Doç. Dr. Nil ARAS
ENM411 Tesis Planlaması 2018-2019 Güz Dönemi
Öğrenme çıktıları
Tesis planlaması ile ürün, süreç ve çizelge tasarımını ilişkilendirebilecektir.
Ürün, süreç ve çizelge tasarımında faydalanılacak araçları seçer veya oluşturur.
Üretim çizelgesini karşılamak için gerekli işçi sayısı ve donanım miktarlarını hesaplar.
Iskarta payı analizine göre üretim miktarını hesaplar.
Operatöre makine tahsis etme problemini çözer.
Öğrenme çıktıları
Tesiste gerçekleşen akış, alan ve faaliyet ilişkilerini analiz edebilecektir.
Farklı uzaklık ölçüm ve çeşitlerine göre mesafeleri hesaplar.
Niceliksel ve niteliksel hesaplama yöntemlerini kullanarak akışı ölçer.
Süreçler ile ilişkili faaliyetleri belirler.
Faaliyetler için gerekli alan gereksinimlerini hesaplar.
Öğrenme çıktıları
Tesis içi yerleşim düzenlemesi planını tasarlayabilecektir.
Temel yerleşim şekillerini karşılaştırır.
Sistematik tesis planlaması yaklaşımını kullanır.
Faaliyet ve alan ilişki diyagramlarını çizer.
Yerleşim planı seçenekleri türetir.
Bilgisayar destekli yerleşim tasarımı algoritmalarını kullanır.
Doğrudan kümelendirme algoritması ile imalat hücresi tasarlar.
Öğrenme çıktıları
Yöneylem araştırması kavram ve araçlarını kullanarak tek tesis veya çok tesis yer seçimi problemlerini çözebilecektir.
Karar modellerini kullanarak tek veya çok tesis yer seçimi problemlerini çözer.
Eş maliyet eğrilerini çizip yorumlar.
Tahsisli politikaya göre, depo içi stok yerlerini belirler.
Öğrenme çıktıları
Tesis planlaması ile ilgili konularda araştırma veya tasarım içeren bir proje hazırlayabilecektir.
Gerçek bir endüstriyel ya da hizmet işletmesinin mevcut durumunu iyileştirme amaçlı, yeni bir tesis içi yerleşim sistemi tasarlar.
Etik kurallara ve standart formata uygun olarak bir rapor hazırlar.
Takım olarak çalışma becerisi kazanır.
Projesini sözlü olarak sınıf ortamında savunur.
Ders kitabı
James A. Tompkins, John A.
White, Yavuz A. Bozer ve J.M.A.
Tanchoco (2010) "Facilities Planning, 4E", John Wiley &
Sons, Inc., New Jersey, USA.
Başlıca yardımcı kitaplar
Attila İşlier (1997) "Tesis
Planlaması", Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü
Sunderesh S Heragu (2016)
“Facilities Design, 4d Edition”,
Konu başlıkları
Tesis ve tesis planlaması ile ilgili temel kavramlar
Tesis planlamasında ürün, süreç, çizelge tasarımı
Iskarta pay analizi
Akış, alan ve faaliyet ilişkileri
Hücresel yerleşim algoritmaları
Yerleşim planlama modelleri ve tasarım algoritmaları
Bilgisayar destekli tesis planlaması
Sürekli tesis yer seçimi modelleri
Çok tesis yerleştirme yöntemleri
Tesis yer seçiminde özel konular
Tesis nedir ?
Genellikle belli bir iş için kurulmuş olan yapıya denir.
Üretim veya hizmet süreçlerinin yerine getirildiği ve
süreçlerde kullanılan araçları da kapsayan genel bir kavram.
İngilizce’deki karşılığında (tesis=facility) «kolaylaştırmak»
anlamı vardır.
Tesis (facility) : Belli bir iş için kurulmuş yapı
Tesis etmek : Kurmak, temelleştirmek
to facilitate : Kolaylaştırmak
Tesis : Belli bir işin daha kolay yapılması için
Tesis örnekleri
Fabrikalar
Atölyeler
Tezgahlar, teçhizatlar
El aletleri
Tesisat
(ağ veya şebeke)
Hastaneler
Üniversiteler
Birimler arasındaki hiyerarşik ilişki
Sanayi kompleksi
Fabrika
Atölye
İş merkezi
Tezgah
…..
Bir tesis kendinden daha büyük bir tesisin “alt tesisi”
olabilir ya da kendisi de daha küçük tesislerin bir araya gelmesiyle ortaya çıkabilir.
Tesis
Tesis sadece bir alan ve buradaki fiziki donanımdan ibaret değildir.
Tesisi tasarlayan, kuran, ayarlayan, çalıştıran,
kullanan, bakımını yapan ve gerekirse değiştiren insanlar, tesisin çalıştırılmasına yön veren bilgi, deneyim, talimat gibi elle tutulamayan, gözle görülemeyen unsurlar da BÜTÜNÜN PARÇALARIDIR.
Tesis ve Mekan
Freze tezgahı
Montaj Atölyesi
Yemekhane
Kayıt-Kabul
Vezne
Kontrol Kulesi
Öğretmenler Odası
Ambar
Gişe
vd.
Her tesisin farklı özellikleri vardır.
Ancak hepsinde ortak olan TEK bir şey var:
YER KAPLAMAK
Tesisin hacmi, alanı, sınırları vardır
Mekan: Yer / başka yerlerle belirgin sınırlara sahip olan yerler.
Tesis (mekan) sınırları
Binanın duvarları
Bahçenin çitleri
Aradaki yol, akarsu
Tezgahın dış hatları
Yerdeki sınır çizgileri
Boşluklar
Çeşitli işaretlemeler
. . .
Tesis planlaması
Tesis, bir üretim veya hizmetin bazı süreçlerinin veya tamamının yapıldığı yer ve –varsa- buradaki üretimde kullanılan araçları da kapsayan genel bir kavramdır.
Tesis planlaması, çeşitli tesislerin kurulacağı yerlerin seçimini, tesisler arası ilişkilerin incelenmesini, yeni tesislerin tasarımını ve eldeki tesislerin iyileştirilmesini kapsar.
Tesis planlaması
Tesis yer seçimi
Tesis tasarımı
Tesis sistemleri
Tesis içi yerleşim düzenlemesi
Malzeme aktarma
sistemi
Tesis planlaması
Yer seçimi (location)
Tesisler, hammadde kaynakları, müşteriler, dağıtım merkezleri,
ambarlar, ulaştırma ağları, rakip kuruluşlar ve –varsa- aynı kuruluşa ait diğer
tesislerle sürekli etkileşim halindedir.
Bu nedenle, tesisin
kurulacağı –veya mevcut tesisin taşınacağı- doğru yerin seçimi başarılı bir
Yerleşim
düzenlemesi (layout)
Yerleştirme veya yerleşim düzenlemesi terimi, yeri
belirlenmiş olan bir tesisin kendi iç düzenlemesi ile ilgilidir.
Her tesis, başka tesislerin bir araya gelmesiyle oluşmaktadır.
Bir fabrikanın bölümlerinin, bu bölümler içindeki alt
bölümlerin ve bu alt bölümlerdeki tezgahların birbirine göre konumlandırılması, yerleştirme çalışmasının çeşitli
aşamalarını oluşturur.
(material handling)
İmalatta fabrikaya giren bir malzeme, bir işlem
noktasından diğerine sürekli olarak taşınıp, bitmiş ürün şeklini alır.
Fabrika içindeki taşımaların ötesinde, malzemenin dış kaynaklardan temini,
kabulü, bitmiş ürünün sevk için hazırlanması, müşteriye veya satış noktalarına
gönderilmesi de «dış
aktarma» faaliyeti olarak düşünülebilir.
Çok eskiden beri popüler bir konu…
Canlılardaki milyonlarca
içgüdüsel faaliyet, yer seçimi ve yerleşim düzenlemesi ile ilgilidir.
İçgüdü ve kuşaktan kuşağa aktarılan bilgi birikimiyle
üretim ve diğer faaliyetler için gereken alanlar, rahat ve
kullanışlı bir çalışma ortamı sağlayacak şekilde
düzenlenebilmektedir.
Mağarada, çadırda, kulübede yaşayan insanlar günlük hayat ve
üretime yönelik faaliyetlerinin gerektirdiği mekanları, yüzyılların
bilgi birikimine dayanarak
Bir ayakkabı tamircisi, örsü, dikiş makinesi, sıraya koyduğu işleri ve
diğer aletleri arasında, en elverişli, en rahat ve
en hızlı çalışabileceği şekilde oturur.
Marketlerde tezgahlar, raflar, soğutucu, kasa, az ve
çok satılan mallar, dükkanın girişi, işi en verimli kılacak şekilde
yerleştirilir.
Kuşların yuvalarını güvenli yerlerde kurmaları.
Karıncaların yiyecek ambarlarını nem ve mantardan
koruyacak şekilde düzenlemeleri.
Tilkilerin inlerinin giriş ve kaçış
yollarını
planlamaları.
Bir alanın maksimum kullanımı için en uygun geometrik şekil altıgendir.
Altıgen hücre, en çok miktarda bal depolarken, inşası için en az balmumu gerektiren şekildir.
Doğada sayısız varlığın şekil ve yapısında gözlenen özel bir
orandır. Bunun yanı sıra, birçok mimari veya sanatsal yapıtta da altın oran kullanılmıştır.
Bir dikdörtgenin boyunun enine olan "en estetik" oran olarak da tanımlanır.
Altın oran
Altın oran
Bir doğru parçasını altınoranı sağlayacak şekilde ikiye bölmek istersek, tüm doğru parçası uzunluğunun büyük olan parçanın uzunluğuna bölümü ile uzun olan
parçanın kısa olan parçaya bölümünün oranı eşit
olmalıdır.
Bu eşitlik sağlanacak şekilde bölünme gerçekleştiğinde izleyen oranın elde edildiği görülür (1.61803…)
Tesis planlamasının önemi
Ekonomide sanayi sektörünün yerinin daralıp, hizmet
sektörünün gelişmekte olmasıyla “fabrika düzenleme”, “yer seçimi” vb. terimlerin yerini daha geniş kapsamlı “Tesis
Planlaması” terimi almıştır.
Geçen yüzyılda sanayi toplumuna, günümüzde de sanayi ötesi topluma geçişin getirdiği büyük ve ani
değişimler, yerleşim problemlerini gelenekler ve alışkanlıklarla
çözülemeyecek hale sokmuştur.
Tesis planlamasının önemi
Günümüzde planlanan tesisler, bir organizasyonun Tedarik Zinciri Mükemmelliğine (Supply Chain Excellence)
erişmesine yardım etmek zorundadır.
TP, büyük ölçüde yatırım gerektiren ve kuruluşun hareket serbestliğini yıllarca kısıtlayacak olan uzun ve orta dönemli stratejik kararlara dayanır.
Bu stratejik kararlar, tesis büyüklüğü
(kapasite), tesis yer seçimi, tesis içi
yerleşim düzenlemesi ve malzeme aktarım sistemlerinin
Tesis planlamasının önemi
Tesis planlamasının önemi
Ürün, süreç veya tesis tasarımını ilgilendiren problemlerin çözümü, diğer işletme problemlerine göre daha uzun süre ve masraf gerektirir.
Ancak bu çözümlerin getireceği kazançlar da daha büyük olmaktadır.
TP, çok geniş kapsamlı ve güçlü bir mühendislik formasyonu gerektiren bir iştir.
Diğer büyük ölçekli işyeri problemleri gibi “tesis planlaması”
problemleri de bireylerin tek başına bütünüyle kavrayıp çözemeyecekleri kadar karmaşıktır. Bu nedenle TP
problemlerine sistemli olarak yaklaşmak ve bu alanda oluşan bilgi birikiminden yararlanmak gerekmektedir.
Tesis planlamasında sürekli iyileştirme
çevrimi
Tompkins vd, 2010, Facilities Planning 4e, Wiley.
Kazanan tesis planlama süreci
Tesis
planlama süreci
(Genel ve imalat
tesisleri için)
Tesis
planlama süreci
(Hastane
tesisleri için)
Mühendislik tasarım süreci ile
tesis planlama sürecinin karşılaştırılması
Tesis yerleşimi ve yer seçimi ile doğrudan veya dolaylı olarak
ilişkilendirilebilir örnekler
L. M. Gilbreth / Pratik mutfak tasarımı
Ofis tasarımı
Çalışma masasının
düzenlenmesi
Bilgisayar klavyesi tasarımı /
tuşların yerleşimi
Elektronik devre
kartlarının
tasarımı
Gazete
sayfalarının
tasarımı
Buzdolabının
yerleştirilmesi
Depolama sistemlerinin yerleşimi
Alet panosunun yerleşimi
Kitapların raflara atanması
Uçakların kapılara atanması
Kumaş üzerine kıyafet kalıplarının
yerleştirilmesi
Konteyner
yükleme
Araç yükleme
ARAŞTIR
TARTIŞ
GÖZDEN
GEÇİR
Tesis, TP, Endüstri Mühendisliği
İmalat ve hizmet kesiminden üçer adet tesis örneği veriniz ve bu
tesislerin içindeki alt tesisleri – ve varsa onların da içindeki daha alt tesisleri – sıralayınız.
Üniversitenizde tesis planlaması kimlerin veya hangi birimlerin sorumluluğundadır?
Endüstri mühendisi ve mimarın tesis planlamasındaki rollerini açıklayınız.
Mühendisliğin bilim ve sanat yönü ne demektir?
Stratejik TP
Strateji nedir?
Stratejik tesis planlaması ile ilgili olan şu sözleri tartışınız:
«Plan hiçbir şey değildir, planlama herşeydir.»
«Doğru yapmaya hiçbir zaman vakit yoktur, tekrar yapmaya her zaman vakit vardır.»
Savunma sanayiinin şehrinizde kurulmasını gerektiren nedenleri sıralayınız.
Ölçek ekonomisi ne demektir?
Kapsam ekonomisi ne demektir?
Kapasite
Kapasite ne demektir?
Tasarım kapasitesi ile enbüyük kapasite arasındaki fark nedir?
Kapasiteyi etkileyen iç ve dış faktörler nelerdir?
Eniyi üretim düzeyi ve kapasite kullanım oranı ne demektir?
Kapasite payı nedir? Negatif kapasite payı olur mu?
%110 kapasite kullanım oranı diye bir şey olur mu?
Gerekli kapasite ne şekilde hesaplanabilir?
Bölümler arası kapasite dengesi ne demektir?
Kapasite esnekliği nedir?
Tesislerde, süreçte, işgücünde ve
dış kapasitede esneklik ne anlama gelir?
Tasarım süreci
Probleme sistemli yaklaşmak sözüyle kast edilen nedir?
Yerleşim seçeneklerinin değerlendirilmesinde kullanılabilecek ölçütlerden birisi esnekliktir. Esnekliği hangi birimlerle
ölçersiniz?
Problemin kapsamı, derinliği ve genişliği ne demektir?
Proje yönetiminde 90-90 kuralı ne anlama
gelmektedir? Nelere dikkat edilmesini işaret etmektedir?
Sistemin sürdürülmesi ne demektir? Sürekli gözden geçirme ne anlama gelir?
Aşağıdaki soruları, «The Calf Path» adlı okuma parçasına göre cevaplandırınız.
Okuma parçasının ana fikri nedir?
İnsanlar ve diğer canlıların yüzyıllarca aynı eğri yolu
izlemelerinde «körü körüne taklit» den başka nedenler olabilir mi?
Bu nedenleri tesis planlama süreci ile nasıl ilişkilendirirsiniz?
NOT: Bu parçanın Türkçe
uyarlaması Attila İşlier’in Tesis Planlaması kitabında 2. bölüm
Okuma parçası
Kaynaklar
Bu sunumun hazırlanmasında kullanılan başlıca kaynak aşağıda verilmektedir.
Attila İşlier (1997) "Tesis Planlaması", Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü.
Fotoğraflar ve resimler, Anadolu Üniversitesi Görsel Arşiv (2018) sitesinden alınmıştır.
Diğer kaynaklara,
sunum içerisinde atıfta bulunulmaktadır.
