JULIA KRISTEVA 1941 y l nda Bulgaristan da do du. Sofya Üniversitesi nde dilbilim ö renimi gördü. Gazeteci olarak çal flt ve 1966 y l nda doktoras n

(1)

JULIA KRISTEVA

1941 y›l›nda Bulgaristan’da do¤du. Sofya Üniversitesi’nde dilbilim ö¤renimi gördü. Gazeteci olarak çal›flt› ve 1966 y›l›nda doktoras›n› ta- mamlad›. O y›l, Sosyal Antropoloji Enstitüsü’nde Claude Lévi-Stra- uss’a yard›mc› olarak çal›flmak üzere Paris’e geldi. Philippe Sollers, Michel Foucault ve Roland Barthes’›n bulundu¤u Tel Quel grubuna kat›ld› ve Jacques Lacan’›n seminerlerini izledi. Dilbilim e¤itimi ile antropolojik ve psikanalitik bilgiyi kaynaflt›rd›. Çok geçmeden Frans›z düflünce dünyas›n›n ve ça¤dafl “elefltirel teori”nin önde gelen figürle- rinden biri oldu. Paris VII Üniversitesi’nde dilbilim ve (Freudcu-olmayan) psikanaliz dersleri verdi. Ayr›ca felsefe, semiyotik, elefltirel teori gibi farkl› disiplinler aras›nda da çal›flmalar yürüttü. Esas olarak modern ve modernist (özellikle avangard) edebi metinlerin analizini he- defledi. Brüksel Özgür Üniversitesi’nden onursal doktor unvan› ald›.

1997’de Légion d’Honneur niflan›na lay›k görüldü. Ayr›ca Kolombiya Üniversitesi’nde misafir profesör olarak, Umberto Eco ve Tzvetan To- dorov ile birlikte Edebi Semiyoloji kürsüsünün daimi üyesidir. Ulus- lararas› Semiyoloji Derne¤i genel sekreteridir ve çok say›da yay›n›n editörlü¤ünü yapmaktad›r. Eserleri aras›nda yer alan, Sèméiotikè: Rec- herches pour une sémanalyse (1969), Le Texte du roman: Approche sémiologique d’une structure discursive transformationnelle (1970) ve La Révolution du langage poétique: L’avant-garde à la fin du XIXê siècle (1974) metinleraras› analiz eserleridir. Des Chinoises (1974); La traversée des signes (1975); Pouvoirs de l’horreur’de ise (1980) [Kor- kunun Güçleri] narsisizmin ve i¤rencin psikanalitik, felsefi ve dilbi- limsel içerimleriyle ilgilenir; Le langage cet inconnu (1981); Histoire d’amour’da (1983) “aflk-iliflkisi, aflk-nesnesi”ni inceler ve edebi teori- deki ifadesi üzerinde durur; Au commencement était l’amour’da (1985) psikanaliz ile inanç aras›ndaki iliflkiyi irdeler; Les Nouvelles Maladies de l’âme; Soleil noir (1987) melankoli ve depresyonu sanat- sal tezahürleriyle inceler; Étrangers à nous-mêmes (1988) ›rkç›l›k, ya- banc› düflmanl›¤› sorunlar›n› milliyetçilikle ilintilendirerek inceler.

Les Samouraïs (1990), Le Temps sensible, La Révolte intime, Visions capitales. Le génie féminin, Contre la dépression nationale, Le fémi- nin et le sacré, Proust: Questions d’identité ve Visions capitales... son eserleri aras›ndad›r.

(2)

Ayr›nt›: 507

‹nceleme dizisi: 222 Ruhun Yeni Hastal›klar›

Julia Kristeva Frans›zcadan çeviren

Nilgün Tutal Yay›ma haz›rlayan

Alev Özgüner Kitab›n özgün ad›

Les nouvelles maladies de l’âme Librairie Arthème Fayard/1993

bas›m›ndan çevrilmiﬂtir.

Ayr›nt› Yay›nlar›’na aittir Kapak illüstrasyonu

Asuman Ercan Kapak düzeni Arslan Kahraman

Düzelti Asaf Taneri Bask› ve cilt Sena Ofset (0 212) 613 38 46

Birinci bas›m 2007 Bask› adedi 2000 ISBN 975-539-504-0

AYRINTI YAYINLARI

www.ayrintiyayinlari.com.tr & info@ayrintiyayinlari.com.tr

Dizdariye Çeﬂmesi Sk. No.: 23/1 34400 Çemberlitaﬂ-‹st. Tel.: (0 212) 518 76 19 Faks: (0 212) 516 45 77

(3)

Julia Kristeva

Ruhun Yeni

Hastal›klar›

(4)

‹ N C E L E M E D ‹ Z ‹ S ‹ fiENL‹KL‹ TOPLUM/I. IllichËYEfi‹L POL‹T‹KA/J. PorrittËMARKS, FREUD VE GÜNLÜK HAYATIN ELEfiT‹R‹S‹/B. BrownËKA- DINLIK ARZULARI/R. CowardËFREUD’DAN LACAN’A PS‹KANAL‹Z/S. M. TuraËNASIL SOSYAL‹ZM? HANG‹ YEfi‹L? N‹Ç‹N T‹NSELL‹K?/R. BahroËANTROPOLOJ‹K AÇIDAN fi‹DDET/Der: D. RichesËELEfiT‹REL A‹LE KURAMI/M. PosterË‹K‹B‹N’E DO⁄RU/R. WilliamsËDEMOKRAS‹ ARAYIfiINDA KENT/K. BuminËYARIN/R. HavemannËDEVLETE KARfiI TOPLUM/P.

ClastresËRUSYA’DA SOVYETLER (1905-1921)/O. AnweilerËBOLﬁEV‹KLER VE ‹ﬁÇ‹ DENET‹M‹/M. BrintonËEDEB‹YAT KU- RAMI/T. EagletonË‹K‹ FARKLI S‹YASET/L. KökerËÖZGÜR E⁄‹T‹M/J. SpringËEZ‹LENLER‹N PEDAGOJ‹S‹/P. FreireË_SA-

NAY‹ SONRASI ÜTOPYALAR/B. Frankel Ë‹ﬁKENCEY‹ DURDURUN!/T. AkçamËZORUNLU E⁄‹T‹ME HAYIR!/C. BakerË_SES-

S‹Z YI⁄INLARIN GÖLGES‹NDE YA DA TOPLUMSALIN SONU/J. BaudrillardËÖZGÜR B‹R TOPLUMDA B‹L‹M/P. Feyerabend Ë

VAHﬁ‹ SAVAﬁÇININ MUTSUZLU⁄U/P. ClastresËCEHENNEME ÖVGÜ/G. VassafËGÖSTER‹ TOPLUMU VE YORUMLAR/G.

DebordËA⁄IR ÇEK‹M/L. SegalËC‹NSEL fi‹DDET/A. GodenziËALTERNAT‹F TEKNOLOJ‹/D. DicksonËATEfi VE GÜNEfi/I.

MurdochËOTOR‹TE/R. SennettËTOTAL‹TAR‹ZM/S. TormeyË‹SLAM’IN B‹L‹NÇALTINDA KADIN/F. Ayt Sabbah ËMEDYA VE DEMOKRAS‹/J. KeaneËÇOCUK HAKLARI/Der: B. FranklinËÇÖKÜfiTEN SONRA/Der: R. BlackburnËDÜNYANIN BATI- LILAfiMASI/S. LatoucheËTÜRK‹YE’N‹N BATILILAfiTIRILMASI/C. AktarËSINIRLARI YIKMAK/M. MellorËKAP‹TAL‹ZM, SOS- YAL‹ZM, EKOLOJ‹/A. GorzËAVRUPAMERKEZC‹L‹K/S. AminËAHLÂK VE MODERNL‹K/R. Poole ËGÜNDEL‹K HAYAT KILA- VUZU/S. WillisËS‹V‹L TOPLUM VE DEVLET/Der: J. KeaneËTELEV‹ZYON: ÖLDÜREN E⁄LENCE/N. PostmanËMODERNL‹-

⁄‹N SONUÇLARI/A. GiddensËDAHA AZ DEVLET DAHA ÇOK TOPLUM/R. CantzenËGELECE⁄E BAKMAK/M. Albert - R. Hah- nelËMEDYA, DEVLET VE ULUS/P. SchlesingerËMAHREM‹YET‹N DÖNÜﬁÜMÜ/A. GiddensËTAR‹H VE T‹N/J. KovelË_ÖZ-

GÜRLÜ⁄ÜN EKOLOJ‹S‹/M. Bookchin ËDEMOKRAS‹ VE S‹V‹L TOPLUM/J. KeaneËﬁU HA‹N KALPLER‹M‹Z/R. CowardË_AK-

LA VEDA/P. FeyerabendËBEY‹N ‹⁄FAL fiEBEKES‹/A. Mattelart Ë‹KT‹SAD‹ AKLIN ELEfiT‹R‹S‹/A. GorzËMODERNL‹⁄‹N SI- KINTILARI/C. TaylorËGÜÇLÜ DEMOKRAS‹/B. BarberËÇEK‹RGE/B. SuitsËKÖTÜLÜ⁄ÜN fiEFFAFLI⁄I/J. BaudrillardË

ENTELEKTÜEL/E. SaidËTUHAF HAVA/A.RossËYEN‹ ZAMANLAR/S. Hall-M. JacquesËTAHAKKÜM VE D‹REN‹ﬁ SANAT- LARI/J.C. ScottËSA⁄LI⁄IN GASPI/I. IllichËSEVG‹N‹N B‹LGEL‹⁄‹/A. FinkielkrautËK‹ML‹K VE FARKLILIK/W. ConnollyË

ANT‹POL‹T‹K ÇA⁄DA POL‹T‹KA/G. MulganËYEN‹ B‹R SOL ÜZER‹NE TARTIﬁMALAR/H. WainwrightËDEMOKRAS‹ VE KAP‹- TAL‹ZM/S. Bowles-H. GintisËOLUMSALLIK, ‹RON‹ VE DAYANIﬁMA/R. RortyËOTOMOB‹L‹N EKOLOJ‹S‹/P. Freund-G. Martin

ËÖPÜﬁME, GIDIKLANMA VE SIKILMA ÜZER‹NE/A. PhillipsË‹MKÂNSIZIN POL‹T‹KASI/J.M. Besnier ËGENÇLER ‹Ç‹N HA- YAT B‹LG‹S‹ EL K‹TABI/R. VaneigemËCENNET‹N D‹B‹/G. VassafËEKOLOJ‹K B‹R TOPLUMA DO⁄RU/M. BookchinË_‹DE-

OLOJ‹/T. EagletonËDÜZEN VE KALKINMA KISKACINDA TÜRK‹YE/A. ‹nselËAMER‹KA/J. BaudrillardËPOSTMODERN‹ZM VE TÜKET‹M KÜLTÜRÜ/M. FeatherstoneËERKEK AKIL/G. LloydËBARBARLIK/M. HenryËKAMUSAL ‹NSANIN ÇÖKÜﬁÜ/R.

SennettËPOPÜLER KÜLTÜRLER/D. RoweËBELLE⁄‹N‹ Y‹T‹REN TOPLUM/R.JacobyËGÜLME/H. BergsonËÖLÜME KARfiI HAYAT/N. O. BrownËS‹V‹L ‹TAATS‹ZL‹K/Der.: Y. CoflarËAHLÂK ÜZER‹NE TARTIfiMALAR/J. Nuttall ËTÜKET‹M TOP- LUMU/J. BaudrillardËEDEB‹YAT VE KÖTÜLÜK/G. BatailleËÖLÜMCÜL HASTALIK UMUTSUZLUK/S. KierkegaardËORTAK B‹R fiEYLER‹ OLMAYANLARIN ORTAKLI⁄I/A. LingisËVAK‹T ÖLDÜRMEK/P. FeyerabendËVATAN AfiKI/M. ViroliËK‹ML‹K MEKÂNLARI/D. Morley-K. RobinsËDOSTLUK ÜZER‹NE/S. LynchËK‹fi‹SEL ‹L‹fiK‹LER/H. LaFolletteËKADINLAR NEDEN YAZDIKLARI HER MEKTUBU GÖNDERMEZLER?/D. LeaderËDOKUNMA/G. JosipoviciË‹T‹RAF ED‹LEMEYEN CEMAAT/M.

BlanchotËFLÖRT ÜZER‹NE/A. PhillipsËFELSEFEY‹ YAﬁAMAK/R. BillingtonËPOL‹T‹K KAMERA/M. Ryan-D. KellnerË

CUMHUR‹YETÇ‹L‹K/P. PettitËPOSTMODERN TEOR‹/S. Best-D. KellnerËMARKS‹ZM VE AHLÂK/S. LukesËVAHfiET‹ KAV- RAMAK/J.P. ReemtsmaËSOSYOLOJ‹K DÜfiÜNMEK/Z. BaumanËPOSTMODERN ET‹K/Z. BaumanËTOPLUMSAL C‹NS‹- YET VE ‹KT‹DAR/R.W. ConnellËÇOKKÜLTÜRLÜ YURTTAfiLIK/W. KymlickaËKARfiIDEVR‹M VE ‹SYAN/H. MarcuseË_KU-

SURSUZ C‹NAYET/J. BaudrillardËTOPLUMUN McDONALDLAﬁTIRILMASI/G. RitzerËKUSURSUZ N‹H‹L‹ST/K.A. PearsonË

HOfiGÖRÜ ÜZER‹NE/M. WalzerË21. YÜZYIL ANARfi‹ZM‹/Der.: J. Purkis & J. BowenËMARX’IN ÖZGÜRLÜK ET‹⁄‹/G. G. Bren- kert ËMEDYA VE GAZETEC‹L‹KTE ET‹K SORUNLAR/Der.: A. Belsey & R. ChadwickËHAYATIN DE⁄ER‹/J. HarrisËPOST- MODERN‹ZM‹N YANILSAMALARI/T. EagletonËDÜNYAYI DE⁄‹fiT‹RMEK ÜZER‹NE/M. LöwyËÖKÜZÜN A’SI/B. SandersË

TAHAYYÜL GÜCÜNÜ YEN‹DEN DÜﬁÜNMEK/Der.: G. Robinson & J. RundellËTUTKULU SOSYOLOJ‹/A. Game & A. NetcalfeË

EDEPS‹ZL‹K, ANARfi‹ VE GERÇEKL‹K/G. SartwellËKENTS‹Z KENTLEfiME/M. BookchinËYÖNTEME KARfiI/P. FeyerabendË

HAK‹KAT OYUNLARI/J. ForresterËTOPLUMLAR NASIL ANIMSAR?/P. ConnertonËÖLME HAKKI/S. ‹nceo¤luËANARﬁ‹Z- M‹N BUGÜNÜ/Der.: Hans-Jürgen DegenËMELANKOL‹ KADINDIR/D. BinkertËS‹YAH ‘AN’LAR I-II/J. BaudrillardË_MODER-

N‹ZM, EVRENSELL‹K VE B‹REY/ﬁ. BenhabibËKÜLTÜREL EMPERYAL‹ZM/J. TomlinsonËGÖZÜN V‹CDANI/R. SennettË_KÜ-

RESELLEﬁME/Z. Bauman ËET‹⁄E G‹R‹ﬁ/A. PieperËDUYGUÖTES‹ TOPLUM/S. MestroviçËEDEB‹YAT OLARAK HAYAT/A.

NehamasË‹MAJ/K. RobinsËMEKÂNLARI TÜKETMEK/J. UrryËYAﬁAMA SANATI/G. SartwellËARZU ÇA⁄I/J. KovelË

KOLONYAL‹ZM POSTKOLONYAL‹ZM/A. LoombaËKREfiTEK‹ YABAN‹/A. PhillipsËZAMAN ÜZER‹NE/N. EliasËTAR‹H‹N YAPISÖKÜMÜ/A. MunslowËFREUD SAVAfiLARI/J. ForresterËÖTEYE ADIM/M. BlanchotËPOSTYAPISALCI ANARfi‹ZM‹N S‹YASET FELSEFES‹/T. MayËATE‹ZM/R. Le PoidevinËAfiK ‹L‹fiK‹LER‹/O.F. KernbergËPOSTMODERNL‹K VE HOfiNUT- SUZLUKLARI/Z. BaumanËÖLÜMLÜLÜK, ÖLÜMSÜZLÜK VE D‹⁄ER HAYAT STRATEJ‹LER‹/Z. Bauman ËTOPLUM VE B‹L‹NÇ- DIfiI/K. Leledakis ËBÜYÜSÜ BOZULMUfi DÜNYAYI BÜYÜLEMEK/G. Ritzer ËKAHKAHANIN ZAFER‹/B. Sanders

ËEDEB‹YATIN YARATILIfiI/F. DupontËPARÇALANMIfi HAYAT/Z. Bauman ËKÜLTÜREL BELLEK/J. Assmann ËMARKS‹ZM VE D‹L FELSEFES‹/V. N. VoloflinovËMARX’IN HAYALETLER‹/J. DerridaËERDEM PEfi‹NDE/A.MacIntyreË_DEVLET‹N

YEN‹DEN ÜRET‹M‹/J. Stevens ËÇA⁄DAﬁ SOSYAL B‹L‹MLER FELSEFES‹/B. Fay ËKARNAVALDAN ROMANA/M. Bakhtin Ë

P‹YASA/J. O’Neill ËANNE: MELEK M‹, YOSMA MI?/E.V. Welldon ËKUTSAL ‹NSAN/G. Agamben ËB‹L‹NÇALTINDA DEVLET/R. LourauËYAﬁADI⁄IMIZ SEFALET/A. GorzËYAﬁAMA SANATI FELSEFES‹/A. Nehamas ËKORKU KÜLTÜRÜ/F.

Furedi ËE⁄‹T‹MDE ET‹K/F. Haynes ËDUYGUSAL YAfiANTI/D. Lupton ËELEfiT‹REL TEOR‹/R. Geuss ËAKT‹V‹ST‹N EL K‹TABI/R. Shaw ËKARAKTER AfiINMASI/R. Sennett ËMODERNL‹K VE MÜPHEML‹K/Z. Bauman ËNIETZSCHE: B‹R AHLÂK KARfiITININ ET‹⁄‹/P. Berkowitz ËKÜLTÜR, K‹ML‹K VE S‹YASET/Nafiz Tok ËAYDINLANMIfi ANARfi‹/M. KaufmannË MODA VE GÜNDEMLER‹/D. Crane Ë B‹L‹M ET‹⁄‹/D. Resnik Ë CEHENNEM‹N TAR‹H‹/A.K. Turner ËÖZGÜRLÜKLE KALKINMA/A.

Sen Ë KÜRESELLEﬁME VE KÜLTÜR/J. TomlinsonËS‹YASAL ‹KT‹SADIN ABC’si/R. Hahnel Ë ERKEN ÇÖKEN KARANLIK/K.R. Jamison Ë MARX VE MAHDUMLARI/J. Derrida Ë ADALET TUTKUSU/R.C. Solomon Ë HACKER ET‹⁄‹/P.

Himanen Ë KÜLTÜR YORUMLARI/Terry Eagleton Ë HAYVAN ÖZGÜRLEﬁMES‹/P. Singer Ë MODERNL‹⁄‹N SOSYOLOJ‹S‹/P.

Wagner Ë DO⁄RUYU SÖYLEMEK/M. Foucault Ë SAYGI/R. Sennett Ë KURBANSAL SUNU/M. Baflaran Ë FOUCAULT’NUN ÖZGÜRLÜK SERÜVEN‹/J. W. BernauerË DELEUZE & GUATTARI/P. Goodchild Ë ‹KT‹DARIN PS‹fi‹K YAfiAMI/J. Butler Ë

Ç‹KOLATANIN GERÇEK TAR‹H‹/S.D. Coe & M.D. Coe Ë DEVR‹M‹N ZAMANI/A. Negri Ë GEZEGENGESEL ÜTOPYA TAR‹H‹/A.

Mattelart Ë GÖÇ, KÜLTÜR, K‹ML‹K/I. Chambers Ë ATEﬁ ve SÖZ/G.M. Ramírez Ë M‹LLETLER VE M‹LL‹YETÇ‹L‹K/E.J.

Hobsbawm Ë HOMO LUDENS/J. Huizinga Ë MODERN DÜﬁÜNCEDE KÖTÜLÜK/S. Neiman Ë ÖLÜM VE ZAMAN/E. Lévinas

Ë GÖRÜNÜR DÜNYANIN Eﬁ‹⁄‹/K. Silverman Ë BAKUNIN’DEN LACAN’A/S. Newman Ë ORTAÇA⁄DA ENTELEKTÜELLER/J.

Le Goff Ë HAYAL KIRIKLI⁄I/Ian Craib Ë HAK‹KAT VE HAK‹KATL‹L‹K/B. Williams Ë RUHUN YEN‹ HASTALIKLARI/J. Kristeva

Ë ﬁ‹RKET/J. Bakan Ë

(5)

‹çindekiler

Birinci Bölüm

K l i n i k

I. RUH VE ‹MGE...11

A. T›p m› felsefe mi?...11

B. Yeni hastalar var m›?...16

C. Düﬂleme dayal› iﬂleyimsel kompozisyon...19

D. Yads›ma ve dilin güçsüzlü¤ü...23

E. Faciams› bir kimli¤in “iﬂleyimsel” rüyas›...25

F. Karﬂ›-aktar›mda kuram...27

G. Resim ve teﬂhir: adland›rmak edimde bulunmak de¤ildir...30

H. “Surat›n› da¤›t›p paramparça etmek”...31

I. Çifte bütünleﬂme rüyas› ...33

‹. Düﬂleme dayal› iﬂleyimsel kompozisyonlar›n›n “kolajlar”› ve bu “kolajlar›n sökülmesi”...34

J. Anallikten babaya: cezaland›rma ve simgeselleﬂtirme...35

(6)

K. Portre arma¤an›: psiﬂik bir dönüﬂüm...37

II. KEND‹ B‹L‹NC‹NDE OLMAYAN MEDETS‹ZL‹K (DÉTRESSE) ZAMANINDA PS‹KANAL‹STLER NE ‹ﬁE YARAR? ...40

A. Biyoloji ve dil. Dürtü ve imgelem...43

B. Her tedavi tektir...48

C. Analitik söz karﬂ›s›ndaki iki engel...49

III. SAPLANTILI VE ANNES‹...59

A. “(-1) Edimler”den ayr›ﬂmaya...60

B. Anal ve oral aras›nda “Fareli Adam”...63

C. Erken oluﬂmuﬂ bir tatmin...69

D. Bunal›mdaki annenin iﬂbirlikçisi ve haini...72

IV. KARﬁI-AKTARIM: DEPREﬁEN ‹STER‹ ...78

A. ‹steri¤in iki haf›zas›...82

B. Analitik tedavi isteriden korunur...91

C. Karﬂ›-aktar›m: mutlak ya da patolojik...94

V. S‹MGESEL ‹⁄D‹ﬁ: B‹R SORU ...102

A. Soru nedir?...102

B. Entelektüel edime geçiﬂ...106

C. Özne-cogito ve ben-duyu...109

D. Psikodram›n eﬂi¤inde bölünme ve ölüm arzusu...111

E. Analitik teknik: Biliﬂsel göstergelerin bir soykütü¤ü...115

VI. D‹LE GET‹R‹LEMEZ ANLAMLI ÇOCUK...119

A. Biyoloji ile dil aras›nda imgesel...119

B. Bir opera...122

C. “Baba, geliyorum”...124

D. Masal, dilbilgisel kategorilerin yönetmeni...126

E. Aﬂk zaman› kurar...128

‹kinci Bölüm

T a r i h

I. K‹TABI MUKADDES’‹ OKUMAK...131

A. Kutsal karﬂ›s›nda tak›n›lan iki tutum...131

B. Temsil edilemeyen aﬂk...137

C. Psikanaliz, “Yahudi bilimi” mi?...139

(7)

II. GÖSTERGELERDEN ÖZNEYE ...144

III. ERGEN ROMANI ...153

A. Ergenli¤e yazmak...153

B. Romanesk yaz›...157

C. ‹hanet edilen paj haine dönüﬂür. Mu¤lakl›k, romanesk de¤er...159

D. XVIII. Yüzy›l: Hangi cinsiyetten? Ya da psiflik bir yaflam nas›l oluflur? ...161

E. Babalar ve o¤ullar: Beden ve baba ad› üstüne...167

F. Biçimi olmayan ile olgunlaflmam›fl olan›n bafltan ç›kar›c›l›¤› ...170

IV. GÜLÜMSEY‹ﬁLER ÇARKI ...173

V. ﬁÖHRET, YAS VE YAZI ...179

VI. JOYCE “THE GRACEHOPER” YA DA ORPHEUS’UN GER‹ DÖNÜﬁÜ ...193

A. Sapk›nl›k ya da yüceltme...193

B. Özdeﬂleﬂme üzerine Eros ve Agapê...199

C. “Çocuk-erkek”in tözsel dönüﬂümleri...202

VII. B‹R PS‹KANAL‹ST‹N SIRLARI...210

A. Psikanalitik arzunun üç oda¤›...210

B. “Sanki” ...216

C. Cinsel so¤ukluk - depresyonun dili...217

D. Bir “aç›k yap›”: Kad›n ergen...220

VIII. KADINLARIN ZAMANI...222

A. Ulusal ve Avrupal› kad›nlar...222

B. Hangi zaman?...225

C. ‹ki kuﬂak...228

D. Sosyalizm ve Freudculuk...230

E. ‹¤diﬂ edilmiﬂler ya da dil özneleri...232

F. Kurban olgusunu yaﬂamak...234

G. ‹ktidar›n terörü ya da terörizmin iktidar›...236

H. Yarat›lm›ﬂ ve yarat›c› kad›nlar...240

I. Baba, o¤ul ad›na... ya kad›n ad›na?...243

‹. Baflka bir kuflak, baflka bir uzamd›r...244

— Dizin ...247

(8)

(9)

Birinci Bölüm

Klinik

(10)

(11)

I

Ruh ve imge

“‹nsanlar için bedenden ziyade ruhu logosa dönüﬂtürmek daha önemlidir.”

Demokritos, B 187.

Bir ruhunuz var m›? Felsefi, teolojik ya da yaln›zca münasebetsiz denebilecek bu soru, bugün yeni bir de¤er tafl›yor. Yat›flt›r›c› ilaç- larla, aerobikle ve zappingle u¤raflmak zorunda kalan ruh hâlâ var- l›¤›n› sürdürmekte midir?

A. TIP MI FELSEFE M‹?

Yunanlar›n “psiﬂe”si [ruh] Latin Stoac›lar›n “anima”s›^*biçimini al- madan önce, hekimlerle filozoflar aras›ndaki tart›ﬂmadan yararla-

11

* Anima, nefes, ruh, birey, canl› varl›k anlamlar›na gelmektedir. (ç.n.)

(12)

narak eflsiz de¤iflkelere büründü. Antik dönemdeki doktorlar beden ile ruh aras›ndaki metafizik ayr›m› yeniden gündeme getirerek, modern psikiyatrinin habercisi olan hakiki bir benzeflim infla etmifllerdir: Bedensel hastal›klarla karfl›laflt›r›labilir “ruh hastal›klar›” ola- bilece¤ini ima etmifllerdir. Böylece üzüntüden sevince ve hatta de- lili¤e kadar tüm tutkular ruh hastal›klar› içinde yer alacakt›r. Be- densel ile ruhsal aras›nda kurulan bu koflutluk, kimilerini insan var- l›¤›n› “tekçi” bir aç›dan kavramsallaflt›rmaya yöneltir. Gelgelelim bu dönemdeki ço¤u kifli için, psiflik ile bedensel gibi birbirinden ayr› iki alan aras›ndaki bir birlikte-mevcutluk ya da eflbiçimlilik fikri, asl›nda bu iki alan›n radikal farkl›l›klar›n› ortaya koymufltur.

‹kicilikler antikça¤dan bu yana galip geliyor, kimileri psifle ile bedeni birbirini tamamlayan ak›fl dinamikleri olarak kabul ederken, kimileri bunlar› sorunlu karfl›tl›klar olarak ele almaktad›r. Nerede konumlanaca¤› (Kalpte mi? Beden s›v›lar›nda m›? Beyinde mi?) beyhude bir flekilde aranan psifleyi bedende çözündürmeyi deneyen bilimsel ilerlemelerin ötesinde, çözümlenemez bir muamma varl›-

¤›n› sürdürüyor. Anlam yap›s› olarak psifle, konuflan varl›¤›n öte- kiyle ba¤lar›n› temsil eder. Bu yüzden de hem tedavi amaçl› hem de ahlâki bir de¤er kazan›r. Canl›-ruhlu [animé] bireyin bedeni karfl›s›ndaki sorumlulu¤unu güvence alt›na alan psifle, bu bireyi biyolojik yazg›s›ndan kurtar›r ve onu konuflan beden olarak kabul eder.¹

‹sevi tecessüm, insan-tanr›n›n beden ve ruh tutkusu, iki biny›l- d›r H›ristiyan âleminin içsel yaflam›n› besleyen bu dinami¤e yeni bir at›l›m kazand›r›r. Mutlak özneye, Tanr›ya ya da ‹sa’ya adanm›fl tutkular›n afl›r›l›klar›, patolojik olmaktan ç›kar ve ruhu Yüce’ye gö- türen mistik yolu açar. Ak›l hastal›¤›n›n ortaya ç›kmas› için teslis diyalekti¤inin parçalanmas›, anatominin bedeni sahiplenmesi ve afl›r› mizaçlar›n gözlem ve gözetim konusu haline gelmesi gerek- mifltir. Böylece t›marhaneye kapat›lacak delilik biçimine bürünen

12

1. Jackie Pigeaud’nun mükemmel kitab› La Maladie de l’âme. Étude sur la rela- tion de l’âme et du corps dans la tradition médico-philosophique antique, Les Belles Lettres, 1989, bu tarihin izini sürer ve bu tarihe dayanarak günümüz in- sanbilimleri için bilgibilimsel ve ahlâki sonuçlar ç›kart›r. Bizim düﬂüncemizi esinleyen kaynak da budur.

(13)

ak›l hastal›¤›, kutsal›n uzam›ndan kopmufltur. Michel Foucault, ruhu, hasta bedenle benzeflik k›lma kofluluyla tan›yan bu klini¤in ta- rihini parlak bir flekilde kaleme alm›flt›r.²Yine de ruhu bedenle ben- zefltirme tutumunun klasik ça¤dan daha eski dönemlerde ortaya ç›kt›¤›n› hat›rlatmakta yarar var. Beden hastal›klar› ile ruh hastal›k- lar› aras›ndaki ayr›m› ve benzerli¤i kurmufl Yunan felsefesinin ve t›bb›n›n kökenlerinde de bu tutumun izini sürmek mümkündür.

Modern psikiyatri, özellikle Ph. Pinel³ ak›l hastal›¤›n›n kökenine dair fiziksel kuram ile ahlâki kuram› antikça¤dakine benzer tarzda benimser.⁴

Felsefi bir ikicili¤i aç›kça üstlenen Freud da ayn› çizgide yer al›r.⁵Bu postülattan,^*bedene indirgenemese bile biyolojik etkilere tabi, ama özellikle dil yap›lar›nda gözlemlenebilir bir kuramsal infla olarak “psiflik ayg›t”›n⁶oluflturuldu¤unu anlayal›m. Dürtü yoluyla biyolojide kök salan, ama özerk mant›klara ba¤l› olan ve “psiflik ayg›t” haline gelen psifle, (psiflik ya da bedensel) semptomlar üretir ve aktar›mda dönüflür.

Gelgelelim bilinçd›ﬂ›n›n ve aktar›m›n keﬂfedilmesinin etkisi,

13 2. Bkz. Naissance de la clinique, Paris, PUF, 1963 [Klini¤in Do¤uﬂu, çev.: ‹nci Malak Uysal, Epos Yay., 2002. (ç.n.)] veHistoire de la folie à l’âge classique, Gallimard, 1972.

3. Ph. Pinel, Traité médico-philosophique sur l’aliénation mentale, Paris, IX. Y›l, fotokopiyle ço¤alt›lm›ﬂ metin, Tchou, 1965; ve Nosographie philosophique, 5.

bas›m, Paris, 1813.

4. Bkz. J. Pigeaud, a.g.y., s. 534.

5. ‹kici konum Freud’un tüm yap›t›nda yer al›r, ancak özellikle ölüm dürtüsünün yaflam dürtüsüne karfl›t bir flekilde iflin içine kat›lmas›nda ifade bulur: “Kavray›- fl›m›z bafllang›çtan itibaren ikiciydi; ego itkileri ile ilkel itkiler aras›ndaki karfl›tl›¤a yaflam itkileri ile ölüm itkileri aras›ndaki karfl›tl›¤› ikame etti¤imizden bu yana çok daha ikici hale gelmifltir.” Au-delà du principe de plaisir (1920), Frans›zca çeviri, Payot, 1963, s. 67.

* ‹spat edilemese bile do¤ru olarak kabul edilen önerme. (ç.n.)

6. L’Esquisse d’une psychologie scientifique’ten (1895) L’Interprétation des rê- ves’e (1900) ve La Métapsychologie’ye giden süreçte bu “psiflik ayg›t”, iyi bili- nen iki topik (Bilinç, Önbilinç, Bilinçd›fl›; Üst-ben, Ben, ‹d) biçimini al›r ve psikanalizin babas›n›n farkl› takipçilerinde yap›s›n› gelifltirmeyi sürdürür. Lacan ve Bi- on kendi de¤iflkelerini önerirler.

[‹d olarak karﬂ›lad›¤›m›z Ça [Bu], Freud’un üç parçal› ruhsal yap› modelinde her- keste ortak olan temel biyolojik içgüdüleri, arzular› ve dürtüleri içeren bilinçsiz ruhsal enerji kayna¤›d›r. Haz ilkesine göre çal›ﬂ›r ve ac›dan kaç›nmay›, doyumu maksimum düzeye ç›karmay› hedefler. (ç.n)]

(14)

psifleye bir ayr›cal›k tan›yarak ruh ve beden hakk›ndaki antik tart›fl- may› yeniden canland›rmakla s›n›rl› kalmaz. Dahas› –ve kendisine atfedilen bu afl›r› psifle genifllemesinin ötesinde– psikanaliz bafllan- g›çta kabul edilen ruh-beden ikicili¤ini sorgular. Dürtülerin enerji- sel kal›nt›s›, anlam›n cinsel arzu yoluyla belirlenmesi, önceki psi- ko-duyusal travmalar›n yeniden canland›r›lmas› olarak anlafl›lan aktar›ma tedavinin dahil edilmesi gibi psikanalizin çok say›da ku- rucu ö¤esi, ruh/beden aras›ndaki s›n›rlar› aflar ve bu ikili¤i kateden konular üzerinde çal›fl›r. Her fleye ra¤men tedavideki dilsel kald›raç varl›¤›n› korur: Anlamland›r›c› yap› olarak, analiz edilenin sözü ile analistin sözü temsil dizileriyle çal›fl›r. Bu temsil dizilerinin türdefl olmad›¤› yads›nmaz. Ama bütünü itibariyle hepsini, bilimin günü- müzdeki koflullar›nda az çok s›n›fland›r›lm›fl biyolojik katmanlara indirgenemez olduklar› anlamda “psiflik” temsiller olarak da adlan- d›rmakta bir sak›nca yok.

Psikanaliz ruh modelleri önererek, “psifle” fikrini çeflitlendirir, anlamland›rma araçlar›m›z›n tikelli¤ini tan›r ve patolojiyi özgül mant›klar içinde so¤urur. Psiflik hastal›k nosyonu yok olmasa bile, her “psiflik ayg›t”a (Freud) ve her “konuflan varl›k”a (Lacan) içkin mant›ksal gizilgüçlerden biriyle özdeflleflme e¤ilimi tafl›r. “Norm”

ve “anormallik” sorgulanmaya bafllanm›flt›r, ama psikanaliz liberter anlay›fltaki insanlar›n bir yüzy›ldan beri kendilerini ait hissettikleri bu bozgunculukla s›n›rlanamaz. Anlam üzerinde ›srar edilmesi ve aktar›mda erotikleflmifl sözün kullan›m›, Freudcu keflif olarak nite- leyebilece¤imiz bu ayr›ks› maceran›n kabul gördü¤ünün önemli bir göstergesi olmay› sürdürür.

Bat›’n›n kendi felsefesinin, dininin ve biliminin k›vr›mlar›nda gelifltirdi¤i kifli eti¤ine sad›k kalan psikanaliz, kiflinin psiflik yafla- m›n› sa¤lamlaflt›rarak ve inceleyerek onu konuflan varl›¤›n yaflam›- na ça¤›r›r. Sadece ve sadece psiflik bir yaflam›n›z varsa hayattas›n›z demektir. Hofl görülemez, ac›l›, ölümcül ya da nefle kayna¤› –dili kateden temsil sistemlerini oluflturan– bu psiflik yaflam, sizin bedene ve ötekilere ulaflman›z› sa¤lar. Ruh yoluyla edimlerde bulunma- ya yeterli hale gelirsiniz. Psiflik yaflam›n›z öznesi oldu¤unuz, zarar- 14

(15)

l› ya da kurtar›c› olabilecek edim halindeki bir söylemdir. Bu yafla- m› analiz etmek için beraberiz: Onu çözündürmek ve s›f›rdan bafl- lamak için. Tarihin hiçbir döneminde anlamland›r›c› temsillerin tözsel etkileri, asla böylesi bir kesinlik ve güçle tan›nmam›fl ve kullan›lmam›flt›r. Freud ile birlikte psifleyeni bir yaflam sürmeye bafl- lar: sad›k yorumlar›n ço¤ullu¤uyla zenginleflen ruh, yaflayan-canl›

bedenin “tözsel dönüﬂüm”üne^*daha iyi hizmet edebilmek için ço-

¤ullafl›r ve çoksesli hale gelir. Burada Freud’un kendisinden önce- ki geleneklerden yola ç›karak gerçeklefltirdi¤i güçlü sentezin de¤e- ri daha iyi anlafl›l›r. Freud, ruhun de¤erli k›l›nmas›n› ayr›m gözet- meksizin hem tedavi amaçl› hem ahlâki bir eylem arac› haline ge- tirmifltir.

Bilimlerdeki, özellikle de biyolojideki ve nörobiyolojideki iler- lemeler ruhun ölece¤i umudunu yaratabilirdi. Gerçekten de, nöron- lar›n gizemlerinin, mizaçlar›n›n ve elektromanyetik etkilerinin git- gide daha iyi keflfedildi¤i zaman›m›zda binlerce y›ll›k bu kuruntu- ya hâlâ ihtiyaç var m›? Hem hücrelerin davran›fllar›n› hem de birey- lerin davran›fllar›n› ayn› biliflsel flemalar aç›kl›¤a kavuflturmuyor mu? Ama “gerçek” bilimden sürüldü¤ünü sand›¤›m›z ruhuyla birlikte özne, biliflsellik bayra¤› alt›nda en geliflkin biyolojik kuram- larda yeniden h›zla gündeme gelmektedir. Biyologlar “imgenin beyinde nesneden önce var oldu¤unu” ileri sürüyor.⁷“Beyinde oluflan biliflsel etkinlik sinir sistemine nüfuz eder, yoksa biliflsel mimari sinir sisteminin bask›s›na maruz kalmaz.”⁸ “Burada bir téléonomi-

15

* Kullan›lan sözcük transsubtantation, bir maddenin bir baflka madde haline gel- mesinin yan› s›ra, Kudas ayininde ekmekle flarab›n ‹sa’n›n etiyle kan›na dönüfl- mesini anlatmak için de kullan›l›r. Kristeva bu anlam› vurgulamak için sözcü¤ü t›rnak içinde kullanm›flt›r. (ç.n.)

7. Jacques Hochmann ve Marc Jeannerot, Esprit, où es-tu? Psychanalyse et neuroscience, Odile Jacob, 1991, s. 71.

8. Z. Pylyszyn, “Computation and cognition. Issues in the foundation of cogniti- ve science”, Behavioural Brain Sciences, 1980, 3, s. 111-169, aktaran Jeanne- rot, a.g.y., s. 81.

** Amaca yönelik bilgi demektir. Biyolojide kullan›l›r. Biyolojik adaptasyonlarda kabul edilen amaçl›l›k biçimi. Az çok uzak bir gelecek dikkate al›nmadan amac›n do¤rudan bir yararl›l›kla ilgili olmas›. (ç.n.)

9. J. Hochmann ve M. Jeannerot, a.g.y., s. 129.

10. A.g.y., s. 53.

(16)

e’den^**sak›namay›z.”⁹“Amac›n temsili olmadan, yani kendisini ve beklenilen amac› temsil etmeye çal›flan bir özne olmadan, zihinsel bir iflleyiflin nas›l tasarlanaca¤›n› akl›m alm›yor.”¹⁰

Nesneden önce imge, özne, téléonomie, temsil... Ruh buralarda bir yerlerde misin? E¤er biliflsellik biyolojiyi yeni bir tinselci görü- nüme bürünmeye sürüklemeyecekse, ruhun neden olufltu¤unu kendimize sorman›n zaman› gelmifltir. Hangi tip temsiller, hangi man- t›k çeflitlili¤i ruhu oluflturur? Psikanaliz mutlaka bunun yan›tlar›na sahip olmasa da bu yan›tlar› arayacak tek disiplindir.

B. YEN‹ HASTALAR VAR MI?

Günlük deneyim içsel yaflam›n flafl›rt›c› bir çöküflünü gözler önüne sermektedir. Kimin bugün hâlâ bir ruhu var? Televizyon dizilerine yarafl›r duygusal flantajdan bolca bulunuyor, ama bu flantaj, roman- tik tatminsizlik ve burjuva vodvili dolay›s›yla iyi bildi¤imiz psiflik yaflam›n isterik baflar›s›zl›¤›n› sergilemekten baflka bir fley yapm›- yor. Dinlere yönelik ilginin yeniden canlan›fl›na gelince, bunun bir aray›fl›n sonucu mu, yoksa tersine, sakatlanm›fl öznelli¤ine gereken ruh protezini inançtan talep eden psiflik bir yoksunlu¤un sonucu mu oldu¤unu kendimize sormaya hakk›m›z var.

Çünkü flu saptama kendini dayatmaktad›r: Stresten iki aya¤› bir pabuca girmifl, kazanmak, harcamak, haz almak ve ölmek konusun- da sab›rs›z kad›n ve erkekler günümüzde psiflik yaflam diye adlan- d›r›lan deneyimlerinin temsilinden tasarruf etmektedirler. Anlam›

yorumlamaktansa, bunun yerini edim ve dublörü olan vazgeçiﬂ almaktad›r.

Kendimize bir ruh oluflturmak için gerekli ne zaman›m›z ne de yerimiz var. Bu tür bir kayg›ya dair basit bir flüphe bile saçma ve yersiz bulunuyor. Kendi kibrine ve bafl›na buyruklu¤una göbekten ba¤l› modern insan, belki ac› çeken, ama asla vicdan azab› duyma- yan bir narsisiktir. Ist›rap onu bedeninde yakalar – onu bedensellefl- tirir. Yak›nd›¤›nda, umars›zca arzulad›¤› flikâyetinden daha fazla 16