Toplumda çoğu zaman düşünüldü-ğü gibi, unutkanlık ve bunama yaşlılı-ğın doğal bir sonucu değildir. Bunama, teknik terimiyle demans, bir hastalık-tır ve bunun çok değişik türleri vardır. Demans çeşitleri arasında ilk sırayı, %56 görülme oranı ile, Alzheimer tipi demans (ATD) almaktadır. Yüzde 5’i kalıtsal kökenli olan Alzheimer hastalı-ğı (AH) ayrıca uzun süren bir hastalık-tır: Belirtilerin 65 yaşın üstünde başla-dığı bireylerde kaçınılmaz son, A.B.D. ortalamasına göre 8.5 yılda gelmekte, bu süre, belirtilerin 65 yaşın altında başladığı bireylerde ortalama 10.8 yıla uzamaktadır. Bir Alzheimer hastasının A.B.D.’de topluma maliyeti 174 000 USD olarak hesaplanmaktadır (Medi-na, 1999).
Hayatta kalma süresi sosyoekeono-mik düzey ile doğru orantılı olarak art-maktadır. Nitekim günümüzde 65-75 yaşındaki bireyler, bilimsel olarak, ‘genç yaşlı’ olarak nitelendirilmekte-dir. Beri yanda 65 yaşın üstündeki her on bireyin birinde, 85 yaşın üstünde ise her on bireyden beşinde AH görül-mektedir. Sinsi bir unutkanlık ve dik-katsizlikle başlayan ancak en son evre-sinde kişide tam bir yıkıma yol açan AH ‘çağın vebası’ olarak nitelendiril-mektedir.
Ülkeler için büyük bir sosyal ve ekonomik sorun olan, hastanın yakın-ları ve onun bakıcısında ise travmatik yaşantılara yol açabilen AH, 21 Şubat 2000’de TÜBİTAK Mustafa İnan Sa-lonu’n’da yapılan bir çalıştayda ele alınmıştır. TÜBİTAK’ın Beyin Dina-miği Çalışma Grubu’nun bilimsel top-lantılarından beşincisi olan AH çalışta-yı, grubun üyelerinden, Gazi Üniversi-tesi Nöroloji Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Ceyla İrkeç ve çalışma arka-daşları tarafından düzenlenmiştir. Ça-lıştaya konuşmacı olarak Dokuz Eylül, Ege, Erciyes, Gazi, Hacettepe, Lü-beck Tıp ve Trakya Üniversiteleri ile Gülhane Askeri Tıp Akademisinden
13 öğretim üyesi konuşmacı olarak ka-tılmıştır.
AH: Multidisipliner Yaklaşım, Te-mel İlkeler ve Klinik Yaklaşımlar baş-lıklı V. Çalıştayda, konu multidisipliner bir yaklaşım altında değerlendirilmiştir. Bu doğrultuda AH, nörolojiden, nöro-fizyoloji, nöroradyoloji, biyokimya, far-makoloji, fizyoloji, psikiyatri ve nörop-sikolojiye kadar uzanan geniş bir bilim-sel yelpazede ele alınmıştır. AH konu-sunda bütün bu dallarda mevcut en son bulgu ve teknolojiler açıklanmıştır.
Beyin Dinamiği Multidisipliner Çalışma Grubu V. Çalıştayı’nın açılış konuşmasında Prof. Dr. Ceyla İrkeç AH’yi ele almada multidisipiner yakla-şımın önemini vurgulamış, Prof. Dr. Erol Başar ise Çalışma Grubu tarafın-dan yapılan bilimsel araştırmalar, yayın ve bildirilerle eğitim-öğretime yönelik faaliyetleri açıklamıştır. Çalıştayda ön-celikle yaşlanma ve demans kavramla-rı, bunların tanımları ve farklılıkları üzerinde durulmuş, yaşlanmanın doğal bir süreç, demansın ise bir hastalık ol-duğu vurgulanmıştır (Prof. Dr. Ceyla İrkeç). AH’nin etyopatogenezi ele alınmış, beyinde meydana gelen ami-loid plaklar ve nörofibriler yumaklarla karakterize nörodejeneratif değişiklik-lerin temelinde yatan biyokimyasal fa-aliyetler, genetik bileşen ve süreçler açıklanmıştır (Doç. Dr. Görsev Gül-man Yener). AH’nin klinik ve patolo-jik bulguları üzerinde durulmuş, Alz-heimer hastalarında gözlenen elektro-fizyolojik, radyolojik, bilişsel ve duy-gusal bozukluklar ve bunların görüldü-ğü beyin alanları ana hatlarıyla özetlen-miştir (Doç. Dr. Ayşe Bora Tokçer). Daha sonraki konuşmalarda AH’nin çeşitli yönlerinin ayrıntılarına girilmiş-tir. Bu doğrultuda, hastalığın çevresel nedenleri üzerinde durulmuş, hastalı-ğın temelinde yatan biyokimyasal sü-reçler ayrıntılı olarak açıklanmıştır (Prof. Dr. Fatma Kutay ve arkadaşları). AH’nin tıbbi görüntülenmesinde
hip-pokampal yükseklik, koroid fissur ve temporal boynuz genişliği gibi lineer ölçümler yerine, daha yüksek duyarlı-ğa sahip volümetrik ölçümlerin ger-çekleştirilmesi ve fonksiyonel süreçle-re yönelik güncel görüntüleme yön-temlerinin kullanılması gerekliliği üze-rinde durulmuştur (Yard. Doç. Dr. H. Muammer Karakaş). AH’ye eşlik eden psikiyatrik belirtiler ele alınmış, emos-yonel bozukluklar ayrıntılı olarak açık-lanmıştır (Doç. Dr. Nahit Özmenler). AH’nin özellikle erken evrelerinde, er-ken tanıya yönelik olarak kullanılabile-cek ve ülkemiz için standardizasyonu yapılmış bulunan nöropsikolojik test-ler açıklanmıştır (Prof. Dr. Sirel Kara-kaş). Pek çok nöromediatör sistemin etkilendiği AH’de, bilişsel bozuklukla-rın tedavisinde kullanılabilecek ilaç türleri açıklanmış; diğer emosyonel bo-zuklukların tedavisinde ise, ayrıca, an-tipsikotik, antidepresan ve antikonvül-san ilaçların kullanılabileceği belirtil-miştir (Prof. Dr. Sevim Ercan). Son ko-nuşmanın konusunu, AH’nin tedavi-sinde halen kullanılmakta olan ilaçlarla yeni farmakolojik ajanların etkilerini test etmede hayvan modellerinin öne-mi oluşturmuştur (Doç. Dr. Asuman Gölgeli).
Alzheimer Çalıştayı’nın genel tar-tışma bölümünde, tüm konuşmalarda-ki kritik konular özetlenmiş, bunların bilimsel araştırmalar ve klinik uygula-malar için doğurguları üzerinde durul-muştur. Bu bağlamda, nörolojik, nöro-radyolojik , elektrofizyolojik ve nörop-sikolojik ölçümlerin bir arada kullanı-lacağı bir Alzheimer araştırma projesi-nin gerçekleştirilmesi karara bağlan-mıştır. Klinik uygulamalar açısından da, bir AH evrelendirme ölçeğinin se-çilerek Türk kültüründe standardizas-yon çalışmalarının tamamlanmasının önemi üzerinde durulmuştur.
Sirel Karakaş
Prof. Dr., HÜ Deneysel Psikoloji AnabilimDalı Başkanı TÜBİTAK Beyin Dinamiği Çalışma Grubu Başkan Yardımcısı
Nisan 2000 41
