Eskişehir Bursa ile kıyas edilemiyecek derece- de dahi olsa tabiatın lutfuna uğramış şehirlerimiz- dendir. Evlere bir merkezden sıcak su verilebilmiş

Cephe

n ı H m a m ı . ( E s k i ş e h i r )

Y. M i m a r A l â a d d i n Ö z a k t a ş ve Y. M i m a r S a m i Arsev

Eskişehirde sıcak sular :

Eskişehir Bursa ile kıyas edilemiyecek derece- de dahi olsa tabiatın lutfuna uğramış şehirlerimiz- dendir. Evlere bir merkezden sıcak su verilebilmiş

olması cihetiyle Bursadan fazla bir konfora malik- tir. Bu sıcak su oldukça geniş bir mahallenin işgal ettiği saha dahilinde 10-15 metre derinden çıkar.

Fakat asıl membaı Sıcak Sular namiyle maruf

_

Zemin kat

ve çarşının ortasmdadır. Burada bir kaç göze tabir olunan deliklerden çıkarak haznelerde topla- nır, bu haznenin üst seviyesi Porsuk çayı kolların- dan ancak 0,50 santim kadar yüksekliktedir. Çok eski zamanlardanberi bu sulardan istifade edilmekte olduğu bazı Romen kitaplarından anlaşılmaktadır.

Türklerin, umumiyetle hamamları pek sevmekte ol- maları itibarile bu rağbeti (şifa) görmeğe kadar vardırmaları tabiidir. Halk beyninde bu hamam- lara koltuk değneğiyle gelenler yürüyerek gider di-

ye rivayetler dolaşır. Bu suların radyo aktivite ci- hetinden tahlilleri yapılmış olduğuna dair bir kay- da tesadüf etmedik. Islah cihetinden herhalde mües- sir maddeleri ihtiva etse gerektir.

Su seviyesi dolayısiyle inşa zaruretleri :

Sıcak sularda vaktiyle inşa edilmiş olan ha- mamlar suya gider bulmak zaruretleri dolayısiyle pek de sıhhî addedilemezler. Oturulan yerlerden aşağıda bir çukurdan ibaret olan kurnaya taşlar ara- sında açılmış bir harktan gelen sıcak su toplanır, hararet derecesi 45

olan bu su ile yıkanmak kabil olmadığından omuzlarında soğuk su kovaları ile gelmiş hizmetçiler bu suları ılıştırır. Yıkanan kimse taslarla su dökünürken kullanılmış sular da tekrar kurnaya kaçardı.

Diğer taraftan havuzun hali daha içler acısıdır:

havuzun ancak yüzünden bir kısım su boşaltılabilir alt tarafı seviyece düşük olması dolayısiyle daima havuzda kalır. Bu mahzurların önüne geçmek üzere suyu menbaından tulumbalarla yüksekte bir d e p o - ya sevk ve oradan tevzi etmek ilk düşünceyi teşkil etmiştir.

Yenice hamam projesi bir mesele olmuştu : Sıcak sulu hamamlar arasında vakfa ait « Y e - nice Hamamı» namiyle tanınmış eski bir hamam varmış. Eskişehirin demiryolları mühim bir kavşak noktası olması diğer taraftan havacılığın mühim bir merkezi haline gelmesi şehire hem tarakkiler bahşet-

miş bu meyanda eski hamamlar ihtiyacı karşılıya-

maz olmuştur. Birçok hayırlı işler arasında Vakıflar

idaresi hem şehre hizmet ve hem dıe vakfa yeni bir

gelir kazandırmak maksadiyle bu Yenice Hamamı

yeniden inşa kararını vermiş ve o zamanki heyeti

fenniye lâzımgelen önemi vermek üzere bu işi bir mütehassısa yaptırmağı düşünmüş ve Mühendis Mektebi Mimarî Profesörü (Deps) le mutabık ka-

lınmış ve tanzim edilen avanproje üzerinden inşası münakaşaya çıkarılmıştır. Birkaç defa ilân ve fiyat- ların arttırılmasına /rağmen istekli çıkmadığından hamamın Vakıflar idaresince emaneten yaptırılma- sına karar verilmiştir.

Mimaı Deps'in projesine uygun olan gönder- diği betonarme projelerinin taıbikına başlanmıştır.

Bu esnada yapılan tetkikat neticesinde Deps'in pro- jeleriyle bu hamamın inşasının kabil olmadığı ve ec- nebi bir mimarın Türk yaşayışına vukufu olmaması yüzünden onun bünyesine ve ihtiyaçlarına uygun eser vücuda getiremeyeceği anlaşılması üzerine maalesef pek geç olarak iki Türk mimarı (zararın neresinden dönülse kârdır) meseline uyarak ve yapılmış olan betonarme aksamına uymak mecburiyetine katlana- rak projeleri yeniden hazırlamışlardır. Bu projenin kabulü pek kolay olmamış ancak teşkil edilen bir heyetçe iki proje arasındaki farklar pek aşikâr ola- rak görüldüğünden yeni projenin tatbikına karar verilmiştir.

Programı :

Hamamda nazarı dikkate çarpan (darlığın) se- bebini ilk adımda aramak lâzımgelir. Bunu telâfi için yerden azamî istifadeye uğraşılmıştır. Meselâ:

ilk projedeki üç banyo yediye iblâğ olunmuş, so- yunma yerleri arttırılmıştır. Esasında bina iki cins temel üzerine istinat etmektedir. Bir kısmı ır,enba ve haznenin bulunduğu mahal (horasan harçlı du- varlarla tahdit olunmuştur.) Diğer kısmı her tara- fından sıcak su fışkıran batak bir zemin bina tabi- atiyle iki kısma ayrılmış cepheye nazaran sağ taraf duvarlar üzerine sömel kontinü sol taraf ki (büyük havuzu da ihtiva etmektedir) radye jeneral üzerine istinat ettirilmiştir. A y n c a büyük havuzla da inbi- sat ve takabbuza müsait şekilde temelde müşterek fakat elevasyonda dörtlü olarak inşa edilmiş beton dökme ameliyesi fasıla vermeden devam ettirilmiş- tir. Karkas tamamen betonarmedir. Büyük havuz tonunu teşkil eden duvarlar ve üzeri teras olan kı- sım aralarında boşluk bulunan iki tabakadan mü- rekkeptir.

Duvarlar : Eskişehir d e hususî kalıpta imal et- tirilmiş delikli tuğla ile ve çimento harçla yapılmış yine bu duvarlar çift cidarlı ve ortalarında tahdit edilmiş hava bulunacak şekilde imal ettirilmiştir.

Menbaa bitişik olarak tertip edilen küçük ha- vuz siman fondü ile ve askıda inşa edilmiş mer- mer aksamı kısmen döşendikten sonra su içine indi- rilmiştir. Bu havuzun döşemesinde menbadan çı- kan gazların geçebilmesine yarıyan delikler vardır.

Tekmil kurnalar mermerdir. Havuzlar ve etrafı ban- yo döşemeleri ve kısmen duvarları methal zemini ve methalden zemin katına çıkan, zemin katından alt

kata inen merdiven zemin kat ve alt kat koridor- ları mermer lâvhalarla döşenmiştir.

Kısmen banyoların duvarları, helalar, duşlar, büyük havuz merdiveni lambrileri ve sair su ile

temasta olan yerler (derzleri taş kesme olmıyarak) fayans kaplıdır.

Diğer zeminler ve merdivenler yerinde dökme ve karışık renkte mozayıktır. Tavan ve duvar sıva- ları mermer kireciyle alaturka perdahlı, renkli ve ci- lâlı olarak yapılmıştır. F'er.cereler profiller ile ter- tip olunmuş demirden ve çifttir.

Elektrik tesisatı antikrondur. Alaturka kurna muslukları normal b.oydan büyükçe, duş ve banyo batanları kızıl ayar olarak Avrupadan hususî geti- rilmiştir.

Temiz ve pis su tesisatı :

Hamamda başlıca meseleyi teşkil etmektedir.

Bilhassa tamirat bakımından güçlükler doğurmıya- cak şekilde tertip edilmiştir. Bu maksatla iki banyo arasında teşkil olunan ve hariçten demir kapaklarla tecrid edilmiş bacalar dahilinden borular serbestçe geçmekte olup bir iki helâ musluğuna gidenler istis- na olunursa borular duvar dahiline ankastre edil- meden gizlenmiştir. Bu suretle tekmil borular fayans ve sıva ta'mdrine ihtiyaç göstermeden sökülüp değiş- tirilebilir.

Sıcak su :

Menbadan otomatik tulumbalarla binanın en yüksek yerinde tertip olunan ve hararet ziyama kar- şı tecritli depoya tecritli borularla sevkolunmakta- dır. Bu depodan yine tecritli borularla ve bahsi geçen hususî bacalardan geçerek banyo ve kurnala- ra tevzi olunur. Depodan alınan bir kol methalin üzerine tesadüf eden soğutma cihazına gider. Bu- rada damlalıklar ianesiyle soğuyan su sıcak su de- posunun yanında bulunan soğuk su deposuna sevk olunur ve sıcak su gibi tevzi olunur.

Büyük havuz 60 metre mikâbı almaktadır.

Her gün yeniden doldurulması icabeylediğinden ayrı bir tertibatla doğrudan doğruya menbadan dol- durulur. Bu suretle hem çabuk doldurulmuş olur ve hem de suyun yüksek irtifaa çıkarılıp tekrar dü- şürülmesi gibi lüzumsuz iş görülmemiş bulunur.

Binanın tarifi :

Binanın bir esas bir de servis methali vardır.

Esas methalden girilince sağda gardrop solda gişe bulunur. Birkaç basamakla zemin katına çıkılır. Çay ve kahve hazırlıyan büfe buraya merkezî vaziyette yerleştirilmiştir. Büfenin karşısında alaturka yıkan-

ma kısmına girilir. Burada hususî ve umumî soyun-

ma yerleri vardır. Aynı katta dört hususî banyo va

bir helâ bulunmaktadır. Yine bu kısımdan bir mer-

divenle alt kata, menba havuzu ve etrafında kur-

naları bulunan umumî yıkanma yerine inilir. Alt

katta ayrıca üç hususî banyo, iki helâ ve iki temizlik

mahalli tertip olunmuştur.

Zemin katından bir merdiven yüzme havuzu kısmına çıkar. Burada soyunmuş ve giyinmişlere mahsus ayrı koridorlara kapıları açılmış küçük ka- binelerde soyunanlar yıkanma kısmına geçerler. Bu- rada evvelâ ayaklan yıkamağa mahsus küvetler vardır. Bilâhara duşlarda sabunlanılır ki bu suretle ze'min katında bulunan yüzme havuzuna temiz ola- rak girilmesi temin edilmiş olur.

Servis methalinden girilince yerin darlığı dola- yısile pek küçük tertip edilmesi mecburiyetinde ka- lınmış olan servis merdiveni vasıtasiyle bodrum ka- tına inilir. Burada kısmen büyük havuzun altına yer- leştirilmiş sıcak ve soğuk su tulumbaları, kalorifer

kazanları ve kömür deposu, etüv cihazı, çamaşır yı- kama küvetleri, çamaşır sıkmağa mahsus makine ve kurutma cihazı için buhar kazanı bulunmaktadır.

Servis merdiveni diğer katlara uğrayarak tra- saya ve depoların bulunduğu kısma varır. Buraya ay- rıca çamaşır kurutma cihazı yerleştirilmiştir.

Binanın işgal ettiği saha 244 metre murabbaı

tutmaktadır. Tekmil tesisat dahil olduğu halde ma-

liyeti 89753 liradır. Hamam fevkalâde bir rağbete

taazhar olmakta ise de küçük olduğundan ihtiyaca

kifayet edememektedir. Vakfa ait diğer küçük ha-

mamaların birleştirilerek üstünde oteli ihtiva eden

daha büyük bir hamam inşası tasavvur halindedir.