Dr. A. Yüksel BARUT
FTY211 – RADYOLOJİ DERSİ
sunumları özel olduğu için burada yer alan metin ve görsellerin, dersin öğretim üyesinden
izin alınmaksızın sosyal medya ya da farklı alanlarda kullanılması,
6698 Sayılı Kanun ile güvence altına alınan
kişisel verilerin ve özel hayatın korunmasına yönelik düzenlemelere aykırıdır.
*Ergoterapi
*Fizyoterapi ve Rehabilitasyon
*Ortez Protez
FTY211 – RADYOLOJİ
Dersin Haftası: 3. Hafta – 2. Ders E-Posta: aybarut@gelisim.edu.tr Dersin Öğr. Üyesinin Adı: Dr. Öğr. Üyesi A. Yüksel BARUT Telefon: +90 422 70 00 / 7373
https://sbf.gelisim.edu.tr/anasayfa
Bölüm Adı
Dersin Adı
Geçen Ders Hakkında
*Etik Değerler
*Radyoloji
14.10.2021 Perşembe / 09.00 – 10.30 2 Kredi / 3 AKTS
Her Perşembe Günü Saat 15.00 – 16.00 arası
SBF / B Blok Kat: 2 Oda No:203
Ders Günü ve Saati
Görüşme Gün ve Saatleri
Dersin Öğretim Üyesinin Konumu Dersin Kredisi
GBS Linki
DERS BİLGİLERİ
Dr. A. Yüksel BARUT
https://gbs.gelisim.edu.tr/ders-genel-bilgiler-5-50-1208-1
Haftalık Akış
*Radyoloji
*Radyasyon
Dr. A. Yüksel BARUT
RADYASYON
Haftalık Öğrenim Kazanımları
*Dokuların Görüntülenme Yöntemleri
*Evrende Yer Alan Radyasyon ve Etkileri
İnsanoğlu varoluşundan bu yana sürekli olarak radyasyonla iç içe yaşamak zorunda kalmıştır.
Dünyanın oluşumuyla birlikte doğada yerini alan çok uzun ömürlü (milyarlarca yıl) radyoaktif elementler yaşadığımız çevrede normal ve kaçınılmaz olarak kabul edilen doğal bir radyasyon düzeyi oluşturmuşlardır.
Yaşanılan yer, bu yerin toprak yapısı, barınılan
binalarda kullanılan malzemeler, mevsimler, kutuplara olan uzaklık, hava koşulları (yağmur, kar, alçak basınç, yüksek basınç ve rüzgar yönü) gibi etkenler doğal radyasyon seviyesinin büyüklüğünü belirler.
İnsanlar, hayatın bir parçası olarak dış uzay ve güneşten gelen kozmik ışınlar, yer kabuğunda
bulunan radyoizotoplar nedeniyle toprak ve yapı malzemeleri, su ve gıdalar gibi doğal
kaynaklardan ışınlanmaktadır.
Bunlara ek olarak enerji üretimi, tıp,
endüstri, araştırma, tarım, hayvancılık gibi pek çok alanda kullanımı kaçınılmaz olan yapay kaynaklar nedeni ile doz alınmaktadır.
Radyasyon, madde üzerinde meydana getirdiği etkilere göre;
İyonlaştırıcı Radyasyon
(X-ışınları, gama ışınları, alfa, beta radyasyonları, kozmik ışınlar, nötronlar)
İyonlaştırıcı Olmayan Radyasyon
(ultraviyole, kızılötesi, radyo dalgaları, baz istasyonları, cep telefonları, mikrodalga fırınları,
radarlar, yüksek gerilim hatları )
( www.taek.gov.tr )
Kozmik Radyasyon
Doğal radyasyonun bir kısmını uzaydan gelen kozmik ışınlar oluşturur.
Gama Radyasyonu
Yer kabuğunun içindeki tüm maddeler radyonüklid içermektedir. Yeryüzündeki radyonüklidlerin
yaydığı gama ışınları nedeniyle tüm vücut radyasyondan etkilenmektedir.
Radon
Renksiz, kokusuz, tatsız, 86 atom numarası ile periyodik cetvelin soy gazlar sınıfında yer alır.
Kaya, toprak ve sudaki doğal uranyumun radyoaktif bozunması sonucunda oluşur.
Bu yüzden radon, tüm yüzey kaya ve toprak
parçalarından ve yapı malzemelerinden yaşadığımız ortama salınır.
Binalarda Radon Girişleri
1. Zemindeki çatlaklar
2. Yapı bağlantı noktaları
3. Duvar çatlakları 4. Asma kat
boşlukları
5. Tesisat boru boşlukları
6. Duvar arası boşlukları
Televizyonlar, duman dedektörleri, fosforlu
saatler, paratonerler ve lüks lambası fitilleri gibi bazı tüketici ürünleri radyoaktif madde içerirler.
Fosfatın gübre, kömürün yakıt olarak kullanılması sırasında çevreye az da olsa belli bir radyasyon
dozu yayılır.
Yiyecek, içecek ve soluduğumuz havadan aldığımız radyoaktivite nedeni ile vücudumuz doğal olarak
radyasyondan etkilenmektedir.
Vücudumuzda bulunan radyoaktif elementlerden (özelikle Potasyum-40 radyoaktif elementinden)
dolayı da belli bir radyasyon dozunu alırız.
X ışınları, gamma ışınları ve beta ışınları için
1 Gy = 1 Sv = 1 Joule / kg dır .
Kişilerin yaşam standartları, yaşadıkları ortamların fiziksel özellikleri, coğrafi koşullara bağlı olarak değişiklik göstermekle birlikte dünya genelinde kişi
başına yaklaşık 2,8 mSv yıllık doz alınmaktadır.
Kaynak Doz (mSv)
Doğal -
Kozmik 0,4
Gama Işınları 0,5
Vücut İçi ışınlanma 0,3
Radon 1,2
Yapay -
Tıbbi 0,4
Nükleer Denemeler 0,005
Çernobil 0,002
Nükleer Güç 0,0002
Toplam (ortalama) 2,8
Dünya Genelinde Alınan Yıllık Ortalama Kişisel Dozlar
Alman asıllı fizikçi
WILHELM CONRAD RÖNTGEN, 1845 yılında Rheinland'da doğdu
1923 yılında Münih'de öldü.
1895 yılında
*X ışınlarının bir doğru boyunca yayıldığını,
*Yansıma ve kırılmaya uğramadığını,
*Elektrik veya manyetik alanların etkisiyle yön değiştirmediğini saptadı.
*X ışınlarının, cisimlerin içinden geçme özelliklerini inceledi ve bu ışınların havayı
iyonlaştırdığını ortaya çıkardı.
Röntgenin tıpta kullanımı, X ışınlarının organik dokular tarafından eşit olmayan derecelerde
emilmesine dayanır.
Eşit olmayan bu geçiş, radyolojik gölgeler meydana getirir.
Bunlar, ya floresan bir ekranda (radyoskopide) ya da gümüş tuzlarının fotoğraf filmi üzerine
indirgenmesiyle (radyogram olarak) değerlendirilir.
Yüksek dozlu ve pelvik bölgeyi kapsayan X ışını incelemelerinde, üreme çağındaki kadın hastalarda
gebelik olasılığı sorgulanmalıdır.
( Burry B, Adams J. Radiation and women of child bearing potential.
BMJ 1995; 310:1022-1023 )
Bir çelişki ya da adet gecikmesi durumunda radyolojik incelemenin 28 gün sonrasına
ertelenmesi sağlıklı bir yöntemdir.
Yüksek dozlu ve pelvik bölgeyi kapsayan X ışını incelemeleri adet döneminin, döllenmenin olası
olmadığı ilk 10 gününde yapılmalıdır.
Bu, gebeliğin ilk 2 haftası içinde embriyonun zarar görme riskinin belirli sınırlar içinde çok
az olduğu, ciddi durumların ise zaten
embriyonik ölümle sonuçlanacağı düşüncesiyle getirilmiş bir kuraldır.
( International Commission on Radiological Protection. Protection of the patient in X ray diagnosis. Oxford: Pergamon Press ICRP: 1970; Publication 16 )
Gebelik durumunda pelvik bölgeyi içeren
tetkiklerden düşük dozlu bile olsa kaçınılmalı ve çok gereken durumlarda anne / fetüs risk ya da fayda oranı göz önüne alınarak temkinli olunmalı
ve pelvisi kapsayan incelemelerde önlem olarak gebelik testi istenebileceği hatırlanmalıdır.
( Osei EK, Faulkner K. Fetal doses from radiological examinations.
Brit J of Radiol 1999; 72:773-780 )
Hastaneye ebeveynleri ile gelen genç kız ve adölesanların da gebe olabilecekleri
unutulmamalıdır.
Annenin aldığı doz ile fetal doz farklıdır.
Fetal dozun hesaplanmasında gerçek değerlere ulaşmak için;
a. Her bir ekspojurun hangi pozisyonda alındığı (AP, PA, lateral, oblik),
b. Teknik etkenler (radyogram, floroskopi),
c. X ışınından etkilenen alanın ya da deri yüzeyinin büyüklüğü,
d. Işın kalitesi (tüp potansiyeli, jeneratör tipi, filtrasyon),
e. Işın kaynağı ile film uzaklığı bilinmelidir.
Tetkikler Klasik X-Işını Tetkikleri, Etkin Doz (mSv)
Bilgisayarlı Tomografi, Etkin Doz (mSv)
Kranyum 0.07 2
Diş < 0,1 -
Akciğer 0,1 10
Karın 0,5 10
Pelvis 0,8 10
Vertebra 2 5
Barsak (Baryumlu) 6 -
El ve Ayaklar 0,06 -
(Kaynak: UNSCEAR 2000 Report)
Bazı X-ışını tetkikleri ile alınan dozlar
Uygulama Ortalama Doz (mGy) Maksimum Doz (mGy)
Abdomen 1.4 4.2
Toraks <0.01 <0.01
IVP, Lomber vertebralar 1.7 10
Pelvis 1.1 4
Kranyum / Torakal vertebralar
<0.01 <0.01
Konvansiyonel röntgen (X ışını) uygulamalarında alınan yaklaşık fetal dozlar
Uygulama Ortalama Doz (mGy) Maksimum Doz (mGy)
Baryum (üst GİS) 1.1 5.8
Baryum enema 6.8 24
Kranyal BT <0.005 <0.005
Toraks BT 0.06 1.0
Abdomen BT 8.0 49
Pelvis BT 25 80
Floroskopi ve BT uygulamalarında alınan yaklaşık fetal dozlar
Kaynak : Pregnancy and Medical Radiation (www.icrp.org/ICRP 84 Pregnancy s.pps)
Sandal ile 83 dakika gezildiğinde alınan doz 250 mSv
Uçak ile 3.750 mil seyahat edildiğinde alınan doz 250 mSv
Otomobil ile 750 mil seyahat edildiğinde alınan doz 250 mSv
25 adet sigara içildiğinde alınan doz 250 mSv
Radyasyona maruz KALMAMIŞ hamile popülasyonundaki potansiyel riskler
Spontan düşük >%15
Genetik bozukluk %4 - 10 İntrauterin gelişme geriliği %4
Majör malformasyon %2 – 4
Kaynak : Pregnancy and Medical Radiation (www.icrp.org/ICRP 84 Pregnancy s.pps)
Vücudun bir çok organ ya da dokusu, önemli sayıda hücre kaybına rağmen etkinliklerini
normal bir şekilde sürdürebilir.
Abdominal BT’de tüm fetus primer radyasyona, toraks BT’de ise saçılan radyasyondan
etkilenmektedir.
Çalışmalar sonucunda hesaplanan dozlar II. trimesterde 33 ile 46 mGy
III. trimesterde 28 ile 41 mGy arasında değişmektedir.
(Damilakis J Perinakis K, Voloudaki A, etal. Estimation of fetal radiation dose from computed tomography Scanning in late pregnancy. Invest Radiol 2000; 35:527-533)
Radyasyon
Görevlileri Halk
Etkin doz
Yıllık
Ortalama 20 mSv/yıl 1mSv/yıl Tek Yıl 50 mSv/yıl 5 mSv/yıl
Eşdeğer Doz
Göz 150 mSv/yıl 15 mSv/yıl
Cilt 500 mSv/yıl 50 mSv/yıl El-Ayak 500 mSv/yıl 50 mSv/yıl
DOZ SINIRLARI
www.taek.gov.tr
Hücre kaybı belli bir sayının üzerine çıktığında ışınlanan kişilerde gözlenebilir hasarlar meydana
gelir.
Etki eşiğini aşan akut doz almış kişilerde ortaya çıkan bu hasarlara DETERMİNİSTİK ETKİLER
denir
Kanser ve genetik etkiler radyasyonun
STOKASTİK (rastlantısal) ETKİLERİDİR.
Belli bir eşik doz yoktur, meydana gelme olasılığı doz ile artar, şiddet derecesi doz ile artmaz.
Stokastik etkilere tek bir hücrede meydana gelen hasarlar neden olur.
Radyasyonun bir canlıda hasar yaratabilmesi için radyasyon enerjisinin hücre tarafından
soğurulması gerekir.
DNA zincirlerinde kırılmalar ve hücre
içerisinde kimyasal toksinler ürer.
Hızla çoğalan ve bölünme fazında olan
hücreler ışına daha duyarlıdır.
*Deride oluşan değişiklikler (eritem, eksüdatif değişiklikler)
*Gözde oluşan değişiklikler (katarakt)
*Hemopoetik sistem etkileri (lenfositte artma, granülosit ve trombositte azalma, pansitopeni,
aplastik anemi)
Dr. A. YÜKSEL BARUT
Radyasyonla Çalışanların Kanserden Ölme Riski ile Endüstriyel Kazalar Nedeni ile Ölüm Risklerinin Karşılaştırılması
(Yıllık Ortalama Risk - İngiltere)
Kömür Madeni 1 / 7.000
Petrol ve Doğal Gaz Çıkarma 1/ 8.000
İnşaat 1 / 16.000
Radyasyonla Çalışma (1.5 mSv/y) 1 / 17.000 Metal Üretimi 1 / 34.000
Kimyasal Üretim 1 / 100.000 Hizmet Sektörü 1 / 220.000
1 / 1 000 000 olasılıkla ölüme neden olan bazı risklerin karşılaştırılması
*Bir nükleer tıp laboratuarında 10 gün çalışmak
*Günde 1.4 adet sigara içmek
*Hava kirliliği olan bir yerde 2 gün geçirmek
*480 km araba yolculuğu yapmak
*1600 km uçak yolculuğu yapmak
*2 ay sigara içen biri ile bir arada bulunmak
*30 kutu diyet soda içmek
Dr. A. YÜKSEL BARUT
Radyolojide kullanılan cihazların bulundukları ortam ve ortamın güvenliği
yönetmeliklere uygun olarak düzenlenir.
TAEK tarafından gerekli ölçümler yapılarak Lisans verilir ve aralıklı
kontroller yapılır.
*Profesyonel çalışanların aldıkları doz izlenir.
*Kan tetkikleri belirli aralıklar ile yinelenir.
Profesyonel çalışan radyolojik inceleme sürecinde
hastayı korumaya özen gösterir
Dr. A. YÜKSEL BARUT
a)Hekimin yazılı kararı olmayan hiçbir ışınlama yapılamaz.
b)Hastanın alacağı veya alması gereken dozun saptanması ve tıbbi ışınlama süresince hastanın radyasyon güvenliğini sağlamak üzere gerekli tüm
bilgiler hekim tarafından yazılı olarak önceden belirlenir ve bunlar kesinlikle uygulanır.
c) Alternatif tekniklerle karşılaştırıldığında, radyasyonla yapılacak tanı ve tedavinin yararları
radyasyonun hasarlarına göre daha ağırlık
kazandığı durumlarda tıbbi ışınlamalar uygulanır.
d) Mesleki, yasal veya sağlık sigortası amaçlı tıbbi ışınlanmalar, sağlıkla ilgili belirgin bir beklenti olmadıkça ve uygulama tipi hakkında profesyonel
kişi veya kuruluşların görüşleri alınmadan yapılamaz.
e) Toplumun sağlık taramalarında radyolojik yöntemler ekonomik ve sosyal bedelin sağlık riskini karşılaması halinde ve kişiler için net bir
yarar sağlayacak ise uygulanır.
f) Sağlık kuruluşlarının Etik Komite önerileri ve yazılı onayları ile araştırma yapılacak kişinin yazılı onayı alınmadan araştırma amacıyla tıbbi
ışınlamalara izin verilemez.
“Röntgen ışınları bizi asla yanıltmazlar;
onların dilini yanlış yorumlamakla, ya da onlardan verebileceklerinden fazlasını
istemekle yanılan biziz.”
1897 – Antoine Beclére
Önerilen Haftalık Çalışmalar
*Zaman Yönetimi
*X Işını
Bir Sonraki Ders Hakkında
27.03.1845 – 10.02.1923
Sizler, yani yeni Türkiye'nin genç evlatları! Yorulsanız dahi beni takip edeceksiniz...
Dinlenmemek üzere yürümeye karar verenler, asla ve asla yorulmazlar. Türk Gençliği gayeye, bizim yüksek idealimize durmadan, yorulmadan yürüyecektir.
Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK
Ders Notlarına Ulaşım
https://gavsis.gelisim.edu.tr/aybarut
FTY211 – RADYOLOJİ DERSİ
sunumları özel olduğu için burada yer alan metin ve görsellerin, dersin öğretim üyesinden
izin alınmaksızın sosyal medya ya da farklı alanlarda kullanılması,
6698 Sayılı Kanun ile güvence altına alınan
kişisel verilerin ve özel hayatın korunmasına yönelik düzenlemelere aykırıdır.
gelisimedu igugelisim
TEŞEKKÜRLER
Dr. A. YÜKSEL BARUT sbf@gelisim.edu.tr
