BEYNİN LOBLARI VE İŞLEVLERİ
DOÇ. DR. ENDER DURUALP ANKARA ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ FAKÜLTESİ ÇOCUK GELİŞİMİ BÖLÜMÜ
İnsan beyninde bulunan ana loblar
Frontal lob
Parietal lob
Oksipital lob
Temporal lob
Serebellum
Frontal lob
Beynin en gelişmiş ve en büyük lobudur. Tüm korteks alanının üçte birini oluşturur.
Beyin yarım kürelerinin dış yüzünde bulunur. Beynin ön tarafında yer alır.
Arkada rolando oluğu ile parietal lobtan, yanlarda ise sylvius yarığı ile temporal lobtan ayrılır.
Alın lobu üzerinde motor ve duyu merkezleri ile konuşma merkezi (Broca merkezi) bulunur.
Üç bölgeye ayrılır:
Motor korteks
Prefrontal korteks
Broca alanı
1. Motor korteks: Frontal lobun üçte birini oluşturur. En dış kısmı uyarıldığında yutma, çiğneme ve yüz
hareketleriyle ilgili kaslar kasılır.
En alt kısmında gırtlak, yutak, dil, sırayla yüz, başparmak, el, ön kol, göğüs, karın, uyluk, ayak ve perine temsil
edilir.
Primer motor korteks, premotor alan ve süplementer motor alan olmak üzere kendi içinde üç alana ayrılır.
Primer motor korteks, istemli hareketleri kontrol eden bölümdür.
Premotor alan, ağız ve yüz, el, kol, gövde ve bacak alanlarını içerir.
Süplementer motor alan, gövdenin döndürülmesi, ellerin uyumu, göz ve omuz hareketlerinin sabitleştirilmesinden sorumludur.
2. Prefrontal korteks: Düzensiz oluşan olayların
değerlendirilmesi ve başlatılmasından sorumludur. Bilinç ve bilinç dışı, bellekte depolanmış ve organ
merkezlerinden gelen bilgilerin düzenlenerek yapılacak davranışa karar verir.
Bilinçlilik, farkındalık ve dikkat alanı olarak tanımlanır.
Uyarana odaklanma, kodlama, işleme, diğer uyaranların filtre edilmesi, dikkatin kaydırılması, istemsiz dikkat
kaymalarının önlenmesinden sorumludur.
3. Broca alanı: Kelime oluşumu olarak belirtilen bölümdür.
Hemen üstü göz bebeklerini ve göz hareketlerini kontrol etmede görevlidir.
Okuma ve hareket halindeki cismi takip etmede yaşanan sorunlar bu bölgeden kaynaklanır.
Frontal lezyonlar
Motor hareketleri gerçekleştirmede problemler
•Davranışın sürdürülmesinde ya da engellenmesinde uygun tepkiyi vermede problem oluşması
•Kişilikte büyük değişiklikler
•Sol frontal lobtaki lezyonlar dilde, sağ frontal lobtaki lezyonlar duygusal karmaşıklığa yol açabilirler.
Parietal lob
Önde rolando oluğu, aşağıda sylvius yarığı, arkada ise sulcus parieto occipitalis sınırlar.
Bu lob üzerinde duyu merkezleri ve duyuların
değerlendirildiği öğrenme, hafıza ve mantık gibi merkezler yer alır.
Dış çevrenin algılanması ve anlamlandırılması gibi önemli merkezleri destekler.
Temporal lob
Yukarıda sylvius yarığı ile sınırlıdır.
Bu lob üzerinde işitme duyusunun alınması ve
düzenlenmesi ile ilgili temel işitme merkezleri ile koku ve tat merkezleri bulunur.
Özellikle sol temporal lob kişiseldir. İşitme alanıdır. Sol temporal lob insan konuşmasını algılamada daha
baskınken, sağ temporal lob konuşma olmayan çevresel sesleri algılamada daha baskındır.
Sağ temporal lobdaki tümörler müziksel halüsinasyonlara, sol temporal lobdakiler sözel halüsinasyonlara neden olur.
Primer işitme alanı, sekonder işitme alanı ve Wernicke alanı olmak üzere üçe ayrılır:
Primer işitme alanı, ön tarafı düşük frekanslı sesleri, arka tarafı yüksek frekanslı sesleri duymayı sağlar.
Sekonder işitme alanı, primer işitme alanının arkasında bulunur. Diğer alanlarla asosiyasyon (birleşme) yapar ve anlamayı sağlar.
Wernicke alanı, parietal ve oksipital loblardan yoğun
sinapslar alır. Duyusal alanların buluştuğu alandır. Wernicke konuşma alanı olarak da adlandırılır, serebral korteksin
konuşmaya bağlı olan iki bölümünden biridir, diğeri Broca alanıdır. Yazılı ve sözlü dilin anlaşılmasında rol oynar.
İnsanın yazıyı okumasını, anlamasını ve yüksek sesle söylenmesini sağlar.
Bu bölgelere zarar gelmesi durumunda;
Wernicke afazisi: Kişinin konuşulanın anlamamasıdır.
Broca afazisi: Kişi konuşma işlemini gerçekleştiremeyecektir.
Oksipital lob
Hemisferin arka kısmında bulunan piramit biçimindeki lobdur.
Görme ve görüntüleme merkezleri bu alanda bulunur.
Hasar gördüğünde görme defektleri ortaya çıkar.
Nesneleri görme, fark etme, hareket, renk, uzunluk, parlaklık hakkında bilgi alır.
Oksipital ve temporal lobda oluşan hasar;
prosopagnosia’ya neden olmaktadır. Bu insan yüzleri tanıyamama, ayıramama durumudur
Bu kişiler burun, göz, ağız gibi parçaları görebilirken bunların birbirleri ile ilişkilerini kuramazlar.
Beyin, Sağ ve sol olmak üzere 2 hemisferden oluşur.
Beynin hemisferleri arasında asimetrik bir ilişki vardır.
Vücudun sağ tarafını sol hemisfer, sol tarafını sağ hemisfer harekete geçirir.
İnsanların çoğunda sağ ya da sol hemisfer baskındır. Baskın olan hemisferde Broca alanı, Wernicke alanı ve angüler
girus bulunur. Bu bölgeler bedensel becerilerin kazanımı için önemlidir.
Sağ hemisfer
Devamlıdır, zihinsel ağırlıklıdır, planlıdır, duyguları kontrol eder, analitiktir, mantıksaldır, isimleri hatırlar, rasyoneldir.
Problemleri çözer, zaman yönelimlidir, işitsel ve görsel
yollarla öğrenir, yazmayı ve konuşmayı kontrol eder, sözlü talimatlara uyar, düşünerek konuşur ve öğrenir.
Doğru/yanlış, çoktan seçenekli ve denkleştirme testlerini tercih eder, kontrollüdür, farklılıkları arar, matematiksel ve somut düşünür, dilde odaklanır, bir defada bir şey düşünür.
Sol hemisfer
Bütünseldir, sezgiseldir, duygusaldır, kendiliğindendir, duyguları serbest bırakır, yaratıcıdır, tepkiseldir, daha soyuttur, yüzleri hatırlar.
Mekana yönelimlidir, dokunsal yollarla öğrenir, çizmeyi ve nesneleri kullanmayı tercih eder, yazılı ya da gösterilen talimatlara uyar, resmeder, deneme testlerini tercih eder.
Benzer nitelikleri arar, müzikal yeteneklere sahiptir, eşzamanlı biçimde düşünür.
Çocuklarda baskın kullandığı el, ayak ve göz tercihlerine bakılabilir.
Bazen ebeveynler el tercihine müdahil olabilirler.
Ancak baskıyla el tercihini değiştirse bile ayak ve göz tercihini değiştirmezler.
Bu durum da el-ayak-göz tercihinin uyumsuzluğuna ve bazı problemlere neden olabilir.
Bazı çocuklar iki elini de kullanabilir. Baskın olan hemisfer belli değildir.
Limbik sistem
Beyin kabuğunun hemen altında, ara beyni halka gibi saran yapıdır. Bu sistem duygular ve motivasyonla ilgilidir.
Daha çok içgüdüsel davranışları, korku heyecan gibi duyuları ve seksüel dürtüleri idare eder.
Temel yaşamsal faaliyetleri kontrol eder.
Solunum, kalp atışı, tehlike durumundaki refleksler beyin sapı tarafından kontrol edilir. Limbik sistem de beyin
sapını çevreler.
Amigdala, hipokampus ve hipotalamus limbik sistemin önemli parçalarıdır.
Forniks, mammiller cisim, singulat girus diğer parçalarıdır.
Açlık, susuzluk, cinsel arzular ve diğer zevkleri düzenler.
Uzun süreli belleğin önemli bir kısmını kontrol eder.
Vücut sıcaklığı, vücut sıvıları, vücut ağırlığının kontrolü bu bölgede düzenlenir.
Amigdala: Çeşitli hisler, duyular, hafıza, görme ve korku yanıtı ile ilgilidir. Duyu organları aracılığıyla beyne gelen bilgilerin büyük bir kısmı(%80) görme organı aracılığıyla gerçekleşir. Amigdala medial temporal lobun derinlerinde yerleşen nöronların oluşturduğu badem şeklindeki beyin bölümüdür. Duygusal hafıza ve duygusal tepkilerin
oluşmasındaki birincil role sahip bölge. Limbik sistemin bir parçasıdır.
Başta korku olmak üzere, duyguların denetiminden
sorumludur. Sempatik sinir sisteminin aktivasyonu için
hipotalamusa, yüzde korku ifadesinin oluşması için fasial ve trigeminal sinir nükleuslarını uyarır. Ayrıca dopamin,
noradrenalin ve adrenalin salgılanması için uyaranlar yollar.
Hipokampus: Öğrenme ve hafıza ile ilgilidir. Öğrenmenin gerçekleşmesini ve bilgilerin depolanmasında görevlidir.
Kısa süreli belleğin uzun süreli belleğe dönüşmesinde etkilidir.
Singulat girus, forniks: Bu yapılar heyecansal ve temel zihin fonksiyonlarını yürütür.
Mammiller cisim: Fornix aracılığıyla hipokampustan aldığı sinyalleri talamusa gönderen hipotalamusun bir
bölümüdür.
Limbik sistemde oluşan herhangi bir hasar Alzhemier, anterogradi (ileriye dönük) amnezi, retrograd( geriye dönük) amnezi ve Kluver-Bucy sendromu gibi önemli hastalıklara sebebiyet verir.
Hipokampus hasarı önemli bilişsel (hafıza) sorunlarına sebep olur.
Kaynaklar
Aral N. (2015) Beyin gelişimi. Duyuların Gelişimi ve Desteklenmesi Ed: M.
Yıldız-Bıçakçı. Ankara: Eğiten Kitap.
Doğan, H. (2018). Beyin gelişimi. Çocuk gelişimi. Ed: N. Aral ve Z.F. Temel.
Ankara: Hedef.
Aral, N. ve Doğan-Keskin, A. (2018). Beynin yapısı ve beyin gelişimi. Erken Çocukluk döneminde Gelişim I. Ankara: Anı.
https://www.beyin.gen.tr
https://tr.wikipedia.org/wiki/Beyin_h%C3%BCcresi
izleyelim
https://yandex.com.tr/video/preview/?
text=limbik%20sistem&path=wizard&parent-reqid=1616868973893245-1671145 872691578762400125-production-app-host-vla-web-yp-288&wiz_type=v4thumb s&filmId=415932478311952133
