Yüksek Mimar: Behçet UNSAL
Tekel Genel Müdürlüğüne bağlı şubeler, bugüne kadar, şehrin dört muhtelif semtinde bulunan beş ayrı binada ça- lışmakta idi. Bu binalardan Umum Müdürlüğün en büyült ve mühim kısmını içine aian ve kira ile işgal edilmiş buiunan eski bir han, çalışma için lüzumlu en iptidaî şartları bile ih- tiva etmemekte idi. Muhtelif yerlerde bulunan şubeleri bir araya topisyarak en basit işlerin görülmesi için kaybedilen zamanı kazanmak, memurları sıhhî şartları haiz bir bina için- de çalıştırarak verimi arttırmak ve iş kontrolünü sağlamak için Kabataşta depo olarak kullanılan iki katlı 'bir binanın tadil ve ilâvelerle bir Umum Müdürlük binası haline getiril- mesi düşünülmüştür.
Bu iş için mimarî projelerin etüdlerine 1944 senesi mayı- sında başlanmıştır. Üç ay sonra ikmal edilmiş bulunan ilk projeler gereğince hedemiyata ve inşaata geçilmiş ve geceli gündüzlü mütemadi çalışmak suretile takriben 40,000 M3 lik hacimde bulunan yapının on bir ay gibi çok kısa bir zamanda bitirilerek 9 Haziran 1945 te açılışa hazır bulundurulması işi başarılmıştır. Binanın tadilden evvelki halile bu defa almış olduğu şekli mukayeseli bir surette gösteren bu sayfalardaki plân ve resimleri tetkik edecek olursak mevcut binadan es-
kiyi hatırlatmıyp.cak yepyeni bir eser meydana getirilmiş ol- duğu tebarüz etmektedir.
Eski halile basit bir depo binası olarak inşa edilmiş bu- lunan bu yapıyı modern ve millî zevkleri taşıyan bir idare bi- nası haline sokmak o kadar kolay olmamış, mevcut inşaatın birçok detaylarına bağlı kalmak mecburiyeti, yenilmesi lâ- zım gelen sayısız güçlükler doğurmuştur. Buna rağmen, eski ve zevksiz arabar yapısı, bugün, bütün detaylarmda millî mi- marımızın şuurlu ve ölçülü ifadesini taşıyan bir bina haline getirilmiş bulunmaktadır. «Bu satırlar, binanın açılış günün- de, Tekel Genel Müdürlüğünün çıkardığı broşürden kısaltı- larak alınmıştır.»
. 1 — Giriş 2 — Rüzgârlık 3. 4 — kapıcı 5, 8 — Vestiyer- ler 9 — Mutemet 10 — Hol 11 — Geçit 12, 13 — Kalorifer 14, 15,,— Evrak şubesi 16, 17 — Tekaüt sandığı 18 — Taşıt şu- besi 19 — Müdürü 20 — Saymanlık 21, 22 Vezne dairesi 23 — Depo 24 Sorumlu sayman 25, 26 — Şefler 27 Genel mü- dür nıuavini 28 — istatistik 29 — Sayman Md. Mua. 30 — Sayman 31 — Levazım Md. 32 — Muavini 33 — Toplantı sa- lonu 34 — Satın alma 35 — Levazım 36 — P.T.T. 37 — Dak- tilolar 38 — W. CL.
BİRİNCİ KAT PLANI
1 — Bakan Z — Hususî kalem 3 — İstirahat 4 — Bekleme 5 — W. cL 6 — Genel müdür 7 — G. M. Hususî Kal. Md.
8 — istirahat 9 — Encümen Md. 10 — Bekleme 11 — G. Md.
Muavini 12 — Murakabe heyeti 13 — Encümen salonu 14 — Zat işleri 15, 16, 17, 18, 19 — Zat işleri"20, 21, 22 — Hukuk işleri 23 — Kütüphane 24, 25 26, 27, 28, 29, 30, 31 — Müskirat işleri 32, 33 — Satış Ticaret Müdürü, Muavini 34, 35, 36 — Barut işleri 37 — Satış işleri 38, 39, 40 — Çay, kahve büro- su 41 — Telefon santralı 42 — Daktilolar 43 — Hol 44 — W. cL.
İKİNCİ KAT PLANI
1 — Tütün işleri Md. 2 — Tütün Fab. Md. 3 — Tütün . Alım ve Tarım Md. 4 — T. Teknik Bürosu 5 — Tütün Tarım Şb. 6 — T. Fb. Şubesi 7 — T. Ks. Teknik şefleri 8 — Tuz işleri 9 — Tuz işletmesi 10 — Tuz Muamele Md. 11 — Tuz şubesi 12 — Tuz işlet. Md. 13 — Kibrit işlet. Md. 14 — in- şaat Md. 1 5 - 2 3 — İnşaat büro ve servisleri 24, 25 — Taki- bat 26 — Baş müfettiş 27, 29 — Müfettişler 30 — Lokanta 31 — Yemek odası 32 — Ofis 33 — Daktilolar 34 — Hol 35 — W. cL. 36 — Teras.
Muhasebe Holü
Bir cephe motifi
Şimdi, binayı birlikte dolaşalım: Binaya zemin katında ve tramvay caddesi üzerindeki mermer sütunlü bir portikteıı girilmektedir. Bu kata, halkla teması fazla bulunan servisler yerleştirilmiştir. Vestibül üzerinde kapıcı, gardrop, müracaat büroları vardır. Buradan esas hole geçilir. Bu hol üzerinde Evrak Müdürlüğü, Tekaüt Sandığı, Taşıt Müdürlüğü büro- ları vardır. Büyük holden üstü ışıklı ve vitray tavanlı bir muamele ve muhasebe holüne girilir. Burada muhasebe ve levazım müdürlüğü büroları yer almaktadır ki, tamamen bir banka holü şeklinde tertiplendirilmiştjr. Gişelerden, halk,
doğrudan doğruya memurlarla temasa geçmektedir. Bu hol- den, bütün Üsküdar sahillerinin manzarasını ve denizi kucak- lıyan bir sofaya geçilmektedir. Burada rıhtıma çıkmak üze- re açılmış geniş camekân kapılar vardır. Bu holün sağ ve solunda levazım ve muhasebe servislerinin şef ve müdürle- rine mahsus münferit odalar, bir koridor üzerine yerleştiril- miş bulunmaktadır. Köşede hususî asma bir betonarme mer- diven birinci kata makam holüne çıkmaktadır.
Makam holü üzerinde Genel Müdürlük makamı ve husu- sî kalemiİH, muavinleri, Bakanlık makamı ve hususî kalemi-
A
Büyük merdiven parmaklıklarından bir detay, binanın eski hali, ve Hol
le murakabe reisliği, toplantı ve encümen salonu bulunmak- tadır ki, cephe kısmında denize karşı geniş terasi ve balkon- ları ihtiva etmektedir. Mukabil taraftan yâni tramvay cad- desi cihetindeki esas merdivenden birinci katın holüne çıkıl- maktadır. Bu hol üzerinde satış işleri, Tuz işleri Müdürlüğü büroları bulunmaktadır. Merkezî bir salonda daktilolar top- lanmıştır. Merdiven sağındaki koridor üzerinde zat işleri, çay, kahve servisleri; mukabil koridor üzerinde de hukuk işleri servisile kütüphane bulunmaktadır.
Esas merdiven ikinci kata çıkmak üzere devam eder.
İkinci kat holü üzerinde ispirto ve İspirtolu içkiler Müdür- lüğü servisile Tütün işleri Müdürlüğü bulunmaktadır. Birin- ci "katta olduğu gibi, bu katta da, daktilolar için ayrı merke- zî bir büro bulunmaktadır. Sağ taraftaki koridor üzerinde takibat şubesi, teftiş heyeti reisliği bulunmakta; mukabil ko- ridor üzerinde de İnşaat şubesi, Müdürlüğü büroları yerleş- miş bulunmaktadır. Bu katın denize bakan yüzünde, bütün İstanbul, Adalar ve Boğazın denizini çerçeveliyen lokanta ve teferruatı yerleştirilmiştir; lokantayı geniş açıklıklı bir ve- randa kucaklamaktadır. Lokantanın mutbahı koku dolayısilo bina dahiiine alınmadığından, yan bahçeden başlıyan bir ser- vis merdvieni ve yemek montşarjı ile hariçten gelecek ye- meğin kolaylıkla ofiste tevzi ve taksim edilmek üzere hazır bulundurulması temin edilmiştir.
Bürolar, büyük çalışma salonları şeklindedir; yekdiğe- rinden, duvar bölmeler yerine demontabl, çekmeli cam böl- melerle ayrıldığı gibi, koridor tarafındaki duvarları da mu- ayyen irtifada cam bölme halinde bırakılmıştır. Bu suretle, binanın içinde ve her tarafında bol ışık ve manzaradan isti- fade iie beraber, memurların vaziyetini kontrol, halkın ko- laylıkla işinin memurlarile kolayca görüşmeleri imkânları sağlanmış bulunmaktadır. Koridorlarm, hollerin, merdiven- lerin tertibi iş sahiplerine kolaylık temin edecek vazıh bir sistemle temin edilmiş bulunmaktadır.
Şehircilik bakımından, İstanbul imar Müdürlüğünün plânına uyulmuştur. Mevcut blok vaziyeti icabı binanın biraz
eğir kütlesi deniz kenarında göze batmaması için, deniz ta- rafında nbina kademeli olmak üzere geriye çekilmiş ve üst
katta geniş açıklıklı bir veranda ile hafifletilmiştir. Bütün
cepheleri kuşatan pilyelerle fasat satıhları taksime uğratıl- mak suretile olduğu kadar pilyeler üzerindeki silmeler ve pencere şambranlarma tatbik edilen Bursa silmeleri ve bun-
ların gölgeleri, mütevazin doluluk ve boşluk nisbetlerile küt- lenin ağırlığı büsbütün giderilmiş bulunmaktadır. Kabataş meydanını çerçeveliyen binanın perspektifini kapıyan iskele tarafındaki ofis anbarı satın alınarak yıktırılmış ve küçük bir yeşil saha olarak tanzim edilmiştir. Bina Boğazın en gü- zel ve önemli bir mevkiinde bulunması hasebile manzaradan âzamî istifade üzerinde bilhassa durulmuştur; buna mâni olacak hiçbir hâil ve duvar bırakılmamıştır. Nitekim cadde- den geçerken bile antrenin devammca tulânı mihver nihaye- tinde Üsküdar manzarasını seyretmek mümkün bulunduğu gibi, bürolarda, koridorlarda ve binanın her tarafından açıl- mış bulunan manzara, bina dahilinde bir sahil yapısı içinde bulunduğunu insana daima hissettirmektedir.
Haricî mimaride, malzeme lüksüne, fantazi ve süse gidil- memiş asil bir sadelik tercih edilmiştir; hariçte, mermer sıva, piyerartifisyel ve bir kısım mermer ve demir parmaklık kullanılmıştır. Binanın dahilî mimarisinde ve dekorasyonun- da kullanılan malzemede de ayni prensip güdülmüş, asgarî masrafla âzamî tesirler elde edilmiştir.
Binanın esas inşaatı, betonarme karkastır. Duvarlar tuğ- ladır, çatı ahşaptır ve kiremit örtülüdür; doğramalar ahşap ve demirdendir; pencere doğramalarında, Türk pencereleri taksimatı kullanılmış, fakat, detayında görüleceği veçhile Türkiyede ilk defa tatbik olunan modern bir sistem kullanıl- mıştır, Mühim doğramalar meşedendir. Parmaklık malzemesi olarak: Demir, (bronz, ferforje, kullanılmıştır. Zemin ve du- var kaplamalarında; ahşap, çimento, mozayık, mermer ve ta- vanlarda alçı sıva ve kartonpiyer kullanılmıştır. Işıklı tavan- larda, merdiven camekânlarmda vitray tarzında camlar isti- mal edilmiştir. Bu çeşitli fakat tesirli malzeme, detaylar- da yerli yerinde ve lüzumuna göre kullanıldığı için in-
şaatın emsaline nazaran ekonomik olarak çıkartılmasını miî- Büyük vitraydan bir parça
Dekoratör: Mazhar Resmor
cip olmuşi.ur. Binada sıhhî tesisat, elektrik, sinyal ve telefon tesisatı ve şofaj santral tesisatı mevcuttur. Bu halile inşaat takriben 900.000 bin liraya maledilmiş bulunmaktadır.
Transforoıe edilen bina iki kattı, betonarme karkas sis- temindeydi, duvarları mücef çimento bloklardan teşkil edil- mişti, yapının transformasyonunda mevcut birçok duvar ve tesislerden istifade edilerek noa göre projesi tanzim edilmiş ve öylece de tatbik edilmiştir.
Projenin keşiflerini, tatbik ve kontrolünü Tekel Genel Müdürlüğü İnşaat şubesi kendi elemanlarile yapmış ve bi- nanın mimarı da nezaret eylemiştir.
Yeni Tekel Genel Müdürlük binası, herkes tarafından benimsemekte ve takdir edilmekte ve muvaffak olmuş mi • marî bir eser sayılmaktadır.
Tekel Genel Müdürlüğü binası Demir parmaklık ve doğrama detayları
Y. Mimar: Behçet Unsal
Binanın denizden bir görünüşü
Eski deponun plânı, maket ve cadde üzerindeki cephenin elevasyonu
