14 Bilim ve Teknik
Beyin dokusunun tahribiyle ileri ölçüde bellek yitimi olarak tanımlana-bilecek Alzheimer hastalığı için gelişti-rilmiş bir aşının, fareler üzerinde yapı-lan deneylerde olumlu sonuçlar ver-meyi sürdürdüğü açıklandı. Washing-ton D.C.’de Temmuz ayında yapılan Dünya Alzheimer Kongresi 2000’e su-nulan bildiride aşının, hasta farelerin zihni yeteneklerini iyileştirdiği, ayrıca birçok hayvanda, bu arada büyük bir olasılıkla insanlarda da herhangi olum-suz bir tepkiye neden olmadığı belirtil-di.
Bununla birlikte ABD Ulusal Sağ-lık Enstitüleri’nde Alzheimer araştır-maları bölümünün eski yöneticisi olan ve halen ABD Alzheimer Derneği ile bazı başka kuruluşlara danışmanlık ya-pan Zaven Khachaturian, sevinmek için zamanın henüz erken oldu-ğunu vurgulayarak, farelerde olumlu sonuç veren tedavilerin bazen insanlarda yararsız oldu-ğunu hatırlatıyor.
Denenen aşı, βamiloid (Aβ) adlı küçük bir protein içeriyor. Bu protein, Alzheimer hastaları-nın beyinlerinde "plaka" denen tortular oluşturuyor. Birçok Alz-heimer araştırmacısı, nörotoksik olan Aβ’ninbeyin nöronlarını öl-dürerek bellek yitimine yol açtı-ğı düşüncesinde. Aβ aşısınınsa, bedenin bağışıklık sistemini ha-reketlendirerek plakaları temiz-lemesini ve yeni plaka oluşu-munu önlemesini sağlaması, bu yolla da zihinsel yeteneklerin yitimine en-gel olması bekleniyor.
Alzheimer’a karşı aşının işe yaraya-bileceğinin kanıtı ilk kez Güney San Fransisco’daki Elan Eczacılık Şirke-ti’nden Dale Schenk ve ekibinin çalış-malarıyla ortaya çıkmış. Aβ’nin Alzhe-imer’daki rolü bilindiğinden daha önce de birçok araştırma ekibi genetik mü-hendisliği yöntemleriyle farelerin ami-loid plakaları oluşturmalarını sağlamış bulunuyorlardı. Hatta bazı olgularda farelerin öğrenme ve hatırlama yete-neklerinin bozulduğu da bilinmektey-di. Elan ekibinin bu tür farelerle yaptı-ğı aşı denemeleri sonunda, aşılanan fa-relerin beyinlerinde, aşılanmayanlara göre çok daha yavaş tortu oluştuğu gözlenmiş. Daha yaşlı farelere aşı
ya-pıldığındaysa, daha önce oluşmuş pla-kaların yok olduğu da belirlenmiş. Aβ bedende bulunan bir protein olduğun-dan bununla geliştirilecek bir aşının, bağışıklık sisteminin kendi bedenine saldırmasına yol açacağı yolundaki kor-kular da gerçekleşmemiş. Schenk, aşı-lanmış kobay, tavşan, maymun ve öte-ki hayvanların hiçbirinde böyle bir "otoimmün" tepkisi ya da başka türden zehirlenme belirtileri ortaya çıkmadı-ğını söylüyor.
Araştırmacılar, amiloid aşısını sınır-lı bir biçimde insanlar üzerinde de de-neyip, "cesaret verici" sonuçlar almış-lar. Ancak klinik deneylerin bu ilk ev-resinde, hafif ve orta düzeyde 24 hasta-ya hasta-yalnızca bir doz aşı verilmiş. Ysa Pittsburgh Üniversitesi nörologların-dan Stephen DeKosky, etkili bir aşı
te-davisi için hastaya yeni aşıların da ya-pılması gerektiğini vurguluyorlar. Araş-tırmacılar, İngiltere’de yürütülen ve gönüllü hastaların bir yıl süreyle iki ay-da bir aşılandıkları bir deneyin sonucu-nu bekliyorlar.
Dünya Alzheimer Kongresi’nde Alzheimer hastalığıyla bedenin bağı-şıklık sistemi arasında olası bir ilişki üzerinde de duruldu. Indiana Üniver-sitesi Tıp Fakültesi’nden Yansheng Du, insanların doğal olarak Aβ’ye karşı antikor taşıdıklarını ve bunların beyin-omurilik sıvısında bulunduğunu, Alz-heimer’lı hastalarda bu antikorların, sağlıklı insanlara oranla %30 daha az görüldüğünü açıkladı. Du’ya göre Alz-heimer hastalarında, Aβ’nin birikmesi-ne yol açan bir bağışıklık sistemi bo-zukluğu olabilir. Ya da antikorlar
Alz-heimer’lı hastaların beyinlerindeki plakalara yapışarak beyin-omurilik sı-vısındaki stokun azalmasına yol açıyor olabilir.
Aşının nasıl etkili olduğu yolunda araştırmacılar arasında görüş birliği bu-lunmuyorsa da Schenk’e göre Aβ ile aşılanmış fareler, bu proteine karşı an-tikorlar geliştiriyorlar ve bunlar daha sonra beyne giriyorlar. Antikorlar bura-da mikroglia denen temizlik hücreleri-ni harekete geçiriyor ve bunlar-da oluşmuş plakaları yiyerek yok ediyor. Schenk, üzerinde tortu plakaları oluşmuş nöron-larla kültür içinde yapılan de-neylerin, kendi bulgularını doğruladığı görüşünü savunu-yor.
β-amiloid aşısıyla yürütülen ça-lışmalar Dünya Alzheimer Kongresi 2000’in başlıca ilgi odağı olduysa da, memantin ad-lı bir ilacın klinik deneylerinin de olumlu sonuçlar verdiği açıklandı. New York Üniversi-tesi Tıp FakülÜniversi-tesi’nden nörop-sikiyatrist Barry Reisberg, orta-ileri düzeydeki Alzheimer hastaların-da, ilacın hastalığın ilerleyişini önemli ölçüde yavaşlattığını belirtti. ABD’de şimdiye kadar Alzheimer’a karşı kulla-nımına izin verilen ilaçlar, hastaların beyinlerinde tahrip olarak zihinsel ye-teneklerin yitimine yol açan bir grup nöronun işlevlerini güçlendirmeye yö-nelik. Bu nöronlar, sinyallerini asetil-kolin adlı bir madde kullanarak ileti-yorlar. Memantine ise, glütamat adlı bir sinyal ileticisine duyarlı NMDA macının faaliyetini yavaşlatıyor. Bu al-macın aşırı faaliyeti Alzheimer hastalı-ğında sinirlerin hasara uğramasına yol açıyor. Araştırmacılar, Almanya’da on yıldır piyasada olan ilacın, klinik deneylerin sonunda ABD’de de kul-lanımına izin verileceğini umuyorlar.
Science, 21 Temmuz 2000
