DINEGITIMI GUNDUZ. Editorler: Prof. Dr. Mustafa KOYLU Prof. Dr. Nurullah ALTA~ EGiTiM ve YAYINCILIK

• \ J • • •

DINEGITIMI

Editorler:

Prof. Dr. Mustafa

KOYLU

Prof. Dr. Nurullah ALTA~

.. . . .

. GUNDUZ .

EGiTiM ve YAYINCILIK

ISBN: 978-605-5584-32-0

© Tiim haklan GONDOZ EGITIM ve YAYINCILIK, TURIZM SANA vi TICARET LTD. ~l:ne aittir.

Bu kitabm tamam1 ya da bir klsml5846 say1h yasamn hukumlerine gore, GONDOZ EGiTIM ve YAYINOLIK, TURiZM SANA VI TICARET LTD. ~i:nin izni olmaks1zm elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kay1t sistemi ile ~ogalt1lamaz, yaz1h, si:iziU, gi:irsel-i~itsel kitle

ileti~im ara~lan yoluyla yaymlanamaz, depolanamaz.

Baskt HaZJrftk:

Turker ~enaltun

Ilk Bask1: 2012 lkinci Bask1: 2012

Baskt:

H~RMES TANITIM OFSET

Buyuk Sanayi 1. Cad. No: 1 05lskitler-~KARA Tel: 0312 384 34 32

GUNOUZ EGiTiM ve YAYINCILIK TURiZM SANAYi TiCARET LTD. ~Ti.

Cevizlidere Mahallesi 1218. Cad. 6/B Balgat-ANKARA Tel: 0312.472 66 62 • Faks: 0312.472 66 08

www .gunduzyayincllik.com bilgi@gunduzyayincilik.com

YiJKSEKOGRETiMDE DiN EGiTiMi

HalitEV

Girl~

islam diinyasmda egitim-ogretim faaliyetleri, ilk donemlerde ki.ittaplar, saraylar, l<it~91 diikkanlan, bilginlerin evleri, edebi salonlar ve camilerde

yfuiiti.ilmi.i~ti.ir. Zamanla, fethedilen topraklarda kar~t.l~t.lan inan9larm ve felsefi fikirlerin de etkisiyle, itikadi tartt~malar artrru~. soz konusu mekanlar yetersiz kalmi~, daha di.izenli ve kurumsal niteliklere sahip bir yap1 ihtiya- ct kendini hissettirmi~tir. Mutezile mensuplarrnca kurulan ve bir al<ademi olarak geli~tirilen Beytii.'l-Hikmelerle ^ba~layan ansiklopedik bilgi hareketini ilim ve felsefenin tal<ip etmesi ve bu hareketin yiiksek mertebelere ula~ma­

styla, ilkogretimin i.istiinde orta ve yiiksekogretim kademelerini kurma ve yayma imkaru doginu~tur. Neticede, islam di.inyasmda ilmi c;:alt~malarm artmaslfl!, seviyesinin yi.ikse~esini ve geli~mesini de kolayla~tu:acak ogre- tim mi.iesseseleri olan medrese ortaya c;:Iknu~tu:.

Liigat anlarruyla mekan ismi olar~ "ders verilen yer' anlamma gelen med- rese, ilkogretimden sonra gelen bir c;:e~it yiiksekogretim merhalesidir.

Medreseler ba~lang19ta tamamen dini muhteva}'l esas alan kurumlar ol- malarma ragr:nen, ilerleyen zamanlarda di.inya ile ilgisini kesineyen ve sa- dece din hizmetleri alanmdaki gorevlerle suurla.tJ.IIlayan, daha hi.ir, hatta daha d~yevi bir nitelik kazanrm~lardtr. Daha once ba~ka ornekleri olmak- la birlikte, uzun omi.irli.i o4nast ve bir takun kanun ve di.izenlemelere bagh

Vin 'Egitimi

I

²⁵¹

olarak faaliyet gostermesi gibi sebeplerle Nizamiye Medreseleri, ilk medre- seler olarak kabul edilmi~ ve yiiksek standartlar1 sayesinde on altrnc1 yiiz yila kadar diinyanm her yerinden ogrencileri olmu~tur.¹ Bununla b_eraber, OsmanWarm son donemlerine dogru medreseler, kendi tarihi biinyesin- den degil, daha c;:ok modern egitimden gelen telkinlerle yaptlg1 1slahatlarla kendini yeni ^~artlara uydurmaya c;:ah~rm~, fakat bu da, Parmaks1zoglu'nun ifadesiyle, kendi sonunu haz1rlayan ba~hca amil olmu~tur.² <;ok s1k karar

degi~tirilerek yapllan bu c;:ah~malar, atllan olumlu adlmlara ragmen, sistem- deki aksakhgm asll sebeplerine inmeden, daha c;:ok ~ekle yonelik ve yiizeysel

diiz~nlemelerden ibaret kalml~tlr. Diger taraftan siyasi, sosyolojik vs. se- beplerle devlet, Egitim Bakanllg1 vasttastyla yeni okullar kurarak, buralar- da zamanm gerelderine uygun egitim ve ogretim yapmak gayreti ic;:erisinde olurken, din egitimi ve ogretimi alanma gereken ilgiyi gostermemi~tir. ·

Giiniimiiz yiiksek din ogretimi kurumlanrun, Cumhuriyet oncesine uzanan ve iiniversite biinyesinde olu~turulmaya c;:ah~llan ilk ornegi, ac;:tlmas1 ic;:in ilk c;:ah~malarm 1846 yllinda ba~latlldtg1 istanbul Dari.ilfiinun'daki din ilimle- riyle ilgili ~ubedir. Bu ~ubenin ilk ~ekli olarak ise, egitimi bir devlet i~i olarak ele ahp, yeni bir egitim sistemi ~mayt amac;:layan, 1869 tarihli Maarif-i Umurniye Nizamnamesi'ne gore ac;:llan tic;: ~ube (fal<iilte)'den biri ·alan ve ke- lam ile ilgili bazt derslerin yer aldtgt Hikmet ve Edebiyat $ubesi gosterilebilir.

Daha sonra, 1900 yilmda, Dari.ilfiinun'da miistakil bir Ulum-z Diniye ~ubesi ac;:llm1~; prograrnmda tefsir, hadis, fiklh, hadis usulii, fiklh usulii, kelam ilmi ve islam Tarihi dersleri yer alrru~tlr. 1912 yillna gelindiginde, Ulum-z $eriye adrm alan din ilimleriyle ilgili bu ~ubenin program1 daha da geli~tirilmi~;

dersler; Tefsir-Hadis, Kelam, Felsefe, Fllah ile $er'i Ahlak ve Siyer olmak iizere be~ gruba ayrllm1~m. 1914 yillnda istanbul'dal<i biitiin m.edresele- rin "Daru'l-Hilafeti'l-Aliyye Medreseleri" adt altrnda toplanmas1 iizerine Dariilfiinundal<i soz konusu ilahiyat $ubesi de

Ali

klsrru olaral< buraya dev-

redilmi~ ve boylece kapatllm!~tlr.³

Medresenin dogu~u ve geli~mesi konusunda geni~ bilgi ic;in bkz. H1fzmahman Ra~it bymen,

"islamiyet'te bgretim ve Egitim Hareketleri II~ Ankara Oniversitesi ilahiyat Fakii/tesi Dergisi, Cilt:

XII, Ankara Oniversitesi Bas1mevi, Ankara 1964, ss. 35-41.

2 lsmet Parmaks1zoglu, Tiirkiye'de Din Egitimi, MEB Yaymlan, Ankara, 1966, s. 22.

3 H. Ziya Olken, "ilahiyat FakOitesinin Gec;irdigi Sathalar~ AO 1/ahiyat Fakii/tesi Albiimii (1949- 1960),Ankara 1961,s.5.

252

I

^{'Din '£9itinri}

Yiiksek din ogretimi kurumlarmm Cumhuriyet oncesindeki dayanaklart~

run hat:rrlatJlmaya c;:ah~udtgt bu lo.sa giri~ten sonraki lo.sunlarda 6!1-celikle, Cumhuriyet donemi yiiksek din ogretimi kurwnlanrun amac;:, program vb.

balo.mlardan giinfuniize kadar nasu bir siirec;:ten gec;:tigi, bu kurwnlarm gii~

ni.imiizdeki son durwnlar1 ile mevcut ilahiyat progranu amac;:, ic;:erik ve yon~

tern balo.mmdan degerlendirilecektir.

A. Cumhuriyetten Giiniimiize ilahiyat Faktiltelerinin Tarihsel Geli~i.mi Tevhid~i Tedrisat Kanunu ve DariU.fUnun iltthiyat FakUltesi

3 Mart 1924 ylhnda kabul7dilip, 6 Martta yiiriirliige giren Tevhid~i Tedrisat Kanunu ile "yiiksek d.iniyat miitehass1slar1 yeti~tirmek iizere" Darillfiinun'da bir ilahiyat Fakiiltesi ac;:Ilnu~t:rr. Cumhuriyet doneminin bu ilk ilahiyat Fakilltesine ogrenci olabilmek ic;:irl, Dariilfunun'un diger fakiiltelerinde ol~

dugu gibi, resmi veya ozel liselerden mezun olmarun yarunda, Arapc;:a ve Farsc;:a'dan smava girmek ve ba~arili olmak gerekiyordu. Lise derecesindeki imam ve Hatip Mekteplerirlden mezun olanlar da ogrenci olarak kabul edi~

lebiliyordu. Fakat 1926'da ahnan bir kararla, biitiin yiiksek okullara ahnacak talebelerirllise mezunu olmast ~arb getirilmi~tir.⁴ Prograrnmda ise -kay~

naklardaki bir takun farkhhldarla birlikte~ ~u dersler yer alrru~t:rr: islam d.ini tarihi ve metafizik, islam bediiyab., islam mezhepleri tarihi, dinler tarihi, sosyoloji, psikoloji (din psikolojisi, din sosyolojisi), islam felsefesi tarihi, ta~

sawuf tarihi, Tiirk din tarihi, Arapc;:a, ahlak, felsefe tarihi, din felsefesi, tefsir ve tefsir tarihi, hadis ve hadis tarihi, .6.kth tarihi, kelam tarihi.⁵

Cumhuriyet doneminde kurulan bu ilk ilahiyat Fakiiltesi, kapab.lan Darii'l~

Hilafe medreselerinin yiiksek lo.stmlarmdaki ogrenciler ile Medresetii'l~

Miitehass1sirl'deki (Medrese~i Siileymaniye'deki) 400'den fazla ogrenci ah~

narak islami bilimlerden haberdar, yeti~kin. olgun ogrencilerle ve hemen hemen tam sayilabilecek ogretim kadrosuyla ogretime ba~lanu~hr. ilahiyat Fakilltesinin ogretim kadrosunda bulunan hocalar ve okuttuklart dersler ~u

~ekilde idi:⁶

4 Recai Dogan, •cumhuriyetin Ilk Ylllannda Tevhid-1 Tedri5at c;er~eve5inde Din Egitim-Cgretimi ve Yaptlan Tartt~malar~ Cumhuriyetin 75. Ytlmdo TiJrkiye'de; Din Egitimi v~ 6gretimi, Yaytna Hazulayanlar: Fahri Unan ve Yucel Hacaloglu, Turk Yurdu Yaycnlan, Ankara 1999, 55. 259-260.

5 O!ken,ogm,s. 7; 0. Nuri Ergin, 7iirkiyeMaorifTorihi, Cilt:1-5, Eser Matbaast,lstanbul, 1977, c. 3-4, s5. 1240-1241; Dogan, ogb, ss. 259-260.

6 Olken, ogm, 55. 7-8.

Vi11 'E§itimi ^J 253

r"Ma'd~;;i;·-s~~~~;~·i(iii;;~~i~;T"···j;i~~-15i"hi·i~;,~z·i·;~·M~t~fi;i"k

.. ! j

Muallim Yusuf

~iya

(YOrukhan) :islam Mezhepleri. Tarlhi . ·

j

~ frof Dumesile :Dinler Tarihi 1

1 Miiderris Muavtni Hilmi Omer (Budda) :Dinler Tarihi 1 1 Muderris Muavi~i M. $ekip (Timf) :Din Psikolojisi 1

l

Miiderris ismail Hakkt (Baltaczoglu) · :Dini ictimaiyyat

j

j

Muderris lzmirli ismail Hakkt :islam Felsefesi Tarihi 1

l

Miiderris $erajettin (Yaltkaya) :Kelam Tarihi

j

1 $evket Efendi . :Flkzh Tarihi 1

l

Miiderris Mehmet Ali Ayni :Ta~avvufTarihi

l

1 KoprUluzadeM. Fuad :TurkDini Tarihi

j

j

Kilisli Rifat :Arapfa

j

1 Miiderris M. izzet :Ahlak 1

1.M.~.~~-~~~f!!.~!'!. ... :!.~!.7.ef.~ . .!.'!.:.!.~L ... .l

Ders program1, Dariilfi.inun-1 Osmani'dekinin veya medresenin ali klsrrun- dakilerin benzeri gibi goriilse de, yeni bir zihniyetle hazrrlanrru~ olmas1 ne- deniyle, programm dinamik bir din anla}'l~ma temel te~kil edebilecek farkh dersleri ihtiva ettigi de bir ger~ektir.7

A~llan bu ilk ilahiyat Fakiiltesi, prograrru, zihniyeti vb. bakrrnlardan ele~­

tirilere ugrarru~. ~e~itli tartl~malara konu edilmi~tir. Mesela, memleketin

ihtiya~larma cevap veremeyecegi i~dia edilerek, Fakiiltenin program1nm gozden ge~irilmesi istenmi~, islami ilimlerin d!~mda kalan derslere hem saf1, hem de saat olarak daha ~ok agrrhk verildigi dile getirilmi~tir. islami ilimlerle ilgili tefsir ve hadis derslerinin, iizerine bina edildigi filo.h, fOOh usulii ve kelam gibi derslerin yeterli derecede olmamasl nedeniyle pek bir onem ta~rmayacag1, bu derslerden verirn almabilmesi i~in sarf, nahiv, beyan, bedi, hikmet-i te~ri, hllafi.yat-1 fikhiye gibi derslerin de okutulmast gerektigi ifade edilerek, esash bir fakiilte olabilmek i~in, programm din aiimi yeti~­

tirecek ~ekilde diizenlenmesi istenmi~tir. Mecliste, 1924 yili mali yili biit~e gorii~melerinde de bu programtyla fakiiltenin, her din iizerinde inceleme yapan bir ~ube oldugu, eger meslek elemaru ye~tirilmek isteniyorsa, prog- rarnlarm ona gore diizenlenmesi veya bu ~ekilde brrakllarak meslek erbabt

yeti~tirecek ikinci bir fakiiltenin a~llmas1 gerektigi dile getirilmi~tir. Dile getirilen bir diger konu, fakiilteye mahre«;: olacak mekteplerin bulunmafl~l- 7 Dogan, agb, ss. 260.261.

254

I

'Din 'Egitimi

dJ.r. imam ve Hatip Mektebi mezunlanmn okula kabul edilmeyi~i ve liseden · gelen ogrencilerin de dersleri takip edebilecek kadar Arapc;:a bilmemeleri nedeniyle, ba~arill olamayacaklar1 ya da burada okumak istemeyecekler~

endi~esiyle, ileride fakiiltenin talebesiz kalacag1 ifade edilmi~tir. ia~eyle ilgili

ya~anan problemler nedeniyle baz1 ogrencilerin diger fal~t:Iere nakillerini talep etmeleri de, onemli bir ele~tiri sebebi olmu~tur.

Bir diger onemli ele~tiri ise fakiiltenin zihniyetiyle ilgilidir. Bu ele~tirilerde,

fakiiltenin hedefi olarak ac;:lkladlg1 "islam'm hakkJ.yla anla~llmasl"nm ger-

c;:ekle~medigi, dinde bir taklm zevaidin bulundugu ve bunlarm terkinin ge- rektigi, hocalarm hadislerin sahih olanlarrm olmayanlarmdan ayrrabilecek durumda olmadlklar1, fukahanm sozlerine fazla bagl.ilik gosterildigi ve bu- nun da hiir diWinceye engel oldugu hususlar1 dile getirilmi~tir.⁸

Bu arada dikkati c;:eken onemli bir nokta; ilk ac;:tlan bu ilahiyat Fakiiltesiyle -1949 yilmda ac;:tlan Ankara ilahiyat Falci.iltesinde 1971-1972 ogretirn ytlma kadar- mezunlar1 bu fakiiltelere kabul edilmeyen imam-Hatip Liselerinin birbirinden ayn okullar gibi dii~iiniilmii~ olmastchr. Sanki iHL, din gorevlisi yeti~tirmek, ilahiyat Fakiiltesi de islam'm ilmi olarak anlamak ve yorumla- mak ic;:in kurulmu~, birbiriyle ilgisi olmayan iki ayn kurum gibidir.⁹ Fakat bu kopukluk, zamanla geli~en ~artlara da bagh olarak ortada duran yarili~llg1

gidermek ii.zere, yeni bir talctm yiiksek din ogretimi kurumlar~ tesis edil- mesi sonucunu dogurmu~, muhtemelen bu durum da yiiksek din ogretimi kurumlanyla ilgili zam~ zaman varllg1 dile getirilen zihniyet farklillgmm onernli sebeplerinden birisi olmu~tur.

Din ogretimi alanma ogretmen yeti~tiren bir kurum olarak kabul edebilece- gimiz, Cumhuriyet doneminin bu ilk ilahiyat Fakiiltesinin, 1924-1931 yillar1 arasmda mezun olan 56 ogrencisine ogretmenlilc ver~edigi gibi, bu og- - renciler Diyanet i~leri Ba~kanllgt'ndalci kadrolara da bir fakiilte mezunu de- recesiyle degil, daha alt der,ecelerden atanab~lerdir. Fakat yine de, dokuz yll boyunca ogretim kadrosuyla islam kiiltiiriine katklda bulunmaya c;:all~­

ITU~, 125 saytdan olu~an ve c;:ok degerli yazilar1 ihtiva eden "ilahiyat Fakiiltesi Mecmuast"ru yaytnlamayt da ba~arm1~tlr.¹⁰ Zamanla din derslerinin okul-

s Dogan, agb, ss. 261-268.

9 Fazlur Rahman, Islam ve~agdasllk(lslam Egitim TarihindeFikri 8/rGe/enegin Deglsimi, c;:evirenler:

Alpaslan A~1kgen~ ve M. Hayri K1rba~oglu, FecrYaymevi, Ankara 1990, s. 199.

10 Dogan, agb, ss. 26D-268.

'Din 1:gitimi

I

255

lardan kaldmlmas1 ve imam-Hatip Okullarmm da kapanmas1 nedeniyle, ancak 1933 yilina kadar egitim ve ogretime devam edilebilen Fakiilte, hem gerekli ~artlarm haz1rlanmam1~ olmasr hem de ilgisizlik ve yoneltilen bir ta- krm ele~tiriler sebebiyle beklentileri tam anlam1yla ger~ekle~tiremeQ.en, ya- pJ.lan iiniversite reformu s1rasmda kapatJ.larak islam Tetkikleri Enstitiisiine donii~tiiriilmii~tiir. Boylece hem bilirnsel usullerle islarru konularr ara~tl!a­

cak bir kurum kalmaffil~, hem de yiiksek ogrenim gormii~ dirt dersi ogret- meni ve din gorevlisi yeti~tirme imkaru ortadan kalknu~t1r.

Ankara Universitesi ftahiyat Fakiiltesi

1949 yJ.lmda, din egitirni ve ogretirni ac;:xsmdan bo~luk donemi olarak nite- lendirebilecek yillarda (1933-1949} ortaya c;:rkan bazr olumsuzluklar ve za- rarh sonu~larm ~e~itli vesilelerle dile getirilmesinin de etkisiyle, Ankara'da bir ilahiyat Fakiiltesinin a~J.lmasma karar verildi.u Meclise sunulan tasa- r:mm gerekc;:esinde "Din meselelerinin saglam ve ilmi esaslara gore ince- lenmesini mumkun kzlmak, mesleki bilgisi kuvvetli ve du~uncesinde ihatalt din adamlarzmn yeti$ebilmes·i iryin liizumlu ~artlan saglamak maksadtyla memleketimizde de garptaki orneklerine benzer bir ilahiyat Fakiiltesinin kurulmast ... "¹² denilerek, klsaca fal<iiltenin ama~larr ve zihniyeti ortaya ko- nuyordu. Meclisteki tartx~malarda,

.

soz konusu zihniyet konusunda baz1 ifa- deler kullanJ.ldrgt da goriiliir. Fakiiltenin, eski medreselerin sergiledigi taas- sup ve bilirn dii~manllgmm yeniden dirilmesine yardxmc1 olacagr ~eklindeki endi~eleri, Milli Egitim Bal<aru, soz konusu fakiiltenin Atatiirk tarafmdan

ba~latJ.lan yeniliklerin tabii bir sonucu oldugunu ifade ederek gidermeye ~a­

h~l! ve sozlerine ~oyle devam eder: " ... Tesisine t~ebbiis ettigimiz ilahiyat Fakiiltesi bu zihniyetle ryalt$acak bir muessese olmayacakttr. .. Tanzimat'tan bu yana kurulmu$ biitiin ilim muesseselerimiz gibi, ilahiyat Fakiiltesi de bir me$ale olacakttr."¹³ Parmaks12oglu'na gore, Fakiiltenin ac;:ili~I din egitimi probleminin halledilmesini saglamaktan ziyade, konunun 6nemin1 ~iddetle

ortaya koyan bir hadise olmu~tur.¹⁴

11 Konu ile ilgili olarak dile getirilen gorii~ler hakk.nda bkz. Gotthard Jaschke, Yeni Tiirkiye'de lsldmltk, kev. Hayrullah Ors), Bilgi Yay.nlan, Birinci Ba.sk1, Ankara, 1972, ss. 77-78; Nahit Din~er, 7913'ten Bugiine Imam Hatip Okullafl Meselesi, Yagmur Yaymevi, Istanbul, 1974, ss. 44-48; Olken, agm, ss. 11-14; Parmaks1zoglu, age, ss. 27-29.

12 Olken, agm, ss. 8-10; Parmaks1zoglu, age, ss. 27-29.

13 F. Rahman, age, ss. 198-199.

14 Parmaks1zoglu, age, s. 29.

256

I

'Din 'Egitimi

Ankara'da kurulan bu fakiilteyle Cumhuriyet doneminin yiiksek din ogreti- mi kurumu olan ilahiyat Fakiiltelerinin temeli attlnu~ oluyordu. Fakiiltenin hocalar1 arasmda Ord. Prof. Dr. Esat Arsebiil< (islam Hukuku), Yusuf Ziya Yoriikan (Kelam ve islam Tarihi Profesorii), Remzi Oguz Ank (Turk-islam Sanatlart Tarihi), Prof. Hilmi Orner Budda (Mukayeseli Dinler Tarihi) ve Prof. Dr Hilmi Ziya Olken gibi isimler bulunuyordu.¹⁵ A~agtdaki tabloda bu faki.iltettin ilk yillardaki progranu gorlilmektedir:

Tablo 1:

AU

ilah.iyat Fakiiltesinin

ilk

Yillardaki Progranu¹⁶ SINIFLAR DERSLER

I.Yd II.Yd

Arap.-;a 6 6

Fars.-;a 2

-

Yabanc1Dil 4 6

Sosyoloji 2

---

Manb.k ve ilimler Felsefesi 4 2

islfun Dini ve Mezhepler Tarihi 4 3

islam Sanatl Tarihi 2 2

Hadise Giri~ 2 1

Psil<Oloji ve Din Felsefesi

--

²

islam ilimleri Tarihi

--

¹

Toplam

-

^{26 23}

Yuksek islam Enstitiileri (YiE)

1949 yllinda Ankara'da bir ilahiyat Fakiiltesinin ac;:tlmasmm ardmdan, din egitimi ve ogretimi orgiin egitim kurumlarmda tekrar yer almaya ba~lanu~,

daha sonra iHL a.-;tlmt~ ve saYISl htzla artnu~tlr. Bu durwn, hem bu alandaki ogretmen ihtiyaciru hem de

iHL

mezunlarma yiiksek ogrenirn inikaru sagla- ma geregirli giindeme getirmi~tir. Nihayet 1959 yillnda, 7344 Sayili Kanunla, jslam dininin esaslarma sadzk kalarak muspet ilmin l$tgznda js[amt ilimleri ve bunlara yardzmcz bilgileri iigreterek jmam-Hatip Okullan ile diger ilk ve orta iigretim kurumlarma iigretmen yeti$tirmek ve din dersi iigretmenlerinin geli$melerine yardzm etmek amaciyla, istanbul'da Milli Egiti.m Bakanltgma

15 Veli Ertan-Hasan KO~iik, Cumhuriyet Devrinde Din Egitimi·Din Miiessese/erl ve Din Alim/eri, TUrdav Bas1m·Yay1m Ltd. ~ti.lstanbul, 1976, ss. 47-49.

16 Hal it Ev, Tiirkiye'de Yiiksek DinOgretimi Kurumlan ve Ogretmen Yeti~lrme,libyan YaymCJhk,lzmir 2003, s. 252.

'Din 'Egitimi 1257

bagli bir yiiksek din ogretimi kurumu olarak Yiiksek islam Enstiti.i.sii kurul- mu~ttir. Diyanet j~[eri Ba~kanlzgz'nzn ihtiya9 duydugu elemanlarz yeti~tirmek ve js[ami ilimler alanznda ara~tzrmalarda bulunarak bunlarm sonuf:larznz yurt ve ilim dunyaszna sunmakla da gorevli alan bu kurumun o~eimen, din hizmetleri elemanz yeti~tirme ve jslami konularda ara~tzrmalar yapma

~eklinde belirtilen amac;:lan, daha sonraki yonetmeliklerde de esas itibariyle korunmu~turY ilahiyat Faki.iltesi gibi bir kurum faaliyette iken, bu alanda

· yeni bir kurumun ac;:J.!rnas1ru, 1924 yllinda ilk ilahiyat Fakilltesinin ac;:Ilmas1 esnasmda dile getirilen, meslek adamz yeti~tirmek i9in ikinci bir Jakiilte ge- rektigi fikrinin hayata gec;:irilmesi ~eklinde yorumlamak miimkiindiir.

Tablo 2:

YiE'nin

195.9 Ytlmda Uygulamaya Konulan

in<

Program1¹⁸ SINIFLAR

DERSLER

I II III IV Toplam %

Arap Dili ve Edebiyatl 6 5 4 4

19

17.75

K. Kerim 5 4 1 1 ¹¹

Viicuh ilmi

-- ^-- --

^{1 1}

Belagat-i Kur'aniyye

--- -- --

^{1 1}

Tefsir

--

^{1 2 2 5}

Hadis

--

^{1 2 2 5}

Tevhid ilmi 1 1

-- --

²

Kelam 1

-- ^{-- --}

¹

islam Hukuku

-- --

^{1 1 2}

Ftkth ve F1k1h Usulti

-- -- --

^{1 1}

islam Dini ve MezheplerTarihi

--

1 1

--

^{2 35.51}

TasavvufTarihi

--

^{2 1 1 4}

Ahlak

-- --

^{1 1 2}

islam Felsefesi

-- --

^{1 1}

Muastr islam OlkeleriTarih ve Cografyas1 2 2 1

--

⁵

islam Sanatlan Tarihi

-- --

^{1 1 2}

Siyer 1 1

-- --

² _14.95·

islam Tlirk Edebiyatt Tarihi 3 2 1 1 7

17 is/ami llimler Akademileri, Turkiye Islam EnstitUieri Talebe Federasyonu Yaymlan, Istanbul, 1968, s. 18; Ertan ve Kuc;uk, age, ss. 62-64.

18 Ev, age, s. 255.

258

I

'Din 1:gitimi

SINIFLAR DERSLER

I II

m

IV Top lam %

Mukayeseli DinlerTarihi 1 1 1

--

³

Dini Psikolojisi

-- --

^{1 1 2} _7.47

Dini Pedagoji

-- ^--

^{1 1 2}

Hitabet ve

i

^r~at

-- -- ^--

^{1 1}

Mant1k

-- --

^{1 1 2 1.86}

DiniMusiki

-- -- --

^{1 1}

ink1lap Tarihi

-- -- ^--

^{1 1}

Yabanc1 Oil 4 4 4 4 16 22.42

Fars Dili ve Edebiyat1 _{2 2} 1 1 6

Top lam 26 27 26 28 107 100.00

ilki

istanbul'da afYt.lan ve bunu daha sonraki yillarda digerlerinin (Konya- 1962, Kayseri-1965, izmir-1966, Erzurum-1969, Bursa-1975, Samsun-1976, Yozgat-1980) izledigi bu yiiksek din ogretirni kurumuna sadece, imam- Hatip Okulu mezunlar1 ogrenci olarak kabul edilmi~tir. Yi:E'nin bu ilk prog- rarmyla ilgili olarak; derslerin fYe~it olarak 90k oldugu, bir klsmmm konula- rlllll1 birbirine girmi~ olmast nedeniyle ogrenciyi ara~tuma ve incelemeye yoneltmekten ziyade ezbercilige ve sadece verilen dersleri ogrenme yoluna . ittigi; din adamllgt ve ogretmenliginin birbirinden ayn formasyonu gerek- tirdigi ve mevcut haliyle bu ikili formasyonu kazandlrmasmm ~iipheli ol- dugu, bunun modern ilim zihniyetini hi9e saymak anlarru ta~tdlgt ~eklinde ele~tiriler yonel~tir.¹⁹

Programda, dilogretirni (Arap9ayla birlikte bir Ban , dill) agrrhldt bir bi9im- de yer alm!~, buna kar~ilik, alan bilgisi derslerinin ve bilhassa bunlar arasm- da yer alan felsefe ve din b,ilimleri ile ilgili derslerin oraru dii~iik kalm.t~tu.

Top lam dort saat olan dini pedagoji ve dini psi.l<Oloji derslerinin, hirer saat- lik hitabet ve ir~at dersi ile birlikte oraru% 4.67 il<en, dilogretirni program- da, % 38.31 oranmda yer alrru~tu. Aynca okulun afYili~ arnac~da ogretmen

yeti~tirme konusu a1Ytk9a belir~ olmasma ragmen, buna uygun dersler

konulmarru~br.

19 lslami I limier Akademileri, s.19.

'Din 'Egitimi

I

259

19 Ocak 1972'de Resmi Gazetede yaymlarup yiiri.irluge giren yonetmelik dogrultusunda, 1972-1973 ogretim yilindan itibaren, ogretmen yeti~tiren

bir kurumun amacma uygun olarak, YiE'lerin programlarmda, ogretmenlik meslek dersleri bilgisi ile birlikte din hi:zmetleri alaruna yonelik baz1 yeni

dersler de yer alml~ru.²⁰ •

Ayru ogretim yilinda, AU ilahiyat Fakiiltesinde de koklii bir program degi-

~ikligine gidilmi~, ogretmen olacaklar i<;in program ru~1 olarak, ogretmen- lik meslek dersleri verilmeye ve ogretmenlik uygulamasma ba~lanmt~tlr. 0 prograrnm bir diger goze <;arpan yeniligi ise, ogrencilerin dordiincii smtftan itibaren iki boliirne (Tefsir-Hadis ile Kelam-islam Fels~fesi) aynlmalandlr.²¹ YiE'de ise, 1978 yilindan itibaren, ii<;iincii smtftan ba~lamak iizere ii<; bo- liimlii (Tefsir-Hadis, Flluh-Kelam ile islam Dini Esaslan) bir yap1 olu~turul­

mu~tur. Bu uygulamada ogretmenlik bilgisi dersleri (Egitime Giri~, Egitim Psil<olojisi, Gene! Ogretim Metotlan, Ol<;me ve Degerlendirme, Egitim idaresi, Egitim Sosyolojisi, Ara~tlrma Teknikleri) ii<; boliirnde .de yakla~1k

%10 civarmda yer allrken, din bilimleri alarundaki dersler <;ok dii~iik oran- larda ve sadece islam Dini Esaslar1 Boliimii'nde yer ~t1r. Felsefe grubu dersleri de, boliirnlere gore farkh ~ekillerde ve az sayrlabilecek oranlardadlr.

islami ilimler Fakiiltesi

1972 yilindan itibaren uygulanmak iizere, yiiksek din ogretirni kurum- lanrun programlarmda koklii degi~il<likler yapilirken, ayru tarihlerde bu kurumlara benzer ama<;larla bir yenisinin eldendigi gorillmektedir. 0 yrl- larda sadece yiiksek ogretim kurumu olaral< Milli Egitim Bakanltgma b~g­

h Yiiksek islam Enstitillerine girebilen imam-Hatip Okulu mezunlarmm iiniversiteye girmelerini saglayan ve Er:zurum'da a<;uan bu kurum, islami

ilirnler Fakilltesidir. ·

Bu kurum, 12 Mart 1971 tarihinde, be~ yillJ.k bir fakillte olarak kurulmu~ ve 1971-1972 ogretim yilinda ogretime ba~larm~. ii<;iincii suu.fmdan itibaren dort boliirne aynlmt~tlr. Mezunlar1 ilahiyat Fakilltesi ve

YiE

mezuniar1 gibi, din dersi ve iHL meslek dersleri ogretmeni olabilmekte veya din hizmetleri alanmda <;ah~mak iizere DiB biinyesinde gorev alabilmekte idi. Bu fakillte- nin a<;udigt yrldan itibaren uygulamaya konulan ilk prograrnmda (Tablo 3), din bilirnleri alarunda sadece dinler tarihi dersi yer almt~hr.²²

20 Ertan ve KG~Ok, age, ss. 64-67; MEB Tebligler Dergisi, 13 Arahk 1971, c. 34, sayl,1682, s. 255.

21 dmer Okutan, Cumhuriyet Di5neminde Din Egitimi ve Ogretimi Ogretmeni Yetif(irme Sorunu, AO Egitim Fakultesi, Yaymlanmam1~ YGksek lisans Tezi, Ankara 1980, ss. 85·86.

22 AtatOrk Oniversitesi islami llimler FakOitesi Ogretim ve lmtihan Yi:inetmeligi, AtatOrk 0.

260

I

'Din J;§itimi

Derslerin boliimlere gore farkll oranlarda yer alchg1 ve gene! kiiltiir ag1rhk.h oldugu bu program, ders c;e~idinin fazlal.tgma ragmen, boliimlere yer vermi~

olmas1 nedeniyle cesaretli bir adun gibi goriinmektedir. Ne var ki pni.tikte, ogrenci mezun olduktan sonra, bu boliimlerin i~lerliginin bulunmamas1, belli bir siire sonra boliimle~menin gereksiz oldugu fikrini dogurmu~ olacak ki, 1975-1976 ogretim yilinda degi~iklige gidilerek, bolfunlerin saylSl once ikiye indirilmi~. 1977~1978 ogretim ytlmdan itibaren de tamamen kaldml~

ffil~llr. Yeni programda, felsefe grubu ve din bilimleri alarundaki derslerin oraru, bir oncekine gore dii~iik tutulmu~. bir baktma Yiiksek islam Enstitiisii programina benzetilmi~tir.

Tablo 3: islami ilimler Fakiiltesinin

ilk

Progrann²³

Kelam ve islam F1k1h ve islam .islam Oil ve Tefsir-Hadis Boliimii Felsefesi Hukuku Edebiyatl

Dersler _Bolumu~

-

_{Biiliimii Biiliimii}

I II Ill IV

v

T. Ill IV.

v

T. Ill IV V. T. Ill IV

v

T.

Arap~a 2 2 3 3 3 13 2 2 2 10 3 3 3 13 4 4 4 16

K.Kerim 3 3 2 2 2 2 ^- - 2 2 2 2 2 2

Retorik

-

3 ^{- - -} -

- ^{- -}

^{- - - - - -}

lsi. Dini Es. 3 2

- - -

^{- - -}

- - ^{- - - -}

Tef. ve Us. ^-

-

5 5 6 2

-

^- 3 ^{- -} 2 ^{- -}

Had. ve U.

- -

5 5 5

-

^- 2

-

2

- -

2

-

islamHuk. ^-

- -

2 ^- 55

-

2

-

43 - - - 53 ^{- - -} 26

Tevh. ve Ke. - -

- - -

5 5 5

- ^{- - - -} -

Tasav. veT.

- - -

^{- -} i 2 2 2

-

^{- - - - -}

F1k1h - ^-

-

^{- -}

- -

^- 6 6 6

- - -

..

F1lah Us.

- - - ^{- -}

^-

- -

^{2 2 - - -}

^-

:

M. is. Huk. ^{- - - -}

- -

^{- - -} 2 2 -

- ^-

is. Fls. ve Ke.

- -

2

- -

^- -

- - -

2

-

^-

-

is.Fis. ve Tas.

- - - -

^-

- - -

^{- - -}

- -

²

Ba5tmevi, Erzurum, 1971,55.4-6.

23 Ev, a.g.e., s. 258.

'Din 'Efjitimi

I

²⁶¹

'• Kelam ve islam . F1k1h ve isiam ^{. -.}

, .

islam Oil ve . Tefsir-Hadis Boltiinu Felsefesi · ' Hukuku

-

· Edebiyatl

Dersler ..

B<ilumu Boltimu Boliimu

.. . .

..

-

_{I II Ill IV}

_v

T. Ill IV

v

T. Ill IV

v

T. Ill IV

v

·l

isl.- T. Ed.

-- -

-

- -

^{- -}

-

-

- - -

5 5 5

i.Med.veM.T.

- -

-

- -

- - -

-- -

3 2 2 ·3 -

--

Paleografi 1 1 1 1 1 10 1 1 1 10 1 1 1 17 1 1 1 31

isl. San. T.

--

³

-- -

^-

- - - --

^{- - -} 2 1

isl. T. ve Siy.

-

2

- - - -

-

- -

^{~ - - - -}

Dinler Tarihi - 2 ^- - - 4 - -- -- 3 -

-

^{- 4 - -}

^--

²

Pedagoji - - - - 2 - - 1 ^- 1 1 - - ^-

Man.veCed.

--

^{- - - -} 3 2

-

^{- - -}

^{-- - -}

Sistem. Fls.

- - -

^-

-

2 2

- - - ^--

^{- - -}

Fls. Tarihi

- - - - - -

0 2 2 2 20 -

- ^-

^{0 -}

^{- -}

^{- 6}

Mant1k ^-

-

^-

-- ^{- --}

^{- - -}

^{-- - -}

^{2 2}

OkkUit Bilg.

--

^{- - - -}

-

² 3

--

^{- -} 2

- -

Ttirk-Komp. 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

T. Oil Bil. 3 2 - -

--

- - -

- - -

Osmanhca 3 2 2 2 2 40 2 2 2 42 2 2 2 40 2 2 2 43

DevrimTar.

-

^{- - -} 1 ' 3 3 3 ^_,.

-

^{1 - - 1}

Yab.Dil 2 2 3 3 3 - - 3 3 3 3

-

^{- -}

Fars\a 2 .3

- - -

^{- -}

-

^{- - -} 4 4 4

Toplam 23 25 24 24 26 27 26 27 26 27 26

-

'26 25 '25

islarni ilimler Fakiiltesinde 6gretmenlik bilgisi dersleri, 6gretmen olmak is- teyenlere Edebiyat Fakilltesinde devam edecelderi bir prograrnla verilecek ve so nunda bir sertifika diizenlenecektir. Soz kon,usu belge)ri alabilinek ic;in;

Egitirne Giri$, Egitim Sosyolojisi, Egitim Psikolojisi, Tiirk Egitirn Tarihi ve Te$kilab., Rehberlik ve Egitirnidareciligi derslerini almak ve uygulama yap-

mal< gerekiyordu.²⁴ · .

Uzun yillar farkb. isirnlerle ve prograrnlarla iilkemizde yill<sek din 6greti- mini yiiriiten bu ii<; kurum, nihayet 6gretmen yeti$tiren diger yill<sek og- retim kurumlar1 gibi, 2547 Saylli Kanur1 geregince 1982 yilinda "ilahiyat

24 Okutan, a.g.t., ss. 105-106.

262

I

'Di11 'Egitimi

Fakilltesi" adt altmda bulunduklan ~ehirlerdeki tiniversitelerin (Ankara, Marmara, Dokuz Eyliil, Selc;:uk, Uludag, Erciyes, Ondokuz Mayrs, Atatiirk) c;:atlsr altma girrni~tir. Bu arada Yozgat'taki YiE kapatllrru~. Erzurum'daki de islarni ilimler Fakiiltesiyle birle~tirilmi~tir. Bu yeni yapllanma ile yillardtr siirmekte olan program farklillg1 da sona errni~tir.

1982 yllma kadar i.ic;: yiiksek din ogretimi kurumunun prograrnmda yer alan derslerle ilgili, ozet olarak ~unlar soylenebilir: ic;:inde felsefe grubu dersleri c;:ok az yer allrken, genel kiiltiir dersleri oldukc;:a yi.iksek oranlardadtr. Felsefe derslerinin azhgr, ozellikle YiE ve islami ilimler Fakiiltesi prograrnlarm- da dikkati c;:ekmektedir. Genel kiiltiir derslerinin oranlarr, islami ilimler Fakiiltesinin ancak son ili programmda oncekilere gore di.i~ill< olmu~tur.

Din bilimleri alarundaki derslerin oranlarr da buna benzerken, islam tari- hi ve sanatlarr alarundaki dersler gene! olaral<, belli bir oraru korumu~tur.

Ayrrca, Arapc;:a dersine de prograrnlarda yill<sek oranlarda yer verilmek zorunda kalmmasr, alan bilgisi aleyhine, ozellilde de bunlarm ic;:erisin- de din bilimleri aleyhine, bir durumun ortaya c;:rkrnasma sebep olmu~tur.

Og~etmenlik bilgisi dersleri de ancal< 1972'den sonra programda yer almaya

ba~lamr~ ve oranlarr di.i~i.ik olmu~tur.²⁵

Yiiksek Di.J! _OgretimiKurnmlarmm Yeniden Yapzlandmlma.sz (1982-1983)

2547 Sayrh Yi.iksek Ogretim Kanununun gec;:ici 28. maddesi geregince 1982'de, i.ilkedeki tiim yi.iksek din ogretirni kurumlarr Hahiyat fakiiltelerine

doni.i~tiiri.ilmii~tiir. Her ne kadar bu amac;:larr yazili bir ~ekilde yonetmelik- lerinde yer almasa da fakiilteler, i.ilkemizde ogretmen ye~tirme sisterninin gereklerine uygun bir ~ekilde din ogretimi alaruna ogretmen yeti~tirmeye

devam etrni~. ogrencilerinin, ogretmenlik meslek bilgisi derslerini almalarr- run yarn srra ogretmenlik uygulamasr yapmasrru da saglarru~trr.

Bir yillrk hazrrlrk srrufi ile buna dayalr dort yillrk lisans egitimi veren bir yi.iksek ogretim kurumu olan bu ilahiyat Fakiilteleri, akademik amaflar- la kurulmu~ olan, Tefsir.:.Hadis, Kelam-islam Felsefesi, islam Medeniyeti ve Sosyal Bilimler olmak i.izere i.ic;: boli.ime sahiptir. Prograrnmda 39 c;:e~it

dersle birlikte bir de sec;:meli ders bulunmaktadtr. bgretmen yeti~tiren bir kurumun programr ac;:rsmdan baklldtgmda; dokuz c;:e~it ogretmenlik bilgisi dersinin dt~mda kalanlar alan bilgisi ve genel kiiltiir dersleri olarak gori.in-

25 Ev, a.g.e., s. 65.

'Di11 '.eyitimi

I

263

mektedir (Tablo 4).

Oc;

hafta si.ireli ogretmenlik uygulamasmm yaru S!Ia og- renciler yazw bir bitirme tezi yazmak zorundaydllar .

. ilahi.yat Fakilltelerine a.rtlk iiniversite giri~ smaVI sonuc;larma gore, genel ve meslek lisesi mezunlar1 "merkezi yerle~tirme" sistemiyle ~aya ba~­

lannu~. isteyen ogrencilere Arapc;a ve Kur'an-1 Kerim ogretiminin agiihl<- h oldugu "Haz1rhk Sllllfi"ndan muaf olabilmek ic;:in, ogretim y1h ba~mdaki

mua.fi.yet smavma girme halda tarunmi~hr. Bu kurumlarm, 1983-1984 ogre- tim yilmdan itibaren uygulanmaya ba~lanan ilk programmm, haziihk sllllfi degerlendirme di~1 tutuldugunda, 241 kredi I saatlik 40 c;:e~it dersi ic;erdigi goriili.ir. Haziihk sllllfi uygulamas1 ile Arapc;a'nm program ic;:indeki oraru ol- dukc;a dii~i.irillmii~ti.ir (% 7.46). Bu derslerin oraru, haziihk smm ile birlikte

% 20'ye yakla~1yordu. Biitiin yiiksek ogretirn kurumlarmda okutulan octal<

zorunlu derslerin oraru yakla~1k % 23.23 (yabanc1 dil ogretirni agiiW<h) ile programda onemli bir yekfm tutuyordu.

Tablo 4: ilahiyat Fakiiltesinin 1983-1984

Ogretim

^{Yih Progranu26}

' Haznhk Yany11far

Dersler

I II I II Ill IV

v

VI Vlf Vlfl T. %

Arap~a 20 20 6 4 4 4 ^{- -}

-

^- 18 7.46

YabanCJ Oil 6 6 4 4 4 4 2 2

Turk Dili 1 1 1 1 1 1 1 1

Atatiirk ilke ve lnk1apl. 1 1 1 1 1 1 1 1 56 B23

Bed. Egt. Ve Giizel San. 1 1 1 1 1 1 1 1

K. Kerim 4 4

-

^{- - -}

- -

islam Dini Esaslan 4 - -

-

^{- - -}

-

Tefsir Usulii - 3

-

^{- - - -}

-

Had is Usulii ^- 3

- -

^{- - -}

-

Tefsir -

-

5 4 4 ^- -

-

Hadis -

-

5 4 4 ^- - - 85

islam Hukuk Usulii 5 5

- ^{- -}

^- 2 ^-

^--

^-

islam Hukuku

- - -

^- 5 6 -

-

islam Mezhepleri Tarihi -

- -

^{- - -} 6 - ³²ⁱ

Kelam -

- -

^{- - -} 7 5

Tasavvuf -

- -

^{- - - -} 5

islam Felsefesi Tarihi

-

^-

-

^{- - - - 5}

26 Ev, a.g.e., s. 261.

2~

I

'Din 'Egitimi

Hamhk Yanydlar -

Dersler

I II I ^{II Ill} IV

v

VI VII VIII T. %

Islam Tarihi 4 4 3

- - - - -

Islam Kurumlan Tarihi ^{- -}

--

3

- - -

^-

TUrk-Islam Edebiyatl ^-

-- --

3

- -

^.

-- -

20 8.29

TUrk-Islam Sanatlan T. - -

-- -

3

-- ^{- -}

Dinler Tarihi ^{- - -}

- -

4

--

^-

Din Sosyolojisi - ^-

-- - -

4

- --

Din Psikolojisi - ^--

-- - --

⁴

^{- --}

_{22 9.70}

Din Egitimi ^{- -}

-- - - -

6 -

Din Felsefesi ^{- -}

- - ^-

^{- - 4}

Mant1k ^{- -} 3

- -

^{- -}

--

il k~ag FelsefesiTarihi ^{- -}

- - -

^- 3

-

_{9 3.72}

Yeni~ag Felsefesi Tarihi ^-

- - - -

^-

^--

³

Se~meli Ders

-

^{- - 2}

- - - -

2 0.82

(Musiki-Paleo.-Fars~a)

Ara~1rma Teknikleri ^{- -}

- -

²

^-

^-

-

Egitime Giri? 3 ^-

- - ^-

^{- -}

-

Egitim Sosyolojisi ^- 3

- - ^- -

^-

^-

Egitim Psikolojisi ^{- -} 3

- -

^-

-- -

Egt. Progr. ve Ogr. Yont. ^{- -}

-

3

- - -- ^-

Egt. Ol~me v~_~egerlend.

-- - - -

3

- -- ^-

²⁹

.Egitim Teknolojisi

-- - - -- ^-

^{3 - -}

Rehberlik ^-

- - -- ^-

^{3 - -} _121B

DKAB Ozel tigret. Yont.

-- ^- -- ^{- -}

^{- 3 -}

Egitim Yonetimi

-- ^-

^-

^{- - --}

^{- 3}

Uygulama

- -

^-

- -

^-

-

311ft

Toplam 25 .25 30 30 30 30 30 31 30 30 241 1000

ilaruyat Fakiiltelerinde, 1991-1992 ogretim yllinda, yukanda sozii edilen aka- demik boliimle~mede degi~iklikler yapiliru~; Temel islam Bilimleri, Felsefe ve -Din Bilimleri, islam Tarihi ve Sanatlart ~eklinde iic; boliim olu~turulmu~, og-

renciler bu boliimlere ait dersleri ortak olarak okumaya devam e~lerd.ir.

Bu yillardan sonra ilahiyat Fakiiltelerine yenileri ekle~, ogrenci saytlart gittikc;e artrm~, bazilarmda ikili ogretim yapilmaya ba~l~br.

Boliimlerde yapilan bu degi~ikliklerden sonra toplam 20~ kredi I saatlik ders ihtiva eden yeni bir program uygulanmi~tlr. Ogrencinin ilgi duydugu alanlarda kendisini geli~tirmesine imkan verecek 36 kredi I saat tutarmdaki sec;meli derslerin yam sua, Milli Egitim Bakariligt'run tiim ogretmen yeti~-

'Din 'Egitimi

I

²⁶⁵

tiren kurumlardan 21 kredi I saatlik ogretmenlik meslek derslerini zorunlu olarak istemesi ile bu dersler de programa eklenmi~, ogretmenlik uygula- malarmm siiresi de ii~ haftadan bir yanyila ~Ikartlnu~trr.

1998-1999 6gretim yllina kadar, yukanda anlahlan safhalardan ge~erek ge- len ilaruyat Fakiiltesinin programlarmda, din hizmetleri alanma eleman ye-

ti~tirme konusunun 6gretmen yeti~tirmeye gore daha az, hatta hi~ dil<kate

almma.rru~ olmas1 6nemli bir eksiklik olarak g6riilmektedir. 1982 yilindan sonra, daha once

YiE

programlarmda yer alan hitabet ile ilgili bir ders bu- lunmasma ragmen, ilaruyat Fakiiltesinde bu ders program d.J.~1 brralolmi~, ancak 1998'den itibaren zorunlu dersler arasma almabilmi~tir.

ilahiyatFakii.ltelerinin Yeniden Yapzlandmlmasz (1998-1999)

ilahiyat Fakiiltelerinde 1998-1999 ogretim yumdan itibaren, "jlkogretim DKAB Ogretmenligi Program( ve "j[ahiyat Lisans Programt" olmak iizere iki program olu~turulmu~. hazrrllk sJ.IU.fi. kald.J.ruarak ogrenim siiresi dort ylia indirilmi~, ilahiyat Meslek Yiil<sek Okullarma 6grenci al1ffil durdurul-

mu~. bazt fakillteler<;ie uygulanan ikili ogretime son verilrni~tir.

jzkogretim Din Kii.ltUrii. ve Ahlak Bilgisi Ogretmenligi Programmda ogren- cilere Sosyal Bi~giler veya Tii.rkr;e yan alanlarmdan birini tercih etme zo- runlulugu getirilerek "Yan Alan;' uygulamasma ge~ilmi~, sadece ilk6greti- me y6nelik de olsa din 6gretimi alaruna 6gretmen yeti~tirme bakmundan 6nemli bir ad1m aturm~trr. Programdal<i derslerin i~erilderi de ilkogretim Din Kiiltiirii ve Ahlak Bilgisi dersinin ic;:erigiyle uyumlu hale getirilmeye ~a­

li~Ilrm~trr.

Genel ilahiyat bilgilerinin yer ald.J.gt ve 30 kredi I saatlik se~imlik dersler- le 6grencilere ilgi duyduklar1 alanlara yonelme imkaru da saglayan j[ahiyat Lisans Programt ile sadece ilahiyat egitimi verilmesi ama~lanrm~~· Bu prog- ramdan mezun olanlardan, ortaogretim Din Kiiltiirii ve Ahlal< Bilgisi dersi ve

iHL

meslek dersleri 6gretmeni olmak isteyenlerin, Ankara Universitesi biinyesinde, ogretmenlik meslek bilgisi derslerini (pedagojik formasyon) alacaldart ii<;: yart yil siireli, "Tezsiz Yii.ksek Lisans" programrn1 tamamlarna- lart kararla~trrtlnu~trr.²⁷

27 Cumhuriyet donemi yuksek 9in ogretimi kurumlannm, 1998-1999 ogretim y1hna kadar uygulanan programlarmdaki derslerin ag1rhklan, zaman i~erisinde meydana gelen degi~ikliklerin topluca goriilmesine ve kar~ila~t1rma yapilamasma imkan tan1yacak ~ekilde, baz1 yillar ornek ahnarak, bolum sonunda (Tablo 5) verilmi~ir.

266

I

'Dill 'Ejjitimi

Din I<iiltiiri.i ve Ahlak Bilgisi ogretmenligi ac;tsmdan onemli bir adlm olan ve bir talam yenilikler getiren programlar ile tezsiz yiiksek lisans progra- nu, siyasi ve ideolojik denilebilecek bir taklm mi.idahaleler yi.izi.inden, geregi gibi yi.iriiti.ilememi~tir. Genel olarak, fal<iiltelere ogrenci alrmmm azalttldlgt bu yillarda, tezsiz yiil<sek lisans ile ilgili olarak da klsttb. kontenjanlar, hep

~il<ayet konusu olmu~tur.

2006 yllmda ilkogretim DKAB 6gretmenligi Programmm, Egitim Fal<iiltelerine Din Kii.ltUru ve Ahlak Bilgisi Ogretmenligi BiilUmu olarak al<- tarJ.lrnastyla yeni bir doneme girilmi~, sonraki yillarda, ilahiyat mezunlan- run ogretmenlil< egitimi alabilmesi ic;in AD dt~mda da ba,z1 tezsiz yi.iksek lisans programlarmm ac;tlmasma izin verilmeye ba~lanmt~ttr.²⁸ AD ilahiyat Fakiiltesi, ilahiyat Lisans Tamamlama (iLiTAM) adiyla iki ytllik ilahiyat Onlisans ve ilahiyat Meslek Yi.iksek Okulu mezunlarma yonelik uzal<tan egi- timle ilahiyat Lisans Diplomas1 sahibi olmaya iml<an saglayan bir program ile Dunya Dinleri, Yaygm Din Ogretimi ve Uygulamalan ile Uluslararasz' ilahiyat programlarrm ac;nu~ttr.

Yukanda sozii edilenilahiyatMeslek Yuksek Okullan (iMYO) Diyanet 4leri

Ba~kanhgmm 15.06.1988 tarihli yazlSlyla, bu alanda duyulan ihtiyac1 bildire,.

rek yaptlgt ba~vuru i.izerine Yi.iksekogretim Yi.iriitme Kurulunun 29.12.1988 tarihli toplantlsmda (AU, DED,

MD

ve

uD

ilahiyat Faki.ilteleri bi.inyesinde) ac;tlrnasma karar verdigi, ilk il<isi (DED ve MD) 1989-1990 ogretim ytlmda og- retirne ba~layan kurumlardir. Uc;i.inciisii 1991-1992 ogretim ytlmda Atati.irk Dniversitesine bagh olarak Erzincan'da, dordi.inci.isii de 1992-1993 ogretim ytlmda Uludag Dniversitesi bi.inyesinde ac;~ttr.²⁹ Mevcut din gorevlileri- nin bilgi di.izeyini yi.ikseltmek ve daha nitelikli din gorevlisi istihdam etmek amactyla ac;~ olan ve iki ytlhk o.lan bu kurumlar, hem ogrencilerinin mes- leklerinde iki ytl c;ah~~ olm_alartru .~art ko~malarl, hem de bu ogrencilerin ogrenimlerine devam edebilffieleri ic;in Diyanet i~Ieri Ba~kanhgmca alt yapt- nm haztrlanam~ olmast.nedeniyle pek verimli olam~, bir si.ire sonra bu

~art dikkate almmadan ogrenci kabul edilmi~tir.

28 Bkz: Halit Ev, "Tiirkiye'de Ogretmen Yeti~irme Sistemi ve Din O~retimi Alamna Ogretmen Yeti~irme~ DEO flahiyat Fakiiltesi Dergisi, Cilt 1 Say1: 33,2011, 55. 9-50.

29 i. Kafi Donmez, "Din Gorevli5i Yeti~irmeye Yonelik Yi.iksekogretim Programlanmn Onemi ve llahiyat Me51ek Yiiksek Okullan Hakkmda Bir Degerlendirme~ /.Din $urast Teblig ve Miizakere/eri (1-5 Kastm 1993}1-1/, DIB Yaymlan, Ankara 1995, Cilt II, 55. 69-70.

'Di11 'Egilimi

I

267

1998~ 1999 ogretim yilinda iMYO uygulamasma son verilirken, yukanda sozii edilen ve bir anlamda bu egitimi alabilmek ic;:in gorev yerinden ay~

nlmayt da gerektlren bu uygulamarun yerine gec;:ecek ~ekilde, AU ilahiyat Fal<iiltesi ve Anadolu Universitesi Ac;:tk6gretim Fal<iiltesinin i~birligi

.

ile, ilahiyat Onlisans Programz (iOP) uygulamast ba~lattlrm~trr. Bu programla, o giinlerde saytlan 50 bini a~an din gorevlisinin "ya~am boyu egitim" anlayt~

~uim da bir geregi olaral< ilahiyat alarunda il<i yilltk on lisans egitirni almalart ve boylece daha iyi hizmet sunmalart arnac;:lanmt~tlr.

2006 ytlmda AD ilahiyat Fal<iiltesinin ba~latttgt ve bugiin Atatiirk Oniversitesi, Sakarya Universitesi, istanbul Oniversitesi, inonii Universitesi gibi yenilerinin ac;:tldtgt iLiTAM Programma, ilaruyat Onlisans ve ilahi.yat Meslek Yiiksek Okulu mezunlart, Dikey Gec;:i~ SmaVI puanlart ve okul ba~art

puanlarma gore almmal<tadtr.

il<i

ytl siiren uzaktan egitimle, c;:e~itli sebep~

lerle yiiz yiize egitime devam edemeyenlere, ilahiyat Fal<iiltesi programmt tamamlayarak, bu fal<iiltelerin orgiin egitiminden mezun alan ogrencileriy~

le ayru statiiyii kazanmalart fusah sunulmal<tadtr.

B. Giiniim.iizdel<i Durum

2011 ytlt itibariyle gelinen son noktada, tezsiz yiiksek lisans programlarmm tamamen iptal edildigi, ogrencilerln ogretmenlik formasyonu ic;:in Egitim Fal<iiltelerindeki sertifika programma devam edebildikleri bir durum olu~­

mu~tur. Aynca Anl<ara Universitesi ilaruyat Fal<iiltesinde son yillarda ac;:tl-

rru~ alan prograrnlarm benzerleri ba~ka bazt ilahi.yat Fakilltelerinde de (Marmara, istanbul vb.) ac;:tlrru~tlr. iLiTAM programmtn yul<artda belirtilen iiniversitelerin dt~mda da ac;:tlabilmesi ic;:in c;:e~itli c;:~malar siirdiiriilmek~

tedir.

2011 ytlmda, ilah.iyat egitimiyle ilgili onemli bir adtm daha atllrru~, bazt va- kil iiniversitelerine ilaruyat Fal<iiltesi ya da faldt bir isimle benzer amac;:lart alan fal<iiltelerin ac;:tlmasma izin verilmi~tir. Fatih Oniversitesinde ilahiyat Fakultesi (Hazrrltk + 4 ytl), Fatih Sultan Mehmet Vakil Universitesinde ogrenim dili Arapc;:a olmak iizere islami ilimler Fakiiltesi (Haztrltk+4 ytl) ve istanbul 29 Mayts Universitesinde Uluslararasz islam ve Din Bilimleri Fakultesi (Hairrltk+4 ytl) ac;:tlrru~trr. Bu fakillteler 2011-2012 ogretim yili ic;:in ogrenci almak iizere OSYM ktlavuzunda yer alrru~ ve toplam 165 og~

renci kontenjant aynlrru~tlr. Aynca, KtrglZistan ve Kazakistan gibi iilke~

lerle i~birligi ic;:erisinde ac;:tlan ilaruyat Fakillteleri, l<lbns'ta Yakm Dogu

268

I

'Din 'E§ilimi

Oniversitesi biinyesinde a~uan ilahiyat Fakiiltesi ve A~u<ogretim Fakiiltesi ilahiyat Onlisans Programlan da hatulat:Jlmahdlr.

Tablo 6:2008-2009 Ogreti.m. Yw Verilerine Gore i.J.ahiyat fakilltelerinin Ogrenci, Mezun ve Ogreti.m. Uyesi Sayxlan³⁰

Topfam 2008-2009

TamZamanh

ifahiyat FakUiteferi . . . Y1h Mezun

Ogrend Say1s1

Say1s1 Ogretim Oyesi

AU i fahiyat FakUitesi 756 65 58

Atatiirk Oniversitesi 658 61. 58

Cumhuriyet Oniversitesi 308 37 33

~anakkafe On sekiz Mart Oniversitesi 138 13 13

~ukurova Oniversitesi 215 65 26

Dide Oniversitesi 486 48 27

Dokuz Eyliif Oniversitesi 685 62 44

Erciyes Oniversitesi 769 61 45

Eski~ehir Osmangazi Oniversitesi 142

-

¹¹

F1rat Oniversitesi 170 16 20

Han-an Oniversltesi 409 17 46

Hitit Oniversitesi 440 13 30

lgd1r Oniversitesi 103

-

¹⁶

inonii Oniversitesi 151

-

^-

lsta nbuf Oniversitesi 658 48 47

Kahramanmara~ Siit~ii Imam Oniversitesi 113

-

¹⁹

Marmara Oniversitesi 1332 146 88

Ondokuz May1s Oniversitesi 387 9 38

Rize Oniversitesi 336 42

-

Sakarya Oniversitesi ^; 982 21 44

Sef~uk Oniversitesi ^' 729 149 54

Siileyman Demiref Oniversitesi 476 16 40

~1rnak Oniversitesi 70

-

15

Uludag Oniversitesi 821 159 52

Yiiziincii Y1f Oniversitesi 163

-

³³

TOP LAM 11497 1048 857

30 Bkz. YOksekogretim Katalogu 2010.

'Din 1:gilimi

I

269

Din hizmetleri alaruyla ilgili olarak ise -amaca hizmet etme ihtimali dii~i.ik

goriinse de, yeni programlarda, her yartytla Kur'an-1 Kerim dersi koymarun

ru~mda kayda deger bir geli~menin oldugu soylenemez. "Haztrhk Smdi" uy- gulamasmm tekrar ba~larugt bu yillarda, yaplian program de~ik!iginde de, onceki yillarda oldugu gibi, alan bilgisi dersleri arasmda yer alan felsefe ve din bilimleriyle ilgili derslerin orarlian dii~i.ik tutulmu~tur.

Son yillarda ogrenci mevcutlarmda onemli artl~lar olmu~tur. 2008-2009 ogretim ytlmda ilaruyat Fakilltelerinden ancak 1048 ogrenci mezun olur- ken, ogrenci kontenjanlarmdaki ^arh~lara paralel olarak, ayru ytl itibariyle ogrenci sa}'lSl 11497'ye ula~nu~tlr. YOK'iin verilerine gore 2009 ytlmda, bu kurumlarda tam zamarili c;:ah~an ogretirn iiyesi Sa}'lSl ise 857'dir (Tablo 6).

2011 ylli verilerine gore ilaruyat Fakiiltelerinin sa}'lSl 40'a ula~nu~, bunlar- dan 35'ine 8062 ogrenci kontenjaru aynlnu~tlr. Adt, ilkogretim Din Killtiirii ve Ahlak Bilgisi Egitimi Boliimii olarak degi~tirilen Egitim Fakiiltelerindeki boliimlerin Sa}'lSl ise ~O'a ula~nu~, bunlardan 23'iine de 3060 o~renci ahn- mast plarliannu~tlr {Tablo 7).

Tablo 7: ilahiyat Fakiilteleri iie Egitim Fakiiltesi ilkogretim DKAB Egitimi Boliimlerinin 2011 YI.h Ogrenci Kontenjanlar1³¹

' ilkogretim DKAB Egitimi

ilahiyat Fa ktilteleri

Oniversite . BOiilmleri

.

I.Ogr. II.Ogr. · Topl. I.Ogr. II.Ogr. To pl.

Akdeniz Oniversitesi* Ogrenci Almwor

Agn ibrahim ~e\en Oniversitesi** 85 85 170

AO ilahiyat Fakilltesi*** ^3G+200+ _3G+70

-

330 70

-

70

Artvin ~oruh Oniversitesi** 50 50 100

Atatilrk Oniversitesi *** 250 250 500 95 95 190

Bartm Oniversitesi** Ogrenci Almwor

Bayburt Oniversitesi** 60 60 120

BingO! Oniversitesi * 60 60 120

31 Bkz. 2011 CSYM Yuksekogretim Programlan ve Kontenjanlan K1lavuzu.

270

I

'Din 'Egitimi

Celal Bayar Oniversitesi** Ogrenci Alm1yor

Cumhuriyet Oniversitesi*** 100 100 200 90 90 180

~anakkale On sekiz Mart 100 100 200 Universitesi*

~ukurova Universitesi*** 100

-

^{100 65}

^-

⁶⁵

Dicle Oniversitesi*** 200 200 400 80 80 160

Dokuz Eyliil Universitesi*** 200 200 400 65 ^- 65

Erciyes Oniversitesi*** 200 200 400 90 90 180

Eski~ehir Osmangazi 60 60 120 50

-

⁵⁰

Universitesi***

Erzincan Universitesi* 75 75 150

F1rat Oniversitesi*** 100 100 200 80 80 160

Gaziantep Oniversitesi*** 60 60 Ogrenci Almwor

Gtimii~hane Universitesi* 80 80 160

Hakkari Oniversitesi** 50 50 100

Harran Oniversitesi*** 120 120 240 i:igrenci Almwor

Hitit Oniversitesi* 125 125 250

lgd1r Universitesi* 100 100 200

iniinii Universitesi *** 100 100 200 80 80 160

istanbul Universitesi*** 180 180 410 70

+50

-

⁷⁰

Kafkas Oniversitesi** Ogrenci Almwor

Kahramanmara~ Siit~ti imam 150 150 300 Oniversitesi*

Karabiik Oniversitesi* 60 60 120

Karadeniz Teknik Oniversitesi* 60 60 120

Kilis 7 Arahk Oniversitesi** 50 50 100

Marmara Oniversitesi**!f ²⁰⁰⁺³⁰ 200 430 110 110 220

Mu~ Alparslan Oniversitesi*** 60 60 120 80 80 160

Ondokuz May1s Oniversitesi*** 150 150 300 110 110 220

Virz 'E§itimi

I

271

Rize Oniversitesi*** 100 100 200 90 90 180

Sakarya Oniversitesi*** 120 120 240 40

-

40

Sel~uk Oniversitesi_,. 150 150 300 90 90 180 Siileyman Demirel Oniversitesi* 120 120 240

~1rnak Oniversitesi* 80 80 160

Uludag Oniversitesi*** 200 200 400 70

-

70

Yalova Oniversitesi* Ogrend Alm1yor

Yilziincii Y1l Oniversitesi* 130 130 260 Zonguldak Karaelmas

Oniversitesi** 50

-

50

Fatih Oniversitesi-ilahiyat

60

-

⁶⁰

Fakiiltesi*

Fatih Sultan MehmetVak1f

Oniversite.si-islami ilimler 60

. _-

₆₀

Fakiiltesi*

istanbul29 May1s Oniversitesi-

Uluslararas1 islam ve Din Bilimleri 45

-

45 Fakiiltesi*

Hoca Ahmet Yesevi Uluslararas1

2 2

flirk-Kazak Oniversitesi*

-

K1rg1zistan-Ttirkiye Manas

5

-

5

Oniversitesi

Yakm Dogu Oniversitesi (KKTC-

60

-

⁶⁰

lefko~a)*

TOP LAM 4432 3630 8062 1770 1290 3060

• Sadece j[ahiyat Fakiiltesi bulunan iiniversiteler

•• Sadece ilkogretim Din Kiiltiiru ve Ahlak Bilgisi Egitimi Boliin;_u bulunan univ~rsiteler

••• Hem j[.ahiyat Fakiiltesi hem de j[kogretim Din Kiiltiirii ve Ahlak Bilgisi Egitimi Bolilmu birlikte bulunan iiniversiteler

272

I

'Din 'Egitimi

C. ilahiyat Fakiiltelerinin Progranu

ilahiyat Fakilltelerinin amacmm ne oldugu ve buna uygun bir yap!.l.aruna ve programm nasll. ~ekillenecegi, ta~td.tgt anlam nedeniyle her zaman tartl~ma

konusu olm~tur. Yani derslerin c;e~itleri, kredileri, ic;erikl~ri, yillara gore dag!.l.uru, takip edil~cek yontem, kullan!.l.acak arac; ve gerec;ler ile ol9me-de- gerlendirme, yontem ve tekniklerin amac;lara uygun bir ~ekilde tespiti ve kullantm1 hususunda, farklt gorli~ler ortaya kondugu gibi, farklt uygulama- lar da gerc;ekle~tirilrni~tir.

ilahiyat Fakiiltelerini Amaflarz.

ilahiyat Fakilltelerinin hangi amac;lar1 gerc;:ekle~tirmek iizere kuruldugu, din egitirni-ogretimiyle ilgilenenlerin cevaplamalar1 gereken temel bir sorudur.

<;iinkii

programm ic;erigi, yonterni, ogrenme dururnlar1 vb. diger unsurla-

n amac;:lara bagh olarak ~ekillenir. ilahiyat Fakilltelerinin Tiirk iiniversite sisterni ic;erisinde ne tiir bir fakillte oldugu veya olmas1 gerektigi ciddi bir

~ekilde tartl~~ degildir. 1933'de, iiniversite reformu yapll.madan once, ismail Hakkl Baltac10glu "ilahiyat Fakilltesi Ne Demektir?" adh yaztsmda, yeni iiniversite ic;erisinde yer alacak ilahiyatm bir meslek mektebi degil, din ilimleri ve din mlitefekkirleri ye~tirecek alan bir ilim mliessesesi ol- mast gerektigini soyleyerek³² konuyu giindeme getirrni~tir. 0 bir baktma, ilahiyat Fakilltelerinin, Tevhid-i Tedrisat'ta "yuksek diniytU mutehasszslan yeti~tirmek uzere DaruljUnun'da bir ilahiyat FakUltesi afzlmas£" ~eklindeki

esas amacm1 hattrlatml~tlr.

Kimi zaman tamamen istihdam alaruna doniik hale gel en ilahiyat Fakillteleri ile ilgili bu ve benzeri konular tartl~ilinad.tgt ve amac;:Iar1 tam olarak netle~ti­

rilmedigi siirece, gerc;ekle~tirilenler, sadece belli bir yap1 iizerinde mekanik -bir taklm diizenlemeler yapmaktan ileri gitmeyecektir. Zira, buna dikkat edilmemesi durumunda medresenin 9okii~iinii luzland.tran en onemli se- beplerden biri olan, eski ile yeniyi blitiinliik arz edecek ~ekilde bir araya . getirmek yerine, birbiri.nden kopuk bir ~ekilde eski zihniyete yeniyi eklemek suretiyle, islam'm arzu edilen sistematik yorumunu yapacak iiretken ve oz- giin kafalarm ortay~ c;lkmas1 engellenecektif33

32 Cemal Tosun ve Recai Dogan, "ilahlyat Fakiiltelerinin Yeniden Yap1lanmas1 Ozerine~ mrkiye'de Yiiksek Din Ogretiminin Sorunlan, Yeniden Yap1fonmasl ve Geiecegi Sempazyum -16-17 Ekim 2003-lsparta- (Bildiriler-Miizakereler), SDO llahlyat Fakiiltesi Yaymlart, !sparta, 2004, s. 490.

33 F.Rahman, a.g.e., s. 168, 19Q-191.