Adem aleyhisselam'in Tevessiilii

VI, HADIS

Adem aleyhisselam'in Tevessiilii

Adem

aleyhisselam, hata i§Iedigi

zaman

"Ya Rabbi,

Muhammed

hakkiiqin

Senden

afdiliyorum/ dedigi rivayet.³³⁶

Birincisi: Hadis, §iddetli bir §ekilde zayif, miinker vehatta

Him

ehlinden

bazilanmn

soylcdigi gibi batildir ve uydurmadir. Allah'in dinindc boylcsi bir rivayete itiniad etmck,

onu

hiiecet kabul edip lizerine

ahkam

bina

etmek

asla caizvc helaldegildir.

Hadisin merfti butiin rivayetlerinin uzerinc dayandigi yegane isim,

Abdurrahman

b.

Zcyd

b. Esicm'dir.

Bu

ki§i, ilim ohtinin ittifakiyla zayiftir.

Onu

All Ibnu'I- Medini,

Ebu Hatim

er-Razi,

Ebu

^Ziir'a er-Razi,

Ahmed

b. Hanbel,

Yahya

Ibn'u Main, Buhari, Nesai,

Ebu

Davud. Darakutni, Ibn-i

Huzeyme,

Ccvzecani, Saci ve Ibn-i Sa'd zayifgormu§lerdir.

Tahavi,

onun

hakkinda "Hadisi, hadis _{ilmi ehlince,} zayifhgin son noktasindadir* derken, Ibn-i Cevzi de "Zayif

olduguna icma

ettiler*"

demektedir.³³⁷

Hadisi rivayet

eden Hakim, onu "kcndilcrindcn

rivayct

alinmayacagini ve

kendileriyle ihticac

cdilmcycceginr

^bclirttigi

zayiflar arasinda zikretmekte,^lia"babasindan

uydurma

hadisler rivayet ettigini, bu ilmin ehlinden dikkat edenler igin

bunun sorumlusunun

o

oldugunun

a^ikoldugunu" ifade etmektedir,³³⁹

Hadisi ^rivayet

eden

diger bir isim olan Beyhaki de hadisi aktardiktan sonra

"Abdurrahman

b.

Zeyd

b. Eslem'in teferriid ettigini ve zayifoldugunu"

belirtmektedir*⁰

Onun

zayif

oldugunu

Zehebir^wlIbn-i

Hacer^Ibn-i Adilhadi^ve

Zurkani^W4de siiylemekte, Subki bile "Zayifligi, iddia

edHen hadde

ula§maz."^:w5diyerek asil itibanyla zayif

oldugunu

kabul etmektedir.

Bu

hadis de zayif oldugunda, hatta biiyiik gogunluk taraftndan §iddetli zayif

oldugunda

ittifakedilen

Abdurrahman

^b.

Zeyd

b. Eslem'in rivayetidir.

Tek

ba§ina bu, rivayetin zayif sayilmastna yetecegi halde, bir de o, bu

rivayetteteferriid etmi§/tek

ba§ma

kalmi§tir.

336Hakim,Musiedreiu 2/615 337 jbo-iHacer, Tkknb,2/507-508

33SIbn-i Hacer. Lisan*7/257

339Hakim.MedhalItas-Sahih. 1/154 340Beyhaki. Delaitun~Subuwet5/489

341 Hakim.Mustedret2/615;ZebeblMilan,2/449110:4372 342jbn-i Hacer, Tahib,578do: 3890

343Ibn-iAbdi*lHad).Sanmul-Munki.₃₄ 344Zuifcani,Serhu'l-Mevahib. 1/63 345Subki,Sifaus-Sikam,363

Zayifhgi

ondan daha

^hafifolanlann teferriid ettigi rivayetler bile

munker

sayilmaktayken^3l' 'hadisi,

hadis

ilmi

chlincc

zayifligin

son noktasinda^^olan

^ravinin bu rivayetinin

miinkcr

olu§u §iiphesiz,

Zehebi³⁴

^

^Ibn-i Te>raiyye

T

nin³⁴*cezmettijp, Ibn-i Abdil Hadi'nin de teyid ettigi^'gibi

uydurma

^olu§u da gok kuwetlidir.

Aynca

isnadda, Abdullah b*

Muslim

el-Fihri

admda

^{§aibeli ba§ka bir ra\i}

daha

^vardir.

Zehebi,

HakinVe

yaptigi takibde "Bilakis (hadis) uydurmadir.

Abdurrahman

^(b,

Zeyd

b. Eslem) ^vahi'dir. Abdullah b.

Muslim

el-Fihri ise,

"BUmiyorum. kimdir bu?"

^:widiyerek,

onun mechul olduguna

i§aret etmektedir.

Mizan'da ise

"Abdurrahman

b.

Zeyd

b. Eslem'den, i^inde "Ey

Adem,

eger

Muhammed

olmasaydi seni

yaratmazdim*

ciimlesi gegen batil bir haber nakletmektedir^^diyerek,

bu

hadise isaret etmektedir.

Ibn-i Hacer, Zehebi'nin bu soziinii aktardiktan sonra

"bunun

(yani Abdullah b.

Muslim

erFihri'nin), kendisinden

once

zikredilenle ayni ki§i

olmasmi uzak gormuyorum^^demektedir.

Ibn-i

Hacer

bununla, Abdullah b.

Muslim

el-Fihri'nin tercumesinden bir onceki terciime olan, Abdullah b. Miisellem b.

Ru§eyd

^Ti kasdetmektedir.

Onun hakkmda

ise Zehebi §6yle demektedir: "ibn-i Hibban,

onun

hadis

uydurmakla

itliam edilen birisi oldugunu, Leys* Malik ^ve ibn-i Lehia iizerine hadis

uydurdugunu, onun

hadisini

yazmamn

^helal otmayacagini zikretmektedir."^3*4

Yani Zehebi'nin

mechul

olduguna isaret ettigi Abdullah b.

Muslim

el- Fihri'nin, hadis

uydurmakla

ittiham edilen Abdullah b. Miisellem'le

ashnda

aym

^ki§iolmasi, Ibn-i llacer'egore

uzak

bir ihtimaldegildir.

Beyhaki^Zehebi^ibn-i Teymiyye^Ibn-i

Abdilhadi **ibn-i Kesir,™

Heyseiri^Suyuti,*Zurkam^^

Aliv^ii'i-Kari^bu hadisin isna- dinin zayif

oldugunda hem

fikirdirler.

346Zehebi,Muun.3/151(Ho$a<ci*nm imamaddetti£i KevseruBuhari veMuslimln^rivayetettigiUraniler hadisinu sahnbtulmasmaraftmeit Enesh Malikui teferriidettigigerekcesiyle reddetmekledir. 8k.

Heyan-\Telbisil-Muftcri)

347ibn-iHatvr,Tehzib.2/40S

34SZehebi.Mixan.2/449^{no: 4372;}Hakim.Mustedrek.11/615 349Ibn-iTeymi>7e.er-RadduAlal-Bekru6

350Ibn-iAbdil Hadi,Sanmu1-Stunki.34-36 351 Hakim,Miistedrek,2/615

352Zehebi*Muant2/449oq;43T2 353ibn-iHacer,Lisaru5/12 no:4462 354Zehebi, ^Sizan.2/44910: 4371 355 Beyhald.Delailu'n-Nubuwet5/466

356Zehebi.Misan.2/449^no:4372;Hakim.Mustedrek. 2/615 357ibn-iTeymiyye,er-RadduaJal-Bekri,6

35KIbn-iAhdHtadi.5bnmif7-Afuitfa',3637 359Ibn-i Kesir.el-Bidaye ve'n-Xihaye.2/323 360Heysemi.Mecmuu'z-Zevttid.8/253 36^J SuyutLMenahilu'a-Safa.94^no:361 362Zaitani, $erhu^Sevahib, 1/63 363Hafaci,$erhu'$-$ifui2/242 364 AUyyul-Kari,$crhu'si~$ifa. 1/76

ikincisi: §imdi de IIo§afgi'nin; yanhs, yalan, telbis vc iftiralarla dolu,

"tahric

ve degcrlendirmelcrinc" bakahm.

s. 193'de diyor ^ki:

Bu hadis

iqin

Zehebi "Bana gore isnadi

zayifttr*

ravilerden Abdurrahman zaytjhr* Abdullah

b,

Estem

el-

Fiheri

ise,

bunun kim otdugunu bilmiyorum" haberin uydurma otdugunu soytemi$tir"

Zehebi,

"bana gore isnadi zayifhr"

demi§!

Oysa

Zehebi'nin kullandigi iki a>Ti ibare

"uydurmadir^Ve

"batil bir

haber*

^:<66§eklindedir, Ho$af<;i, ya

"zayiT

ile

"uydurma"

^arasindaki farki

bilmcmekto

ya

da okuyucuyu kandirmaya

£ah$maktadir.

"Ravilerden

Abdurrahman

zayiftir." demi§!!

Zehebi'nin

onun

hakkinda kullandigi ibare

"vahP^dir. Bu

tabirin miicerred zayifhgin altinda bir mertebe oldugu, ehlince ve talebelerince

malumdur.

Ho§a

^ft;fnin"

Abdullah

b.

Eslcm

el-Fiheri"' dedigi ki§i ise Abdullah b.

Muslim'dir.

Eslcm

ise Ho§af<;fnin aklinda galiba

Abdurrahman'm

dedesinden kalmi§tir< Abdullah b. Muslinvin nisbetini birkagsayfa i^inde dort kere "Fiheri," lie kere "Fchri,** bir kere

de "Film"

olarak zapteden Hosafcfnin

bu

^hali, aslinda

konuya

ne kadar uzak

oldugunun

orneklerinden

biridir.

Zehebi,

"bunun kim oldugunu tammiyorum"

derken dikkatle terciime edilmedigi ^icin

pek

anla§ihnasa da, aslinda

bu

ifadeyle

onun mechul olduguna

i§aretetmektedir.

Zehebi'nin ibaresinin tarn karsihgi

tanimiyorum, kimdir

bu?!"

§eklindc olur ki,

malum

siycrv tarih, mizan, tezkira ve

daha

nice

muhtesem

eserin mucllifi Zehebi'nin

"tanimiyorum"

demesiyle -ornegin- Hosafgi gibi birisinin

"tanimiyorum" demesi

arasinda farkvardir,

Birincisi

onun mechul

oldugunu, ikincisi ise

bunun

cahil

oldugunu

ifade eder.

s. 194 ve 20o'de diyor ki:

"ZehebVnin $eyhu't Islam dedigi

$eyhterinden

biri

alan Subki.„ bu hadisin sahih otdugunu

soytemi$tir*

ⁿ

ve

^u

Bir muhaddis ve muctehid otan Subki'nin sahihtir demesi, ona $eyh'ut Islam diyen

tatebesi

ZehebVnin uydurmadxr demesinden daha mi zayijhr?"

Zehebi'nin §eyhulislam dedigi §eyhlerinden bir digeri olan Ibn-i

Teymiyye

de

bu

hadisin

uydurma oldugunu

soylemi§tir.

A\ ^{. :} "bir

muhaddis ve muctehid olan"

Subki,

bu

hadise sahihtir derken

bunu

i^tihadiyla degil, kendi ifade ettigi gibi

"Hakim'c itimad ederek,"

^:i6d>'ani

onu

taklidederekyapmi§tir.

Hosafgi, "§eyh^Tul Islam,

Muhaddis

ve Miictehid" gibi sifatlarla goz

boyamaya

sah§irken,

bunu neden

soylemiyor?!

365Hakim,Miistcdrek.11/615 366Zehebi,Muan._2/44910:4372 367 Hakim,Mustedrek\ 2/615

3tt«Sublet,ififau'S'Sikam.363

s- 194 de diyor ki:

"Taberani, Beyhaki* Ebu Nuaym, Kastattani

suhilt bir

isnad

He../¹

Taberani'nin £L>saf

T

taki isnadmda, halini beyan ettigimiz

Abdurrahman

b.

Zeyd

b.

Eslemle

beraberba§ka mechuller de ^vardir,

Heysemi,

"Isnadda taniniadigim kimsclcr

var.^^diyerek

buna

i§aretetmektedir*

Ilo§aft;i,

bunu 279

nolu dipnotta "el-Esvad, (boyle)

(Heysemi, Mecmau*z~Zevaid* dc _(8/253) scncdinde tammadigim (mechul)

^bir

ravi var. dcdi." §eklindeaktarmaktadir.

Yani Heysenii'nin

"Isnadda taniniadigim kimseler

ifadesini,

"sencdinde taniniadigim

bir ravi~ olarak nakletmektedir.

Her

haliikarda, isnadi

malum Abdurrahman

b.

Zeyd

b. Eslem'le beraber mechullerle dolu olan Taberani'nin rivayeti, Ho§afgi'ya gore

"sahih

bir

isnad

He**.*

Beyhaki'ye gelince,

onun

iizerine

280 numarasim koyup

bizi

aym

nolu dipnota ihale

eden

Ho§af<;i,

daha

sonra

BcyhakTnin

^sozunii,

okuyucunun

gormesini istememis olacak kif a§agiya

280

nolu bir dipnot

koymami§.

Dipnotlarda 279*dan sonra 281geliyor.

Beyhaki'nin de hadisi aktardiktan sonraki ifadesi §6yledir:

"Abdurrahman

b.

Zeyd

b,

Eslem

teferriid etmi§tirve ozayiftir,"'¹⁷⁰

Beyhaki'nin za>if

olduguna

a<;ik^a isarot ettigi isnadi, IIo$af£i*ya gore,

hem

de bir sonraki sayfada kendisi

de "Beyhaki, hadisin isnadim

zayif

kabul

etmistir. dedigi halde

sahih

bir

isnad ile™*

Kastaltani ise

miisnid

bile degil, nakildir. Hadisi zikrettikten sonra arkasindan Beyhaki'nin

deminki

soziinii aktarmi§tir,

Bunu

§erheden Ziirkani de,

onun muradim

^dogru anlayarak§6yle demektedir

"Abdurrahman

teferriid etmi§tir, yani ba§kasi

ona

miitabaat etmemi§tir.

Bu

hadis, ravisinin zayif olmasiyla beraber, bir

de

garibdir."³⁷¹

Yani ortada isnad da, sihhat

de

olmadigi halde, Ho§afQi'ya gore

"sahih

bir

isnad

ile..."

s. 194 ve

devaminda

diyor ki:

"Suyuti hadisin bazt

tarikterinin

zayif otdugunu sdytediyse de hadisin ash

tun

bazt

^sahis

ve

miitabiterte

sahih

li-gayrihi

aldugu kanaatine

rttrnustw.

SuvutTnin ^iizerine

kovdugu

281 rakamiyla,

aym

nolu dipnotta §6yle demektedir. ^uet-IIasais'ut

Kubra, sahihtir

dedi,"

Bu dupeduz

biryalan, Suyuti'ye atilmi§ biriftiradir.

Suyuti, HasQis'in neresinde

bu

hadis i<;in "sahihtir" ibaresi kullanmi§, bizegostersinler,

281

nolu dipnottaki bu ibarenin

yamna,

yalan da olsa bir sayfa

numarasi

verip gosteremediklerigibi,

bunu

da asla gostcrcmezler.

369 Heysemi. Stecnuw't'Zeuaid.8/253

37(1 BevhakiDelmhi'n-Hiibutjvei8/253 37)Zuik&nu$erhu*I-Mevahib.1/63

Eger SuyutTnin,

mukaddimesinde

soyledigi "(Kitabi,)

uydurulmu§

ve reddedilecek haberlerden

anndirdim.^ifadesine

yapi§arak, kitabda zikrettigi biitiin haberlere "sahihtir* dedigi

sonucuna

qikmaya yeltenirlerse

bu

gulling olun;

Zira SuyutTnin kendisi. kitabda zikrettigi ^iki

munker

hadisin arkasindan

"Bunlan

aktarmayi i^im ho§ kar$ilamiyor.

ama

bu iste Hafiz

Ebu Nuaym'a uvdum.'^demektedir.

Aynca

Suyuti, hadisin isnadimn zayif oldugunu, $ifdn\n tahricinde

a<;ik<;asoylemektedir/

m

Ho§af<;i, Suyuti'nin,

Hadisin $ahid ve

miitabilcrle

sahih

li-gayrihi

oldugu kanaatinc vardigim," 282

nolu dipnotta,

Mefahim

talikine ihale etmi§tir.

Suyuti bu kanaatini, Alevi Maliki

T

nin

Mefahim

adli kitabina yaptigi talikte(!) belirtmedigine gore,

bu

talikin sahibi her

kim

ise, bu bahsedilen kanaatin nercde gectigini

soylememi§

olacak kiP Ho§afgi

da

talikin sahibinin kanaatini. Suyuti'nin iddia cditen kanaatinc

kaynak

olarak aktarmakla yetinmi§!!

s. 195'de diyor ki:

"Zurkani* Subku Suyuti ve Kevseri

gibi

birqak hadis

hafizx

ve muhaddisin $ehadeti

He.

Hakim'in

hakti,

ZehebVnin

ise

haksiz oldugu ortaya gikiyar"

Ho§af$i» Ziirkani iizerine

koydugu 283

numarasiyla, ayni nolu dipnotta diyor ki:

"$erh

*ut

Mevahib, sahihtir dedi"

Bu

da Hosafcfnin yalan ve iftiralannin bir digeridir.

Bu

dipnotta

da

yalan

da

olsa bir savta numarasi gosteremedigi gibi, Zurkani'nin hadise neredc

"sahihtir

1

* dediginigosteremez.

Ayni cumlede

iki kere zikrettigi Zurkani'nin, $erhu*l-Meuahib*de

"Bu

hadis, ravisinin zayifhgiyla

beraber*

bir

dc

^{gariptir/ rrsozuyle} neve

§ehadet ettigini az

once

gosterdik.

Subki^fnin

de ashnda

miistakil bir §ehadetinin olmadigim* "hadisi

Hakim'c itimad cdcrck,"

^:tT6yani

onu

taklid ederek sahihledigini kendisinin soyledigini

dc

ifadcettik*

Kastallani'nin ise konuyla alakah direkt bir §ehadeti olmadigi halde, Bcyhaki'nin, isnadin zayif

olduguna

yonelik sehadetini aktardigini beyan

ettik.

SuyutTnin de isnadin zayif

oldugunu

soyieyerek^neye §ehadet ettigini

ortaya koyduk,

Yani Hosafei, ismi ge^en

bu

ki§ilere, aksi

yonde

§ehadetleri sabit oldugu halde, hadisin sahih

olduguna

§ahitlik ettiklerini soyieyerek a<;ik<;a iftira

ctmekte ^ve

okuyucuyu kandirmaya

gali§rnaktadir.

Kevseri'yegelince...

372Suyuti. Hasaisu*l~Kubra. 1/8 373a^e..₁₄₇

374_Suyuti,Menahilus-Safa.94^no:381 375Zurknni,?erhul~Mevahibt176 376Subki,SifausS&am, 363

377_Suyuti.Menahilus-Safa.94no:381

Mezhebinc vc me§rcbine uymadigi

^icin.

iimmctin ^kabullc

tclakki ettigi,

Buhari vc Muslini'in

ittifak ettigi hadisleri

zayiflayip^hafizlarin uydurma olduguna

ittifak cttigi

"Ebu

Hanife, iimmctimin

siracidir."

mcvzu

hadisini

takviyc ctmcye

a\ ¹

1

s;mi. ⁱ ra

vc hadis hafizlanna pcrvasizca

ta'n

cdip Imam

Malik vc Imam

^Saiii'mii

ncscbinc

dil uzatan,*^lHu

Iimmi Ahmed'

in fakih

olmadigim ima eden,

^3ltllbn-i

Ebi §cybe*ye,

^:|llaibn-i

Huzcymc'yc^Osman

b.

Said cd-Darimi'yc^agza alinmayacak

sozlcrlc

hakarct cden, iinmictin icmasina muhalcfct cdip sahabeyi ccrh

tadil

konusu yapmaya kalkarak Encs

b.

Malik'in hafizasina soz s6ylcyen,

^:,8

'Abdullah

Ibn-i

Abbasj takiyyc yapmakla itham cden.^Hafiz

Ibn-i

Haccr'c zina

^iftirasi,:tS

~Hatib cI-Bagdadi'ye oglancik tohmcti atmaya yeltcncn

^i8H

ve daha nicclcrinc

dil

uzatip

ta n

cdcn KevserTnin

^ise,

bizcc vc imam vc alimlcrinc

giyrcti

olan herkescc

$ahitligi

zatcn makbul

dcgildir.

Hasih,

Hosafcfmn

saydigi isimlerdon,

onun

iddia ettigi §eyc $ahitlik odenler, sadece

Subki

ve Kevscri'dir,

KevserTnin hali zaten bellidir, Subki ise

bu

§ehadeti kendiliginden degil,

"Hakim'c

ⁱⁱⁱ

mad edcrek"

yapmaktadir.

Yen

gehni§ken Subki'nin itimad ettigi, HakinVin dii§tugii geli§ki]i

durumdan bahsetmek

faydah olacaktir*

Bu

isnad iqin sahihtir diyen Hakim'in,

bunu vehmen

^veya hatayla yaptigi apa<;ik ortadadir*

Abdurrahman

^b.

Zeyd

b> Eslem'in i^inde

bulundugu

isnada sahih hiikmiinii veren

Hakim, onu Duafada

zikretmekte ve kitabta isrnini zikrettigikimseler hakkinda §oyle soylemektedir:

"Isimlerini size takdim ettigim

bu

kimseler,

benim aqimdan

ccrhedildikleri ortava cikan kimselerdir. Cerh,

ancak

beyvine ile sabit olur.

Benden

isteyenlere, cerhedildiklerini aciklayacagim kimseler bunlardir. Ben, cerhin taklide istinaden

olmasim

helal gormiiyorum.

Bu

ilmin talebesine tavsiyem, isimterini saydigim

bu

kimselerin hiqbirisinden hadis yazmamalandir. Zira

onlarm

hadislerini rivayet eden,

Nebi

aleyhisselorn'm

"Kim

yalan

oldugunu

gordiigii halde, bir hadis aktanrsa, o dayalancimn dige-

ridir/ikiyalancimn birisidir,"soziine dahil olllr.

,,3*,

Yani

HakinVuv haklannda

bu sdzii soyledigi ravilerden bir tanesi

de bu

kitapta ismini zikrettigi

Abdurrahman

h.

Zeyd

b Eslem'dir.

Hakim, onu

f

Afed/iafde

dc zikretmekte ve hakkinda §oyle soylemektedir:

37XAhmedGumari.Beyan~iTetbisfLMufteri.212

37*)Ahmed^{Gumari,.1 :; * .}239;Muollimi,a^e., 1/44H 380AhmedGumaria.fi.tv67-7^; Miuillimia.£.e.. 1/381-391 38^JAhmedGumari.^{.1 -} 1 . .79

3X2AhmedGumari,a,ge.,311;Muallimi,_a,g.e^1/346-34^

383Muallinii.T^nkiJ.1/4G0-461

384AhmedGumari.a.£.e..311: Muallimi.a.g.e.. 1/346-349 385AhmedGumari.a.g.e..4;Muallimua+£,e..1/346-3495 386 ^a,-".. ^-:u.i:, ^.'.j

3S7 48-49a.&e- 48-51 38X a.&e„48-49

a*^

48-49

3M

Ibn-iAbdilhadi.Sanmul-Munki.36

"Bab as

in

dan uydurma hadislcr

rivayct ctmi$tir.

Bu ilmin chlindcn, dikkat cdcnlcr kin bunun sorumlusunun o oldugu

gizli bir

§ey degildir/

^3W

Hakim bunun

oncesinde §unlan soylemektedir: "Allah'in yardimi ve

tcvfikiyle ccrhcdildiklcri

konusunda imamlardan

hi^birini taklid etmeden*

kendi ictihadima gorecerhe mtistehak olduklan ortaya gikmi§ ve cerhedilmi§

bir toplulugun isimlerini

beyan

ediyorum.

Ve bunlann

hadislerinin rivayet edilmesinin, ancak halinin

beyan

edilmesinden sonra olabilecegini sovHiyoruni. Zira

Muhammed

^Mustafa sallallahu Qleyhi ve se//ems hadisinde

§oyIe buyurmaktadir: ^u

Kim

yalan

oldugunu

gordiigii haldc bir hadis aktanrsa,

o da

yalancimn digeridir/ikiyalancinin birisidir."^:wi

Bunlan

^ifade ettikten sonra i<;inde

Abdurrahman

b.

Zeyd

b. Eslem'in oldugu isnada sahihtir diycn

Hakim

in diistugii apacik tcnakuz ortadadir.

Hatadan kim

beri

olmus

^ki?!

Esassa§ilacak olan Hakim'in hata

yapmasi

degil,

onun bu aak

ifadetorini gordiikten sonra Ilo$af^i ve benzerlerinin "iki

yalancidan

biri"

olma

gayretleridir.

Musibetin bmiigii hata

etmek

degil, hatayi gore gore kor taklide

devam

etmektir-

Peki,

Hakim,

boyle a<;ikbirhataya nasil dii§mu$tiir?

Hera

sahipleri degilse de ilim sahipleri

bunu

§6yle izah ediyorlar:

Hakim,

Mustedrek'i yazmaya,omriiniin sonunda, 72

ya§im

doldurduktan sonra baslamistir-

Ibn-i IIacer diyor ki: "Bazilan

onun

omriiniin

sonlannda

hafizasinm degi§iklige ugrayip kendisinde gafletin hasil

oldugunu

zikretmektedir.

Duafa

kitabinda zikredip kendilerinden ^rivayetin terkedilmesinin gerekJi

oldugunu

soyledigi, kendileriyle ihticac edilmesini menettigi bir suru raviyi, sonra Miistedrek'lnde tahricedip hadislerinisahih gormesi

buna

bir dclildir.

Buna

bir ornek verecck olursak (Hakim),

Abdurrahman

b.

Zeyd

b.

Eslem'in

hadisini (Mustedrek'tQ) tahric etmektcdir.

0>

^rsa

onu

Duafa'da

da

zikretmckte ve hakkinda soyle demektedir: "'Babasindan

uydurma

hadister rivayet etmistir.

Bu

ilmin ehlinden dikkat edenler igin

bunun sorumlusunun

0 oldugu gizli bir sey degildir."*™

Sahavi diyor ki: "Denilmi§tir kif

bunun

sebebi (Mustcdrek'i)

omrunun sonlannda

tasnif ^ctinis olmasidir. Kendisinde haftza degi§ikligi ve gaflet hasil

olmu§tur.

Veya

kitabim temize <;ekip diizenleme firsati bulamami^tir."^3**3

Hakim'in ra\i hakkindaki sozleri ve alimlerin

bu

aqiklamaianndan ^sonra

"Hakim,

sahih demi§tir.

rt

diyerek

bu

rivayete

tutunmaya

<;ah§anlarin» halini

beyan

etmeden bu

^rivayeti aktaranlann ve

bu

rivayet iizerine din bina

etmeye

kalkisanlann hangi sifata sahip

olmaya

ga>Tet ettikleri, hatasina yapi§bklan Hakim'in,

onlan

hangi sifata layik gordiigii ortadadir.

390Hakim.Medhal. 1/ 154; jbn-i Hacer. Lt&an,7/257 391 Hakim,StedhaL 1/114;Ibn-iHacer, Lisan,7/257 392Ibti-i Hacer, Lisatu7/257

393Sahavi.Fethul'SfuQis.1/36

s. luS lie diyor ki:

"Uydurmacthk ayibim ana

^Itichir

imam

yaki$tirmamt$ olmiistna ragmen. Elbani burnt kendi ektemiqtir™

Elbani

T

nin ckledigi bir §ey

yok

da Ho§afcif soyleyecek bir sozii olmadigi

i^in, adeti iizere ucuz polemik yapmaktadir*

Elbani, "O,

uydurma

ile ittiham cdilmi§ birisidir.

Bu

tohmeti

ona

atan

da

Ilakim'in kendisidir.^'Miyerek Ilakim'in zikredilcn ibaresinc isarct etmekte,

imam

^Linn

onun hakkmdaki

^sozlerini aktardiktan sonra

da "Bu Ab- durrahman,

yalanci degilsc

de cidden

zayiftir.

ww

Miyerek kanaatini belirtmektedir.

Mosaic* (devaminda) diyor ki:

"Babasindan uydurma haber verdi demek* hadis uyduran

biridir

demek

degildir***

Elbani ya bu farkt farketmedi ya da

^kttsttli

alarak giztedL Birinci ihtimat

kotii.

ikincisi

daha

katii"

Ilakim'in ibaresi

"Babasindan uydurma hadislcr

rivayot etmi$tir."den

mi

ibarettir, yoksa arkasindan

"Bu ilmin chlinden dikkat edcnlerc, bunun sorumlusunun kendisi oldugu

gizli

kalmaz."

diyerektohmetin

Abdurrahman'a

yonelik

oldugunu mu

ifadeetmi§tir?

Ho§af$fnin

"bu ilmin chlinden

^olniu ihtimali zaten olmadigi ^icin geriye §u ihtimaller kahyor:

Ho$af<;i, Ilakim'in ifadesinin geri kalan

kismmi

ya gormedi, ya gordu dc anlamadi, ya anladi

da okuyucunun

gormesini istemedigi ^icin makasladi, ya da hie utanmasi olmadigindan biitun bunlarla beraber hala belkiizi kalirdive Elbani'ye

camur atmaya

<;ali§iyor,

Birincisi kotti. Ikincisi

daha

kotii. Uqunciisii qok kotu. Dordiincusii ise

"haya ctmiyorsan,

dilcdigini

yapr

^:w6

(

Avm

sayfada) diyor ki:

Bircoktarutm onda biraz

zaytflik

var

$ektindeki

sozlerini

giirmezden

geterek*

cidden zaytjhr diyen

bir

iki ^A."isihift soziine

sarttmak ne derece dogrudur"

"Onda biraz

zayiflik

var/

diyen bircoklanmn kimler oldugunu, Ho§af?i ke§kezikretseydi de bizde gorseydik.

Ondaki zayifligin biraz

oldugunu

soylemeyen bir iki ki§i de Alt Ibnul- Medini.

Ebu Hatim

er-Razif

Ebu

Zur'a,

Yahya

^Ibn-i Main,

Ahmed

b. llanbel, Nesai, Malik b.

Enes

, Deraverdi, Ibn-i Hibban, Ibn-i

Huzeyme,

Ibnu'l-Cevzi, Ibn-i Sa'df Saci, Tahayi,

Ebu Nuaym, Hakim,

Main,

Medine

ehlinin

umumu w

_{ile Zehebi^'ve Ibn-i Hacer.}

w

Ustelik

Hakim

gibi tevsikte mutesahil birisi bir ra\i>i eerhediyorsa ve

bunu

kendi ifade ettigi gibi birini taklid ederek degil, hatinin ortaya ^lktigim gordiikten sonra yapiyorsa bu,

o

kimsenin cidden cerhe

mustehak oldugunun

a^ik delili sayihr.

WtlbanL^Tavssul 105

3<J5a.g,e..iu8

>^lJn Buhaii^Suhih.3483

397Ibn-i Hacer. Tehzib.2/507-508 393Hakim.Mustedrtk,if/615

3«WIbn-i Hacer, Takrih,578no: 3890:Telhisul-Hahin1/55^"zuyifveraunk^rdir."

(Aym

sayfada) diyor ki:

"Zabxttaki az

zayiflik,

rivayeti hasen mertebesine

du$iiriir*

uydurma yapmaz"

Oncelikle

Abdurrahman'daki

zayiflik az degil,

"hadis

ilmi chlincc,

zayifhgm son noktasindaMir.

⁴¹¹⁰

Sonra,

bu

"az" oldugu iddia edilen zayifhgin,bir de sadecezabitta oldugu, olsa olsa Hosaf^fnin kuruntusu sayihr.

Yoksa

Hakim'in

ona

attigi tohmet, zabitla alakali bir §ey midir?

Babasindan

uydurma

^rivayetler yaptigim, Hakim'le beraber,

Ebu Nuaym

da soylemektedir,⁴⁰¹

Hatta Ibn-i Hacer'in aktardigina gore

"Adamin

birisi.

Imam

Malik'e, senedi

munkati

bir hadis siiyleyince, Malik

ona

der ki:

"Sen Abdurrahman

b.

Zcyd'e

git

de sana babasindan Nuh ateyhisselam

^y

dan hadis aktarsinT

⁴

^

Yoksa

bu soz dc "zabittalti

az

birzayifliga

mi

delalet etmektedir?

s. i99^T

da

diyor ki:

"Ahmed

^fa,

Hanbel

f

anda

bir

yandan

zayiflik

gdriirken* 6te yandan, Miisned'inde andan hadis rivayet ediyor ve

itiraz

etmiyar"

Ahmed

b- Hanbel'in,

Musned'inde

boyle bir §art

mi

^var

da

Ho§afi;i,

okuyucuya

telbis

yapmaya

?ah§iyor?

Ahmed

b. Hanbel, Miisnetfindeki biitiin zayifravilere itiraz etmi§

mi

ki,

ona da

itirazetsin?

(Aym

sayfada) diyor ki:

"Hakim

*m,

Buhari ve

Aliislim'in

Abdurraftman'i

hiiccet

kabul etmedikterini soytemesi

f

onu zayif kabut etmesi demek degildir"

Peki, Hakim'in "cerhcdildikleri

ortaya eikmis olanlar

dedigi.

onlardan hadis ^rivayet edenin "iki

yalancidan

biri" otacagina i^aret ettigi

"zayiflar** arasinda,

Abdurrahman'!

da zikretmesi, sizce

onu

ne kabul etmesi demektir?

Sika mi?

"Babasindan uydurma hadislcr

rivayet ediyor," deyip

bunun sorumlusunun

o

oldugunu

soylemesi,

Abdurrahman'i

ne olarak kabul etmesi demektir?

Guvenilir olarak mi?

s. 200'de diyor ki:

"Hakim'in $u isnad

igin

sahihtir demesi, Abdurraltman'i kendi iqtihadinca guvenilir kabut etmesi demek

degit midir?"

Hakim'in §u isnad iem sahihtir diyerek

aakea

hata yaptigim, kendi acik sozleriyle ccli§kiye dustiigunii,

bunun

sebebinin de ilim ehlinin ifade ettigi gibi hahzastnin degismesinden. gaflete

du§mesinden

veya kitabim duzenleyip temize

cekme

^firsatt

bulamamasindan

kaynaklandigini zatena^iklami§tik.

Pckif Hakim'in

bu beyanlanndan

sonra hala

onun vehmine tutunmaya

cali§anlann yaptigi seyf jdne Hakim'inifadesiyle, "ikiyalancidan birr

olmaya

cali^mak degil midir?

400tbn-iHacer. Tekrib,2/508 40J Ibn-iHacer.Tehrib.2/508 403Ibci-iHarer,Tehzib.2/508

(Aym

sayfada) diyor ki: "Ostelik bit

rivayetin

$ahitteri

de

vardir.

Adem ateyhissetamhn

tevessiitte

atakatx bu rivayeti

peki$tiren,

ona miitabi ve $ahit otacak ba§ka ^riuayetter de vardtr"

Ho§af<;i,

neden okuyucuyu kandirmaya tevessul

ediyor?

Bahsettigi §ahit ve miitabileri zikretseydi de

hem okuyucu hem

de biz gorseydikya?!

Yoksa o

^{s.j hi1}

ve

miitabilcr," i^inde

aym Abdurrahman'in

ge<;tigi diger rivayetler

mi?

Veya Omer

radiyallahu ^atth iizerine

mevkuf

_diger

"cidden

zayif"

rivayetier

mi?

s.

19/de

Kevseri'nin

Abdurrahman'la

alakali sdzlerini aktarmaktadir.

ilgilcnenlcr,

uydurma

rivayctieri takviye

etmc uzmam

Kevseri'nin

telbislerini

dikkatle takip

etsinlcr.

Kevseri

diyormu§

ki:

"Abdurrahmans Imam Malik zayxf kabut

etti

ve diger birtakim alimter de ana

tabi

olup kabul

ettiler"

Kevseri, "diger

birtakim alimlerle

isimlerini saydigimiz

imamlan

kastctmekte ve hepsinin

Abdurrahman'i

zayif kabul

ctmede Imam

Malik'i taktid ettiklerini iddia etmektedir.

Bunu

o

imamtann

hepsine delilsiz olarak nisbet

etmenin

^bash

ba§ma tahakkiim

oldugu bir tarafa,

Abdurrahman hakkmda

en agir sozteri

soyleyen Hakim'in kendi ifadesinden,

bu konuda

kimseyi taklid etmedigini,

bunu

caiz bile gormedigini, cerhi ortaya gikbktan sonra kendi igtihadiyla

onu

cerhedipzayifkabul ettigini iyi bilmekteyiz.

Diyormu§

ki:

"Ancak onu

yataiicittkta

ittiham etmediter"

Halbuki

Hakim, bu

tohmeti ^;i*.-ikca yapmaktadir.

Hakim

di§inda

Ebu Nuaym

^ve hatta onlardan once

Imam ^Malik de bu

^tohmeti atanlardandir.

Diyormu§

ki:

"Hakim? bu

^rivayeti.

imam Matik'in kabul

^ettigi

rivayetterden goriince boyle yaptt*

Yani ashnda

Hakim de onu Imam

Malik'e uyarak zayifkabul edenlerden

biriydi.

Imam

^Malik'in

bu

^rivayeti kabul ettigini goriince, "detnek _ki biz

ona

bo^urtQ

uyuyormu^uz, bak

kendisi bile

onun

rivayetinikabul ediyor" diyerek kabul etti ve sahihtir dedi.

Diyormu§

ki:

"Imam Malik bu haberi nasil kabul

etti

dersiniz?

$oy/e aqtktayabitiriz"

iyi

dinle cy okuyucu!

Muttefekun

alevh hadisleri

reddetme

ve

uvdurma

hadisleri takviye

etme

sicilli Kevseri'nin, §eytanin bile aklina gelmeyecek

yontem

ve telbislerle

kurmaya

cah$tigi baglantilan iyi takib et!

Ta

ki, ^I losalcfnin

"imam

^7'addettigi Kevseri'nin

ne oldugunu

hi goresin!

Diyormu§

^{ki: u}

ibn-i Humeyd'in bitdirdigine gore Abbasi

hatifesi

Ebu

Ca'fer

hacca

gittigi

zaman

9

Hz. Peygamber sattaltahu ateyhi ve setlemHn kabrini ziyarete uardigi zaman* orada butunan

Imam Malik

^ve

"Ya EbaAbdittah, ybniimii kibleye daniipte mi dua edeyim?"

^dedi.

Imam Malik de

llatife

Ebu Maiisur Cq/er'e

(boyle) nigin yaniutii

ondon

qevireceksiii?

Halbuki a sarin da baban

Ilazret-i

Adem'in de Altah

^r

a

vesitesidir,

Bilakis Rasutultah

yonii-

ne dan, anun

§efaatini iste. Ciinkii

Allah onun $efaatiyle seni ajfeder" dedikten sanra^ Nisa. 64 ^{ayetini akudu.} Buradcm ^su anla^ihyar

ki.

Imam ^Malik. Hakim'in rivayet

ettigi

Adem

haberini kabut edip fikhi

^bir

meselede

delil

alarak

ileri siirdiikten

sonra. Abdurrahman

6.

Zeyd

6.

Eslem'den, yamlma* zapt azhgi ve tdhmeti ortadan kulkur.

Qiinkii

onu zayxfkabul edenler sadece

Imam Malik

^fe

uyttyartardu"

(KevserTnin sozubitti)

Yani

Imam

Malik,

Adem

^{kissasiyla delil} getirmi§.

Bu

kissayi rivayet

edcn de

Abdurrahman'dir.

Abdurrahman'i

zavif_mm kabul edenler de sadece

Imam

Malik'e

uyduklan

iein boyleyapmi§larya, megerse

Abdurrahman'i

nrivayetini delil getiren Malik,

onu

zayif kabul etnriyormu^ Dolayisiyla onca

imam da onu

taklid

etmede

yamlmi§lar. Neticede,

imamlann Abdurrahman

6.

Zeyd

^6.

Eslem

ile alakah olan cerh edici biitiin sozleri biiyiik bir yanh§

anlamamn

sonucudur.

Birinci olarak, zaten munkati/senedi

kopuk

olan

bu

hikayeyi, yalancihkla itham edilen birisi aktarmaktadir*

Aynca

isnadi mechullerle

doludur.

Hikayeyi aktaran

Muhammcd

b.

Humcyd ^er-Razi

hakkinda Zehebi der ki: "Zayifbr,

Zayif olmasi da hafizasindan

dolayi

dcgildir/ Yakub

b. §eybe dcdi ki: "Qok<;a miinker rivayetler yapar." Buhari dcdi ki: "Fihi nazar." Nesai dedi ki: "Sika degildin*

Ebu

Zur'adedi ki:

"Yalan

soylcr.*^4"1

Salih b.

Muhammed

el-Esedi der ki: "Allah'a

kar$i ondan daha

ciiretlisini,

yalanda ondan daha

marifetlisini

gormcdim.

^n4U4

Ishak ^l>.

Mansur

der ki:

"Muhammed

b.

Humeyd'in kczzab/^ok yalanci olduguna

$ahitlik

cdcrim,"

^1*05

Ebu

Zur'a ve Ibn-i Va'ra,

Imam Ahmed'e "Onun yaian

sdylcdigi bizcc

sahih olarak

sabittir," dediler.

Imam ^Ahmed'in

oglu Salih diyor ki:

"Babamin ondan

sonraf Ibn-i

Humeyd'i

aninea elinisirkeledigini gordiim.**

Buhari'nin "fihi

nazar

ibaresini tercume etmedik.

Once onun

ne

anlama

geldigini a<;iklayalim, ardindan da llo§afgi'mn nasi! tercume ettigini gosterelim.

Ibn-i Kesir diyor ki: "Buhari, bir

adam

hakkinda,

'Onun

hakkinda sustular/ veya flhi

nazar

¹ diyorsa, o ki§i

ona

gore

en

a§agi/dii§iik seviyedcdir.

Ancak

o_fcerhte latifibareler kullanan birisiydi.⁴⁰⁷

403Zehebi.Mugnu2/573

404 HatibeUBaftdadi.Tarihul-Bafjdad.2/262

40Ajbti-i Hibbon.Mevruhia,2/204 407Ibn-i Kesir.Ihtisaru Uhtmil-Hadis.89

Zehebi diyor ki: "Buhari, "fihi nazar' demi§tir. O,

bunu

genelde,

itham

ettigi ki§iden baskasi icin

kullanmaz/

^4ua"Buhari*ye gore, ⁴fihi

nazar

¹ olan bir

adamin, itham edilcn birisi

olmamasi

cok az gorulen bir

seydir.^^Onun

adeti boyledir.

Eger

fihi

nazar

¹ diyorsa,

bunun

anlami,

o

kimsenin itham edilen ^birisi oldugu _{vcva sika} olmadigidir.

Bu

f

ona

gore zaviftan

daha

kotu bir haldir/*"*

Ho^af^i isc Buhari'nin "fihi

nazar

ibaresini, s. 202*de,

"haklunda

iyi

diisuniilmcli _divetercume etmi§. La havle vela

kuwete

iliabillah!

Hali

bu

olan Ibn-i

Humeyd, bu

hikayeyi Malik^ften kesintisiz olarak bile aktarsa kabul edilmeyecekken, iistiine bir de hikaye munkati'dii\ _Ibn-i

Humevd.

Malike, hele

de Ebu

Ca'fer

Mansur zamamnda

veti§mi§ birisi de- gildir/

Halife

Ebu

Ca'fer

Mansur,

158 senesinde Mekke'de, Ibn-i

Humeyd

ise

248

senesinde vefat etmi§tir.

Onun Imam

Malik'ten rivayette

bulundugunu

da kimse soylememektedir.

Kadi lyad, Malik'ten rivayette bulunanlan biiyiik ve kiiqiik

olmak

iizere iki

kisma

ve memleketlere gore taksim ettigi halde, aralanndaIbn-i

Humeyd'i

zikrctmemektcdir,^4"

Hafiz Mizzi

de

nc Malik'in, ne Ibn-i

Humeyd'in

tereumesinde boyle bir

§eyden bahsetmektedir,^41*

Rivayetin kalan

bolumu

de mechullerlc doludur. Kevserif butiin marifetini ortaya

koydugu

halde bircoguyla alakah bir tevsik aktaramamaktadir.

Hcle Kadi lyad'in §cyhlerinden hig bahsetmemekte,

bu

hikayeyi onlardan icazeyoluyla rivayet ettiginin soziinu bileetmemektedir.

Nasil etsin ki,

u

tenkitgUerc gore

inkita

hukmundedir"

^diyerck,

icazeyoluyla aktanlan ^rivayetikendisi reddetmektedir.^4'3

Hasih,

Abdurrahman

^b.

Zeyd

b, Eslem'i temize ^ikanp miinker ^rivayetini

kurtannak

i^in Kevseri'nin

medet umdugu

hikaye; hadis

uydurdugu

soylenilen bir ki§inin, munkati olarak yaptigi, senedi mechullerle dolu, her halinden

uydurma

oldugu belli, sadecebir

"hikayedir Bu

birincisi.

Ikinci

olarak

isc,

bu

hikaye Malik'ten sahih olsaydi bile, gerekli

makaslama>i

yapmadikga, Kevseri'nin

uydurma>n

kurtarma gayretlerine bir faydasi olmayacakth

§oy!e ki_r hatirlanacagi iizere Kevseri, bu hikayeyi;

Imam

Malik'in,

Abdurrahman'in

yaptigi rivayeti sahih goriiyor, dolayisiyla

Abdurrahman

^1!

da

zayif

gormuyor

olmasi sadedinde zikretmektedir.

40KZehebi,Mizan.2/416

40**^,3/52

4JOZehebi,Mukiza.S3

4)1 Kadi lyadTertibu'l-Medarik. 1/282-545

4J2Mizzi,Tchzibul-Kemai, 3/1296-1297ile3/1190-1191

413 KroeriTeViifc.6-*{Beyan-iTelbisrt-JlfrifterCdenmikleo,3110}

Yani

Imam

^{Malik, halife}

Ebu

Ca'fer'e,

"O, baban Adcnrin dc

Allalva vesilcsidir." diyor ya_t i§te

bu

soziiyle

Abdurrahman'm

yaptigi o rivayeti

kosdetmektedir.

Bu

§ekildc bakildigi

zaman Abdurrahman'm

rivayetindeki

"Adem'in

vesilcsi" ile Malik'in iddia edilen sozundcki

"Adem'in

vesilesi"

aymymi$

gibi gorunmektedir.

Ancak

zaten

uydurma

olan hikayedeki Malik'in soziinden iki kelimeyi

makaslamak

lazim ki oylegoriinsiin.

O

^{iki kelime §udur.}

Imam

Malik, halifeye diyor ki

"O

senin

de

f

baban Adem'in de kiyamct

giinii Allah'a kar§ivesilesidir."

Kevseri,

bu

iki kclimeyi makaslamasa.

bu

cumlenin

anlamimn

ne kadar degi§ecegini_t

Abdurrahman

'in rivayetinde gegen ^vesileyle bir alakasi kalmayacagini, dolayisiyla ne

Abdurrahman*!

ne

de uydurma

hadisini kurta-

ramayacagim

iyi bilmektedir.

Abdurrahman'in

rivayetinde soz

konusu

olan vesile,

Adcm

ateyhissetam'in insanhk

tarihi

basindaki

tcvcssuliidiir*

Malik'in hikayesinde bahsedilen ^vesile ise

Adcm ve

ziirriyetinin

dunya

tarilii

sonundaki

tevessuludiir.

Bu

ikincisinin

hak

olusunda niza ve

§uphc

yoktur.⁴¹⁴

s»r/a'ya

y^P^S

^{1 §erhte,}

"kiyamet

giimi"* ibaresini, "§cfaat-i

uzma

badisinc

i^arcttir" ^sozleriyle agiklayan

Hafaci^Me bundan

bahsetmektedir.

Yani

uydurma

olan bir hadisi

kurtarmak

i^in

uydurma

bir hikayeyi delil getiren Kevseri,

bununla

da yetinmeyip

uydurma

olan delilini

maksadma uydurmak

i<;in

ondan

kritik iki kelimeyi

makaslamakta

bir beis

gormemekte,

kiyamet

gunu

gergekle§ecek olan tevessulle, insanhk tarihi ba$inda oldugu iddia edilentevessulu

aym

olaygibi gostermeye <;ah§maktadir.

Dolavisivla Malik^Tten aktanlan

bu

hikayenin icinde soz

konusu

edilen tevessul,

Abdurrahman'in

rivayetindeki tevessulle apayri bir hadise oldugu

i<;in; Malik,

Abdurrahman'in

rivayetiyie delil getirmi§ olmaz, yani

onu

zayif kabul etmiyorolmazdi.

Ozetle, Kevseri ne

Abdurrahman^ nede uydurma

rivayetini kurtarabilmi§tir.

s.

203

_{'de parantez} icindo. Kevserfnin bir kelime hatasini §ifa

nm

§erhlerine donerek tashih ettigini soyleyip

bununla

okuyucuya, nakilde

ne

kadar tesebbiit sahibi

oldugunu

gostermeye gali§an Ho§af<;i, Hafacinin bah-

scttifjimiz a^iklamasini da gordiigii halde, Malik'e nisbet edilen sozii, s.

99

^ve 20i^Tde Kevseri'nin

makaslami§

haliyle aktarmakta bir beisgormemektedir,

s. 195'de diyor ki:

"Abdullah

6,

Muslim

et-Fehri*nin (boyle)

uydurmact

bir

ravi oldugunu kimse sdytemedu Etbani yantuf

soytiiyor*^9*

414Buhari.SahOh 334«:Muslim.SoAiA,320-322-326-327-329

41sSihabuiidmHafaci,Sesimu'r-Riyad*3/348

Elbani zaten boyle bir §ey soylememektedir* Elbani, hadisin illetlerini

sayarken ikinci

madde

olarak

"tsnadin Ahdurrahman'a _{kadar olan} kisminin mcchul olmasiiu"

zikredip AbduIIah'in

mcchul

olduguna i§aret etmektedir.

Uydurmaci

^birisi

olduguna

degil.

Ayrica Ibn-i Hacer'e gore, Abdullah hakkinda zaten iki ihtimal vardir.

Bu

birineisi.

Ona

gore uzak sayilmayacak ikinci ihtimal ise Abdullah b.

Muslim

el-Fihri'nin, Abdullah b.

Musellem

b.

Ru§eyd

olmasidir.

Zehebi de

onun

hakkinda, "Ibn-i Ilibban

onun

hadis

uydurmakla itham

edilen birisi

oldugunu

soyler." demektedir.

Yani her haliikarda Fihri, ya

mcchul

ya

da miittehcmdir.

U<;uncu bir ihtimal varid oImami$tir,

s. i96*da diyor ki: "ibn-i

Hacer ne bu ravi ne de

bir

onceki kendi tab€tkasindan olan Abdullah Ibnul Miistim Ibnul R use yd hakkinda kutama yottu

hiqbir

sax etmemi$tir.

Etbaiti

yanli$

soyluyor*

et-Isabe'de

degiU

Lisajiu^r

t-Mizan*da ZehebVnin

dediklerini

naklediyor"

Ibn-i Hacer, Abdullah b.

Muslim

el-Fihri'nin, ashnda, hadis

uydurmakla

itham edilmi§ Abdullah b.

Musellem

b.

Ru§eyd oldugunu

uzak gormedigini

belirtip Ibn-i

Ru§eyd

hakkinda Zchebi'nin aktardigi tohmete, adetinin aksine biritirazve takipyapmayarak,

buna

muvafik

oldugunu

ortaya koymaktadir.

Ho§afQi'nin ayni sayfanin

sonunda

soyledigi gibi ...

"Zira tenkid yerinde susmak burnt

ifade

etmektedir."

UstelikZehebi, Abdullah b.

Muslim

cl-Fihri hakkinda,

"Tammiyorum,

kimdir bu?"

ifadesinden ba$ka,

kinama

yollu hi^bir soz soylememektedir.

Onun "Abdullah

b.

Miiscllem

b.

Ru§cyd*lc ayni

ki$i

olmasini uzak gormuyorum*

^, diyerek Abdullah b.

Muslim

el-Fihri'yi, itiraz etmedigi tohmete layikgoren, Ibn-i Hacer'in kendisidir.

Elbani'nin

de

soyledigi budur. Ho^af^i, El

ban fn

in

bu

^{sozii vanlishkla}

Isabe'den

aktardigina ^isarci ediyor,

ama bunu

nereden qikardigim dogrusu anlayamadik. Elimizdeki baskida da -bulabildigimiz en eski baskisi olan

1983

tarihli 5, baskida da-

Isabe

diye bir§ey yok. Elbani de

Lisan

da _diyor.

Korkanz bu

da IIo§af<;fnin terciimedeki hatalan Elbaniye

mal

etmelerinden birisi...

s. 196'da diyor ki: "l)stelik

ZehebVnin bitmemesi,

Ibn-i

HacerHn de zayif ihtimalU ne zamandan

beri

kesin

ilim

otdu? Nasd oldu da bitmeme ve ihtimat

f Ibn-i

Ilibban'a gore hakkinda aqik cerh

otmayan ravilerde

asit

olan

giivenitirliktir

temel esasindan agir geldi?"

"Zchcbi'nin bilmemesryle

^ravinin

mechul

olu§una delalet

eden

"Tamrmyorum, kimdir bu?"

⁴¹⁶ sozunu, Ibn-i Haccr'in "zayifihtimali"yle

de

ravinin hadis

uydurmakla itham

edilen diger bir isimle ayni ki§i olmasini

"uzak gormiiyorum^'

⁷ sozunu kasdetmektedir.

4JftHakim,Mustedrck. 2/615

417Ibn-i Hacer,Lisatusfvino:4462

Sonra da

her

mezhebin ruhsatlanm

toplamaya gah§anlar gibi, hakkinda

imam

addettigi Kcvseri'nin de sozlerini naklettigimiz Ibn-i Hibban'in

malum

mezhebini; Zehebi ve Ibn-i Hacer'in sozlerinden gikan iki ihtimalin li^unciisu

ve

en

kuwetlisi

saymaya

gah§maktadir.

Yani

adam;

ya Zehebi'ye gore

mechul

birisi, Ibn-i Hacer'e gore ya

mechul

ya

miittehcm

birisi, ya

da

Ibn-i Hibban'in. aksi ispatlamncaya kadar hcrkes sikadir, acayip.^4iH

y°^ ^arin cn

zayrfi^4<-*ve

gcv§ckligin son noktasi

⁴""olan _ilkesine gore

sika

birisi.

liosafgfya gore agir basmasi gereken ihtimat

bu u^uneiisu.

O^unciisii:

Aynca bu

^rivayet,

Adem

aleyhisselam'm tevbe ettigi

kelimelerin ne olduguyla alakah, seleften aktanlan

me§hur

rivayetlere

de

avkindir.

"Adem, Rabbinden

birtakim sozler ogrcndi. (Bu sozlerle tdvbe edince) Allah

da

tovbesini kabul etti.^'ayetiyle alakah, seleften aktanlantefsir,

Adem

aleyhissetam'intdvbe ettigi

bu

sozlerin §unlaroldugu ybniindedir:

"Ikisi dedi ki: 'Rabbimiz, biz kendimize zulmettik. Eger bizi affcdip bize rahmet etmezsen,

muhakkak

hiisrana ugrayanlardan oluruz.^m4XI

Bu

^tefsir Miicahid'den, Said b* Ciibeyr'den, Ebu'l-Aliye'den, Rabi b.

Enes'ten, Hasenu'l-Basri'den, Katade'den,

Muhammed

b. Ka'b el-Kurazi'den,

Ilalid b,Ma'n'dan ^ve Ata el-Ilorasani'den nakledilmi^tir.⁴¹⁵

Dordunciisu:

§ehristani

r

nin aktardigina gore, Iliristiyanlar, Isa aleyhisselam'x overken,

onun

benzeri olmadigmi, higbir peygamberin

ona

lavas edilemeyecegini,

Adem

aleyhisselarriin

gun

ahin in bile

onun

vesilesiyle affedildigini s6yluyorlarmi§.*M

Muhtemeldir

ki

bunu duyan

bazi cahil Miislumanlar da bizim peygamberimiz, Isa a/ey/iisse/am'dan geri kalmasin dive

bu

kissayi

uydurup

rivayet ettiier.

Egcr delil olacaksa, i§tesize ba$ka bir rivayet:

Ebu Nuaym'in

//i/ye'de naklettigine gore "Yusuf aleyhisselam der ki:

"Allah'im,

babalanm

halilin olan Ibrahim, kurbanligin olan Ishak ve IsraiTin olan

Yakub'un

salihlikleriyle

Sana

yoneliyorum."

Allah da

ona

§6yle vahyetti:

"Ey Yusuf, onlara zaten Benim ihsan

cttigim

nimctlcrlc mi Ban

a

yoneliyorsun?!"

⁴

^

418Ibn-iHacvr.Li&an.1/209

4)9 KevseruTe'nib.91 {Beyan-iTelbisfl-Mufierfden naklen. 183}

420 Kevseii Nuket,172{Beyan-iTelbisfl^Sufteri'dennaklen, 178) 421 Bokaro,37

422Araf,23

423Ibn-i Kesir, 1/238

424Sehristanuel-MHelve'n-Nihal*1/524 425Ebu Nuayia Htlyetu'l-Eulsya,9/10