BİRİNCİ BASAMAK HEKİMLİĞİ
Dr. Öğretim Üyesi A.Selda Tekiner
• Tıp alanında aşırı uzmanlaşma ve sağlık sisteminin parçalara ayrılması, kapsamlı,
bireysel hizmet veren ve insanları bir bütün
olarak ele alan birinci basamak hekimliğinin
gerekliliğini ortaya koymuştur.
Alma Ata Bildirgesi
• Eylül 1978’de Alma Ata'da yapılan Temel Sağlık Hizmetleri konulu uluslararası konferansta
– “dünyadaki tüm insanların sağlıklarını korumak ve daha iyi bir duruma getirmek için tüm
hükümetlerin, tüm sağlık ve kalkınmada görevli olanların ve dünya toplumlarının en kısa bir
zamanda gerekli işlemlerin yapılmasına gereksinme olduğu”
belirlendi.
• Bildirge’de 2000 yılı sağlık düzeyi, bir hedef
olarak belirlenmiş ve kalkınmanın bir parçası
olarak bu hedefe ulaşmanın anahtarının da
temel sağlık hizmeti olduğu vurgulanmıştır.
Temel Sağlık Hizmeti
• Koruyucu sağlık hizmetlerini kapsayan esasen
birinci basamakta verilen ve birinci basamak
sağlık hizmetini de kapsayan sağlık hizmeti
• Bir ülkede birinci basamak sağlık hizmetlerinin organizasyonu ne kadar iyi olursa ve sağlam
temellere oturtulursa o ülkede sağlık hizmeti o
kadar iyi sunulabilir.
• Bu hizmet, farklı ülkelerde, farklı şekillerde sunulmaktadır
• Tüm ülkelerdeki ortak nokta; birinci basamak
sağlık hizmetinin, ülkelerin sağlık sistemlerinin
olmazsa olmaz parçası olmasıdır.
Birinci basamak sağlık kuruluşu
• Hastane müdahalesi gerektiren acil durumlar dışında (trafik kazası, travma, kalp krizi ,...)
hastanın ilk müracaat ettiği sağlık personelinin bulunduğu ve genellikle kişinin yaşadığı
toplumsal çevre içinde bulunan sağlık
kuruluşudur
Çok boyutlu bir sistem
– düzen, ekonomik durum, insan ve malzeme
kaynakları
Bazı yazarlara göre
- yönetim,
– ekonomik durum, – işgücü,
– hizmet sunumu,
– tedavinin devamlılığı, – tedavide koordinasyon, – tedavide kapsamlılık, – tedavinin kalitesi,
– tedavinin etkinliği
– sağlık hakkı
BİRİNCİ BASAMAK SAĞLIK HİZMETİ?
• Korumak
• Tedavi etmek
• Sakat kalındığında bağımsız yaşayabilme desteği
• Toplumun sağlık düzeyini yükseltmek
• planlı çalışmaların tümüne “sağlık hizmetleri” denir
• Temel sağlık hizmeti herkes için gerekli olan sağlık hizmetidir.
• Birinci basamak hekimliği toplumun ve bireyin hastalıklardan korunması, hastalıkların tanı,
tedavi ve rehabilitasyonunu kapsayan sağlık hizmetidir.
• Bireyler için sağlık sisteminden hizmeti ilk alış
noktasıdır.
• Bireyin her türlü sağlık problemi için ilk
müracaat ettiği kurum birinci basamaktır. Bu kurumda ilk karşılaştığı hekim de birinci
basamak hekimidir.
• Birinci basamak hekimi hangi disiplinden olursa olsun birinci basamak sağlık
kurumunda çalışan hekimdir.
Aile Hekimi
• Kendine kayıtlı olan toplumun sağlığı ile ilgili özel bir sorumluluk taşıyan
• kayıtlı nüfusunun gereksinimlerine yönelik hizmet sunan
• klinik kararlarını hastanın yaşadığı toplum ve çevre ile ilgili bilgileri kullanarak veren
• hastalık yönelimli değil, bireye ve topluma,
bütüncül, sağlığa odaklı bakış açısına sahip bir
hekim
• “Aile hekimliği sağlık modeli”ne göre birinci
basamak hekimi hangi disiplinden olursa olsun
aile hekimidir.
Birinci Basamağın Önemi
• Etkili ve verimli birinci basamak hekimliği ile ikinci ve üçüncü basamakta hasta
yoğunluğunun önlenmesi.
• Bireylerin sağlık kayıtlarının aynı aile hekimi tarafından düzenli olarak birinci basamakta tutulması
– bireylerin hastalıklarının kontrol, takip, teşhis ve
tedavisinde, risk analizlerinin yapılabilmesinde
önemli gelişmeler sağlayacaktır.
Birinci basamak hekimi
• Sadece hastalıkların tanı ve tedavisi değil, kapsamlı ve sürekli sağlık bakımıyla birlikte, kişinin fiziksel ve mental sağlık ve iyilik halinin sürdürülmesine yardım edecek korunma,
destek ve rehabilitasyonu da sağlar.
Birinci basamak hekimi
• bireye ve ailesine ilk tıbbi kaynak ve danışman olarak hizmet eden
• Hasta ve ailesinin sağlığını etkileyen sosyal, duygusal ve çevresel çok sayıda ve çeşitli faktörlerden bilgi sahibi olan
• hastasını kendi ihtiyaçlarına en uygun olan
hizmetlere ulaşmasını sağlayan
Birinci basamak hekimliği
• GENELDİR
– yaş, cinsiyet, sosyal sınıf, ırk ve din ayrımı
yapmaksızın tüm toplumun sağlık hizmetlerini tanımlar.
• SÜREKLİDİR
– doğumdan ölüme kadar uzun süreli bir hasta
hekim ilişkisidir
• KAPSAMLIDIR
• KOORDİNELİDİR
• İŞBİRLİKÇİDİR
• AİLE VE TOPLUM KAYNAKLIDIR
• Tüm bu özelliklerle birinci basamak hekimliği ya da aile hekimliği, birincil hekim olarak ideal birinci basamak sağlık hizmetlerinin
merkezinde olmaya uygundur.
Birinci Basamak Sağlık Kuruluşları ve Görevleri
• Aile Hekimliği Birimi: Bir aile hekimi ile en az bir aile sağlığı elemanından oluşan yapıdır.
• Aile Sağlığı Merkezi: Bir veya birden fazla aile hekimi ile aile sağlığı elemanlarınca aile
hekimliği hizmetinin verildiği sağlık
kuruluşudur.
Toplum Sağlığı Merkezi
• Bölgesinde yaşayan toplumun sağlığını
korumak ve geliştirmek amacıyla sağlıkla ilgili risk ve sorunları belirleyen, bunlarla ilgili
düzeltici ve önleyici faaliyetleri gerçekleştiren
• Birinci basamağın koruyucu, iyileştirici ve
rehabilite edici hizmetlerini de koordine eden
• Bu hizmetlerin etkin ve verimli bir şekilde
sunulmasını izleyen, değerlendiren, denetleyen ve destekleyen
• Diğer sağlık kurumları ile koordinasyonu
sağlayan
Toplum Sağlığı Merkezleri'ne bağlı
• Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Merkezi
• Verem Savaş Dispanseri
• Kanser Erken Teşhis Merkezi (KETEM)
• Sigara bıraktırma, obezite ve kronik hastalıklar, ağız diş sağlığı, psikolojik danışmanlık, üreme sağlığı eğitim merkezleri, gençlik danışmanlık merkezleri ve yabancılar poliklinikleri
bulunmaktadır.
İlgili tanımlar
• Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri:
– Sağlığın teşviki, koruyucu sağlık hizmetleri
– İlk kademedeki teşhis, tedavi ve rehabilitasyon
hizmetlerinin bir arada verildiği, bireylerin hizmete
kolayca ulaşabildikleri etkin ve yaygın sağlık hizmeti
sunumudur.
Entegre sağlık hizmeti
• Sağlık Bakanlığınca belirlenecek yerlerde, bünyesinde koruyucu sağlık hizmetleri, acil sağlık hizmetleri, muayene, tedavi ve
rehabilitasyon hizmetleri, doğum, ana çocuk sağlığı hizmetleri, ayakta ve yatarak tıbbi ve cerrahi müdahale ile çevre sağlığı, adli tabiplik ve ağız diş sağlığı hizmetleri gibi hizmetlerin de verildiği, birinci basamak sağlık hizmetlerini
yoğunlukla yürütmek üzere tasarlanmış sağlık
hizmetleri
Gezici Sağlık Hizmeti
• Aile hekimi ve/veya aile sağlığı elemanının,
müdürlükçe tespit edilen uzak mahalle, belde,
köy, mezra gibi yerleşim birimlerine, Türkiye
Halk Sağlığı Kurumu’nca belirlenen usul ve
esaslara göre giderek mahallinde vereceği
sağlık hizmetidir.
Gezici Sağlık Hizmeti
• Aile hekimleri, coğrafi durum, iklim ve ulaşım şartları ile kendisine bağlı yerleşim birimlerinin sayısını dikkate alarak ve her 100 kişi için ayda iki saatten az olmamak üzere gezici sağlık
hizmetleriyle ilgili planlama yaparlar
Yerinde Sağlık Hizmeti:
• Kişilerin kayıtlı olduğu aile hekimine doğrudan başvuru imkanlarının
olmadığı ya da aile hekimlerini seçme imkanının bulunmadığı, toplu olarak yaşanılan ancak tabibi olmayan kurumlara kurumun talebi halinde sunulan sağlık hizmetleridir.
• Cezaevi, çocuk ıslahevi, huzurevi, korunmaya muhtaç çocukların barındığı
çocuk yuvaları ve yetiştirme yurtları
Evde Sağlık Hizmeti
• Çeşitli hastalıklara bağlı olarak evde sağlık hizmeti sunumuna ihtiyacı olan bireylere evinde, aile ortamında sosyal ve psikolojik
danışmanlık hizmetlerini de kapsayacak şekilde verilen muayene, tetkik, tedavi, tıbbi bakım,
takip ve rehabilitasyon hizmetleridir. Evde sağlık hizmetlerinde yataklı tedavi kurumlarında
oluşturulan birimler, TSM bünyesindeki birimler
ve aile hekimleri görev alır.
Aile Hekimliğinin Tanımı
• Aile Hekimliği bir tıp disiplinidir.
• Kendine özgü bir klinik karar verme süreci olan, kendi eğitim müfredatı, araştırmaları, kanıt temeline dayalı klinik uygulamaları olan, aile ve toplum yönelimli, birinci basamak sağlık hizmetine yönelmiş akademik ve bilimsel bir disiplin ve klinik uzmanlık dalıdır.
• Aile hekimi basamaklandırılmış sağlık sistemi içinde birinci basamak olarak
tanımlanmış birimlerde görev alan hekimdir.
T.C. Sağlık Bakanlığı
“Aile Hekimliği Uygulama Yönetmeliği”nde yapılan aile hekimi tanımı
• Kişiye yönelik koruyucu sağlık hizmetleri ile birinci basamak teşhis, tedavi ve rehabilite
edici sağlık hizmetlerini yaş, cinsiyet ve hastalık ayrımı yapmaksızın, her kişiye kapsamlı ve
devamlı olarak belirli bir mekanda vermekle yükümlü, gerektiği ölçüde gezici sağlık hizmeti veren ve tam gün esasına göre çalışan aile
hekimliği uzmanı veya kurumun öngördüğü
eğitimleri alan uzman tabip veya tabiplerdir.
Aile hekimlerinin görev ve sorumlulukları
• Başvuru yapan kişinin, her türlü sorununda ilk temas noktası olmak; kişiye yönelik birinci basamak teşhis, tedavi ve
rehabilitasyon hizmetleri; sağlığın geliştirilmesi ve koruyucu sağlık hizmetlerine yönelik hizmetler; hastalara yol göstermek ve onların hakkını savunmak; hastayı uygun sağlık
hizmetlerine yönlendirerek koordinatörlük yapmak; sağlık
kayıtlarını tutmak ve güncellemek evde, yerinde ve gezici
sağlık hizmetleri ile sağlık hizmeti hizmetine eşit ulaşım
sağlamak olarak özetlenebilir.
Aile sağlığı elemanı
• Kişilerin hayati bulgularını ölçmek ve kaydetmek aile hekiminin
gözetiminde, talimatı verilen ilaçları uygulamak; yara bakım hizmetlerini yürütmek
• Tıbbi alet, malzeme ve cihazların hizmete hazır bulundurulmasını sağlamak
• Poliklinik hizmetlerine yardımcı olmak
• Sevk edilen hastaların sevk edildiği birimlerle koordinasyonu sağlamak
• Numune almak, eğitimini aldığı basit laboratuvar tetkiklerini yapmak veya aldığı numuneler ile ilgili laboratuvar tarafından teslim alınmasını sağlamak
• Gezici ve yerinde sağlık hizmetleri, sağlığı iyileştirici ve koruyucu hizmetler ile ana çocuk sağlığı ve üreme sağlığı hizmetlerini vermek
• Evde sağlık hizmetlerinin verilmesinde aile hekimine yardımcı olmak…..
Dünyada Aile Hekimliği
Francis Peabody, 1923'te uzmanlaşmanın artmasının hastaları ortada bıraktığını ve hastaları bütüncül olarak ele alacak bir
uzmanlık dalının olması gerektiğini bildirmiştir.
• 1947’de İngiltere'de Genel Pratisyenlik Koleji, 1954’de Kanada'da Aile Hekimliği Koleji
kuruldu
• 1966’da ABD'de Millis ve Willard Raporları yayınlanmıştır. Bu raporlarda toplumun ve tıbbın o günkü yapısı incelenerek, yeni bir disipline ihtiyaç duyulma nedenleri, yeni disiplinin adının ne olacağı ve yeni disiplinin hekimlerinin eğitimleri için öneriler getirilmiştir.
• American Board of Family Practice 1969’da kuruldu
• İzleyen dönemde Amerikan Genel Pratisyenlik Akademisi ve 1970'de
Amerikan Aile Hekimleri Akademisi kuruldu
• Alma Ata Bildirgesi’ne göre sağlık sorununun %85- %90‘nı birinci basamakta çözülebilmektedir.
• Prensip olarak aile hekiminin diğer sağlık kuruluşlarına sevk oranları
%20’nin üzerine çıkmamalıdır.
• Genel itibari ile bakıldığında birinci basamağı güçlü olan
ülkelerde ikinci ve üçüncü basamağa sevk oranları % 15’lere kadar düşmektedir
• Aile hekimleri, hastalarının % 85’inin sağlık ihtiyaçlarına tatminkâr cevap verebilmektedir.
• Birinci basamak sisteminin gelişmiş olduğu ülkelerde
önlenebilir durumlara bağlı hastaneye yatış oranlarının daha
düşük olduğu, postneonatal mortalite, başta kanser, major
respiratuvar, kardiyovasküler hastalıklara bağlı olmak üzere
tüm nedenlere bağlı ölümlerin önemli ölçüde azaldığı pek çok
araştırma ile doğrulanmıştır
Konsültasyon süreci
HASTA
KONSÜLTAN AİLE HEKİMİ
KONSÜLTASYON ÜÇLÜSÜ
Başarılı bir konsültasyon süreci şunları içermelidir
• Ne zaman ve neden konsültasyon istenmeli
• Hastanın eğitimi
• Konsültanın eğitimi
• Hasta, konsültan hekim ve aile hekimi arasında açık iletişim
• Bakımın sürekliliğinin sağlanması
• Konsültasyon süreci öncesinde aile hekiminde hastasını konsültan hekime kaptırma, onu
kaybetme ile ilgili bir direnç olabilir.
• Burada aile hekiminin sınırlarının derinliğini, uzman hekimin ise sınırlarının genişliğini bilme ihtiyacı vardır.
• Konsültanın rolü sürekli bir aile hekimliği
bakımı sağlamak değildir.
Konsültasyon istemenin sık gösterilen nedenleri
• Tedavi için ikinci bir görüş alma isteği
• Gerekli beceri ya da yeteneklerin olmayışı
• Tanı koyma için ikinci bir görüş arayışı
Sık Olmayan Nedenler
• Hastanın ya da ailesinin isteği, ricası,
• Tıbbi-hukuki nedenler,
• Yeniden değerlendirme gereği
• Doktorun zaman yetersizliği
• Hastanın güven ya da uyum kaybı
• Sürecin başarılı bir şekilde tamamlanması ve tekrarlardan kaçınmak için konsültanın, aile hekiminin şimdiye kadar sağlamış olduğu her bilgiyi isteme hakkı vardır.
• Konsültasyon sürecinde yazılı bir istem ve
bilgilendirme mektubu büyük önem taşır.
SEVK
• Hastanın bakımının yalnızca bir kısmında sorumluluğun devredilmesidir.
• Ancak aile hekimliğinde, hastadan sorumlu
esas hekim aile hekimi olması nedeniyle hasta bakımının sorumluluğu sevk sırasında
tamamen devredilmez.
• Hasta uzak bir merkezde cerrahi bir operasyon geçirecek bile olsa aile hekimi bu aşamada
dahi hem hasta ve ailesi, hem de cerrah için
her zaman ulaşılabilir olmalıdır.
• Başarılı bir konsültasyon/sevk sürecinin kilit
noktası doğru hasta için doğru zamanda doğru şeyler için yapıldığından emin olmaktır.
• Uzman hekim ve birinci basamak hekimi
birbiriyle konuşmalı, birbirine güvenmeli ve
kimin neyi yapacağı netleştirilmelidir.
KONSULTASYON/SEVK FORMU
• Konsültan: Aile Hekimi:
• Ad Soyad:
Ad Soyad:
• Telefon:
Telefon:
• Faks: Faks:
BİRİNCİ BÖLÜM
İsteme Nedeni:
• Konsültasyon: Sevk:
Lütfen hastayı takip ve tedavi için geri gönderin
• □ Tanıyı doğrulayınız
• □ Tanı için önerilerde bulununuz
• □ İlaç ya da tedavi öneriniz
• Lütfen aile hekimini yapılan görüşmeler hakkında bilgilendirin
• □ Bu özel problem için sorumluluğu üstleniniz ve bakımın sonunda hastayı geri gönderiniz
• □ Hastanın bundan sonraki yönetimini üstleniniz
İKİNCİ BÖLÜM
Hasta Bilgileri:
• Ad Soyad:
• Doğum Tarihi:
• Telefon:
• Adres:
•
• Ön Tanı:
• İlgili öykü, fizik muayene bulguları, laboratuvar bulguları, sağlık güvencesi (parasal durum)
•
•
□ Ek bilgileri görünüz
• □ Hastayı görünce lütfen beni arayınız
• □ Bu hasta hakkında periyodik olarak rapor almak istiyorum
• □ Konsültasyon sonlanınca lütfen ayrıntılı yazılı rapor gönderiniz
•
İmza:
Aile Hekimi Dr:
