ETİK DIŞI DAVRANIŞLAR VE NEDENLERİ

ETİK DIŞI DAVRANIŞLAR VE

NEDENLERİ

Meslek mensuplarının davranışlarını biçimlendiren üç ana faktör vardır.

Bunlar;

 Yasal düzenlemeler,

 Özgür seçim hakları ve

 Etik olgusudur.

ETİK DIŞI DAVRANIŞLAR



İnsanlarda ahlaksızlığın temek nedenleri çıkarcılık ve kolaycılıktır. İyi niyetli olmayan, görev ve yetkilerini kötüye kullanan personel, işletme için büyük ölçüde tehlike oluşturur.

Personel sayısı fazla olan işletmelerde bu tür kişilere rastlama olasılığı fazla ise de, küçük kuruluşlar da, bu tip kişilerden paylarını alırlar. Küçük kuruluşlarda hile ve sahtekarlık olanakları daha azdır.



Bazı işlerin özellikleri, iş görenlerin etik dışı alternatifleri seçme olasılığını kuvvetlendirirken, bazı pozisyonlar ise buna izin vermez.



Cinsiyet, sektöre göre sınıflama ve şirket büyüklüğü arasındaki farklılıkların, etik dışı davranışlarda etkili olduğunu savunmuştur.

3

ETİK DIŞI DAVRANIŞLAR



Ayrıca, kişisel özelliklerin iş yapma tarzlarını belirlemesidir.

Hayaller, değerler ve ahlak anlayışı hem kişilerin iş yapma biçimlerini, hem de başkalarının onlarla iş yapma biçimini etkiler. Dolayısıyla motivasyon teoriler, etik dışı davranışları analiz etme de, belki de önceden kestirebilmede etkili olabilecek araçlardan biridir.



Etik dışı davranış, bireylerin, grupların veya örgütlerin,

toplumun veya mesleğin iyi, güzel ve doğru saydığı etik

kuralları, ilkeleri terk etmesi ve bu kurallar ile ilkelere aykırı

davranış göstermesidir. Bu kapsamda ihmal, ayrımcılık, rüşvet

gibi davranışlar, örnek olarak verilebilir.

ETİK VE ETİK DIŞI DAVRANIŞLARI ETKİLEYEN FAKTÖRLER



Üç düzey altı aşamadır.



Birinci aşamada geleneksel öncesi düzeyde kişi, fiziksel şiddete uğramamak için kurallara uymakta, ikinci aşamada ise sadece işine geldiğinde kurallara uymaktadır.



Geleneksel yer alan üçüncü aşamada kişi kendisine yakın

insanların beklentileri yönünde davranmakta, dördüncü

aşamada ise geleneksel emirleri uzlaşı içinde yerine

getirmekte, diğer bir ifadeyle iyi bir örgüt vatandaşı

olmaktır. İlkesel düzeyde yer alan beşinci aşamada

başkalarının haklarına değer verilmekte, çoğunluğun

fikirlerine aldırış etmeden temel değer ve haklar

korunmaktadır. Son aşama ise, kanunlara aykırı da olsa, etik

prensiplerden asla taviz verilmemektedir.

ETİK DIŞI DAVRANIŞ NEDENLERİ

 Bireylerin gerek etik, gerekse de etik dışı davranışları üzerinde; sosyal çevrenin, aile ve sosyal eğitimin, dinin ve çalıştığı örgüt kültürünün etkisi olduğu, herkes tarafından kabul edilmektedir. Etik dışı davranışların nedeni şu şekildedir;



İyi niyetler,



Yasaların, kuralların ve yöntemlerin bilinmemesi,



Açgözlülük,



İdeoloji,



Arkadaşlık,



Kişisel veya ailesel kazanç

İşletme Dışı Faktörler İşletme İçi Faktörler

 Hayat tarzlarında değişim ve tüketimdeki artış

 Kar maksimizasyonunun her şeyin önüne geçmesi

 Kitle iletişim araçlarının katkısı ve etkileşim nedeniyle kültürdeki değişim

 İş görenlerin bireysel ahlaki yargıları

 Adalet mekanizmasının eksik veya yetersiz olması, ağır işlemesi

 İşletme içi denetim ve yaptırım mekanizmalarının zayıflığı

 Ekonomik yapının işletmeleri bu tür davranışlara itmesi

 Ulaşılması güç veya imkansız hedefler konulması, iş ve zaman baskısı

 Kriz dönemleriyle başa çıkabilmek

 Şirket yönetiminde akrabalık / hısımlık

 Şirket yöneticileri ve çalışanlarının çıkar çatışması

 Ödüllendirme ve ücretlendirme sistemlerinde eksiklik

 Tecrübesiz ve yetersiz yöneticiler

 Temel değerler, şirket misyon ve vizyonunun, örgüt kültürünün etik davranışı

desteklememesi 7

ETİK DIŞI DAVRANIŞ NEDENLERİ

Bireysel Nedenler Çevresel Nedenler

 Etik Çıkmazlar

 Etik Standartlardaki Farklılıklar

 Bencil Davranma

 Etik Davranışları Farklı Algılama

 Mesleki Bilgi Yetersizliği

 Rekabet

 Karşılıklı Güvensizlik

 Ücretlendirme

 Etik Davranışların Esnetilmesi

 Yasaların Etkisi

 Geleneklerin Etkisi

ETİK DIŞI DAVRANIŞ NEDENLERİ

 Bireysel Nedenler

 Etik Çıkmazlar: Kimi zaman örgütlerin ve yöneticilerin doğru ile yanlış arasındaki parlak çizgiyi görememelerinden kaynaklanmaktadır. Etik dışı davranış ile etik yanlış arasındaki ayrımı anlamak için şu üç faktöre bakılır: Niyet, Pişmanlık, Sorumluluk.

 Etik Standartlarındaki Farklılıklar: Bireyleri etik dışı davranışlara yönlendiren nedenlerden önemli bir tanesinin, kişinin davranışlarının ve etik standartlarının, toplumca öngörülen standartlardan farklı olmasıdır. Kişinin etik standartlarının oluşumunda alınan eğitim, aile yapısı ve kültürün önemli faktörler olduğu düşünülmektedir.

9

ETİK DIŞI DAVRANIŞ NEDENLERİ

 Bireysel Nedenler

 Bencillik: Bencil, yalnız kendini düşünen, kendi çıkarlarını herkesinkinden üstün tutan, egoist, hodbin. Bencillik, kişinin insancıl eğilimlerini ve duygularını geriye iterek, sadece çevresini kendi çıkarlarına uygun bir sömürü ortamına dönüştürmeye yönelik bir çıkar güdüsüdür.

Bencillik üç ana başlık atında incelenebilir.



1. Kendine düşkünlük



2. Kendini korumak



3. Kendini haklı görmek

ETİK DIŞI DAVRANIŞ NEDENLERİ



Bireysel Nedenler



Etik Davranışları Farklı Algılama: Algı kavramı kişilerin çevreleriyle ilgili bilgiyi duyma, organize etme, anlama ve değerleme süreci olarak tanımlanabilmektedir. Algı, duyu organlarından gelen verilerin organize edilmesi ve onlara anlam verilmesi ile ilgili süreci ifade edilmektedir. Algılama süreci, kişilerin sahip oldukları değer yargıları, amaç ve hedefleri, ihtiyaçları, içinde yetiştikleri kültürel ortam, bilgileri, hisleri geçmiş tecrübeleri gibi bir çok unsurlar tarafından etkilenmektedir. Bireyler arasındaki algılama farklılığı, etik standartlarında da farklılık getirir. Birine göre etik dışı olarak kabul edilen davranış, bir diğerine göre gayet normaldir ve bu tamamen, davranışı farklı algılamalarından kaynaklanmaktadır.

11

ETİK DIŞI DAVRANIŞ NEDENLERİ

 Bireysel Nedenler

 Mesleki Yetersizlik: Kişiler kendilerinden kaynaklanan

mesleki yetersizlikleri gidermediklerinde, hem tatmin

duyguları azalır, hem de etik dışı davranış gösterme

eğilimleri artar. Rasyonel davranışların görülmemesi,

hataların çoğalması, işini kaybetme ve sorumluluk altına

girme korkusu gibi güçlü ve yoğun baskılar, kişilerde

etik dışı davranışlara sebep olur.

ETİK DIŞI DAVRANIŞ NEDENLERİ

 Çevresel Nedenler

 Rekabet: aynı amacı güden kimseler arasındaki çekişme, yarışma, yarış anlamına gelmektedir. Rekabetin dürüstlük kurallarına aykırı olarak ve aldatıcı davranışlarla bozulmasına haksız rekabet adı verilmektedir. Haksız rekabette meslekle bağdaşmayan işler, hak edilmeyen kazançlar ve üretmeden paylaşma söz konusudur. Etik dışı davranışlara yol açan haksız rekabeti iki kısımda incelersek;

 Birincisi, örgütler arasındaki rekabette avantaj elde etmek amacıyla yapılan etik dışı davranışlardır.

 İkicisi ise, örgüt içinde avantaj elde etmek isteyen yönetici ve diğer işgörenlerin etik dışı davranışlarıdır.

13

ETİK DIŞI DAVRANIŞ NEDENLERİ



Çevresel Nedenler



Karşılıklı Güvensizlik: Eğer bir örgütte görev yapan iş görenlerin, yöneticilerin birbirlerine veya çalıştıkları işletmeye güven duygularında eksiklik varsa, bu durum onları etik dışı davranışlara yöneltebilecektir.



Ücretlendirme: Çalışanların işletmelerden aldıkları gelir düzeyi ve

gelirin sürekliliği, bilginin, becerinin ve tecrübenin yanı sıra,

müşterilerin gereksinimlerini karşılamaktaki başarı düzeyleri ile

ilgilidir. Kimi zaman, meslekten elde edilen gelir ön plana alınarak,

etik dışı davranışlar sergilenebilir. Performansını olduğundan fazla

göstererek ekstra gelir elde edebilir veya yetersiz ücretten dolayı

mesaisinde farklı işlere yönelebilir veya terfi ederek daha fazla

gelir elde etme amacıyla yanıltma hile, haksız rekabet elde edebilir.

ETİK DIŞI DAVRANIŞ NEDENLERİ



Çevresel Nedenler



Etik davranışların Esnetilmesi: İş dünyasında etik kurallara oranla daha esnek ve yumuşak bir yapıda olduğunu belirtmektedir.

Özellikle küreselleşme, şirketleri etik davranışlar doğrultusunda daha esnek davranmaya zorlayabilir.



Yasaların Etkisi: Hukuk düzeninin amacı «toplumsal mutluluk» ve

«adalet» tir. Toplumun yetki organlarının kararlaştırması halinde

gelenekler yasalara dönüşebilir ve bu durumda aykırı davranışlar,

resmi cezalarla karşılaşır. Başkalarını aldatma ve dolandırma gibi

eylemler kanunla yasaklanabilir; ancak doğruluk, dürüstlük, iyi niyet

gibi erdemlerin bu yolla uygulanması kolay değildir. Bir toplum

içinde hukuk kuralları ne ölçüde etik davranışları cezalandırıyorsa,

bireylerin bu tür davranışlar göstermesi de zorlaşacak. Çünkü,

yapılan etik dışı davranışların kanunen bir karşılığının bulunmasıdır.

ETİK DIŞI DAVRANIŞ NEDENLERİ

 Çevresel Nedenler

 Geleneklerin Etkisi: Günlük yaşamı düzen içerisinde gelenek; aktif, yapıcı ve yaratıcı bir şekle dönüşerek toplumun davranış ve yaşam biçimi üzerinde etkili olur.

Dolayısıyla, toplumun saygın değerlerinin etik davranışları

destekleme veya desteklememe ölçüsü, etik dışı

davranışların miktarının belirleyicisi olacaktır. Etik olmayan

davranışların gösterilmesi durumunda, toplumun ekonomik

sosyal ve politik yapısında istikrarsızlıklar ortaya çıkacak

ve kişisel çıkarlar öncelik kazanacağından, eskiden beri

toplumu bir arada tutan ve toplumsal düzeni sağlamaya

yardımcı olan örf e adetlere olan bağlılık azalacaktır.

ETİK DIŞI DAVRANIŞ NEDENLERİ



Etik Dışı Davranışlar



Ayrımcılık:



Açık Ayrımcılık: Geleneksel olarak cinsiyete yada ırkçılığa dayalı ortaya çıkmaktadır.



Kurumsal Ayrımcılık: kadınların yada azınlıkların bu örgütte diğer

gruplar ile eşit oranlı temsil edilmemesi. Önlemek için, özürlü insanlara istihdam ortamı sağlanabilmesi için belli sayıda özürlü çalıştırma.



Kayırma:



Yakınları Kayırma: kamu görevlerine yapılan atamalarda, yeterlik

esaslarının yerini akrabalık, hemşericilik gibi şahsi unsurların almasıdır.



Siyasal Kayırmacılık: siyasi partilerin iktidara geldikten sonra

kendilerini destekleyen seçmenlere ayrımcılık sağlayarak haksız yere çıkar sağlamaları.

17

ETİK DIŞI DAVRANIŞ NEDENLERİ



Etik Dışı Davranışlar



Rüşvet:



Basit Rüşvet: Memurun, görevi gereğince yapmaya mecbur olduğu şeyi yapmak veya yapmamaya mecbur olduğu yapmamak için rüşvet alması, vaat veya taahhüdünü kabul eylemesidir.



Ağır Rüşvet: Memurluk görevinin kötüye kullanılması suretiyle, memurun görevine aykırı bir şey yapması veya yapmamasıdır. Yani, memur yapmaması gerekeni yapmakta ya da yapması gerekeni yapmamakta.



İhmal: Görevin yapılmaması savsaklanması veya üst taraftan verilen buyrukları geçerli bir neden olmadan yapılmaması.



Bencil Davranışlar: Bencillik fiile dönüştüğünde aynı zamanda önde

gelen etik dışı davranışlardan birisini oluşturur. Bencillik kaynaklı bakış

açısı, gelişen olayları kendisinin kazanç veya kaybını ne derece

etkileyeceğinin yorumunu getirir. Diğerlerin ihtiyaçlarını görmezden

ETİK DIŞI DAVRANIŞ NEDENLERİ

 Etik Dışı Davranışlar

 Yolsuzluk: Rüşvet, zimmete para geçirme, memuriyet görevini kötüye kullanma gibi tutum ve davranışların tamamıdır.

 Kapasite Yetersizliği : Kamu hizmetlerinin yeterli olmadığı durumlarda, hizmet almak isteyenler arasında bir çekişme olacaktır.

 Sosyal Ekonomik Nedenler: Kamu sektöründe performans – maaş ilişkisine dayanmaması, yolsuzluğu artırabilir.

 Siyasal Nedenler: Siyasi partiler iktidara geldikleri günden

itibaren hemen yandaşlarını işe yerleştirmeye ve onları siyasi

olarak kollamaya ve yükseltemeye başlamaktadır.

ETİK DIŞI DAVRANIŞ NEDENLERİ

 Etik Dışı Davranışlar

 Diğer Nedenler:



Sahte ve Yanıltıcı Belge Düzenleme



Zimmet



Hakaret ve Küfür



Cinsel Taciz



Bezdiri (Mobbing) ve Korkutma



Yaranma



Kötü Alışkanlıklar



Kamu veya Şirket Sırlarını Sızdırma

ETİK DIŞI DAVRANIŞLARIN SONUÇLARI

21