FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ. Tarih Bölümü/Lisans. Ortadoğu Tarihi II. Ortadoğu da Eyaletler. 13. Hafta

(1)

T.C.

ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ

Kurupelit Kampüsü 55139 SAMSUN Tel: +90 362 312 19 19 Faks: +90 362 457 60 91 iletisim@omu.edu.tr www.omu.edu.tr

FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ

Tarih Bölümü/Lisans

Ortadoğu Tarihi II

Ortadoğu’da Eyaletler

13. Hafta

(2)

T.C.

2

1. Ortadoğu’da Osmanlı Eyalet Taksimatı

Şam Eyaleti: Mercidabık ile Osmanlı idaresine geçen Şam Eyaleti’nin idari taksimattaki yeridir Eyaletin ilk yıllarında daha geniş sınırları var iken sonradan küçültüldüğü görülmektedir. Bunun bir nedeni Halep’in Şam eyaletinden ayrılarak ayrı bir eyalet olarak teşkilidir. Nitekim 17. Yy sonlarına doğru Sayda sancağı da eyaletten ayrılarak ayrı bir eyalet teşkil edilmiştir. Bu şekilde Şam eyaleti küçülmüş ve 19. Yy ilk yarısındaki hali almıştır.

Bugün büyük kısmı Suriye sınırlarındadır.

Bağdat Eyaleti: Irakeyn Seferi ardından Kanuni tarafından kurulan eyalettir. Dâhilindeki sancakların sayısı zaman içerisinde 20’yi aşmıştır. Bugün Irak sınırlarındadır.

Basra Eyaleti: Vilayet nizamnamesi ile vilayete tevdi edilene kadar eyalet olarak Osmanlı mülki taksimatında yerini alan Basra eyaleti Kanuni devrinde teşkil edilmiştir. Bugün Irak sınırlarındadır.

Halep Eyaleti: Yavuz’un Mercidabık galibiyeti ardından teşkil edilmiştir. Bu galibiyetle elde edilen topraklar Şam ve Halep eyaleti altında taksim edilmiştir. Vilayet nizamnamesi ile vilayete dönüştürülmüştür.

Musul Eyaleti: Yavuz döneminde bölgenin alındı ancak sonradan 1520’lerde bölge yeniden Safeviler eline geçti. Bu sebepten 1534’te yeniden fethedilmiş ve bu tarihten vilayet idaresinde vilayet teşkiline değin eyalet olmuştur. Irak dâhilindedir.

(3)

T.C.

3

Rakka Eyaleti: Yavuz’un Suriye’yi fethi ardından Suriye’nin kuzey kısımları Halep eyaletine bağlanırken merkezi Urfa olmak üzere Halep eyaletinden ayrılarak Rakka eyaleti teşkil edildi. Bu eyalete Urfa, Ruha ve El-Cezire isimleri de verilmiştir. Vilayet idaresinin tatbiki ile Halep vilayetini teşkil etmiştir bu eyaletteki topraklar.Yani bu günkü Suriye sınırlarının büyük kısmını kapsar.

Sayda Eyaleti: Başkenti Sayda olan eyaleti Şam eyaletinden ayrılarak 17. yy sonlarında kurulmuş ve vilayet idaresinin tatbiki ile de kaldırılmıştır. Beyrut, bu eyaletin sancaklarından birisidir. Lübnan sınırlarında kalan topraklarının büyük kısmı vilayet idaresi ile bu bölgeyi kapsar hale gelmiştir.

Şehri Zor eyaleti: Eyalet merkezi Şehri zor Yani Kerkük’tür. Irak’ta mevcut olan bu eyalet vilayet teşkilatı ile Musul vilayetine dâhil edilmiştir. Irakta bulunmaktadır.

Trablusşam Eyaleti: Mercidabık ile Osmanlı sınırlarına katılan Suriye ve civarı Şam ve Halep eyaletlerinin toprakları sonradan düzenlenerek merkezi Trablusşam olacak şekilde teşkil edilmiştir. Kıbrıs’ın doğusunda Suriye’nin Akdeniz kıyısındaki bir eyalettir. Merkezi Lübnan ve civarı olmak üzere Hama Humus Selimiye ve Cebeliye sancakları mevcuttu.

Buradan hareketle bu eyaletin kısmen Lübnan kısmen de Suriye topraklarını kapsadığı söylenebilir.

Habeş Eyaleti: Kızıldeniz kıyısında konumlanan bu eyalet Afrika’da bazı bölgeleri de sınırlarında barındırmaktaydı. Bugün Eritre ile Cibuti tamamen ve Somali ve Etiyop’yanın kuzey kısımlarını kapsamaktaydı.

Mısır: Bağlı Prenslik: Mısır Hidivliği: Ridaniye ile Osmanlı hakimiyetine giren Mısır Osmanlı eyaleti yapılmıştır. 1805 yılı itibariyle Kavalalı Mehmed Ali Paşa tarafından tesis edilmiş ve 1914’e kadar Mısır ve Sudan’ın büyük kısmını idare eden özerk devlettir. İç

(4)

T.C.

4

işlerinde serbest dış işlerinde Osmanlı’ya bağlı idi. Kavalalılar hanedanı tarafından idare edildi. Kavalalı Mehmet Ali Paşa’yı III. Selim Mısır valisi tayin etmiştir. O da bundan hareketle kendi hanedanının tesis eder.

Trablusgarb Eyaleti: Osmanlı dâhilinde Trablus adını taşıyan iki idari kısım vardır.

Bunların karışmasını önlem için bu ayrım yapılarak garb ve şam bölgesini işaret için Trablus-ı Şam denmiştir. Salyaneli bir ayalettir. Trablus’u kapsayan alan bunun sınırlarındadır. Vilayet nizamnamesi ile vilayet teşkil edilmiş Trablusgarb Vilayeti teşkil edilmiştir.

Tunus Eyaleti: II. Selim döneminde 1874 yılında Osmanlı idari taksimatına dahil edilmiştir. Ancak 1705 yılı itibariyle bağımsızlık sürecine girmişler ve beylik adı ile Osmanlı Devleti’nin vassalı olmuşlardır. 1881’de Fransız işgaline uğrayarak 1957’ye kadar bu durum altında bulunmuşlardır.

Cezayir-i Garb Eyaleti: Ridaniye ile Osmanlı sınırlarına dahil olmuştur. Tam hâkimiyet tesisi Oruç Reis ile gerçekleşir. Cezayir ‘e atanan idarecilere Dayı denmekteydi. 1830’da Fransa işgal etmiştir.

Yemen Eyaleti salyaneli bir eyalet olarak 1539’da Osmanlı sınırlarına dâhil olmuştur.

Hicaz bölgesinin alt kısımlarıdır. 19. Yy başında İngilizler burayı işgal etmiştir. 1849’ta Osmanlı hâkimiyeti yeniden tesis edilmiş ve sonradan sancak merkezi yapılmış, 1918’de de Osmanlı hakimiyetinden çıkmıştır.

Vilayet sistemi tatbiki ile

Ortadoğu: Bağdat, Basra, Beyrut, Halep, Hicaz, Musul, Şam, Yemen vilayetleri, Afrika: Trablusgarb vilayeti

(5)

T.C.

5

Müstakil sancaklar ise Bingazi, Cebel-i Lübnan, Deyr-i Zor, Kudüs, idari birileri teşkil edilmiştir.

(6)

1

Kurupelit Kampüsü 55139 SAMSUN Tel: +90 362 312 19 19 Faks: +90 362 457 60 91 iletisim@omu.edu.tr www.omu.edu.tr