phys cal Educat on and Sports, D cle Un vers ty, D yarbakır, Turkey

ABSTRACT

Object ve: The aim of this study was to examine COVID-19 phobias of individuals engaged in recreational mountaineering and nature sports accor‐

ding to their gender, marital status, wearing a mask, presence of relatives diagnosed with COVID-19, informing them about COVID-19, and following the news.

Mater al and Methods: The general survey model was used in the research. The data group consisted of 123 volunteers engaged in recreational mo‐

untaineering and nature sports, living in City X, who were selected according to the appropriate sampling method. "COVID-19 Phobia Scale" was used in this study. Data frequency and percentage analysis for descriptive statistics; variance analysis (One-way ANOVA, independent sample t-test) to compare average scores in unrelated measurements; and Tukey test to determine between which groups the signiﬁcant difference exists, were used.

Results: It was determined that COVID-19 phobias of individuals engaged in recreational mountaineering and nature sports display signiﬁcant differen‐

ces according to their gender, marital status, wearing a mask, presence of relatives diagnosed with COVID-19, informing them about COVID-19, and following the news.

Conclus on: It was observed that the stress, fear and anxiety linked with COVID-19 caused various phobias in individuals participating in the study.

Keywords: COVID-19, phobias, recreation sports

ÖZ

Amaç: Bu araştırmada, rekreatif amaçlı dağcılık ve doğa sporu yapan bireylerin COVID-19 fobilerinin cinsiyet, medeni durum, maske takma durumu, yakınlarına COVID-19 tanısı konulması ve COVID-19'a ilişkin bilgilendirme ve haberleri izleme durumlarına göre incelenmesi amaçlandı.

Gereç ve Yöntem: Araştırmada genel tarama modeli kullanıldı. Veri grubunu X kentinde yaşayan, uygun örnekleme yöntemine göre seçilmiş gönüllü 123 rekreatif amaçlı dağcılık ve doğa sporu yapan bireyler oluşturdu. Araştırmada ‘'COVID-19 Fobisi ölçeği'' kullanıldı. Araştırmanın veri analizinde, betimsel istatistik için frekans ve yüzde analizi; ilişkisiz ölçümlerde ortalama puanların karşılaştırılması için Varyans analizi (One-way ANOVA, bağımsız örneklem t-testi), anlamlı farklılığın hangi gruplar arasında olduğunu belirlemek için Tukey testi kullanıldı.

Bulgular: Araştırma sonucunda rekreatif amaçlı dağcılık ve doğa sporu yapan bireylerin COVID-19 fobilerinin cinsiyet, medeni durum, maske takma, yakınlarına COVID-19 teşhisi konulması, COVID-19'a ilişkin bilgilendirmeler ve haberleri takip etme durumlarına göre anlamlı farklılıklar gösterdiği saptandı.

Sonuç: COVID-19 kaynaklı stres, korku ve tedirginliğin araştırmaya katılan bireylerde çeşitli fobilere neden olduğu belirlendi.

Anahtar Sözcükler: COVID-19, fobiler, rekreatif sporlar

GİRİŞ

Dünya, tar h n farklı zaman d l mler nde toplumları der n- den etk leyen büyük olaylara şah tl k etm şt r. COVID-19 olarak adlandırılan salgın da böyles olaylardan b r d r. CO- VID-19, 2019 yılının sonlarında ç n' n Wuhan şehr nde ortaya çıkmış ve kısa sürede dünya genel ne yayılmış, toplum sağlığını tehd t etmeye ve gündel k yaşamın düzen n boz- maya başlamıştır (1).

COVID-19 Aralık 2020 b lançosu, dünya genel nde 70 m l- yondan fazla k ş n n salgın hastalığa yakalandığını, üç m l- yondan fazla k ş n n se hayatını kaybett ğ n göstermekte- d r (2). Salgının seyr le lg l yaşanan b lg karmaşası, b - reyler n bu süreçten nasıl etk lenecekler n b lememeler ted rg nl ğe ve korkuyla beslenen durumlara zem n hazırla- maktadır (3). Salgına yakalanma korkusu b reyler daha ta‑

(2)

atkar ve ted rg n yapmıştır (4). COVID-19'un rut n yaşam şe- k ller n değ şt rmes b reylerde çeş tl ps koloj k sorunlara yol açmıştır. B reyler n bu dönemde yaşadığı sorunlardan b r s de fob lerd r (3).

Fob ler, herhang b r nesne veya durumdan sürekl ve aşırı b r korkma hal olarak tanımlanan anks yete bozuklukları- dır. Sosyal fob , agorafob ve spes f k fob olmak üzere üç grupta ncelen r (5). DSM-V'dek (D agnost c and Stat st cal Manual of Mental D sorders) l steleme se beş türe dayanır.

Bunlar sırasıyla doğal çevre, hayvan, enjeks yon-ve yara- lanmalar(enjeks yon ve transfüzyon korkusu, kan korkusu, yaralanma korkusu, tıbb bakım korkusu) ve d ğerler d r.

Bu nedenle, COVID-19'a karşı kalıcı ve aşırı b r korku DSM- V'ye özgü fob ler n bel rl b r türü olarak sını andırılab - lecek şek lde ortaya çıkab lmekted r (6).

Çevresel koşulların yanı sıra m zaç, genet k ve f zyoloj k nedenler de bazı fob lere neden olab lmekted r (5,6). Bu an- lamda, COVID-19 g b büyük etk ler olan salgınların veya doğal afetler n fob ler tet kleyeb leceğ söyleneb l r. Dolayı- sıyla nsanlar COVID-19'la lg l nesnelere ve durumlara kar- şı orantısız b l şsel, duygusal veya davranışsal tepk ler gös- tereb l r, f zyoloj k ve ps koloj k olarak c dd sorunlara ma- ruz kalab l rler (6). COVID-19 günlük hayat şekl n değ şt r- d ğ ç n nsanlarda çeş tl anks yete ve fob tepk ler ne yol açab l r (7).

Bu tepk ler nsanların COVID-19 enfeks yonuna yakalan- maktan korktuğunun şaretler d r. Öncek araştırmalarda;

deprem, tsunam ve benzer doğal afetler n yanında savaş- lar, kazalar veya terör saldırıları g b nsan kaynaklı felaket- ler n ya da MERS, SARS g b daha önce yaşanmış salgın hastalıkların nsanlarda fob , anks yete, depresyon, umutsuzluk ve düşmanlık g b ps koloj k sorunlara neden oldu- ğu bel rt lmekted r (6,8). Ahorsu ve ark., COVID-19'un n- sanlarda mantıksız ve bel rs z düşüncelere neden olab ld - ğ n bel rtm şlerd r (9). D ğer koşullarla kıyaslandığında bu- laşıcı hastalıkların karakter st k doğasının korku ve fob ol- duğu anlaşılmaktadır. Toplumun farklı kes mler nde CO- VID-19 kaynaklı kaygı, korku ve fob g b ps koloj k sorunla- rın yaşandığını ortaya koyan çalışmalar bulunmaktadır (5,10-13).

COVID-19, korku ve telaşa tanık her b reyde olab leceğ g b dağcılık ve doğa sporu yapan b reylerde de benzer sorunlara yol açab l r. çünkü salgınlar an ölümlere neden olmak- ta, b reyler hazırlıksız yakalamakta ve korkutucu b r etk oluşturab lmekted r. Salgını önlemek amacıyla get r len kı- sıtlamalar ve sokağa çıkma yasaklarından dolayı bazı spor akt v teler düzenl olarak yapılamaz hale gelm şt r. Bu durum spor yapan b reylerde bedensel ve ruhsal sorunlara neden olab lmekted r. N tek m B rleşm ş M lletler (BM) CO-

VID-19 salgın raporu bu durumu doğrulamaktadır. Rapor- da, COVID-19 dönem nde uygulanan sosyal zolasyon, karant na vb. kısıtlamalar neden yle amatör, profesyonel veya rekreat f her türden spor yapan b reyler n b reysel veya ta- kım sporu akt v teler nden yoksun kalma, f z ksel olarak daha az akt f olma, uyku ve yeme düzen bozulması, f z k- sel akt v teye er ş m eks kl ğ sonucu bağışıklık s stem n n zayı ayab leceğ end şes , normal sosyal yaşamdan soyut- lanma end şes , salgına yakalanma ve salgından dolayı ya- kınlarını kaybetme stres ve end şes vb. bedensel ve ruhsal sorunlar yaşadıkları b ld r lmekted r (13). Dolayısıyla salgı- nın spor yapan b reyler n günlük hayatına ve ps koloj k du- rumlarına b r yansıması olacaktır.

Bu araştırma, rekreat f amaçlı dağcılık ve doğa sporları yapan b reyler n, COVID-19 neden yle ortaya çıkab lecek fob - ler n saptamayı ve bel rlenen sorunlara çözüm yolları önermey amaçlamaktadır. Böylece COVID-19'un rekreat f amaçlı dağcılık ve doğa sporları yapan b reyler üzer nde yol açması olası fob ler n çözümüne katkı sağlanab lecekt r.

GEREÇ ve YÖNTEM Araştırma Modeli

Bet msel b r çalışma olan bu araştırma, tarama modeller n- den “ l şk sel tarama” model ne uygun olarak gerçekleşt r l- d . Tarama modeller ; geçm şte veya halen var olan b r durumu, var olduğu şekl le bet mlemey amaçlayan araştır- ma yaklaşımlarından b r d r (14).

Araştırma Grubu

Araştırmanın evren n Osman ye kent nde yaşayan rekreat f amaçlı dağcılık ve doğa sporları yapanlar oluştururken; ör- neklem n se araştırmaya gönüllü olarak katılmak steyen ve Osman ye kent nde oturan, yaşları 17-74 arasında (ortalama 37.1±11.5 yıl) değ şen, 29 kadın ve 94 erkek olmak üze- re toplam 123 dağcılık ve doğa sporu yapan b reyler oluşturmaktadır.

B r araştırmada N'y tems l eden örneklem boyutunun gü- ven l r sonuç sağlamak ç n yeterl sayıda olması genel ku- raldır. Örneklem n tems l ne l şk n olarak yapılan hesapla- malarda güven aralığının 0.80'den daha az olmamasının ve kabul ed leb l r hata payının se en fazla 0.10 olarak kabul ed lmes n n yeterl örneklem sayısına ulaşmakta geçerl ol- duğu bel rt lmekted r (15). Bu araştırmanın örneklem bü- yüklüğü hesaplanırken güven aralığı 0.01, kabul ed leb l r hata payı se 0.10 olarak alındı. İşlem sonucunda araştır- manın yaklaşık 450 b r ml k evren tems l edecek m n mum örneklem sayısı 122 olarak hesaplandı. Buna göre 123 b r m- den oluşan örneklem n çalışma evren n tems l gücünün yeterl olduğu söyleneb l r.

(3)

Veri Toplama Araçları

Araştırmada, katılımcıları tanımlayıcı b lg ler çeren demograf k değ şkenler formu le Arpacı ve ark. (6) tarafından Türk popülasyonu üzer nde gel şt r len COVID-19 Fob s öl- çeğ temel ver toplama araçları olarak kullanıldı.

Demograﬁk Değişkenler Formu

COVID-19 grup, sınıf, statü ayrımı gözetmeks z n toplumun tüm paydaşlarını etk led . Buna dağcılık ve doğa sporları yapan b reyler de dâh ld r. Bu doğrultuda araştırmada katı- lımcıların c ns yet, meden durum, maske takma durumu, yakınlarına COVID-19 tanısı konulma durumu, COVID-19'a l şk n b lg lend rmeler ve haberler zleme durumunu çe- ren değ şkenlereyer ver ld .

COVID-19 Fobisi ölçeği

Arpacı ve ark. (6) tarafından koronav rüse karşı gel şeb len fob y ölçmek üzere gel şt r len COVID-19 Fob s ölçeğ ; ps - koloj k, ps kosomat k, sosyal ve ekonom k olmak üzere toplam dört alt boyuttan ve 20 maddeden oluşan beşl L kert t p b r ölçekt r. ölçeğ n 1., 5., 9., 13., 17. ve 20. maddeler ps koloj k alt boyutu; 2., 6., 10., 14. ve 18. maddeler ps kosomat k alt boyutu; 3., 7., 11., 15. ve 19. maddeler sosyal alt boyutu; 4., 8., 12., ve 16. maddeler se ekonom k alt boyutu ölçmekted r. Ölçekten toplamda en az 20 en çok se 100 puan; alt boyutlarda se ps koloj k alt boyut ç n en az 6 en çok 30 puan, ps kosomat k alt boyut ç n 5-25 puan, sosyal alt boyut ç n 5-25 puan ve ekonom k alt boyut ç n se 4-20 puan alınab l r. ölçek toplam ve alt boyut puanlarının yük- sek olması genel ve alt boyut faktörler ne bağlı koronav rüs fob düzey n n artışını bel rtmekted r. Ölçeğ n Cronbach Alpha güven rl k kat sayısı ölçek toplam puanı ç n 0.92, ps koloj k alt boyut ç n 0.88, ps kosomat k alt boyut ç n 0.90, sosyal alt boyut ç n 0.90 ve ekonom k alt boyut ç n se 0.85 olarak hesaplanmıştır (6). Bu çalışmada se Cron- bach Alpha değerler COVID-19 fob s ölçek toplam puanı ç n 0.81, ps koloj k alt boyut ç n 0.83, ps kosomat k alt boyut ç n 0.80, sosyal alt boyut ç n 0.80 ve ekonom k alt boyut ç n de 0.82 olarakbulundu.

Araştırmanın Prosedürleri

Araştırma Osman ye Korkut Ata Ün vers tes ün vers tes B - l msel Araştırmalar ve Yayın Et ğ Kurulunun 07.10.2020 ta- r h ve 2020/34/1 sayılı zn doğrultusunda gerçekleşt r ld . Araştırmadak ver toplama sürec se salgın neden yle d j - tal ortamda çevr m ç olarak gerçekleşt r ld . Ver toplama formu çeş tl d j tal ortamlardan katılımcılara ulaştırıldı.

Araştırmanın çer ğ hakkındak tüm b lg ler, ver toplama aracı katılımcılara gönder lmeden önce y ne çevr m ç d j - tal ortamlarda paylaşıldı. Araştırma Hels nk B ld rges ku- rallarına uygun olarak yürütüldü. Araştırmaya katılımda gönüllük lkes esas alındı.

Verilerin Analizi

Ver ler n çözümlenmes W ndows ç n SPSS 22.0 stat st k paket programında yapıldı. Demograf k b lg ler ve ver toplama araçlarından elde ed len parametreler ç n ar tmet k ortalama (X), standart sapma (SS), maks mum (Maks) ve m n mum (M n) değerler bel rlend . Ver ler n normall k da- ğılımlarını saptamak ç n Kolmogorov-Sm rnov normall k test ve basıklık-çarpıklık değerler hesaplandı. Parametr k testler n varsayımlarının sağlanmasının ardından, değ ş- kenler arası l şk Pearson Korelasyon Test le ncelen rken, bağımsız guruplar arası farklılıklar bağımsız örneklem t- test (Independent Samples T-Test) ve tek yönlü varyans anal z le b rl kte post hoc LSD test (One-Way- ANOVA_LSD, Post Hoc test) kullanılarak bel rlend . LSD (en önems z fark) yöntem standart t-testler n mümkün olan tüm grup ortalaması ç ler ne uygular. LSD test farklılığın bel rleneceğ grup sayısının (k means) üçten fazla olması durumunda sakıncalı görülen b r post-hoc stat st ğ d r (16). Matemat ksel olarak da I. t p hataya karşı oldukça ko- runmasız b r özell k taşımaktadır. Araştırmada stat st ksel anlamlılık düzey p<0.05 olarak kabul ed ld (16,17).

Tablo 1'de rekreat f amaçlı dağcılık ve doğa sporu yapan b - reylerden elde ed len COVID-19 Fob s Ölçeğ toplam puanı ve ölçeğ n tüm alt boyut puanlarının Kolmogorov-Sm rnov normall k dağılımı test ve basıklık-çarpıklık değerler so- nuçlarına göre normal b r dağılımda oldukları görülmekte- d r (p>0.05).

Tablo 1. Rekreatif amaçlı dağcılık ve doğa sporu yapan bireylerden elde edilen COVID-19 fobisi ölçeği puan değerlerinin normallik dağılımları

Parametre İstatistik SD p* Basıklık çarpıklık COVID-19 Fobi ölçek toplam 0.772 121 0.197 0.884 -0.776

Psikolojik alt boyut 0.614 121 0.154 0.465 -0.335

Somatik alt boyut 0.701 121 0.145 0.777 -0.774

Sosyal alt boyut 0.887 121 0.178 0.948 -0.543

Ekonomik alt boyut 0.698 121 0.155 0.803 -0.609

*p<00.05; SD: serbestlik derecesi

BULGULAR

Araştırmada elde ed len tüm bulgular tablolar hal nde ve- r lmekted r. Tablo 2'de araştırmaya katılan rekreat f amaçlı dağcılık ve doğa sporu yapan b reyler n COVID-19 Fob s Öl- çeğ nden elde ett kler puanlar yer almaktadır.

Tablo 2. Katılımcıların COVID-19 fobisi ölçeğinden elde ettikleri puanlar

Parametre n X̄ SS Min Maks

COVID-19 Fobi ölçek toplam 123 67.4 11.2 32.0 95.0

Psikolojik alt boyut 123 18.0 4.7 9.0 30.0

Psikosomatik alt boyut 123 20.5 4.5 7.0 25.0

Sosyal alt boyut 123 16.6 4.5 4.0 25.0

Ekonomik alt boyut 123 14.1 4.2 5.0 20.0

X̄: ortalama, SS: standart sapma, Min: minimum, Maks: maksimum

Tablo 3'de görüldüğü üzere, araştırmaya katılan b reyler n c ns yetler ne göre COVID-19 fob s ölçek toplam ve tüm alt boyut puanlarında anlamlı farklılık bel rlend (p<0.05).

(4)

TARTIŞMA

Farklılıkların tamamında; kadın katılımcıların COVID-19 fob s ölçek toplam puanı ve tüm alt boyut puanlarının erkek katılımcılardan daha yüksek olduğu saptandı (p<0.05).

Tablo 4'de göster ld ğ üzere; araştırmaya katılan b reyler n meden durumlarına göre COVID-19 fob s ölçek toplam pu- anı ve tüm alt boyut puanlarında anlamlı farklılık bel rlen- d (p<0.05). Farklılıkların tamamında; evl katılımcıların COVID-19 fob s ölçek toplam puanı ve tüm alt boyut puan- larının bekar katılımcılardan daha yüksek olduğu bel rlen- d (p<0.05).

Tablo 3. Katılımcıların cinsiyetlerine göre COVID-19 fobisi puanları- nın karşılaştırılması

Parametre Grup n X̄ SS t SD p

COVID-19 Fobi ölçek toplam Erkek 94 66.2 13.3 -2.223 121 0.001*

Kadın 29 71.1 13.1

Psikolojik alt boyut Erkek 94 14.4 4.9 -2.774 121 0.001*

Kadın 29 17.1 4.8

Psikosomatik alt boyut Erkek 94 19.1Kadın 29 22.8 3.83.6 -2.678 121 0.000*

Sosyal alt boyut Erkek 94 13.3Kadın 29 15.7 4.64.9 -2.584 121 0.000*

Ekonomik alt boyut Erkek 94 13.2 4.1 -2.555 121 0.000*

Kadın 29 15.9 3.8

*p<0.05; SS: standart sapma, SD: serbestlik derecesi

Tablo 4. Katılımcıların medeni durumlarına göre COVID-19 fobisi puanlarının karşılaştırılması

COVID-19 Fobisi ölçek toplam Evli 61 70.4 12.8 -2.532 121 0.000*

Bekar 62 66.1 13.1

Psikolojik alt boyut Evli 61 18.3 4.7 -2.667 121 0.000*

Bekar 62 15.1 4.5

Psikosomatik alt boyut Evli 61 23.2 3.9 -2.121 121 0.002*

Bekar 62 18.5 3.9

Sosyal alt boyut Evli 61 15.9 4.5 -2.444 121 0.001*

Bekar 62 13.7 4.6

Ekonomik alt boyut Evli 61 15.8 4.2 -2.613 121 0.000*

Bekar 62 13.0 3.9

Tablo 5'de görüldüğü üzere; katılımcıların maske takma du- rumlarına göre COVID-19 fob s ölçek toplam ve tüm alt boyut puanlarında anlamlı farklılık bel rlend (p<0.05). Farklı- lıkların tamamında; maske takan katılımcıların COVID-19 fob s ölçek toplam puanı ve tüm alt boyut puanlarının maske takmayan katılımcılardan daha yüksek olduğu sap- tandı (p<0.05).

Tablo 6'da ver ld ğ üzere; katılımcıların yakın çevreler n- den herhang b r ne COVID-19 tanısı konulma durumuna göre COVID-19 fob s ölçek toplam ve tüm alt boyut puanla- rında anlamlı farklılık bel rlend (p<0.05). Farklılıkların ta- mamında; yakın çevreler nden herhang b r ne COVID-19 tanısı konulmayan katılımcıların COVID-19 fob s ölçek top-

lam ve tüm alt boyut puanlarının yakın çevreler nde tanı konulanlara oranla daha yüksek olduğu saptandı (p<0.05).

Tablo 5. Katılımcıların maske takma durumlarına göre COVID-19 fo- bisi puanlarının karşılaştırılması

COVID-19 Fobisi ölçek toplam Takan 100 71.1 13.2 -3.662 121 0.000*

Takmayan 23 66.5 12.8

Psikolojik alt boyut Takan 100 17.9 4.3 -3.542 121 0.000*

Takmayan 23 14.8 4.7

Psikosomatik alt boyut Takan 100 22.9 3.7 -3.152 121 0.002*

Takmayan 23 18.1 3.9

Sosyal alt boyut TakmayanTakan 100 16.1 4.423 14.0 4.7 -3.099 121 0.003*

Ekonomik alt boyut TakmayanTakan 100 15.9 4.123 13.3 4.0 -3.224 121 0.001*

Tablo 6. Katılımcıların yakın çevrelerinden herhangi birine COVID- 19 tanı konulma durumuna göre COVID-19 fobisi puanlarının karşılaştırılması

Parametre/Birimi Grup n X̄ SS t SD p

COVID-19 Fobisi ölçek toplam Tanı konulan 71 62.5 12.1 -3.111 121 0.000*

Konulmayan 52 70.7 12.7

Psikolojik alt boyut Tanı konulan 71 14.2 4.4 -3.234 121 0.000*

Psikosomatik alt boyut Tanı konulan 71 18.1 3.4 -3.334 121 0.000*

Sosyal alt boyut Tanı konulan 71 13.4 4.2Konulmayan 52 15.9 4.4 -2.500 121 0.000*

Ekonomik alt boyut Tanı konulan 71 13.3 3.8 -3.689 121 0.000*

Tablo 7’de göster ld ğ üzere; katılımcıların COVID-19’a l ş- k n b lg lend rme ve haberler tak p etme durumlarına göre COVID-19 fob s ölçek toplam ve tüm alt boyut puanlarında anlamlı farklılıklar bel rlend (p<0.05). Farklılıkların tama- mında; COVID-19 b lg lend rme ve haberler tak p eden ka- tılımcıların COVID-19 fob s ölçek toplam ve tüm alt boyut puanlarının bunları tak p etmeyen katılımcılardan daha yüksek olduğu saptandı (p<0.05).

Tablo 7. Katılımcıların COVID-19’a ilişkin bilgilendirme ve haberleri takip etme durumlarına göre COVID-19 fobisi puanlarının karşılaştırılması

Parametre/Birimi Grup n X̄ SS t SD p

COVID-19 Fobisi ölçek toplam Takip etmeyen 44 66.9 13.9 -3.274 121 0.000*

Takip eden 79 72.7 14.0

Psikolojik alt boyut Takip etmeyen 44 15.9 5.4 -3.378 121 0.000*

Takip eden 79 18.9 5.2

Psikosomatik alt boyut Takip etmeyen 44 19.2 3.2Takip eden 79 23.1 3.5 -3.457 121 0.000*

Sosyal alt boyut Takip etmeyen 44 13.1 4.9Takip eden 79 16.8 5.2 -2.886 121 0.000*

Ekonomik alt boyut Takip etmeyen 44 14.1 3.9 -3.414 121 0.000*

Takip eden 79 17.2 3.6

L teratürde spor yapan veya sporla bağlantılı b reyler n CO- VID-19 neden yle benzer ps koloj k sorunlar yaşadıkları gö- rülmekted r. Spor ps kologları; spor yapan b reyler n CO- VID-19'a yakalanma korkusu, yakalanma durumunda y le- şeb lme kaygısı, yeterl spor akt v tes yapamama, obses f- kompüls f bozukluk ve a le ç sorunlar neden yle yoğun

ps koloj k danışmanlık taleb nde bulunduklarını bel rtmekted r (18). Ç fç ve Dem r (11) futbolcuların COVID-19 nede- n yle stres ve korku yaşadıklarını ler sürmüşlerd r. Tekkur- şun Dem r ve ark. (19), COVID-19'un spor yapan b reylerde oluşturab leceğ kaygı durumu le performans arasında ne-

(5)

koloj k sorunlar yaşayab lecekler n gösterd ğ g b , bu araştırma sonuçlarını da desteklemekted r.

Katılımcıların COVID-19 fob ler nde kadınlar leh ne anlamlı farklılık bel rlend . Araştırmalar korku oranları ve strese bağlı duyarlılığın kadınlar arasında daha yaygın olduğunu ve bu durumun c ns yet farklılığından kaynaklanab leceğ - n ortaya koymaktadır (24). B rleşm ş M lletler' n Türk ye'de kadınların COVID-19'dan daha fazla etk led kler ne sonucuna ulaştığı araştırma, buradak çalışmada elde ed len bul- guları doğrulamaktadır (21). Bak oğlu ve ark. (22) da kadın- ların erkeklere oranla COVID-19'dan daha fazla korktukları- nı bel rlem şlerd r. L u ve ark. (23), kadınların COVID-19 sal- gını karşısında daha yüksek stres ve travma yaşadıklarını bel rtm şlerd r.

Bulgularımız COVID-19'un kadınlar üzer nde daha fazla ps koloj k sorunlar oluşturduğunu doğrulamaktadır. Bura- dan hareketle, COVID-19 karşısında kadınların strese karşı daha fazla kırılganlaştığı; stresl ve ted rg n ed c yaşam olaylarının kadınlarda daha fazla ruhsal bozukluğa yol açtı- ğı söyleneb l r. D ğer tara an, Tönbül (24) COVID-19'a karşı kadınların ps koloj k dayanıklılıklarının erkelerden daha fazla olduğunu gözlem şt r. Buna göre kadınların nad r de olsa COVID-19'a karşı farklı duygusal tepk ler verd kler söyleneb l r. Erdoğdu ve ark. (25) COVID-19 dönem nde ka- dınların anks yete düzey n n erkeklere kıyasla anlamlı olarak yüksek olduğunu bulmuşlardır. Bu araştırma sonucuna göre kadınların korku d rençler n n erkeklere göre daha dü- şük olduğu söyleneb l r. Ayrıca COVID-19'un kadınları a leler ve gelecekler konusunda erkeklere göre daha fazla en- d şelend rd ğ dd a ed leb l r.

Araştırmada evl katılımcıların COVID-19 fob ler n n bekar katılımcılardan daha yüksek olduğu saptandı. Ç fç ve De- m r (11) futbolcuların COVID-19 dönem korku ve kaygı dü- zeyler nde meden durumlarına göre herhang b r farklılık olmadığını gözled . Wang ve ark. (26) da meden duruma göre COVID-19 dönem ndek z h nsel sorunlar açısından anlamlı b r fark bel rlemed . Tönbül (24) 20-60 yaş arası b - reyler n COVID-19'a karşı ps koloj k dayanıklılık düzeyle- r nde meden duruma göre anlamlı b r farklılık saptamadı.

Bu araştırmaların sonuçları bulgularımızla örtüşmemekte- d r. Evl olan dağcı ve doğa sporcularının a leler le lg l daha fazla end şe yaşadıkları düşünüleb l r. Xao ve ark.

(27), COVID-19 salgınına karşı yaşanan lk şokun ardından b reylerde görülen gerçekç lk algının kend s ve a les n salgından korumak olduğunu bel rtm şlerd r. Bu sonuçlar- dan hareketle, evl b reyler n salgına karşı kend ler n ve a leler n koruma düşünces n n fob lere yol açtığı düşünülmekted r.

Araştırmada maske takan katılımcıların COVID-19 fob ler - n n daha yüksek olduğu bel rlend . Katılımcıların bulaşı en

aza nd rmede büyük rolü olan maske takma kuralına uy- dukları görülse de, bulaş olma end şes veya salgın kaynak- lı farklı ps koloj k etk ler bu b reylerde fob lere yol açmış olab l r. Grup normlarına uymanın b reyler n ht yaçlarının karşılanmasında öneml b r rol oynadığı, ancak bunun b - reyler n doğru davranışın ne olduğu konusunda uygun b l- g ler elde etmeler yle mümkün olab leceğ bel rt lm şt r (28). Başlangıçta bazı sağlık otor teler n n maske takmanın salgına karşı etk l olup olmayacağına l şk n çel şk l açık- lamalar yapmaları b reylerde ted rg nl ğe ve kafa karışıklı- ğına yol açmış olab l r. COVID-19'a l şk n tüm bu karışık açıklamalar ve yanlış b lg ler çok fazla bel rs zl k yaratmak- tadır. Maske takmanın b l nen rahatsızlıklara ek olarak, yüz ısısını arttırab leceğ , nefes alma d renc n düşüreb leceğ , baş ağrılarına neden olab leceğ yönündek açıklamalar da b reyler n rahatsızlık algılarını arttırmaya h zmet etmekte- d r (28).

Yukarıda bahsed len nedenler n katılımcılarda salgınla lg - l fob lere yol açtığı söyleneb l r. Oysa son açıklamalar;

maske takma, mesafe ve tem zl k tedb r n n üçlü b r koruma oluşturduğunu ve salgının yayılımının önlenmes ne bü- yük katkı sunduğunu ortaya koymaktadır (29). Öte yandan Tarhan (30), toplum genel nde COVID-19'a karşı b r kaygı oluştuğunu bel rterek b reyler n salgının seyr n yakından zlemes n n kontrollü korku düzey nde kaldığı sürece olum- lu ve sağlıklı b r tepk olduğunu, ancak bu konuda aşırıya g tmen n koronafob ye yol açab leceğ n ; örneğ n h ç k m- sen n olmadığı güvenl ortamlarda b le maske takmanın salgınla lg l fob k bel rt ler n şaret olduğunu bel rtmekte- d r. Buna göre katılımcıların salgına yakalanma, salgından dolayı hayatını kaybetme r sk ne karşı maske taktığı halde, söz konusu nedenlerden dolayı aşırı şüphec olan, her obje- y tehd t olarak gören davranışlarının b reylerde güven duy- gusunun azalmasına ve dolayısıyla COVID-19 fob ler ne yol açtığı söyleneb l r.

Araştırmada yakınlarına veya çevres ndek nsanlara CO- VID-19 tanısı konulmayan katılımcıların COVID-19 fob ler daha yüksek çıktı. Bu sonuca göre, salgını önlemek ç n alı- nan sosyal zolasyon, karant na sürec ve geç c kapatma g b önlemlererağmen salgının hızla yayılmaya devam etmes katılımcılarda kaygı ve korkuya neden olab lmekted r.

Ayrıca katılımcıların yaşadığı yerdek vaka sayıları, ölüm oranları ve salgının yayılma hızının c dd boyutlara ulaş- masının katılımcılarda korku ve kaygıya neden olduğu söy- leneb l r. N tek m Sağlık Bakanlığı COVID-19 ver ler , araş- tırmanın yapıldığı Osman ye kent nde salgının başlangıç- tan t baren c dd yet n koruduğunu doğrulamaktadır (31).

Benzer araştırmalara bakıldığında farklı sonuçlar elde ed l- d ğ göze çarpmaktadır. Örneğ n, Cao ve ark. (32), b r yakını hastalığa yakalanan öğrenc ler n kaygı düzeyler n n anlam-

(6)

se yakınlarından b r ne COVID-19 tanısı konulmasının katı- lımcıların salgın kaynaklı korku düzeyler üzer nde anlamlı b r farklılık yaratmadığını b ld rm şt r. Bu sonuçlardan hareketle, b reyler n salgının seyr ve salgınla lg l gel şmeler karşısında farklı ps koloj k tepk ler vereb lecekler söyleneb l r.

COVID-19'a l şk n b lg lend rmeler ve haberler zleyen ka- tılımcıların COVID-19 fob ler yüksek bulundu. Bu sonuçlar COVID-19 vaka sayılarının artması, bulaş çeş tl l ğ n n art- ması, ölümler n her yaş grubunda görülmes ve salgının c dd sağlık sorunlarına yol açması g b nedenler n katılım- cıların COVID-19 fob ler n n yüksek çıkmasında etk l oldu- ğuna şaret edeb l r. Tönbül (24) salgınla lg l b lg lend r- meler zleyen b reyler n ps koloj k dayanıklılık düzeyler - n n düştüğünü bel rtm şt r. Ayrıca COVID-19'a l şk n b lg - lend rmeler ve haberler sürekl zlemek katılımcılarda fo- b lere yol açmış olab l r. Özell kle sosyal medyada ve çeş tl telev zyon programlarında salgına yönel k olumsuz çer k- ler n ve karamsar haberler n yer alması katılımcılarda fob - lere yol açab l r. Ç cek ve Almalı (33), sosyal medya ve d ğer kanallardan sürekl olarak gelen salgın hastalığa l şk n b l- g ler n b reyler n kaygı düzey n arttırdığını bel rtm şlerd r.

D ğer tara an, katılımcıların b lg lend rmeler zleme şek l- ler n n de COVID-19 fob ler nde etk l olab l r. N tek m Tön- bül (24), bu zleme şek ller n n b reyler n ps koloj k daya- nıklılık düzeyler n etk led ğ n , COVID-19'a l şk n b lg len- d rmeler sosyal medya üzer nden zleyenler n ps koloj k dayanıklılık düzeyler n n düşük olduğunu bel rtmekted r.

Buna göre sosyal medyada b lg k rl l ğ de katılımcılarda fob lere yol açab lmekted r.

Pennycook ve ark.,(34) nternette ve sosyal medyada CO- VID-19'a l şk n yanlış b lg ler n yer almasının b reyler n doğrulara ulaşmaları ve doğru düşünmeler ne engel oldu- ğunu bel rtm şlerd r. Çıngay (35), sosyal medyada yer alan b lg k rl l ğ n n b reylerde kararsızlık, unutkanlık ve d kkat eks kl ğ g b ps koloj k sorunlara neden olab ld ğ n , b lg karmaşasının z h nsel yorgunluğu tet kled ğ ve bu durumun ruhsal ger l me ve anks yeteye yol açtığını bel rtmekte- d r. Benzer durum bu araştırma sonuçları ç n de geçerl olab l r. Salgına l şk n yanlış b lg ler n katılımcıların gerçe- ğ ayırt etmes n zorlaştırarak sezg sel veya duygusal dü- şünceler n olumsuz etk led ğ ve bunun fob lere yol açtığı söyleneb l r. COVID-19 g b öneml b r salgınla mücadelede doğru b lg ye ulaşmanın katılımcıların f z ksel ve ruhsal sağlıkları ç n yaşamsal önem bulunmaktadır.Rajkumar (36), salgın dönem nde b reylere sağlanacak ps koloj k destek programları ve eğ t mler le doğru ve gerçekç b lg len- d rmeler n, kaygılarını haf etmek adına başvurdukları pek şlevsel olmayan davranışları (tekrar eden tıbb konsültas- yonlar; salgın bel rt ler ne yönel k b rey meşgul ed c , en-

d şelend r c ve korkutucu düşünceler) önleyerek çok daha yararlı olacağını bel rtmekted r.

Bu araştırma rekreat f amaçlı dağcılık ve doğa sporları yapan b reyler n COVID-19 fob ler ne odaklandı. Ancak örnek- lem grubunun büyük olmaması araştırma sonuçlarıyla lg l

dd aların gücünü sınırlamaktadır. Bu nedenle gelecekte yapılacak çalışmalarda konuya l şk n daha büyük örnek- lem gruplarına yer ver lmes ve daha der nlemes ne anal z yapmayı sağlayacak yöntemler n kullanılması öner leb l r.

SONUÇ

COVID-19'un rekreat f amaçlı dağcılık ve doğa sporları yapan b reylerde fob lere neden olduğu ortaya kondu. Bu durum, halk sağlığı sorununa dönüşen COVID-19'un toplumun d ğer fertler nde olduğu g b rekreat f amaçlı dağcılık ve doğa sporları yapan b reyler de çeş tl şek llerde etk le- yeb leceğ n göstermekted r. Dolayısıyla, b reyler n bu dö- nemlerde güçlü olmaları ç n evde yapılab lecek alternat f spor akt v teler teşv k ed lmel ; Sağlık Bakanlığı öncülü- ğünde, beled yeler n ve s v l toplum kuruluşlarının da des- teğ alınarak salgının ps koloj k yönler yle mücadele ed l- mel ; b reyler n ruh sağlığını koruyucu önlemler alınmalı- dır. Salgına l şk n b lg lend rmelerde sesl , görüntülü ve d j tal medyanın etk n ve güven l r b r şek lde kullanımı sağlanmalıdır.

Ethics Committee Approval / Etik Komite Onayı

The approval for th s study was obta ned from Inst tut onal Eth cs Com- m ttee of Osman ye Kortkut Ata Ün vers tes .

Conﬂict of Interest / Çıkar Çatışması

The authors declared no con cts of nterest w th respect to authorsh p and/or publ cat on of the art cle.

Financial Disclosure / Finansal Destek

The authors rece ved no f nanc al support for the research and/or publ - cat on of th s art cle.

Author Contributions / Yazar Katkıları

Concept - Y.K., M.C.K.; Des gn - Y.K., M.C.K.; Superv s on - Y.K., M.C.K.;

Mater als - Y.K., M.C.K.; Data Collect on and/or Process ng - Y.K., M.C.K.;

Analys s and Interpretat on - Y.K., M.C.K.; L terature Rev ew - Y.K., M.C.K.;

Wr t ng Manuscr pt - Y.K., M.C.K.; Cr t cal Rev ews - Y.K., M.C.K.

KAYNAKLAR

Karakaş M. COVID-19 salgınının çok boyutlu sosyoloj s ve yen normal meseles . İst ün v Sosyoloj Derg. 2020;40(1):541-73.

WHO. Coronav rus d sease (COVID-19) pandem c. https://COVID19.who. nt [c ted 2020 Dec 10].

Am n S. D vers ty enforces soc al exclus on: does exclus on never cease? J Soc al Inclus - on. 2019;10(1):4-23.

Segerstrom SC, M ller GE. Psycholog cal stress and the human mmune system: a meta-analy- t c study of 30 years of nqu ry. Psychol Bull.2004;130(4):601-30.

APA, DSM-5 Task Force. D agnost c and Stat ct al Manual of Mental D sorders: DSM-5, 5th ed. Amer can Psych atr c Publ sh ng; 2013.

Arpacı I, Karataş K, Baloğlu M. The development and n t al tests for the psychometr c propert - es of the COVID-19 Phob a Scale (C19P-S). Pers Ind v d D . 2020;164:1-6.

Wang C, Cheng Z, Yue XG, McAleer M. R sk management of COVID-19 by un vers t es n Ch na.

J R sk F nanc al Manag. 2020;13(2):36.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

(7)

X ao C. A novel approach of consultat on on 2019 novel coronav rus (COVID-19)-related psycholog cal and mental problems: structured letter therapy. Psych atry Invest g.

2020;17(2):175-6.

Ahorsu DK, L n CY, Iman V, Sa ar M, Gr ths MD, Pakpour AH. The fear of COVID19 scale: development and n t al val dat on. Int J Ment Health Add ct. 2020;1:1-9.

Satıcı B, Gocet-Tek n E, Den z ME, Satıcı SA. Adaptat on of the fear of COVID-19 scale: ts asso- c at on w th psycholog cal d stress and l fe sat sfact on n Turkey. Int J Ment Health Ad- d ct. 2020;8:1-9.

Ç fç F, Dem r A. COVID-19 pandem s nde Türk profesyonel tbolcuların COVID-19 korkusu ve kaygı düzeyler n n ncelenmes . Spor Rek Araş Derg. 2020;2(SI1):26-8.

Kumar A, Nayar KR. COVID 19 and ts mental health consequences. J Ment Health. 2021;30(1):1-2.

UN. The mpact of COVID-19 on sport, phys cal act v ty and well-be ng and ts e ects on soc al development. https://www.un.org/development/desa/dspd/2020/05/CO- VID-19-sport/ [c ted 2020 Oct 22].

Karasar N. B l msel Araştırma Yöntem : Kavramlar, İlkeler, Tekn kler. An- kara: Nobel Yayınev ; 2018.

McM llan JH, Schumacher S. Research n Educat on: Ev dence-Based Inqu ry. 7th ed. New Jer- sey: Pearson; 2009.

Efe E, Bek Y, Şah n M. SPSS'te çözümler le İstat st k Yöntemler II. Kahraman- maraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam ün vers tes Rektörlüğü; 2000.

Clewer AG, Scar sbr ck DH. Pract cal Stat st cs and Exper mental Des gn for Plant and Crop Sc ence, 1st ed. New York NY: John W ley & Sons; 2013.

Frank A, Fatke B, Frank W, Förstl H, Hölzle P. Depress on, dependence and pr ces of the COVID- 19-Cr s s. Bra n Behav Immun. 2020;87:99.

Tekkurşun Dem r G, C c oğlu Hİ, İlhan EL. Sporcularınyen t p koronav rüse (COVID-19) yakalanma kaygısı ölçeğ (SYTKYKö): geçerl k ve güven rl k çalışması. J Hum Sc. 2020;17(2):458- 68.Tol n DF, Foa EB. Sex d erences n trauma and posttraumat c stress d sorder: a quant tat ve rev ew of 25 years of research. Psychol Bull. 2006;132(6):959-92.

BM Türk ye. KOVİD-19 kadın ve erkekler sosyal ve ekonom k olarak farklı etk l yor! [c ted 2020 Oct 22]. https://turkey.un.org/tr/39770-kov d-19-kad n-ve-erkekler -sosyal-ve-ekonom k-olarak-farkl -etk l yor.

Bak oğlu F, Korkmaz O, Ercan H. Fear of COVID-19 and pos t v ty: Med at ng role of ntolerance of uncerta nty, depress on, anx ety, and stress. Int J Ment Health Add ct. 2020;1-14.

L u S, Yang L, Zhang C, X ang YT, L u Z, Hu S, Zhang B. Onl ne mental health serv ces n Ch na dur ng the COVID-19 outbreak. Lancet Psych atry, 2020;7(4):e17-8.

Tönbül ö. Koronav rüs (COVID-19) salgını sonrası 20-60 yaş arası b reyler n ps koloj k dayanıklı- lıklarının bazı değ şkenler açısından ncelenmes . Human st c Persp. 2020;2(2):159-74.

Erdoğdu Y, Koçoğlu F, Sev m C. COVID-19 pandem s sürec nde anks yete le umutsuzluk düzey- ler n n ps kososyal ve demograf k değ şkenlere göre ncelenmes . Kl n Ps k Derg.

2020;23(Ek 1):24-37.

Wang C, Pan R, Wan X, Tan Y, Xu L, Ho CS, et al. Immed ate psycholog cal responses and asso- c ated factors dur ng the ın t al stage of the 2019 coronav rus d sease (COVID-19) ep dem c among the general populat on n Ch na. Int J Env ron Res Publ c Health. 2020;17(5):1729.

X ao H, Zhang Y, Kong D, L S, Yang N. Soc al cap tal and sleep qual ty n ınd v duals who self- solated for 14 days dur ng the coronav rus d sease 2019 (COVID-19) outbreak n january 2020 n Ch na. Med Sc Mon t. 2020;26:e923921.

Sche d JL, Lup en SP, Ford GS, West SL. Commentary: phys olog cal and psycholog cal mpact of face mask usage dur ng the COVID-19 pandem c. Int J Env ron Res Publ c Health. 2020;17(18):6655.

Sağlık Bakanlığı. COVID-19 durum raporu. https://COVID19.sagl k.gov.tr/TR- 68443/COVID-19-durum-raporu. [c ted 2020 Dec 07].

Tarhan N. Koronav rüs korkusu yen b r ps koloj k vaka ortaya çıkardı: koronafob . https://www.aa.com.tr/ tr/koronav rus/koronav rus-korkusu-yen -b r- ps koloj k-vaka-ortaya-c kard -koronafob /1775623. [c ted 2020 Oct 07].

Sağlık Bakanlığı. https://COVID19.sagl k.gov.tr/TR-66935/genel-koronav - rus-tablosu.html. [c ted 2020 Dec 07].

Cao W, Fang Z, Hou G, Han M, Xu X, Dong J, et al. The psycholog cal mpact of the COVID-19 ep dem c on college students n Ch na. Psych atry Res. 2020;287:112934.

Ç çek B, Almalı V. COVID-19 pandem s sürec nde kaygı öz-yeterl l k ve ps koloj k y oluş arasın- dak l şk : özel sektör ve kamu çalışanları karşılaştırması. Turk Stud. 2020;15(4):241-60.

Pennycook G, Epste n Z, Mosleh M, Arechar AA, Eckles D, Rand DG. Understand ng and redu- c ng the spread of m s nformat on onl ne. PsyArX v Prepr nts.2019;13:1-20.

Çıngay A. Sosyal medyanın k tleselleşt r c ve yalnızlaştırıcı etk s . Marmara ün vers tes Sosyal B l mler Enst tüsü. Yüksek L sans Tez. İstanbul; 2015.

Rajkumar RP. COVID-19 and mental health: a rev ew of the ex st ng l terature. As an J Psyc- h atr. 2020;52: 102066.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26.

27.

28.

29.

30.

31.

32.

33.

34.

35.

36.