BACİLLUSLAR
B. anthracis
B. cereus
B. pumilus
B. subtilis (insanda hastalık oluştururlar)
B. popilliae
B. lentimorbus
B. thuringiensis
B. entomocidus (artropodlar ile mücadelede kullanılır)
B. polymyxa
B. pumilis sümüksü madde yaparlar (ekmek)
B. coagulans
B. stearothermophilus
konserveleri gaz yapmadan bozar ve otoklavların biyolojik kontrolünde kullanılır
MORFOLOJİ ve BOYANMA ÖZELLİKLERİ
Kenarları birbirine paralel, uçları düz, 0.2-1.5 mikrometre en ve 2.5-10 µm boyunda kalın basiller
Katalaz testi (+) , Poli D glutamik asit yapısında kapsüllü bakteriler
B. antracis ,B. mycoides dışında tüm bakteriler hareketlidir
Endosporları oval, yuvarlak veya böbrek şeklinde olup, santral terminal veya subterminal
Genellikle hareketli
Bazen zincirler oluştururlar
B.antracis
Anthrax, şarbon, çoban çıbanı adı verilen hastalığın etkeni
3-8µm eninde, 1-1.5µm boyunda büyük kenarları birbirine paralel çomakçıklar
Bakteriyolojik boyalarla kolay boyanır
Boyalı preparatlarda uç uca duran bakterilerde iç bükeyleşme bambu kamışı görüntüsü verir
Kültürlerde uzun zincirler oluşturur
Kanlı agar, nutrient agar gibi üretim besiyerlerinde ürer, R tipi gri, kuru, mat, kenarları düzensiz, granüllü yüzeyli koloni yaparlar
Ondüla saç görünümü (medusa başı) karakteristiktir.
Yumuşak dik jelozda ekim çizgisinde tersine çam ağacı görünümü
Jelatini eriterek aynı görüntüyü verirler.
Hemoliz oluşturmazlar, hareketsiz
Penisiline duyarlıdır
H2s yapmazlar,
Amonyak oluşturur
Gram (+), çoğu doğada yaygın
Havada
Suda
Tozlarda
Dışkıda
Toprakta bulunurlar
Aerop ortamda spor oluşturur
ANTİJENİK YAPISI ve TOKSİNLER
1- Hücresel Antijen
( Hücre duvarının poisakkarit yapısı ve poly D glutamik asit yapısında antijenik kapsül)
2- Ekzotoksin fraksiyonları ( 3 immunojenik protein içerir)
a- Protein yapısında koruyucu antijen( PA)
b- Ödem faktör (EF) adenilat siklaz sıvının hücre içinden hücre dışına atılmasına neden olur ve ödem oluşturur
c- Zehirleyici faktör (LF) fosfokinazı yaran bir proteazdır. Fosfokinazın yarılması hücre üremesini inhibe eder
Kültür süzüntülerinden filtrasyon ve kromatografi yöntemleri ile
Bunlar tek başlarına az etkin olmakla birlikte 1,2,3 faktör karışımlarının hayvanlar üzerine toksik
Üç faktör karışımına antraks toksini beyinde solunum merkezini etkileyerek solunum felci
B. antracis ve benzer bakterilerin özellikleri
Özellikler B.antracis B.cereus B.myoides B.thuringiensis
Kapsül oluşumu + - - -
Hareket - + - +
Lesitinaz + + + +
Beta hemoliz - + - +
Hücreden geniş
spor - - - -
Nitrat
redüksiyonu + + + +
Penisilin
duyarlılığı Duyarlı Dirençli Dirençli Dirençli
YAPTIĞI HASTALIKLAR
Şarbon hastalığı öncelikle koyun ,keçi ,sığır daha az olmak üzere beygir gibi ot yiyen hayvanların
antraks sporlarını zedelenmiş deri, mukozalar ve seyrek olarak solunum yoluyla akciğerlerden organizmaya girmeleri
Sporlar girdikleri yerde açılır ve vejetatif basiller ortaya çıkar ve ürerler
B.anthracis’ler bulundukları yerden lenfa yolları ile kana yayılma ve orada çoğalma eğilimindedir
İnsanlarda görülen şarbon iki yolla bulaşır
İnfekte hayvandan
Hastalıklı hayvanın işlenmiş ürünlerinden(tüy, kıl, post,deri, kıkırdak ve kemik)
Klinik Tablo
Deri Şarbonu
Bağırsak Şarbonu
Akciğer Şarbonu
Şarbon Septisemisi
Giriş kapısı deri
Derideki sıyrık ve yaralardan
Enfeksiyon kaynağı B.anthracis ile bulaşmış hayvan derileri, etleri, kılları, salgıları ve bazen sinekler
Deri şarbonu insanda en sık görülen
Vücudun el, kol, boyun, ense, yüz gibi kısımlarında iki klinik görünüm
Kötü (habis) sivilce (çoban çıbanı, kara kabarcık, püstül malign)
Basil veya sporların deriye girmelerinden 12-36 saat kuluçka döneminden sonra önce makül şeklinde bir lezyon
Kaşıntı ve yanma,
Papül, vezikül ve püstül
Püstül açılarak ülseratif bir lezyon
lezyonun üstü siyah kösele gibi sert bir kabukla örtülmüştür.
Kabuğun altında bir çukurluk, burada kanlı bir seröz ile bulunur.
En sık rastlanan şarbon formu
Hiçbir tedavi uygulanmamasına rağmen iyileşme ile sonuçlanabileceği gibi septisemik tabloyla da ölüm
Malign ödem (kötü, habis)
Giriş kapısı ve bulaşma şekli aynı
farklı olarak belirgin bir ülserasyon yok
Giriş yerinde belirsiz bir püstül
Enfeksiyon bağ dokusu, boyun, göğüs ve göz kapakları, deri altı dokusunda ve mukozalar altında yayılma
Yaygın bir ödem
Ödem yumuşaktır ve basıldığında parmak izi kalmaz.
Genel durum biraz daha ağır
Özellikle lezyonu ağız mukozası altında larinkse yayılması ile soluk zorluğu ve tıkanıkla ölüm
Sağaltımsız iyileşebildiği gibi
kana karışarak sepsis ve akciğer şarbonu şekline dönerlerse 7 günde ölüm
Akciğer şarbonu
Nadir görülür ve çoğunlukla öldürücü
Özellikle hayvan yünleri ve kılları ile uğraşan kimselerde bu kıllarda bulunan B.anthracis sporlarının solunması sonucunda sporların
alveollerde açılması ile oluşur
Klinik bulgular ağır bir bronkopnömoni şeklinde olup genel durum bozuktur.
Hastalarda ateş ve ateşe bağlı semptomlar, genel durumda bozulma, soluk alamama hali ve ölüm
Bağırsak şarbonu
Kontamine etlerin tüketimi sonucu
ateş ve ateşe bağlı semptomlar, şiddetli GI tablosu Ölüm oranı oldukça yüksek
Şarbon septisemisi
B.anthracis lenf yolundan kana karışması sonucu oluşan öldürücü bir klinik şekli
TANI
Deri şarbonunda klinik görünüm karakteristik Yaralardaki siyah, kuru, sert kabuk tanıda önemli
Deri şarbonunda kanama oluşturmadan materyal alınır (pamuklu silgiç ile eksüdan alınır).
Septisemik tabloda BOS
Akciğer şarbonunda balgam, sepsiste kan
ekimler sonunda granüllü , beyaz, mat, kenarları girintili, çıkıntılı, ondüle sac görünümünde B.anthracis kolonileri
Deney hayvanları yöntemi de kullanılır.
Fare ve kobayların deri altına ve periton içine enjekte edilir. 2-3 gün içinde ölüm
Enfeksiyon bölgesinde kanamalar, dalak, böbrek ve karaciğerde kanamalar
Organlardan yapılan preparatlarda Gram (+), kapsüllü, zincir
oluşturmuş bakteri görülmesi ile teşhise gidilir. Şarbondan ölmüş bir hayvanın etinden de hastalığın teşhisine gidilebilir.
Ascoli testi
Termopresipitasyon testi
Kuşkulu hayvanın kan, dalak gibi iç organları 10 kat SF ile karıştırılır 2 ˈkaynatılıp filtreden süzülür
Süzüntü yüksek titreli bir şarbon serumu ile bir tabaka yapacak şekilde kılcal tüpte karıştırılır
Birleşme sınırında presipitasyon halkasının olması olumlu kabul edilir.
TEDAVİ
B.antracis penisiline duyarlıdır.
6 saatte bir 2 milyon IU 2-4 gün kullanılır.
gentamisin ,eritromisin, kloramfenikol, siprofloksasin, doksisiline duyarlıdır.
KORUNMA
Şarbon için risk altında olan kişilerin, kontamine materyallerin infektif olduğunun farkında olmaları korunma için esastır
Şarbon sporları ile şüpheli bulaş düşünüldüğünde zaman geçirmeden sağlık yetkilileri haberdar edilmelidir
Deri sanayi, yün işleyen teksitil sanayi, yem sanayi ( hayvan
kemiklerini ve diğer hayvansal atıkaları işleyen) gibi kuruluşların infeksiyon kontrol programları olmalıdır.
Şarbon yönünden risk altında olanların eğitimi,
kontamine materyellerin dekontaminasyonu, endüstriyel alanda
hayvansal ürünleri işleyen, şarbon bakterisi sporları ile bulaş olasılığı olan ekipmanların düzenli temizliğinin sağlanması,
işçilerin iş elbisesi kullanmaları ve el yıkama alışkanlığının yerleştirilmesini kapsamalıdır .
Şarbon sporları toprakta uzun süre canlılığını ve hastalık oluşturma yeteneğini korur
Bu nedenle tarımsal alanda, şarbonun hastalığının bulunduğu
bölgelerde korunmada en etkili yöntem hayvanların aşılanmasıdır.
Ayrıca hastalıktan ölen hayvanların etinin yenilmemesi ve çevreyi
yeniden infekte etmemesi içinde, karkasın toprağa derin gömülmesinin sağlanması gerekir.
Hayvanların aşılanmasında şarbon spor aşısı kullanılmaktadır. Bu aşı insanlarda kullanılmaz.
Neden Şarbon Sporları Biyolojik Silah Etkeni veya Biyoterörizmde Deneniyor ?
a. Üretimi kolay ve maliyeti ucuz,
b. şarbon bakterisi sporları çevre koşullarına dayanıklı ve kolay taşınabilir,
c. Şarbon sporları solunum ile alındığında akciğer şarbonu , bazen de beyine gider menenjit yapar. Her iki durumda öldürücüdür.
d. Su ve gıdalarla şarbon sporları alındığında öldürücü sindirim sistemi şarbonu yapar,
e. Toprak ve çevreye şarbon sporları bulaştığında, insan ve ot yiyen hayvanlar için uzun süre (40 yıl ve daha uzun) hastalık riski oluşturur.
Şarbonda,
insanlarda profilaktik antibiyotik kullanımının yeri aşağıdaki iki durum hariç yok
Hayvanlar için hazırlanan canlı spor aşısının
yanlışlıkla enjekte edilen kişilere ve kontamine et yiyen kişilerde profilaktik penisilin verilmeli
Profilaktik amaçla 5-7 gün penisilin verilmesi ve şahsın 10 gün gözlenmesi gerekir
Şarbon sporlarını soluduğu tespit edilen kişilere,
doksisiklin 100 mg, günde iki defa veya siprofloksasin 250-750 mg,
günde iki defa 60 gün süreyle verilmesi önerilmekte
Ayrıca bunlara insan için kullanılan şarbon aşısı yapılmalı
İnsan için kullanılan şarbon aşısı henüz Türkiye’de üretilmemekte
Dünyada, Amerika, İngiltere, Rusya ve Çin’de bulunmaktadır
B.subtilis
Gram (+)
Sporları doğada çok yaygın
Toz, toprak, gübre, bitki ve hayvanlar ile süt ve sularda
1,5-3 µm eninde tek tek, bazen zincirler yapan, çomakçık şeklinde
Peritrichia kirpikleri ile hareketli olup sporları oval veya subterminal
Bakterinin kalınlığını aşmaz, hücre şeklini bozmaz ,Kapsülü yoktur,
Bakteriler saprofit olmakla beraber, doğrudan doğruya doku ve göz içine girmesi sonucunda panoftalmi, iridosiklit gibi göz yangıları
Kültür süzüntülerinden subtilin adı verilen bir kısım bakterilere karşı inhibitör etki gösteren bir madde elde edilmiş
Aerop olup, adi besiyerinde, oda ısısında bile üreyebilir
Buyonda hafif bulanıklık, yüzeyde buruşuk zar
Jelozda kirli beyaz, gri, mat, kenarları pürtüklü R tipi koloniler
Jelatinde yapılan batırma kültüründe, batırma çizgisi boyunca jelatini sütun ya da kase biçiminde eritir
Bacillus cereus
toprakta, suda yaygın olarak bulunan kapsülsüz, hareketli, sporlu, Gram (+) basil
Toprak kökenli olması nedeni ile toz ve toprak ve su ile yayılım
bahçe ürünlerine rahatlıkla bulaşabilir
sporları nedeni ile et ve süt ürünlerinde
Besin zehirlenmesi yaptığı için önemli
Sadece B.cereus’a bağlı besin zehirlenmelerinde 3 gün sonra dışkı inceleniyorsa polimiksinli nutrient veya triptozlu buyyon gibi zenginleştirici besiyeri kullanılır.
B.cereus’un enterotoksin kompleksi sürgün yaptıran
kusturan toksin olarak iki komplementten
B.cereus insanlarda besin zehirlenmesi dışında infeksiyon oluşturmaz. İki klinik şekil görülür.
Diyareli tip (sürgün): Karın ağrısı ve diyare
Et, sebze, tatlı, pasta, kek, sos ve süt gibi çeşitli gıdaların alınmasından 8-16 saat sonra sürgün başlar.
Emetik tip (bulantı ve kusma):
Gıdanın alınmasından 1,5 saat sonra bulantı ve kusma
sporlarla kirlenen gıdalar çoğunlukla pirinç ürünleri ve sütlü gıdalardır (pastörize krema, puding, pasta, v.b.)
normal pişirme işlemi sırasında B.cereus sporlarının canlı kalması
pişirildikten sonra uygun olmayan şartlarda, oda ısısında uzun süre bekletilen besinlerde sporların açılarak vejetatif şekle
dönmesi ile enfeksiyon
Fırsatçı patojen olarak abseler, selülit, göz enfeksiyonları, menenjit,
endokardit, osteomyelit, idrar yolları enfeksiyonları gibi hastalıklara yol açar
Bacillus cereus Bacillus anthracis Arasındaki farklar
Hareketli
Kapsülsüz
Pencillin (10µ/ml) Ürer
Kanlı agarda hemoliz yapar
Gama fajlara duyarlı
Turnusollu sütü 72 h peptonlaştırır
Farelerde enfeksiyon oluşturmaz
Hareketsiz
Kapsülü
Pencillin (10µ/ml) Üremez
Kanlı agarda hemoliz yapmaz
Gama fajlara duyarsız
Turnusollu sütü 72 h peptonlaştırmaz
Farelerde enfeksiyon oluşturur