(Vkkaşehikayesidir.(Vkkaşehikayesi, l .

İSLAMİ TÜRK EDEBİYATINDA (ÜKKAşE HtKAYESt Doç. Dr. M. Esad COŞAN

Eski Anadolu Türkçesiyle yazılmış manzumveya mensur dini hikaye ve destanların ~ültür tarihimizde mühim bir mevkii vardır.

Halkımızın bugünkü inanç, zihniyet, davranış ve zevklerinin oluşmasın- da, onla~ın rolü ve payı büyük olmuştur. Onlara vakıf olmadan, köylü, kentli, halkımızın iç dünyasını iyice ve doğru olarak tanımak ve açık.

lamak mümkün değildir. Ayrıca, bu safi ve samimi mahsuller, çoğunluk- la sevimli ve tatlı olup asırlardır halkımızca okunagelmiştir; içlerinde' hala zevkle okunabilecek evsafta olanları bulunmaktadır.

Konuları islami - dolayısıyle de Arap ve İran gibi, diğer İslam mil.

letleriylc müşterek - olan bu hikayeleri ecdadımız, tercüme, nakil, teb.

dil ve ilave suretiyle milli edebiyatımıza mal etmiş; halkın tarihi, dini, edebi bilgi ihtiyacını karşılamak ve bedii, hamasi, dini duygularını ve merakını tatmin etmek yolunda ve müslüman1ığı yayma veya kökleş- tirme vasıtası olarak kullanmıştır.

Bahis konusu hikaye ve destanlar çok kere, - diğer öğretici mahi.

yetteki dini eserler gibi - akşam toplantılarında, uzunkış gecelerinde

"meclis-meclis" okunagelmiş olmalıdır. Hatta manzum olanlı.rın ma.

kam ve nağme ile söylenmesi de kuvvetle muhtemeldir. Nitekim bm':ıları.

nın mevlid kitaplarına ilave edilmeleri bunu gösterir.

.

Kesik Baş Destanı, Ejderha Destanı, Güvercin Hikayesi, Geyik Hikayesi, Hatun Destanı, Fatıma Destanı ... gibi

hu tarz dini edebiyat mahsullerinden biri de (Vkkaşe hikayesidir.

(Vkkaşe hikayesi, bu yazımızda göstereceğimiz gibi, edebiyat tarihimizde, değişik şahıslar tarafından, farklı zamanlarda tekrar tekrar . kaleme alınmış bulunuyor. Demek ki şairleree beğeniimiş, halktan da

rağbet görmüştür. Önceleri kısasoı enbiya, siyer, hadis kitapları içinde

1 Bunlar ve benzeri eserler için' bk. m~sela: Kocatürk, Vasfı Mahir, Türk Edebiyat. Ta-

rihi, s. 143-166, 192 v.s.

iken, daha sonraları çeşitli mevlid kitaplarının yazma ve basma nüsha~

larına ekleİıerek günümüze kadar gelmiştir.

HİKA YE'NİN KONUSU:

<

Ükkaşe

Hikayesi'nin konusu kısaca şöyledir:

Hz. Muhammed a.s., hayatııun son günlerinde, hasta haliyle oda.

sından Mescid-İ Nebevi'ye çıkar. Artık dünyadan ayrılma zamanının yaklaştığını ima ile; kimin kendisi uzerinde bir hakkı var ise gelip hemen istemesini, hesabı ahirete bırakmamısını tekrar tekrar söyler. Bunun üzerine yaşlı <Ükkfışe r.a. kalkarak, bir savaş dönüşünde Hz. Peygam- her'in, bineğine salladığı (kamçı veya) sopanın kazara kendisine çarptı- ğını bildirir. Bunun üzerine Hz. Peygamber aynı şekilde, kısas yoluyla

<Ükkaşe tarafından kendisine vurulmasını emreder. Sahabenin ileri gc- lenleri, Hz. Ebu Bekr, Hz. Ömer, Hz. Ali, Hz. Har,an ve Hz. Hüseyin

La.. kah yalvararak, kah tehdid yollu, bu işi yapmamasıııı Ükkaşe'ye söy- lerler. Fakat hem Hz. Pcygamber, araya girenlere mani olur; hemde o kısastan vaz geçmez.

Meseidin içi hüzün ve heyccan dolmu'ştur: Ükkaşe, nasılolup da Allah'ın sevgili kulu ve rcsulüne vuracaktır?!

Hal böyle iken Ükkfışe ikinci bir talep daha ortaya atar ve:

"- Ey Allah'ın elçisi! Sizin bana vurduğunuzda benim sırtım açık ve çıplaktı, binaenaleyh sizin de sırtıııızı açmanız gcreltir" der.

Kalabalığın heyecan ve kızgınlığı bir kat daha artar, meseiı:lin ıÇı feryat ve bıçkınklarla dolar. Hz. Peygamber sırtından örtüsünü sıyırır.

Ükk~şe elinde kamçı beklemektedir; fakat vurmaz Hz. Peygamber'in sırtına sarılır; yüzünü, gözünü onun, "nıühr-i nübüVı'et"J denilen, keklik yumUl tası kadar olan kabartılı ben'ine sürer. Bütün yaptıklarını, bu mübarek işareti görmek için yaptığını söyler. Bunun üzerine kendisinin ccnnette Resulullah ile komşu olacağı ınü.idelenir; o da bahtiyar ve mem- nun yerine döner. ..

2 Arapçada <ükkiiş, <ükkaşe, <ükiiş ve <ükaşe şeklinde, şeddeli ve şeddesiz, yuvarlak t'li ve t'siz olarak geçen kelime aslen, "hamle eden, sarmaşan, bağlayan ... " demektir; buradan alına- rak sarmaşık, dişi örümcek, örümceğin ağı ... manalanna kullanılmıştır. (Bk. Mütercim Asım Ef., el-Vkyanus ii Tercemeti'l-Kamııs, 3 ciltlik 1250 İstanbul baskısı II/339).

Kelime Arapçada erkek adı olarak da geçer. Türkçem'jzde ötresi, Farsça tesiriyle (ii) gibi okunarak ve müenneslik alarneti olan t'si atılarak; "ökkeş" şeklinde ve bilhassa Güney-noğu 'Anadolu ahali,; tarafından da aynı şekilde erkek adı olarak kullanılmaktadır.

3 Mühr.i nübüvvet denilen bu et beni hakkında pek çok rivayet mevcuttur. Bk. msı.

Ebii <Isa MııJ:ıaınmed et.Titmi~ı, Şema'il. 2. babı.

1SLA.Mİ TÜRK EDEBİY ATINDA 'UKKAŞE HİKA YESİ ~77

Görüldüğü gih bu hikayede heyecan unsuru boldur; sonuç, okuyu- cunun karşısına ansızın ve umulmayacak bir tecelli ile çıkmaktadır;

vak'aİar dokunaklı tasvirlere elverişlidir. Ana fikir olarak, AIlah'm şerefli ve sevgili kulu olmasına rağm('n Hz. Peygambt"r'in, kul hakkını ödemeğe ne denli önem verdiğini ortaya koymakta; ayrıca bütün As- hab'm Hz. Peygambcr'i ne kadar içten sevdiğini sergilemektedir ... Bü- tün bunlar hikayeniıı sevilmesini izah edici unsurlar olsa gerek.

HİKAYENİN KAYNAGI VE SIHHATI:

<Ükkfışe hikayesinin edebiyatımızdaki bazı rivayetlerinde, onun, İbn <Abbas r.a.'dan nakl edildiği tasrilı edilmiştir. Hikayenin kendisin- den de <Ükkaşe'nin, ashab-ı kiramdan maruf ve muteber bil' kimse ol.

duğu aşikar olmaktadır. Biz bu noktalardan hareketle <Ükkaşe admı taşıyan sahabileri ve çeşitli dini ('scrlcrdeki "vefat-ı Nebi a.s" vc "mühr-i nübüvvet" bahislerini dikkatle araştırdık ve güvenilir kaynaklarda\

bu hikayenin anlattıbT} hadiseyi bulamadık. Nihayet ibn el.Cevzi (h.

SlO-S97jm. 11l6-1200)'nin Mevzü<tit'ında, Türk edebiyatındaki şck.

line oldukça yakın bir l'ivayeti elde dtik

İbn el.CevzI bu hikayeyi tafsilatlı olarak ve Muhammed b. <Abdi'I.Ba~i b. AI.ımed - AI.ımed h.

Mul.ıammcd el-I;i:addiid - Ebü Na<im AI.ımcd b. <Abdi'Ilah cl-I:Iüfı~

- Süleyman b. AI~med - Mu!J.ammed b. A!J.med b. el-Bera - <Abdü'l- Mün<im b. İdds b. Sinan - Onun babası (yani İdrIs) - Vehb b. Münebbih rivayet zin<.iri ile Cübir b. <Abdillah r.a.'dan ve ibn <Abbas r.a.'dan naklederek kaydediyol' ve rivayetin sıhhati hakkında şu hükmü vcriyor:

"Bu, vukuu imkaıısız, uydurma bir hadi,tir - Allah onu uyduranın cezasını versin ve; böyle soğuk bir halı ile, Resul"llah s.a.s ve sahabe r.a'a yakışmayan sözler isnad ederek, ~eriat-I islamı kötüleycn o kimseyi hayırdan mahrum eylesin -. Bu rivayeti uydurmakla itham olunan kişi rivayet zincirindekı <Abdü'l-Mün<im b. İdds'tir ki A~ımed h. ı~anbcl rh.a.: "Bu kişi Vehb'denyalan haber uydururdu" dcr. Yahy": "Yala.ncı, habis bir kimsedir"; İbn eleMedini ve Ebü Düvüd: "Sika (güvenilir) değildir"; İbn I:Iibbiin: "Onunla ihticac (vesika ve delil getirmek) uygun değildir"; ed-Dara~u!ni: "Hem o, hem babası iilimler tarafından terk olunmuş kimselerdir" ... dediler." (BuJ.ıiiri'niıı de bu kanaatlerde olduğu eş.Şifa şerhinde belirtilmiştir).

4 Baktığımız kaynakların bazıları: İbn Sa<d')l\ Tabıılfaı'ı; lfilyetii'l-evliya, Sa!,iJ., el-B,,- bari, çeşitli şemail kitapları. el-Bi,layeıü vc'rı-niiıaye, el.t~abc, Osdü'l-Gabe, Tari{, ef-Taberi v.s.

S Bk. İbn el-CevzT, Kiıübu'I.M'evzü<aı i /295-301. Burada kamçı yerine, uzun ince çomak

<\ı.a:ilb) kelimesi geçiyor, ve mühr-i nübüvvetten bahsedilnıiyor. Resuluilahın sırtını değil kar.

nını açtığı söyleniyor v.s.

İbn c1-CeyzI'nin bu hükmüne rağmen, Hz. Peygamber cl.s. hakkın- da, meysuk rivayetlere dayanılarak yazıldığı için çok beğenilen ve eiddi bir kaynak olan Kitab eş-Şifri'da, Kadı <İya:i:, bu riyayetin birkaç cüm- lesini - ResultllIah'ın ince adalet vasfını ispat sadedinde - delil. olarak zikrctrtıiştir. Şöyle ki:

"<Ükkaşc, Hz. Peygamber s.a.s'e şöyle dedi:

- Beni çomakla vurmuştun; bilmem ki bu vuruş kasdcn mı idi, yo~sa deveye mi vurmak istemiştin?

Bu söz üzerine Hz. Peygamber s.a.s. ona şöyle cevap verdi:

- Resulullah'm sana kasden vurduğu zannına sapmak suretiyle büyük bir hataya düşmenden seni Aııah'a sığındırırım

Demek oluyor ki çok ciddi ve müdekkık bir alim olan Kadı <iyaz

<Ü~iişe r.a.'a bir çomakla vurulma hadisesin;, dO,laymyle bizim iizerin- de durduğumuz hikayenin bazı kısımlarının doğruluğunu ve vukuunu kabul ediyor.

. Biz İbn el-CevzI'nin kaydettiği uzun rivayeti dikkatle inceledik.

Bu parçanın sonu .•.. e Hz. Peygamber'in vefatı ilc ilgili kısmı, usllip ba- kımından, başı, yani Ükkaşe hikayesi kısmından çok farklı ve iğreti görünüştedir. Yani zannımızca, 'haberin bazı kısımları muhtemelen doğrudur .•. Uydurmacı şahıs, sahih bazı rivayetleri esas alıp, onu kendi yalan ve iHıveleriyle genişletmiş olabilir. İbn el-Cevzi'nin, rivayeti tenkit ederken kullandığı "bu soğuk halt: et-Ta~ll! el-barid" ifadesi de böyle bir karıştırmayı ima ediyor gibidir.

Bu müşahedelere dayanarak biz rivay('tin külliyen yalan Ye uydur- ma olmadığı, bazı kısımlarının bir esasa ve gerçeğe dayandığı ihtimalini varit görmekteyiz.

CÜKKAŞE'NİN KİMLİGİ

Bahis mevzuu hikayenin kahramanı <Ükkiişe'nin kim olduğu, ba- basının adı, kabilesi ... rivayetin kendi içinde açıkça belirtilmiş değildir.

Sadece yaşlı bir kimse (şeytıün kebIr) olduğu tasrih edilmiştir.

eş-Şifa' adlı kitabı şerh eden 'Ali' el-I.Or!, onun adını 'Ukkiişe b. el-MıJ:ışan el.Esed! olarak veriyor

6 eı-~aiı (Iyaz, Kitiibu'ş.ŞiJa' bi-ıa(rifi I},,~ü~ı'l-Mltşlafii 3. Kısım, 2. bab, 8. fasl sonu;

izahı için bk. (Ali el-~iiri, ŞerIJ eş-Şifii' II /364, 365, İstanbul. Matbaa-i Amire, 1308.

7 Ş.rb eş-Şifii' II /363.

iSLAMİ TÜRK EDEBİYA TINDA 'UKKAŞE HIKA YESİ 279

Bu (Ükkaşe b. el.Mil,ı.şan, çok maruf ve önde gelen bİr sahaMdİr.

Beni Esed kabilesinden ve Medine'ye ilk hieret etmişlerden (el-muhü.

cirün es-sübi~ün) idi. Baştan beri bütün cihadlara (Bedir, Uhud, Hen.

dek, v.s) katılmış, seriyyclere kumandan olarak tayin edilmiş, Resulul.

lah'ın sevgisine ve müjdesine mazhar olmuş, eenıiete hesaba çekilmeden (bi-gayri (ıisiib) girecek 70.000 kişidenbirisi olduğu kendi~ine Hz. pey.

gamber tarafından' söylenmiş bir kimseydi. Yüzü çok güzeldi. Hz.

Peygamber'in vefatında 44 yaşlarında olduğu kaynaklarda belirtiliyor.

Ebl1 Bekr r.a. hilafeti zamanında Ridde olaylarında Tulayl,ı.a h. tIuvey' lid el.EsedI adlı yalancı tarafından şehit edilmiştir.

Ebu Hüreyre ve İbn (Abbas, ondan hadis rivayet etmişlerdir ki bun.

ları üç büyük hadisci, koleksiyonlarında kaydetmiştir

İsmi şeddcsiz olarak Ükaşe şeklinde de kullanılır.

(AlI el.~ari'nin belirttiği bu (Ükkaşe b. el.Mil,lşan'ın bizim hikaye.

mizin kahramanı olması, hikayenin anlatım tarzı ve kahramanın tavrı bakımından biraz şüpheli gibidir. Bir kere, ondan meşhur bir kim~e ola.

rak değil de, "kendisine Ükkaşe denilen bir adam" tarzında bahsediliyor.

Ayrıca kaynaklar tarafından Hz. Peygamber a.s'ın vefatuıda 44 yaşında olduğunun belirtilmesi de "yaşlı, ihtiyar bir udam" tarifine aykırı düşü' yor. Acaba bu Ükkaşe, meşhur (Ükkiişc b. el.Mil,ı.şan'dan daha başka biri olamaz mı? Bu nokta düşünülmeğe değer.

~itekim biz Farsça yazma bir Kısas-ı Enbiya kitabında

kahra.

manın adının (Ükkaşe b. cl.I:Iaris olarak kaydedildiğini bulduk. Yalnız, bu değişik kaydın kaynağı maalesefbelli değiL. Üstelik bU: Kısas-ı Enbiya kitabının diğer -yazma nüshalarında bu kayda yer verilmemiş. Ayrıca Ashab.ı Kiram'ı anlatan biyografi kaynaklarında bu isim de bir sahabi de göremedik. Böylece, konunun bu yönü karanlıkta kaldı.

TÜRK EDEBİYATINDA (ÜKK~ŞE H1KAYESİ:

(Ükkaşe Hikayesi, incelemelerimize göre, edebiyatımııda defalarca ele alınmış, muhtelif şairleree nazma çekjlmiş bulunuyor. Bunların tespit edebildiklerimizi tarih sırasıyla aşağıda tanıtmağa çalışacağız.

8 <ükkişe b. el.Mil,ışan için bk. Üsdü'I.(;abe IV /2-3; ıbn SaId, Kilab _,.Tabalfüı el.

Keblir, Leiden baskısı U (I kısım) s. 5 (9.• atır), 58 (13), 61 (12), 118 (21); UI (ı' Kısım) 62 (24), (2. Kısım) 36, 37 (2,5); IV (L.Kısım) 77 (17) ve UayreCd-dln ez.Zirikll, el.A<lam V /43; _ı-lşab_ı.

5634 ve Ş. Sami. ~ümusu'l-a<lam V /3166 V.s. Bu sahabI bilhassa "SebeJıoake <ükkişetü ...

hadisi dolayısıyle meşhur olmuştur. Bu hadis için bk. er-Raviu'l-unf U/73, Mısır 1332;

K-şfu'l-lfafii, 1/448 Mısır 1351.

9 İst. Süleymaniye Ktp. Lala İsmail kısmı No. 364, vr. 266a. Eserin iıtimah tarihi yoktur,

1. En Eski Kayıtlar:

Kütüphanelerdeki yazma eserler üzerinde çalışırken Ükkaşe hi- kayesi ile ilgili bazı mühim ibarelere tesadüf ettik. Edebiyat tarihimizin, eserleri nadir olan devirlerine ait olduğu için, kıymetli bir vesika sayıl.

ması gereken bu ibare/cr, Farsça bir ~ışaş-ı Bubiya nüshasında

şöy- leee geçiyor: (,r. 169h)

JJ.J.:'" Y. ^J 4iı\ J.J'" ^J ..A .•.~ ,ft" , 0~.:ı) ..;~j\j.J 4~tS::~ ~~> ~ 0~J.:ı .~ ~~; 0...\:;\.J~ ^Ij..ı.;\ o.:ıJJ ~ 0\) tj.J,) ,? ,01~ il';>.J.,.."

~jlj jl ci~ ^4')' üli) I~ WA.a.i 0:\ I..;--il5" .~ .••• i 0~.J~ .rÜ" o...\:~.Jj

:~.Jj ~~~k: ... ",1 .;~ ,e:- ~T)'l~ .... ^{i o,))' •.} ,JIk.. ;;) f ^{)LS; )} (.S"')p

: 1:.~:;4 J-.J~ S.iw. .ı....4i [. . . ] I~: \ . ~J..A! 0 ~:~ .ı...,1li .J •..•

Tercümesi:

Bu mahalde, <Ükkaşe Hikayesi, kamçı, <Ükkiişe'nin mühr-i nü- büvveti görüp üpmesi, cehennem ateşinin ona haram olma.ı ve o top- lantı ... [anlatılmak gerekirdi l, ta ki okuyucu, "miielli! burada kusur etmiş, kısa kesmiş demesin". Bu ~ışaş-ı Enbiya kitabının katibi (yani müellifkcndi), Arapça, Farsça ve Türkçe, manzum ve mensur, pek çok ve- fat-ı Nebi kitabını okumuş incelemiştir. Sözün özü ne ise buraya yazdı ...

.... ve Fii~ıma r.a. (babası Hz. Muhammed'in vefatınaüzüntüsün- den) yaka yırtt!. ...

10 Kışaş-. Enbiya, Farsça, muhtemelen ı.Qa~ b.İbrahim b. Ebi Manşür b. IJalef el-Mü.

~ekkir en-Nisiibüri'nin telif eseri, İst. Süleymaniye Ktp. Fatih 4449 ve Lala tsmaiJ,364 ve

Türkçe tercümesi: Hacı Mahmud 4329 V.s.

İSLAMİ TÜRK EDEBiYATıNDA 'UKKAŞE HİKAYESi 281

Bu makarnda r.... ^l

Fa~Ih Türkçe ne güzel söyler:

Gök rk Le düşdi tehniyet Yirge keldi ta (ziyet Bundan ulu muşIDet Ayru~ ~açan bolgaya.

Bu çok mühiın satırlar h. 693/1294 m. yılı Tevbe ayı'nın (cuma- da'l-ııla) 16'sında cuma günü ya:.ı;ılışı (istinsalıı) tamamlanan Fatih 4449 nüshasında bıılunuyor. (Eserin' diğer nüshası tarihsiz olup bu sa- tırlar onda mevcut değildir). Bu kayıtlardan, edebiyatımızda hu erken tarihlerde, Hz. Peygamber'in vefatı ile ilgili (ve dolayısıylı~ o günlere ait bir olay Ükkaşe hikayesinden de. - büyük bir ihtimalle - bahseden) bazı eserlerin mevcut olduğu ortaya çıkıyor. Burada bir dörtlüğü' veri- len o eserin, 13. asra ve belki dedaha öncelere ait olduğu söylenebilir.

2. IJa!Ib-oglı Mul.ıammed'in nazmettiği şekli:

(Ükkiişe hikayesini, 15. asır Osmanlı alim ve şairi tIa!Ib-oglu Mu- l:tammed (ki Fatih dcvri büyük müdenisi, mcşhılr tIa~n)-ziide Mul)yi'd- din Efendi'nin babasıdır) de ele alınış vc 829/l4.25'te tamamladığı, 100 hadis ve 100 hikayeden müteşekkilolan Fera(ı-name adlı eserine, 97.

hikaye olarak dahil etmiştirıı. (Metni makalemizin sonunda) 3. (Arif;in Mcvlidi içinde hulunaıı şekli:

(Ükkiişc hikayesi, mcvlid kitabı nazmetmiş şairlerden (Arif'in 842/1438'de telif ettiği. eseri içinde de bulunmaktadır!3.

4. Yazıeı oğlu Mul.ıammed 'in nazmettiği şekli:

Ükkaşe hikayesi, Yazıcı oğlu Mul.ıammed (ö. 1451) tarafından da Mub,ammediye adlı meşhur eserinde nazmaçekilmiştir

Bu eserin telif tarihi 853/1449'dir. Müellif hattıyla nüshası Vakıflar Genel Müdürlüğü Ar"iv Md. 431 /A'dadır.

11 Bu güzel ve önemli manzumenin şairinin ismi, maalesef yazmada kazınmış ve silin- miştir. Eğer isim mevcut olsa idi Türk edebiyatı için miihim bir şahsiyeti t.eşhis et.miş ve tanımış olacaktık.

12 IJa!lb-oğlu Mu\:ıammed, Fera!J-niinıe ve nü.haları hk. bk. Coşan, M. Esaıl, lfaıiboğlu l'W"lı!Janımedve Eserleri. basılınamış Doktora Tezi, Ankara, 1965.

13 Bunun metni için bk. Koeatiirk, V.M., Tiirk Edebiyatı Tarihi, ,. 262-263. Kiitüplıa- nelerde (Arif'in Mevlidine ait çeşitli Ilüshalar bulunmaktadır. Bunlar için bk. Pekoleay N., Sii- leyman Çelebi'ni" mevlidi neşri (1980); ve orada gösterilen kaynaklar.

11 Bk. KocalÜrk, V.M., Biiyiik Türk Edebiyat, Tari"i, s. 278-281; Çelebioğlu, Dr. Amil,

Mu!Jammediye 2 eilt. Tercüman 1001 Temel Eser Serisi No. 55-56, II/s. 372 vd.

5. Diğer Mevlid Nüshalarında görülenler:

<Ükkaşe hikayesi konu yakınlığı dolayısıyla çeşitli mevlidlere ek.

lenegelmiştir. Bunlardan gözümüze ilişenlerin bazıları şunlardu:

a. Ebülhayr Mevlidi (Nüshaları İst. Millet Ktp. 1365, 1366) b. 87 beyit halinde ıstanbuLÜniversite Ktp. Ty. 2569. (İstinsah tarihi 1119 h.)

c. 85 beyit halinde tÜ. Ktp. Ty. 610 (tarihsiz) ç. tÜ. Ktp. Ty. 279 (İstinsahı 1195 h.)

d. İst. İnkılap Ktp. Muallim Cevdet 106, K. 200 (tarihsiz)

•e. İst. Süleymaniye Ktp. Laleli 3756.

f. İst. Millet Ktp. manzum 1350.

g. İst. Süleymaniye Ktp. Hacı Mahmud. 4407 (tarihsiz)

<ÜKKAŞE Hl:KAYESİ METNİ:

Bu yazımızın sonunda Ükkaşe Hikayesi'nin, tIariboğlu tarafından nazmedilmiş şeklinin metnini vererek konuyu bağlarnayı uygun bulu' yoruz:

Fera~-naDle'den el. I:Iikiiyetü's-siibİ« at)ü ve't-tİs<ün

Nitekim üşde ~ikayetdür iy yar 2 l:IaIFResülinün.dürür bu vaIFı'a 3 Gel ana ne viilı:ı<olmuşdur işit 4 Diiile göre peygam.bere ne IFıldllar 5 l:Iıızret.i A!.ımed meger ~astayidi 6 Didigüm ol ~astalıIFdur iy ulum 7 Dünyadan naJı;1eylemekdeydi özi

8 Mescide geldi çıkub hutbe okıdı.

9 Dükeli J.ıall!:ah idüb aglaşdılar 10 Ah idüben dökdi peygam-ber yaşın II Kim cihanda kimseye kılmaz vefa 12 Lutfu gösterür virür IFalır u bela 13 lmdi vaIFt oldı bizi dal)i bugün 14 Emr irişdi kim JıcıIavuzintiIFal 15 Her kimün kim bende I.ıalı:lı:ıvar ise 16 Yal.!ud qükm eyler iken key görsün

IIİbn-i 'Abbas'dan rivayet aşikar

IISen da~ı kıl buna göre viiIFı'a

IISen dauı varııb ana göre iş it IlGlir peyamberler nice yol blıldıIar IIİşi hem ol ~astalıkta vay idi IIKim irişti Al;ımed'e andan ölüm

IIBu işi A!.ımed bilürdi kendüzi

IIVa'z idüben ljallFa düpdüz okıdı (doJı;ldı)

IIHeb şa!.ıabiler <aJı:ıldanşaşdılar

i ! A iilamışdı çar~-ı gaddamii işin IIDayim işidür Jı;ıIur cevr

cefa IIZa!.ımatıIa Jıcılura!.ıir mübtelii

i {Ma!,v idüb tebdtl ide bu çarlı oıdun

i /Dar-ı dünyadan iderüz irtiqal

IIYa kimi !.ıükmümde incitdÜJn ise

IIHer kime meyI eyledÜJnse dursun

iSLAMi TÜRK EDEBivAHNDA 'UKKAŞE HİKAYESi ²⁸³

17 Şimdi benden 1,laJı.Jıoıw Jıoılsun ~aleb 18 J:laJıoJıoııı alsun bunda azad eylesün 19 Abiretde benden \:ıaJıoistemesüıı 20 Şarb dur.ur yarıngı gün l,ıaJı:istemek 21 İsteyen şimdiden istesün didi 22 Nesne süylemedi hiç kimse aiia

23 Hazret-i A\:ı';;'ed yine Jıoıldınidfı

2.ı ^{Gönlünüzde} ne varısa gizleıııen 25 Taiirıdan korkun durun siz özr yok 26 Lu~f idüfi yımn bana zecr eylemen 27 Şu gün isteii hal.<l.<ıınuzher ne ki var 28 Bu hı~abı çiin ki I.<ıldı01 pür uşnl 29 Kim CUküşaydl anuii adı iy yar 30 Durmazu1um illa key dutdun beeid 31 Ben bu I.ıaldan virmeyiserdür'n habar 32 Liki sizden çün işaret. oldı

33 Imdi bir kez kim gazadan döndük 34 ~amçı vandı e1üfiüzde sizün 35 Siz ~iderdüfiiiz öjümee iy ulu 36 Güneş ıssısına hağrum yanuban 37 ~amçı ı'<aldurdun deveyi nırmaga 38 Ben \.<afanuzda g~ıürken nagehlin 39 Bilmezem \.<aşdılamı vurduii beni 40 Rilmezem siz bilmezin do\.<ındı 41 ~at.ı zaI,lmat çekdi anda bu özüm 42 Siz bilürsiz ba\.<isin ben didüm uş 43 J:lazrat-ı A\:ımed buyurdı yli Billil 44 TIz getür I.<amçıyı ol kim gürsün 45 Atıırat.a I.<almasun alsun l,ıaJıoın 46 TIz durugcldi Bilfıl oldı revun 47 Fli~ıma Jı:apusuna geldi iy ylir 48 Ffı~ma eydür nidersin yu Bilul 49 ol Billil eydür ki Va Fa~ıma bugün 50 Val.<tıdur gerek vire bal\.<a Jıoışaş 51 I,Ia\.<I.<'u irenler kışüş viriir didi 52 Çün işitdi Fatıma Jı..ı1dlfıgan 53 Şöyle diişdi kimsanur kişi am 54 Inçkıru ınçkıru durı geldi 55 Pes BilfU eydür cUkaşa dirler

IIBen mu~lc oldum baiia olsun galeb

i f:ijoşnud oldum diyüben yad eylesun IIVir beri sende J.ıal.<umvar dimesüıı IIJ:la\.< ödemege yann çoJı.dur emek liNice kim cehd itdi kimse durmadı IIHal.<Jı.ı yol.<dur kimse ne disün aiia

Illy müslimanlar durun dir macnlde IISoiira bana senden utandum dimeii IIHal.<\.<uiiuzvarısa istcil az u çoJı:

IIJ:la\.<.\.<at.ında sende l,laJıolıcunı var diınefi ıılşde giiş itmefi bafia iy ulular

IIDun geldi bir kişi eydür ya rasul IIBu !,ııkayet bellü meşhUr nşikar IITe'kid idübeni durdun şöyle eid IIGizleyiserdüm bu sım mu'teher

IIGizlcyiimedüm yüregiim to1dı Illkimüz datıı deveye bindük IIGavrınl difile ne direm bu süzün IIArdufiuzca ben gelürdiim belgüıü IlGideridüm be,n deveye binüben IIÇara yogımış Iıcaza)'ı ırınaga II~amçl ucı bana irişdi heman IIKey acıtdı Jıoamçıbu canı teni

ııeanum aeıtma\.<da yavlal.< I!:oyındı

Iltlüll şimdi size bildürdüm sözüm

i {Tckid \tdüniiz I!:ılmazdum tıııruş II~amçı var Fa~ıma evinde sen al var IIBu kişi bafia kışüşın ursun

IIGer I!:ıhırsafi bundadur itınek !,ıal!:ın IIAglaya aglaya gözden dökdi I!:an {I~amçıyı diler u I!:ılurnh u znr II~amçıyı bana \:ıabar vir noldı \:ını IIAtanun göçmesi yakın oldı çün

IIJ:lal!:l!:ı olan kişiye budur esaS IIZarl \.<ıldısanki kendiizin yidi IIGöz yaşı seyller gibi oldı revan

i {Nez' \:ıalidür Jı.ılur teslim cam IIKimdür atamdan Jı.ışüŞalan didi

IIBir Jı:ocad.urkim bu sBzi söyler

56 Fatıma eydür .ana kim ya Bilal 57 o! <Ukaşa di atamdan almasun 5B Bu gice sıtına dutubdı ataını 59 Döyiınez atam Ipşaşa ya Biliil 60 J):amçıyı virdı eline Fatıma 61 Bile vardılar !:Iasan !:Iüşeyin ile 62 Virdiler ol Jı;amçıyı peygambere 63 Virdi peygamber 'Ukaşa eline 64 Ai kışiisun lllç şefJı;at eyleme 65 Eyle diyicek bu !JalJı;aglaşdılar 66 Didiler gel Tam yolından iy yiir 67 Hem Resululliılı döyemez !Jastadur 68 Hiç birinün sözin işitmedi ol 69 Duru geldiler !:Iüseyn ile !:Iasan 70 Şayrudur incitmegil dedemüzi 7l Bu gice sıtına dutubdurur anı 72 ArJı;amuza vur gerek yüzümüze 73 Razi olmadı 'Ukiişa iy amu 74 Ortadan bu kez duru geldi 'AlI 75 Şayrud\lr peygamberi incitmegil 76 Uş bana Jı;ıl ne Jı;ılarsafi iy uh;

77 ArJı;ama vur Jı;arnuma vur yüzüme 78 RiiZi olmadı <Ukaşa iy kibiir 79 eün 'Ukaşa riizi olmaz gördiler 80 Didiler gel uş bize vurgıl bere 81 Virelüm biş bin Jı;oyun al yüz deve 82 Dek bagışla haJı;~unı sen iy ulu 83 ij:asta1ıgınun meluUugı yiter 84 !:IaJı;yolında gel sözümüz ~ıl Jı:abül 85 Külli !JalJı;bir kezden uru durdılar 86 Yii cUkiişa didiler kes sözün i 87 Terkin ur Jı;o kaç If.ışiiş istemegil 88 Ger bugün bir Jı:amçı ururSaD iy yiir 89 Ne yüz ile !:IaJı;IFatınü varasın 90 J):ılmaya kimse şefiiCat özüiie 91 O,bu resme.çoJı: naşlliat virdiler 92 Nice kim cehd itdiler virmez rıZii 93 Bu kezin yalvarmagı terk itdiler 94 Didiler kim yii cUkiişa sen bere

{{Bile varsunlar !:Iasan I;lüseyni al {{Bunlara ursun kışaş anı' Jı:osun

{{Key za'ifdür hem yaIFındlır malaını {{Almasun boynına yazu~dır vehiil {{Didi bunları bile al git, me~

{{J):aınçıyı getirdiler üçi bile {{Yacnl kim ol IFamçıdan yiyc bere {{Didi er olnur ki dura ~avhna {{Agıratda sende l,ıa~Jı:um var diıne {{O! cUkii.şa yanına dolaşdılar

{{Kılma üş bu işi Jı:ogıı "inhıır {{Söyleme bu sözi ko dem besle dur {{RaJ.ım idüb Jı:ılmadı birini ~abül {{Ya cUkiişa didi "min veclıin /ııısen"

.{{Key zacifdür gel dinle bu sözi {{Gör nice benzi tagayyurdur canı {tUş If.ışüşun bizden al uy bu söze {{Zaru zilr aglaşdılar ol çalJı: Jı:amu { IYii 'Ukiişa dir beru gel iy veli

{{Giceden beru Jı:atı oldı şekil

{{O!mazam resul yohna kaygulu

{{Gel kerem eyle vii uygı! sözüme

{{Sende J.ıaJı:Jı;umyoJı:dur incitme iy 'yiir

{{Durdılar <Osman Ebu Bekr ii <ömer

{{O! kışaşun 'afv Jı:ı1peygambere

{{Getürelüm şiındi uş ive iye

{{1.):ı1mabizi hem bu IJalJı:ıJı:aygulu

{{Sen de yük urma bize andan biter

{{Rizi şad eyle sen ol sahib Jı;abul

{{Elin ayağın öpüb yalvardılar

{{Sana gerekınezmi hiç kendüziiiii

{{tsterisen başa i1tem dimegil

{{Yiye.in oıldan çomaJı:lar şad hezar

{{Ral.ımet olmaya niçe yalvarasın

{{Yine ta~şir idesin kendüzüiic

{{O! Jıcabul itmez hemen söyler bular

{{Der cohnmaz dir mu~adderse Jı:aM

{{tttifii~ı1a gönül berk itdiler

{{Ger vurur olurısan peygambere

iSLAMi TÜRK EDEBİY ATINDA 'UKKAşE Hİ KA YESi 285

95 Çık gid imdi aramızda durmagıl 96 Çün bu sözi didiler anlar ana 97 ~on kışiişın alsun incitmen anı 98 Ahıratlıljo dostı oldur kişinün 99 Çünki bu dünya a~iibıdur gen ez 100 Agıratda çün a~iibun ucı yoljo 101 ~on kışiişın benden alsuıı ol kişi 102 Çiiıı Resiıhıllôh buyurdı bu sözi

03 Baş nçııb feryiid idüb yalvnrdı'lar i04 Bir giri ljoopdıvu feryiid u fiğôn 105 Ah idUb düşdi ~anıu ayağına 106 ~anludur \.<atunda gel azôd ljoıl 107 OL 'Ukiişa didi virınezmcıı-rızii 108 Böyle diyicek Resiıli gür ne dir 109 I):amçıyı eline aldı ol kişi 110 Ya Resiılallalı didi ol giin ki siz 1

ı Bir izôr ile hemin 'üryaıı idüın 112 Bum işitdi Resiı I-i mu'teber 113 Şoyınub bir bir çı~ardı donların 114 tki yagırm arasında mülır 115 Toptolu oldı mescid içi nıır ile 116 Yıldırım şalpr gibi şimşek do~ir 1

7 Misk.i 'nnberden bigi \.<o\.<dı 'ara\.<

118 ijal\.< bekülli çıgrışur ya müsliınin 119 Bu ne dün bu gün ~ıyiimet mi 'aceb 120 ijal\.< bu resme ditreşür zari \.<ılur 121 Hiç bulmazlar bu derde kim deva 122 tlerü geldi'Ukiişa ol zaman 123 I):asdıle \.<amçıyı eline aldı 124 ijalJ.c urur ş,mdılar anı küllisi

125 ~anıçıyı ardına atdı 'Ukkiişu heman 126 Sürdi yüzini nasiılün mührine 127 Yüzini mührün yüzine urdu 128 Alı: sa\.<alııı \.<odımührün üstine 129 Ya Resiıl.senden 1pşiiş alan kişi 130 l:Ja\.<1'a'iilô ana lutf işlemesüıı 131 Diiyimil yiri cehennem olsun 132 Ömri geçsün gürmesün hiç yahşı gün 133 Ya Resıılaııah bu işümden garaz

{{DaUi bizümle durub oturmagıl {{Didi peygamber ki si;z virmefi ana {{Nesne dimeii ana lı:urtarsın beııi {{Bunda gösteriir \.<olayın işinün

{{Geçdügi yigdür bugün bunda az az

i {Bunda çekmek yigdiirür işi sovu\.<

{{Aralansuıı bunda fesl.ı olsun işi {{Yine aglaşdı bu gal\.<göndi özi {{Elin öpüb ana çok maı virdiler {{Güz yaşı seyıab olup alı:dı revan {{uşdiler cümle şolına vii sağına

{{~aygııyı sür gönlümüzi şad ljoll {{Söz bir olur agır didüın ben size {{Gel kışiişun al gey iy 'Ukiişa dir

{{Durı geldi lşid imdi bu işi {{Çıb yulıncaJ.cdum beni vurduiı Caz!z {{Issıdaıı bagrum bişüb biryanidüm {{Elin urdı şeşdi belinden kemer {{Çıb yalıncalı: oldı açdı Jı;.ollann {{Aşıkar oldı ~amuya düşdi niihr {{Şa~ıdı gözler \.<amaşdı şiınle

{{SUnni Iplub kiifri Imana o\.<ır {{Eş-şaliitu ve's.se!üm oldı yarag {{Abırına irdi mi isliim u dili

{{Ha\.<\.<ılurlar J:laJı:resiılindeıı taleb {{Heh Resiıluııah içün yilri \.<ılur

{{Cehd idUbelı bir duca olmaz reva {{~aınçıyı ditretdi yUrüdi revan {{~aldırub ~oIun yu\.<aru şaldı {{Külli feryild itmege açdı Imsı

{{Aglayu aglayu geldi ol zamiln {{Giilib olmuşıdı mührüii mihrine {{Ol mubiirek ar\.<asına sürdi {{l;Ialini 'arz itdi Tann dostına {{Diiııya ilhir ma~bO.l olmasun . işi

i {'Afv idüben ana bagışlamasun {{Meskeni ~ahr

'a'liiibdan ~olsıın

II' Ahiratda I}ışm ile olsun zebiın

{{Mühriiiii gürmegidi bana 'ivıız

134 Bu degüldi mal!:şadum alam kışliş 135 Llkin işitmişidüm kim şoylaya 136 İ<tiJı;.lidile sürenler yüzini 137 Tann adı her giz anı yal!:maya 138 Gövdeii açdurmaJı:da mal!:şüd bu idi 139 I;Iazret-i ~med didi utanma gil 140 ol <1Jklişa didi (afv itdüm bugün 141 Şimdi <afv itdügimiçün görmiyem 148 J:laJı: Rasüli dir bağışlagıl yann 149 Dö¥dü <Ukaşa bu gün eydür iy yar 150 Tognsm işid kim uş şimdi direm 151 Ne beni vurduii vü ne gördüm seni 152 Nesne yoJı;dur bu arada bl güman 153 Cismüiie bu aJı: şaJı:alım süredüm 154 Şol ümId ile ki oddan !Furtılam 155 Bu Jı:adar ~ikr itdi başladı kelam

/ /~angı me?;hebde olaydı bu esas IIŞol muıahbar cismüni kim yıyIaya / /Hal,ımet almış bula ol kendüzini

i /01 cehennemdin yaiia hiç baJı;maya / l~oJı:l1lamagıdl arzum bUyidi / /Yanna Jı:oma bu gün haJı;Jı:uiiı al / /Nesne hiç istemeyem yanngı gün IIİnşaallah kim Tamuya girmiyem /IDa\ıi da<vI itme sen baiia yann

/ ıva ^Rasulallah bilgil aşikar

/ /MaJı:şudum ol idi kim mührüfi görem / /01 gazada ne Md incütdüii beni / /üşbuyıdı bunda maJı:şudum hemiin

/ !Mühr'üiii gözlerimıle göredüm III;Ia\.t baiia fazleyleye ra\ımet bulam

_ i ^/Ağlayu ağlayu medb itdi tamiim