EÜHF “Sağlıklı Yaşam I Modülü”.Revizyon tarihi:2018-2019 Sayfa 1
EGE ÜNİVERSİTESİ HEMŞİRELİK FAKÜLTESİ
1.SINIF
SAĞLIKLI YAŞAM VE HEMŞİRELİK DERSİ
“SAĞLIKLI YAŞAM I MODÜLÜ”
DERS NOTLARI
Modül koordinatörü:Doç.Dr. Selmin ŞENOL, Dr.Öğr.Üyesi Ayça GÜRKAN Modül sekreterleri: Ar.Gör.Ege Miray TOPCU, Ar.Gör.Aysun Ç. ÇALT Modül ölçme değerlendirme sorumlusu: Dr.Öğr.Üyesi Özlem DEMİREL
BOZKURT
2018-2019
İZMİR
EÜHF “Sağlıklı Yaşam I Modülü”.Revizyon tarihi:2018-2019 Sayfa 2
İÇERİK Sayfa No
1. 1.Süt Çocukluğunda Fiziksel Gelişim ……….4
2. Süt Çocukluğunda Döneminde Büyüme ve Gelişmenin Değerlendirilmesi …………..6
3. 3.Duyu Organlarının Gelişimi ……….8
4. Süt Çocukluğunda Döneminde Nöromotor Gelişim ………..9
5. 5.Beslenme İle İlgili Gelişimsel Davranışlar………11
6. 6.Süt Çocukluğu Döneminde Kazaların Önlenmesi ………15
EÜHF “Sağlıklı Yaşam I Modülü”.Revizyon tarihi:2018-2019 Sayfa 3 SÜT ÇOCUKLUĞU DÖNEMİ FİZİKSEL GELİŞİM
DERSİN ÖĞRETİM ÜYESİ: Prof.Dr. Zümrüt BAŞBAKKAL
DERS İÇERİĞİ
Süt çocuklarında tartı artması
Süt çocuklarında boy uzaması
Süt çocuklarında baş çevresi
Süt çocuklarında göğüs çevresi
Süt çocuklarında diş gelişimi
Süt çocuklarında duyu organlarının gelişimi
Süt çocuklarında nöromotor gelişim
Süt çocuklarında beslenme ile ilgili gelişimsel davranışlar
Süt çocuklarında sistemlerin gelişimi
Süt çocuklarında kazaların önlenmesi
ÖĞRENME HEDEFLERİ VE AMAÇLARI
Süt çocukluğu dönemindeki sağlıklı bir çocuğun fiziksel muayenesini yapabilme
Süt çocukluğu dönemindeki fiziksel değişikliklerin hemşirelik bakımındaki önemini kavrayabilme
Süt çocukluğu dönemindeki çocuğun fiziksel muayenesi için gerekli araç ve gereci hazırlama
Süt çocukluğu dönemindeki çocuğun fiziksel ölçümlerini doğru yapabilme ve yorumlayabilme
KAVRAMLAR
Büyüme, Gelişme, Fiziksel Büyüme, Psikomotor Gelişme, Küçük (İnce) Motor Gelişim, Büyük (Kaba) Motor Gelişim, Persantil Eğrisi
EÜHF “Sağlıklı Yaşam I Modülü”.Revizyon tarihi:2018-2019 Sayfa 4 SÜT ÇOCUKLUĞU DÖNEMİ FİZİKSEL GELİŞİM
Süt çocukluğu dönemi 1 ay–12 ay arasını kapsar. Bu dönem fizik motor mental ve sosyal gelişmenin en hızlı olduğu dönemdir. Süt çocukluğu dönemi boyunca görülen değişikliklere, hayatın hiçbir döneminde karşılaşılmaz. Kaba ve ince motor gelişim cephalocaudal (baştan ayağa) ve proksimal-distal (santralden perifere) biçimde gelişir. Kaba motor beceriler, ince motor becerilerden daha önce kazanılır. Süt çocukluğunda fiziksel gelişim, genetiğe, çevreye, etnik kökene ve biyolojik faktörlere bağlıdır.
Süt Çocukluğunda Tartı Artması
En hızlı büyüme ilk 3 ayda gözlenir. Hayatın ilk 6 ayı boyunca, bebeğin ağırlığı doğum kilosunun iki katı kadarına ulaşması beklenir. Bebek ilk 6ayda günde 20-30gr,haftada 150–250 gram, ortalama200gram tartı alır. Ayda ortalama 680 gr alır. Bebeğin 6 aylıkken ortalama ağırlığı 7.26 kg olmalıdır. Bu değerler bebekler arasındaki bireysel farklılıklar nedeniyle değişebilir. Bazı bebekler haftada 200 gr alırken, bazı bebekler 150 gr veya 250 gr tartı alabilirler.
İkinci 6 ayda günde 15-20gram,haftada 100–200 gram ortalama 150 gram alır. Üçüncü aydan sonra yaşa uyan ortalama tartı artmasını formül ile hesaplayabiliriz.
3 ay-12 ay: yaş (ay)+9 2
Bir yaşında çocuk doğum ağırlığının üç katına çıkar. Ortalama ağırlığı 9.75 kg olmalıdır. Anne sütü alan bebekler mama ile beslenenlerden daha az kilo alırlar fakat baş çevresi daha yeterli bir artış gösterir.
Süt Çocuğunun Kilo Ölçümü:
Yaşamın ilk üç yılı içinde ağırlık bebek terazisi ile ölçülür.
EÜHF “Sağlıklı Yaşam I Modülü”.Revizyon tarihi:2018-2019 Sayfa 5 - Bebeğin çıplak olması sağlanır (alt bezi veya iç çamaşırları kalabilir).
- Terazi ayarı yapılır.
- Bebek yaşına göre terazi üzerine yatırılır veya oturtulur (güvenliği sağlanarak).
- Bebeğin kol ve bacaklarının terazi dışındaki herhangi bir yere değmemesi sağlanır.
- Bulunan değer persentil eğrisi ve çocuğa ait dosya veya kart üzerine kaydedilir.
Süt Çocukluğunda Boy Uzaması
Doğumda yaklaşık olarak 50 cm olan yenidoğanın boyu ilk 6 ayda yaklaşık 2.5cm uzar. Altı-on iki aylar arasında boy uzaması ayda yaklaşık 1.25’ye cm.dir. Normal sut çocuğunun boyu ilk yılda 24–26 cm uzar. Çocuk ilk üç aylık dönemde 8’ er cm (toplam16 cm) diğer aylarda ise(ikinci 6 ay) her 3 ayda bir 4’er cm (toplam 8 cm) uzar. Sonuç olarak 50 cm doğmuş bir bebek 12 aylık olduğunda yaklaşık 76 cm olmalıdır. Bebeklik (süt çocukluğu) döneminde büyümeyi ve gelişmeyi değerlendiren ve ikinci ve en önemli ölçüt boy uzunluğu ölçümü ve değerlendirilmesidir.
Çocuklar genellikle 3-6 aydan sonra kendine özgü büyüme temposuna girer ve yaşa uyan kendi persentil eğrisini izleyerek büyürler. Bebeğin ve çocuğun boy uzunluğu, onun genetik yapısı ve çevresel faktörler tarafından etkilenir. Boy uzama süreci esnasında araya giren patolojik bir faktör boy uzamasını geçici veya sürekli olarak yavaşlatabilir veya durdurabilir. Bu faktör veya faktörlerin ortadan kalkması ile büyüme hızı normal veya normalin üzerine çıkarak çocuğun genetik kodunda belirlenen ölçülere ulaşıncaya kadar bu tempoda devam eder. Buna “Catch-up Growth” veya büyümeyi yakalama denir.
Süt Çocuğunun Boyunun Ölçülmesi
İki yaşından küçük bebeklerde yatarak ve baş-ayak tahtası kullanılarak, iki yaşından sonra boy ölçümü ayakta yapılır.
- Bebeğin başı tahtanın sabit kısmına değecek şekilde bebek sırtüstü yatırılır ve bir yardımcının bağı sabit tutması sağlanır.
- Dizler sıkıca ekstansiyon ve ayaklar 90 derece dorsofleksiyona getirilir, ayak tabanı hareketli yaka tahtasına sıkıca temas etmesi sağlanır.
- Ayak tahtasının bulunduğu hizadaki rakam okunur.
- Ayakta boy ölçümü yapılacaksa çocuğun ayakkabıları çıkarılır.
EÜHF “Sağlıklı Yaşam I Modülü”.Revizyon tarihi:2018-2019 Sayfa 6 - Çocuğun sırtı dik olacak biçimde tartı aletine veya duvara dayanır, başın üzerinde horizantal geçen bir cetvel veya mukavva yardımı ile işaretlenir ve döşeme ile aradaki mesafe ölçülür.
-Bulunan değer persentil eğrisi ve çocuğa ait dosya veya kart üzerine kaydedilir.
Süt Çocukluğunda Baş Çevresi
Gestasyon döneminin 2. ayında baş vücut uzunluğunun %50’sini oluşturur. Doğumda baş uzunluğunun boy uzunluğuna oranı 1/4 ‘dür. Vücut büyümesinin ön plana geçmesi ile bu oran küçülür ve erişkinlikte 1/8’e düşer. Süt çocukluğu boyunca baş çevresi hızlı beyin büyümesi nedeniyle hızla büyür. Baş çevresi yaşamın ilk altı ayında ayda 1.3 cm artar.
Yaşamın ikinci altı ayında ayda 0.6 cm artar. Baş büyümesi ile birlikte dereceli olarak posterior fontanel yaklaşık ikinci ayda, anterior fontanel yaklaşık 12-18 ayda kapanır.
Buna göre, miadında baç çevresi 33-36.5 cm arasındadır. Bebek üç aylık olduğunda baş çevresi yaklaşık 40.5 cm, altı aylıkta 43 cm ve 12 aylıkta yaklaşık 47 cm’dir. Daha sonraki yaşlarda baş büyümesi yavaşlar.
Mezür başın arkasındaki oksipital kemiğin ön çıkıntılı yerinden, kulaklar ve kaşlar üzerinden geçirilerek ölçüm tamamlanır. Bulunan değer persentil eğrisi ve çocuğa ait dosya veya kart üzerine kaydedilir.
Süt Çocukluğunda Göğüs Çevresi
Doğumda baş ve göğüs çevreleri hemen hemen birbirine eşittir. Doğumda göğüs çevresi 30-33 cm, genellikle 33 cm’dir. Bir yaşında göğüs çevresi yaklaşık 47 cm olur. Göğüs çevresinin küçük kalmasının en önemli nedenlerden biri D vitamini eksikliğidir. Göğüs çevresi ölçümü memeler hizasından geçirilen bir mezür ile alınır.
Süt Çocuğu Döneminde Büyüme ve Gelişmenin Değerlendirilmesi
Büyümenin değerlendirilmesinde persentil eğrilerinden yararlanılır. Persentil eğrileri, aynı yaş ve cinsteki çok sayıda çocuktan elde edilen ölçümlere (cross-sectional) veya doğumdan adölesan dönemin sonuna kadar izlenen normal çocuklardan elde edilen ölçümlere dayanır. Büyük bir seriden elde edilen ölçümler bir grafik üzerinde işaretlendiği zaman bir çan eğrisi ortaya çıkar. Ortalama değer çan eğrisinin tepe noktasına isabet eder. Bu eğride standart sapma içinde kalan çocukların oranı %66, iki standart sapma içinde kalanların oranı ise %95’tir. Ortalama ve standart sapma değerleri genellikle kesitsel yöntem ile elde edilmiş ölçümlerden hesaplanır. İzlemeli yöntem kullanılmışsa, değişik yaşlardaki büyüme hızı da ortalama ±standart sapma (SD) olarak hesaplanabilir. -2 SD yaklaşık olarak 3. persentile, +2 SD ise yaklaşık 97. persentile karşılık gelir. Persentil değerleri en doğru olarak izlemeli
EÜHF “Sağlıklı Yaşam I Modülü”.Revizyon tarihi:2018-2019 Sayfa 7 yöntem ile elde edilmiş ölçümlerden hesaplanır. Çeşitli yaşlardaki median değer 50.
persentili, üst ¼. değer 75. persentili ve alt 1/4 . değer ise 25. persentili oluşturur.
Diş Gelişimi
Diş gelişimi ve diş çıkarma genetik faktörlerden, cinsiyetten ve büyüme hızından etkilenir. Diş kalsifikasyonu fetal yaşamın7. ayında başlar. Olgunlaşmasını tamamlamışolan dişler doğumdan sonra belirli bir sıra izleyerek çıkarlar. Bazı yenidoğanlar dişle doğabilirlerya da diş yaşamın ilk 4 haftası içinde çıkabilir.
Bebeklerin çoğunda ilk sut dişleri 6–8 inci aylarda çıkar. Önce alt on kesiciler sonra üst yan kesiciler daha sonra alt yan kesiciler çıkar. İlk çıkan dişlere süt dişleri denir. İlk 2 yaşta süt dişlerinin sayısı şu formülle hesaplanır.
Çocuğun yaşı (ay) – 6 = diş sayısı
Diş formasyonu ve çıkmasında bireysel, kalıtsal (genetik) ve ailesel özellikler rol oynar.
Süt dişlerinin çıkma zamanı
Dişler Ay
Alt-orta kesiciler 5-10 Üst-orta kesiciler 8-12 Alt yan kesiciler 12-14 Alt-üst 1. premolarlar 12-14 Alt ve üst köpek dişleri 16-22 Alt ve üst 2. premolarlar 24-30
Diş hijyenine, geçici dişler çıkmaya başladığı zaman başlanmalıdır. Bebeğin dişleri ve ağız içi nazikçe kaynamış ılıtılmış su ve temiz bir bezle veya küçük yumuşak bir diş fırçası ile dairesel hareketlerle temizlenmelidir. Rutin diş temizliğine erken başlamak ilerdeki diş problemlerini önlemek açısından önemlidir. Diş bakımı, mamalarında veya meyve suları ile birlikte şeker alan bebeklerde de dikkatli yapılmalıdır. Şeker diş minesinde uzun süre kaldığında, ağız içindeki bakterilere üreme fırsatı sağlanmış olur ve bebeğin dişlerine zarar verir. Süt çocukluğu dönemi boyunca, birçok geçici diş çıkar. Bu diş çıkma sürecinde, periodeontal membran hafif şiş, kırmızı ve hassastır. Bebeğin ağzının suyu akar, huysuzdur orta derecede iştahsızlığı vardır ve ısırma isteği artmıştır. Diş çıkarma zamanında ateş, kusma ve diyare gibi diğer semptomlar da görülür. Genetik özellik ile tiroid hormonu diş gelişimini etkileyen faktörlerin başında gelir. O andaki beslenme durumu ile diş çıkma zamanı arasında bir ilişki yoktur. Flor tuzlarının eksikliği diş çürüklerine eğilimi artırır.
EÜHF “Sağlıklı Yaşam I Modülü”.Revizyon tarihi:2018-2019 Sayfa 8 Duyu Organlarının Gelişimi
Görme:
Yenidoğanda retinal gelişme iyi olmadığından cisimlere fiksasyon ve lokalizasyon iyi değildir. Göz hareketleri karışıktır. 3. aya doğru kaybolur. Yenidoğanların % 75-80’i hipermetroptur. 6 yaşa doğru kaybolur. 2 haftalık bebek eşyayı kısa süre 45-90 derecelik bir açı ile izleyebilir. 1 ayın sonunda ışığı fark eder. 20-30 cm uzakta bir cismi fark eder. 2 aydan sonra 2-3 m. uzaktaki bir eşyayı 180 derecelik bir açıdan izleyebilir. 3 aydan sonra 6-7 m uzaktan bir eşyayı görür. İlk 2-3 ayda gözlerde kayma olabilir. 6-7. aydan sonra patolojiktir.
4-8 aylık orta hattan yanlara doğru eşyayı izler. Çocukta görme işlevi 20/20 5-7 yaşlar ortalama 6 yaş civarında tamamlanır.
Tat:
Yenidoğanda iyi gelişmiştir. Doğumdan 1-3 gün içinde tatları ayırt edebilir.
Koku:
Doğumdan sonra 5. günde annesinin göğüs kokusunu ayırt edebilir. 4-8 aylar arasında koku duyusu çok iyi gelişir.
Dokunma:
Yenidoğan basınç, ağrı, dokunma, ısı değişikliği gibi durumlara tepki gösterir. Duyu alıcıları ilk günlerde çok duyarlıdır.
İşitme-Ses Çıkarma:
İntrauterin yaşamda 20 haftadan sonra yüksek ve ani seslere tepki gösterir. Doğumdan iki dakika sonra seslere tepki verir. 1-2 gün en geç bir haftada tam işitme başlar.
Bebek;
1-2 aylarda keyifli sesler çıkartır, cıvıldar.
2. ayda agulama 4-8 ay ba-ba – de-de
EÜHF “Sağlıklı Yaşam I Modülü”.Revizyon tarihi:2018-2019 Sayfa 9 9-10 ay 8-10 sözcüğün anlamını bilir.
11-12 ay ilk kelimeyi söyler.
SÜT ÇOCUKLUĞUNDA NÖROMOTOR GELİŞİM
1-4 Ay Bebekte Büyük Motor Gelişme:
Bir aylık bebekte hipertoni azalmaya başlar. Yüzüstü pozisyonda iken başını ve göğsünü kısa süre kaldırabilir fakat tutamaz.
3 aylık bebek başını tutabilir. Yüzüstü pozisyonda başını ve omuzlarını 45-90 derece kaldırabilir ve ön kolları üzerinde durabilir. Dört aydan önce bebek destekle çok kısa bir süre oturabilir.
1-4 Ay Arasındaki Bebekte Küçük Motor Gelişme:
Bir aylık bir bebeğin elleri avuçları yumruk biçiminde kapalıdır. Yakalama refleksi kuvvetlidir fakat avuç içine koyulan bir cismi hemen düşürür.
2 aylık bebekte el-göz koordinasyonu gelişmeye başlamıştır. Gördüğü oyuncağı yakalamak ister. Zaman zaman avuçlarını açar. Gözleri ile orta hatta sallanan bir oyuncağı ve parlak bir cismi izleyebilir.
3 aylık bir bebekte artık yumruklar açılmaya başlamıştır. Eline verilen oyuncağı kısa bir süre inceler ve hemen ağzına götürür. El-göz koordinasyonu iyidir. Eşya ve oyuncağa uzanır, fakat yakalayamaz. Ellerini seyretmekten hoşlanır.
4 aylık bir bebek ellerini dikkatlice inceler ve oynar. Parmaklarını ağzına sokar.
Oyuncağı iki eliyle tutar. Uzatılan veya sallanan oyuncağa ulaşmak ister. El-göz koordinasyonu iyidir. Küçük cisimleri bile görebilir. Biberonu ve mama tabağını tanır.
4-8 Ay Arasındaki Bebekte Büyük Motor Gelişme:
4 aylık bebek yana doğru yuvarlanır. Ön kolları üzerinde başını dik tutar.
5 aylık bebek koltuk altlarından tutulup kaldırıldığında dizleri bükülür. Destekle kısa süre oturabilir.
EÜHF “Sağlıklı Yaşam I Modülü”.Revizyon tarihi:2018-2019 Sayfa 10 6 aylık bebek yatar pozisyondan oturur pozisyona gelebilir. Ellerini destek yaparak kısa süre oturabilir. Ayaklarına bastırıldığında yürüme hareketi yapar. Ayaklarını ağzına götürür.
7 aylıkta ayağa kaldırıldığında artık basabilir, zıplama hareketi yapar.
4-8 Ay Arasındaki Bebekte Küçük Motor Gelişme:
5. ayda bebekte istemli yakalama başlar. 5-6 aylık bebek artık oyuncağa bilinçli olarak uzanır ve avucu ve iki eliyle yakalar. İki elini orta hatta birleştirebilir. Ayak parmaklarını ağzına götürebilir. Eline geçen her şeyi ve oyuncakları hemen ağzına götürür.
6-7. aylardan sonra artık bebek küçük objeleri veya oyuncağı rahatça alabilir.
Oyuncağı bir elle tutabilir ve bir elinden diğerine geçirebilir. Eliyle saplı bardağı tutabilir.
Oyuncakları birbirine vurabilir, oyuncağa uzanıp alabilir.
8-12 Ay Arasındaki Bebekte Büyük Motor Gelişme:
8-9 aylık bir bebek yatarken, oturur ve yüzüstü pozisyona geçebilir. Desteksiz rahat ve uzun süre oturabilir. Önce geriye sonra öne doğru kol ve bacaklarını destek yaparak emekler.
Yardımla veya mobilyalara ayağa kalkar. Bir an ayakta durabilir (tay tay) ve yardımla adım atabilir.
10-11 aylık mobilyalara tutunarak kolayca ayağa kalkar. Emekler, ayağa kalkmaya çalışır. Yardımla yürür. Tutunarak ayakta durur, eşyaların etrafında tutunarak dolaşır. Eşyaları itme ve çekmeden hoşlanır.
12 aylık bebek kendi kendine ayakta durur. Tutunarak yürür. Kendi kendine oturup kalkabilirse ve genellikle ilk adımını atar.
8-12 Ay Arasındaki Bebekte Küçük Motor Gelişme:
8 aylık saplı bardak tutabilir. İki küple oynayabilir. 9 aylık baş ve işaret parmağını kullanarak fincan sapını tutabilir. El seçimi (sağ-sol) başlar.
10 aylık bebek ipli, sesli oyuncaklardan hoşlanır. Şişeye düğmeyi sokmaya çalışır, fakat beceremez.
EÜHF “Sağlıklı Yaşam I Modülü”.Revizyon tarihi:2018-2019 Sayfa 11 11 aylık kalem ile karalama yapar. Alıp atma doldurup boşaltmadan çok hoşlanır. 12 aylık iki küple kule yapmaya uğraşır, fakat beceremez. Kitap sayfası çevirmekten hoşlanır.
Aynada kendini seyretmek ve ona doğru konuşmaktan hoşlanır, çünkü bu dönemde insan yüzü, taklit ve ayırt etme önem kazanmaya başlar.
Parmak becerisi iyi gelişmiştir. İşaret parmağını deliklere, boşluklara sokar ve bir şeyi göstermek için kullanır. İki ayrı küpü veya oyuncağı iki elinde aynı anda tutabilir.
Uyku
Bebeklerin uyku kalitesi onun bakım vericilere tepkilerini, beslenmelerini ve huylarını etkiler. Üç dört aylık bir bebek gece ortalama 9–11 saat uyur. Günlük uykusu ortalama 15 saattir. Uyku problemlerini önlemenin en iyi yolu bebeklerin bireysel ihtiyaçlarını anlamaları için annelere ve bakım vericilere yardımcı olmaktır.
Boşaltım
Yaklaşık olarak 16–18 aylıkta çocuk idrarını 3 saat tutabilecek kadar mesane kontrolü kazanmıştır. Bu yaşlarda belirli zamanlarda oturağa oturtulması denenebilir ve normal külot giydirilmeye başlanır. İlk yaştan sonra çocuğun hangi saatlerde dışkı yaptığına bakılarak o saatlerde ve yemekten sonra kısa sure tuvalet iskemlesine oturtulur. Günde üç defadan fazla sulu ve miktarca fazla dışkılama ishal olarak kabul edilir.
Beslenme
Anne sütü ile beslenen bebeklere 6.ayda ek besinler verilmeye başlanır. Doğal beslenen bebeğe 6–7 aydan başlayarak ek besinler verilmesinin gerekçeleri:
1)Bebeğin artan enerji gereksiniminin karşılanmasında yalnız anne sütünün artık yeterli olmaması
2) Anneden sağlanmış olan demir ve çinko depolarının bu yaşlarda tükenmiş olması 3) Çocuğu farklı tat ve kıvamlarda alıştırma gereği
4)Çocuğun ısırma çiğneme becerilerinin gelişmesine yardımcı olmaktır.
Yapay ve karışık beslenen bebeklerde ek besinlerin genellikle 4.ayda başlatılması önerilir.
Elma ve şeftali püresi, pirinç unu ile hazırlanmış muhallebi yoğurt sebze püresi ilk başlanacak ek besinlerdir. Altıncı aydan 12. ayın sonuna kadar bebekler her istediğinde emzirilmelidir.
Sabah kahvaltısı, sıvıyağ ile hazırlanan sebze ve tahıl çorbaları (patates, pirinç, mercimek, bulgur vb), yoğurtlu çorbalar, tarhana çorbası, sebze yemekleri (etli dolma, sulu köfte, taze sıkılmış meyve suları veya meyve püreleri, muhallebi ile 3 ana 3 ara öğünde beslenmelidir).
Beslenme İle İlgili Gelişimsel Davranışlar
Süt çocukluğu dönemi beslenme davranışları aşağıdaki tabloda verilmiştir.
EÜHF “Sağlıklı Yaşam I Modülü”.Revizyon tarihi:2018-2019 Sayfa 12 Yenidoğan-
2 Ay
Primitif refleksler beslenmeyi kolaylaştırır.
Acıktığı zaman ağlar. .
2-4 ay Beslenme sırasında daha uyanık ve etkileşim içindedir.
Yiyecek için beklemeyi öğrenmeye başlar.
Bakım verenin kokusu, sesi, ninnisi ile beslenme arasında ilişki kurar.
Elini ağzına götürmek bebeği sakinleştirir.
4-6 ay Katı gıdalar için bebek hazırdır.
Baş ve gövde kontrolü mükemmeldir.
Nesneleri almak için uzanır.
Dil çıkarma refleksi kaybolur.
6-8 ay Beslenme boyunca sürekli oturabilir Çiğneme mekanizması gelişmiştir Şişeyi (biberonu) tutabilir
Yemek hazırlığı boyunca istekli sesler çıkarır Beslenme boyunca çok daha aktiftir
8-10 ay Elinde yiyebileceği yiyecekler için hazırdır.
Kaşığı tutabilir ama efektif kullanamaz.
Yeni tatları test etmekten hoşlanır.
10-12 ay Kendi kendine yeme isteği artmıştır.
Parmakları (baş parmak ve işaret parmak) ile kavrar (çimdikleme).
Fincanı tutabilir fakat sık sık döker.
Besleme boyunca daha çok sözlü ve motor davranış gösterir.
EÜHF “Sağlıklı Yaşam I Modülü”.Revizyon tarihi:2018-2019 Sayfa 13 Süt Çocukluğu Döneminde Davranış Değişiklikleri
1 ay Anne yüzüne dikkatle bakar, beslenme kucağa alınma, sallanmadan çok hoşlanır.
2 ay Uyarılara gülerek ve vücut hareketlerini değiştirerek cevap verir, ağlama amaca yöneliktir, anneyi tanımaya başlar.
3 ay Çevresi ile çok ilgilenir, ağlarken annesi odaya girerse susar. Biberon gibi alıştığı objeleri tanır, hoşlanmadığı besini reddeder, keyif sesi babıldama (babbling) çıkarmaya başlar. Her şeyi ağzına götürür. Müzikten hoşlanır.
Yalnız kalmaktan hoşlanmaz.
4 ay Devamlı ilgi ister, mamayı görünce heyacanlanır. Kucağa alınmaktan hoşlanır.
5 ay Aynada kendine bakar. Biberonu iki eliyle tutarak kendini besler. Oyundan hoşlanır. Elindeki oyuncak alınınca keyifsiz sesler çıkarır. Yabancıları ayırt eder. Sesli güler. Emosyonel durumu çok değişkendir.
6 ay Aileyi tanır. Yabancılardan korkar. Kucak için kollarını uzatır. Hoşlandığı ve hoşlanmadığı belli eder. Dil çıkarma ve öksürmeyi taklit eder. Ceee yapar anlar, gülerken ağlamaya başlar.
7 ay Yabancılardan korkma artar. anne kaybolduğunda huzursuz olur. Basit hareketler ve sesleri taklit eder. Hoşlandığı hareketi taklit eder. Sesler çıkararak dikkat çekmeye çalışır. Sevmediği besine ağzını kapatır. Cee oynar. Azar ve sevgiye tepki gösterir.
8 ay Hayır kelimesinin anlamını bilir. Giyinip soyunmaktan hoşlanmaz.
Saklanan oyuncağı bulur. Kendi yemekten hoşlanır. Basit istekleri yapar.
İstediği alınmazsa ağlar.
9 ay Separation anxiety (ayrılık anksiyetesi) başlar.
10 ay Yapma kelimeni anlar. Mimikleri taklit eder. Baş-baş yapar. Saklı bir oyuncağı arar. Dikkat çekmek için başkasının elisesini çeker. El çırpar.
Kitap resimlerini izler.
11 ay Topu başkasına yuvarlar. Müzik ile hareket eder. Hayır için başını sallar.
12 ay Kıskançlık, sevgi, kızgınlık, korku gibi davranışlar gösterir. Yabancı çevreden korkar, annesine sarılır. Battaniye veya bir oyuncak bağımlılığı başlayabilir. Birkaç kelime bilir.
EÜHF “Sağlıklı Yaşam I Modülü”.Revizyon tarihi:2018-2019 Sayfa 14 Dil gelişimi
Çocuğun dünyaya gelişinden ilk kelimeleri söylemeye başladığı zamana kadar süren döneme konuşma öncesi dönem denir. Bu dönem 0–12 ay arasını kapsar.
Bebek doğduktan sonra açlık, yorgunluk üşüme, sancı vb. onu rahatsız eden durumları ve ihtiyaçlarını ağlayarak belirtir. İşitmede kusur olan veya çok gürültülü ortamda olan çocuklar belli sesleri tanımada güçlük çekerler.
Yeni Doğan Dönemi (Ağlama) (0 - 6 hafta)
Bu dönemde bebek refleksif sesler çıkarır. Amaçsız anlamsız rast gele sesler çıkarır.
Sesler herhangi bir uyarıya yanıt değildir. Konuşma sesinin üretimi için gerekli olan nefes alma, ağız ve yüz hareketlerinin kazanıldığı dönemdir. Çocuğun ilk çıkardığı sesler onun ihtiyaç ve isteklerinin göstergesidir. Bütün yeni doğan bebekler ağlar. İkinci haftanın sonunda ağlama miktarında bireysel farklılıklar görülür. Üçüncü haftanın başlarında normal olarak daha az ağlama olur. Açlık ağlamanın en önemli nedenlerinden biridir.
Gığıldama Dönemi (6 Hafta - 3 Ay)
Ağlamayla birlikte bebekler birçok basit sesleri de çıkarırlar. Buna bebeğin ses mekanizmasındaki değişiklikler neden olur. Bebeğin çıkardığı sesler evrenseldir. Bebeğin bu sesleri üretmesinde bilinç bulunmaz. Bu seslerden bir kısmı rahatsızlık durumunu bir kısmı da mutluluk ve memnuniyet durumunu ifade eder. Bu seslerin özelliğini ve amacını birçok anne çok kolay ayırt edebilir. İki aylık bebeğin ağız kasları kontrolü daha gelişmiştir. Ağız hareketlerini başlatıp durdurabilir. İkinci ve üçüncü ayları kapsayan bu dönem, gülme ve gıgıldama dönemidir. Rastgele çıkarılan sesler a, u, o sesleri uzatır, s, k, g gibi yumuşak damak ve gırtlak sesleri çıkarır.
Mırıldanma Dönemi (3 - 6 Ay)
Bebeğin ses mekanizması üzerindeki kontrolü artar. Dili yuvarlama ve ileri uzatma becerisi görülür. Çıkardığı sesler, çoğu kez anadilinde bulunmaz. Başlangıçta refleksif olan sesler, bu dönemde tamamen amaçlı hale gelir. Bebek b, m, p gibi dudak sesleri çıkarır. İki heceli sesleri birleştirebilir (ba-ba,dede).Kendi kendilerine konuşmaya başlar.
Mırıldanmanın Tekrarı Dönemi (6 - 9 Ay)
Altı–Dokuz ay mırıldanmanın tekrarı dönemidir.
Yedi aylık bebekler yüz ifadelerine ve ses tonu sözel olmayan tepkiler gösterirler.
Dokuz aylıkta duygularını insanlar arasında paylaşabilirler. Bebeğin çıkardığı sesler, hece tekrarına dönüşür ve daha çok çevredeki dilin niteliklerini kazanır. Başlangıçta p,b, d gibi dudaksı ve dişeti patlamalı sesler çoğunluktadır. Hece tekrarları “ba - ba - ba”, “de - de - de”
EÜHF “Sağlıklı Yaşam I Modülü”.Revizyon tarihi:2018-2019 Sayfa 15 şeklinde. Annenin bu sesleri çocukla beraber tekrar etmesi teşvik edicidir. Mırıldanmanın tekrarı, çocuğa bütün ses mekanizmasını serbestçe hareket ettirmesini öğreten en iyi yöntemdir. Bebek8–9. aylarda insanların çıkardığı sesleri anlamasa bile taklit eder.
Ses ve Sözcükler Dönemi (9 - 12 Ay)
Çocuk sık sık mırıldanarak yetişkin konuşmasına benzeyen uzun diziler oluşturur.
Bunlar anlaşmayan düz cümle ya da soru cümlesine benzeyen mınldanmalardır. Dil bilimciler, ilk sözcüğün söylendiği bir yaş civarını genellikle dilin başlama noktası olarak kabul ederler. Dil gelişiminde çocuk önce konuşulanları anlar, onları kullanmayı daha sonra öğrenir. Çocuk 9-10. aylarda 8-10 sözcüğün ne anlama geldiğini anlayabilir ama onları kullanamaz.
Oyun
Oyun bebeğin olgunlaşmasını artırır. Yeni motor beceriler kazanmasında uygulama için fırsat sağlar. İnsanlarla ve oyuncaklarla aktif ilişki kontrol duygusu ve ustalık geliştirmelerine yardımcı olur. Oyuncakları seçerken onların güvenli ve çocuğun gelişimine uygun olup olmadığı, beş duyunun kullanımına fayda sağlayıp sağlamadığı, oyunun bebeğin ayak ve el kullanımına teşvik edip etmediği, her gün birkaç yeni deneyim sunup sunmadığına emin olmak gerekir.
Süt Çocukluğu Döneminde Kazaların Önlenmesi
Bebekler sürekli gelişme gösterirler. Bunun yanında çevreyi merak ederler. Bu sürekli değişim ve merak duygusu bir araya geldiğinde, özellikle 6-12 aylık bebekler kazara olan ve bazen bebeğin ölümüne neden olabilecek yaralanmalar açısından risk altındadırlar. Bebekler için güvenli çevre sağlanması şarttır ve bakım verenler bebeğin motor becerilerini göz önüne alarak güvenliğin farkında olmalıdır.
Hemşire aile ve/veya bakım verenlerle bu riskleri konuşurken şunları göz önünde tutmalıdır.
1- Bebekler neden kazlara/yaralanmalara yatkın olmasının nedeni nedir?
2- Kazaların önlenmesinin önemi
3- Yaşa uygun sınırlamalar getirmenin önemi
4- Olabilecek tehlikelerin ve çocuğun tehlikelerden uzak tutulmasının önemi.
EÜHF “Sağlıklı Yaşam I Modülü”.Revizyon tarihi:2018-2019 Sayfa 16 Süt Çocukluğu Döneminde Güvenlik
Doğumdan 4 aya kadar Objeleri ağzına götürür.
Objelere uzanır.
Yana doğru yuvarlanır.
Kaza türü
Güvenlik önlemi Düşme
Bebeğin karyolasının parmaklıkları kaldırılır.
Bebek asla yüksek bir yerde yalnız bırakılmamalı Suda Boğulma
(Drowning) Bebek asla banyoda yalnız bırakılmamalı.
Yanıklar
Daima banyo suyu sıcaklığı kontrol edilmeli
Bebek kucaktayken asla sıcak su veya sıvı taşınmamalı Eve sigara ve karbonmonoskit dedektörü takılmalı
Güneş koruyucusu olmadan bebek dışarı çıkarılmaktan sakınılmalıdır.
Mikrodalga fırın mama veya yiyecek ısıtmak için kullanılmamalı.
Mamanın ısısı bebeğe verilmeden önce mutlaka kontrol edilmeli.
Sıkışarak Boğulma
(Strangulation) Karyolanın parmaklıklarının aralıklarının 2 3/8 inc (yaklaşık 5.8 cm) uzunluğunda olduğundan emin olunmalı
Karyolaya herhangi bir şey asılmamalıdır.
Bebeğin karyolası perdenin veya güneşliğin ipinden uzak bir yere konmalıdır.
Bebeğin boynuna herhangi bir ip asla bağlanmamalıdır.
EÜHF “Sağlıklı Yaşam I Modülü”.Revizyon tarihi:2018-2019 Sayfa 17 Motorlu araç
kazaları Sadece bebek kilidi olan arabalar kullanılmalıdır.
Bebek araba koltuğunda güvensiz bir şekilde bırakılmamalıdır.
Araba koltuğu asla ön koltuğa konulmamalıdır.
Yabancı Cisim ile Boğulma
(Choking)
Küçük objeler bebeğin erişemeyeceği yerde tutulmalıdır.
Bebek asla yerde yalnız bırakılmamalıdır.
Boğulma
(Suffocation) Bebeğin yatağında asla yastık kullanılmamalı.
Plastik torbalar bebeğin erişebileceği yerde tutulmamalıdır.
Zehirlenme
(İngestion) Bebeğin yakınında sigara içilmemelidir.
4-7 ay
Destekle oturur Yana doğru yuvarlanır Objelere uzanır ve kavrar Nesneleri etkin bir biçimde atar Kaza türü
Güvenlik önlemi Yabancı Cisim ile
Boğulma ve
Sıkışarak Boğulma
Yerlerde küçük cisim bulundurulmamalıdır.
Bebek asla yerde tek başına bırakılmamalıdır.
Bebeğin karyolasına asla oyuncak asılmamalıdır.
Bebeğin karyolası perdelerden uzak bir yerde olmalıdır.
Yanıklar
Kullanılmayan elektrik fişleri/prizleri güvenli bir kapakla kapatılmalıdır.
Ocak ve ısıtıcıların üstünde koruyucular konmalıdır.
EÜHF “Sağlıklı Yaşam I Modülü”.Revizyon tarihi:2018-2019 Sayfa 18 Bebek asla yerde yalnız bırakılmamalıdır.
Düşmeler
Bebek yüksek bir sandalyede tutulmamalıdır.
Yürüteç kullanılmamalıdır.
Bebek yerde asla yalnız bırakılmamalıdır.
Zehirlenmeler
(İngestion) Mutfak dolaplarında ve çekmecelere bebek kilidi kullanılmalıdır.
Bebek asla yerde yalnız bırakılmamalıdır.
Toksik madde içeren malzemeler kilitli kabinlerde tutulmalıdır.
Evde İpeka şurubu bulundurulmalıdır.
Bebeğin etrafında sigara içilmemelidir.
8-12 ay
Parmakla yakalayarak kavrar
Elinde yiyecek ile kendi kendine beslenebilir Küçük nesneler bir kabın içinde tutulmalı
Desteksiz oturabilir
Gezme için emekler, sürünür Yürümeye çalışır
Kaza türü
Güvenlik önlemi Yanıklar
Tencerelerin sapları arkaya doğru çevrilmelidir.
Masa örtüsü kullanılmamalıdır.
Bebek banyoda asla yalnız bırakılmamalıdır.
EÜHF “Sağlıklı Yaşam I Modülü”.Revizyon tarihi:2018-2019 Sayfa 19 Elektrik telleri ve kabloları bebeklerden uzakta tutulmalıdır.
Suda Boğulma
(Drowning) Bebek banyoda asla yalnız bırakılmamalıdır.
Bebek bahçede, havuzda, veya oyun parkında yalnız bırakılmamalıdır.
Düşmeler
Tüm merdivenlere parmaklık takılmalı
Bebek bahçede veya oyun parkında asla yalnız bırakılmamalıdır.
Bebeğin yatağı alçak pozisyonda tutulmalıdır.
Zehirlenmeler
(Ingestion) İlaçlar, kozmetikler, toksik madde içeren malzemeler veya bitkiler bebekte uzakta tutulmalıdır.
Bebek bahçede veya oyun parkında asla yalnız bırakılmamalıdır.
Zehir kontrol merkezinin numarası telefonun yanında tutulmalıdır.
Evde İpeka şurubu bulundurulmalıdır.
Bebeğin yanında sigara içilmemelidir.
Yabancı Cisim ile Boğulma
(Choking)
Elde yediği yiyecekler (meyve, üzüm, çilek, havuç, popcorn, hot dog) ve madeni paralar açısından dikkatli olunmalıdır.
Bebek bahçede veya oyun parkında asla yalnız bırakılmamalıdır.
Motorlu taşıt
Bebek arabada araba koltuğunda tutulmalıdır.
Kaynak: Vincent LJ (2005) Growth and Development of the Infant, (ed) Mandelco B L, Potts N L Pediatric Nursing Caring fort he Children and Their Families, pp:225-226
EÜHF “Sağlıklı Yaşam I Modülü”.Revizyon tarihi:2018-2019 Sayfa 20 Güvenlik
Aspirasyon bebekler için potansiyel bir tehdittir. Küçük parçalar kolaylıkla aspire edilebilir. Ayrıca yuvarlak ve silindirik nesneler bu konuda kare ya da esnek nesnelerden daha tehlikelidir. Elbiselerdeki kopma ve düşme ihtimali yüksek olan dekoratif düğmeler ve oyuncaklarda aspirasyon için tehlikelidir. Bu nedenle ebeveynler oyuncakları gevşek parçaları olup olmadığını kontrol ederek çocuğa vermelidir. Aspirasyonu önlemek için katı gıdalar yedirilirken büyük değil, küçük parçalar halinde bebeğe verilmelidir. Beş yaşın altındaki çocuklara aspirasyon tehlikesinden dolayı patlamış mısır ve yer fıstığı verilmemelidir. Her beslenme sonrası bebeğin sağ yan pozisyon vererek yatırılması aspirasyonu önlemek için gereklidir. Düşme kazaların ikinci büyük sebebidir. Bu yüzden önleyici bir tedbir olarak yeni doğan ve hiçbir bebek yükseltilmiş yüzey üzerinde yalnız bırakılmamalıdır. İki aydan itibaren bebeğin dönebileceği ebeveyne öğretilmelidir. Bu zamanlarda onlar bir alt değiştirme masasında ya da tezgahta gözetimsiz olarak bebeği bırakma konusunda uyanık olmalıdırlar.
Bu güvenlik önlemleri evde olduğu gibi hastanede de olmalıdır. Bebeğin yanından çok kısa bir sure için bile ayrılmadan önce yatak kenarları kaldırılmalıdır. Bebekler emeklerken merdivenlerden düşme ihtimaline karşı önlemler alınmalıdır. Bebeğe güvenli bir çevre sağlamak için ona bakan kişilerin bebeğin motor gelişiminin her aşaması ile ilgili güvenlik önlemlerinin farkında olması gerekir. Otomobil kazalarına bağlı yaralanmalar bebeğin yaşamını ve sağlığını tehdit edebilir. Bebekler için özel araba koltukları bu riski azaltmanın en pratik yoludur. Banyo küvetinde bebek yalnız bırakılmamalıdır. Banyo suyunun sıcaklığı önceden ayarlanmalıdır. Güneş ışığına aşırı maruz kalma bebeklerin hassas ciltleri için tehlikelidir. Güneş yanıklarına neden olabilir. Çocuğun bulunduğu ortamda sigara içilmemelidir. Bebeğin erişebileceği yerlerde elektrik kordonlarının bulunmamasına ve tüm prizlerin üstünün kapalı olmasına dikkat edilmelidir. Evdeki tüm temizlik malzemeleri ilaç ve kozmetikler çocuğun ulaşamayacağı bir yere kaldırılmalı ya da kilitli dolaplarda tutulmalıdır.
EÜHF “Sağlıklı Yaşam I Modülü”.Revizyon tarihi:2018-2019 Sayfa 21 KAYNAKLAR
1.Çavuşoglu, H. (2001). Çocuk Sağlığı Hemşireliği, 5. Baskı.
2.Kavaklı, A. (1992). Çocukluk Yaşlarında Büyüme ve Gelişme”, İstanbul.
3.Mandelco, B., McCoy, JK. (2005). Growth and Development Of Toddler (ed) Mandelco B L, Potts N L Pediatric Nursing Caring fort he Children and Their Families, 231-255.
4. Vincent, LJ.(2005). Growth and Development of the Infant, (ed) Mandelco B L, Potts N L Pediatric Nursing Caring fort he Children and Their Families, 225-22.
5.Özgür, S., Özgür, T. (1994). Sosyal Pediatri, Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Yayınları No:
102, 2.Baskı, İzmir.
6.Wong, DL. (2003). “Family Centered Care of Toddler” in Nursing Care of Infants and Children, Mosby, 7. Edition, 592-605.
7. Conk, Z., Başbakkal, Z., Yılmaz Bal, H., Bolışık, B. (2013). Pediatri Hemşireliği, Akademisyen Kitabevi, 2. Baskı, Ankara. Syf: 71-75.
