Yeni örtü malzemeleri :

(1)

Y E N İ Ö R T Ü M A L Z E M E L E R İ

Çeviren: Arif T O K A L

Cahiers du Centre Scientifique Technique'den

— BETON KİREMİT — defter: 5.

Yeni örtü malzemeleri :

Fransa'da, seramik, arduvaz ve amyantlı çi- mento kiremit gibi eskidenberi ittihaz olunan malze- me istihsalâtımn, kömür ve amyant azlığı ve nakli- yat güçlüğü yüzünden ihtiyaca nazaran yüzde elli açık vermesi dolayısiyle, bunu telâfi etmek için, (ye- ni çatı örtüsü) malzeme vaziyeti hakkında umumî bir görüş kaleme alan umumî müfettiş Mayer, (örtü malzemeleri problemi) serlevhası ile yeni hal suret- leri arzetmiştir.

Burada, bu hal suretlerinden biri olan (beton kiremit) ıstimâli ele alınmıştır.

Ecnebi memleketlerde yapılan tecrübeler gös- teriyor ki, beton kiremit, örtü malzemeleri içinde en seçilenidir. Bu san'at, Fransa'da büyük randımanlı otomatik makinelerle inkişaf etmek yolundadır.

Bunun iyi evsaf arzetmesi için imalinde, sıkı bir disipline ihtiyaç vardır. Kontrol elzemdir ve dolayı- siyle bir şartname vücuda getirilmiştir. Bunun ıslâhı esnasında, kiremidin şekli, su geçirmezliği, rengi, betonun kabiliyet nüfuzu, mekanik mukavemet, d o - na karşı caukavemet, kabul tecrübelerinin sadeleşti- rilmesi gib iortaya çıkan bir çok problemler gözden geçirilmiştir.

Bundan sonraki neşriyatta zift sürülmüş keçeli arduvaz, yahut Kanada sedrinden kiremitler hakkın- daki mütalâalar bildirilecektir.

Beton kiremit, İngilterede çok inkişaf etmiştir ve seramik kiremit kadar imâl olunmaktadır. Bura- da malhrukat ekonomisi noktaî nazarından fevkalâ- de enteresan bir vaziyet thaaddüs etmektedir.

Zira müsavi ağırlıkta; sreamik kiremit pişme- sinde ton başında sarfı icap eden 1 20 Kg. kömür ye- rine; beton kiremidi, ton başında ancak 200 Kg. çi- mento yani 60 Kg. kömür sarfetmiş olur.

Beton kiremitlerin mesamilik vasfı seramik ki- remitlerin ayni olduğundan, bunların fiatı, İngilte- rede seramikinkilerden hafifçe azdır.

Fransa'da hem beton kiremit endüstrisi tesis

Kiremit basan (Pegson makinesi

etmek için çalışılıyor, hem de Amerika'da çok mün- teşir bulunan (zift sürülmüş keçeden kiremit) aya- rında kiremit istihsaline gayret eden sanayi erbabı azamî yardım görüyor.

Hakikaten Atlantik ötesinde, inşaatların beşte dördü (shingales) yani (zift sürülmüş keçeden ar- duvaz) la örtülüdür.

Bu madde, Fransa'da kâfi derecede dayanıklı olarak tanınmamıştır. Zira Fransız müstahsilleri an- cak pek az islâh edilmiş (ziftli karton) tahakkuk et- tirmeğe muvaffak olabilmişlerdir.

Eğer halihazırda Amerika'dan ihraç edilmekte bulunan makineler yerlerine yerleştirilirse istihsâl edilecek malzemenin cinsi hakkında Fransız mimar- ları tarafından tahliller yapılabilecektir ve hiç şüp- hesiz 20-25 sene devam edecek surette hafif bir ör- tü malzemesi kullanmakla tahakkuk edecektir.

Beton kiremit ve zift sürülmüş keçeden arduvaz

endüstrileri, ihtiyaca hiç kâfi değildir ve bu hâl, mi-

mar ve şehircilerin nazarı intibahına arzedilmekte ve

kendilerinden belki estetik fakat masrafı mucip tarz

hallerden uzaklaşmaları ve imkân dahilinde başka

formülleri müracaatleri istenmekte, kendi vasıta ve

madde imkânlarımıza uygun bir stil tavsiye edilmek-

tedir. V e bu stil de zaten mevcut bulunmaktadır.

(2)

KIremite renk veren ve perdah yapan makine Aynı makinede uzunluğuna kesilen kiremitler

Teras çatı :

Teras çatı eskidenberi malûmdur. Eğer bunla- rın su geçirmezliği bazı tenkitleri icap ettirdi ise bu hal, bu prensibi itham etmeğe bir sebep teşkil etmez.

Diğer taraftan bütün Güney Fransada (oluklu kire- mit - tinles - canal) kullanılmaktadır ve çatılarda burada az myeillidir. Memlekette bunu da teşmil na- zarı itibara alınmalıdır.

Örtü malzemesi olarak (beton kiremit) istimali.

Andre Vavasseur tarafından : Giriş :

İnşaatın en dayanıklı maddesi olması bakımın- dan, betonu, çatı örtüsü işlerinde kullanmağı düşün- mek taaccübü mucip olmamalıdır.

Aşağı yukarı büyükçe eb'adda ve dal şeklinde- ki istimal yanında, kiremit yahut arduvaz gibi ma- lûm örtü şekillerini de beton kalıplarla tahakkuk ci- heti düşünülmüştür ve böylece (beton kiremit) mey- dana çıkmıştır. Bunun, 60 senedenberi İngiltere ve Almanya'da görüldüğü işaret edilmektedir. Hattâ M. Baumgarten ismindeki zatın, aşağıda adı geçen eserinde bildirdiği gibi, 1 882 de kullanılan böyle be- ton kiremitlerin, 1936 daki muayenesinde çok iyi ve mahfuz vaziyette oldukları görülmüştür. 1936 da, beton kiremit imali hakkında (Manufacture of con- crete Roofingtiles) Concrete Publications Ltd. namı altında çıkan bu kitapta, İngiliz istihsal kudretinin senede 800 milyon aded olduğu yazılmakta idi. Bu miktara, tabiî umumî bir makineleşme sayesinde va- sıl olunabilmişti. Bir çok memleketlerde kol presesi kullanılmaktadır. Tamamile otomatik olan bir maki- na ile saatte 1500 - 2000 kiremit istihsal edilmekte- dir. Bunların içinde en mükemmeli, şimdi İngiltere'- de en müstamel olanıdır ki, bu, son zamanlarda Fransaya da girmiştir (Resim sahife 11 d e ) .

Beton kiremit imalinde tâbi olunacak hususlar:

Her çimento, örtü malzemesi imaline salih de-

ğildir. İmal esnasında bilinmesi icap eden hususlar vardır. Şurası şayanı dikkattir ki, ayni beton terki- binde en iyi veya en fena neticeler alınabilir. Kesif, mukavim ve su geçmez bir mamûl elde etmek için;

iyi çimento, temiz ve lâyıkiyle kalibrelenmiş kum, kâfi bir dozaj ve mükemmel karışma elzemdir. Port- land çimentosu mümkün olduğu kadar değişmez ev- safda olmalı - agrega - , bir kum olmalı ve tercihan kuvartslı. Lâkin her halde j e m i z ve kilden âri bu- lunmalıdır. Granülometri o suretle seçilmelidir ki, malzeme kesif ve daneler azamî 3 yahut 4 milimetre olmalı. Hattâ 1,5 milimetreyi tavsiye eden müellif- ler de vardır. Asgarî dozaj, hacmen, bir kısım çi- mentoya 3 hattâ 2,5 veya 2 kısım kuru kumdur.

Kum danelerinin çimento ile iyice sarılmasını, yalnız çok ihtimamlı mekanik bir karıştırma temin edebilir.

Şartname :

Görülüyorki kifayetsiz imalleri önlemek için şartname elzemdir ve her ciddî imalâtçı, menfaati iktizası, bu şartnamenin tatbikini kolaylaştırmak ve bunda müteyakkız bulunmak mecburiyetindedir. Za- ten mevcut şartnameye itba mecburidir.

Bu malzemenin kullanılmasını, nizamname ile tahdid mecburiyeti evvelce İngilterede konmuştu.

Bunda, kiremitlerin şekli ve eb'adı, çimento, agrega- lar, boya tasrih edilmişti. Bu şimdiki broşürde mev- cut Fransız şartnamesi ise İngilteredekinden daha li- beraldir.

Kiremidin şekli su sızdırmama :

İki İngiliz normu vardır. Biri yassı ve 16.5 X 26,5 cm. ebadındadır ( 6 - £ X İ 0 £ pus). Diğeri, girin- tili ve daha büyük modeldir ve 2 2 . 8 x 3 8 . 1 cm. eba- dındadır ( 9 X İ 5 pus).

Bu iki tip, 1 1 8 muhteilf model üzerinde yapı-

lan etüdden sonra seçilenlerdir (ve her ikisi de XII

(3)

sa'hifedeki fotoğrafda gösterilmiştir. Aşağıdaki f o - toğraf küçük modeldir).

Düz olanı, pinion duvar üzerindeki, keçeli ola- nı da sathı mail üzerindekidir.

Kiremidin şekli, estetik ve mukavemet mes'ele- leriyle ilgilidir. Fakat su geçirmemezlik şarttır. Bu- nun da en iyi tecrübe usulü, tatbik edildikten sonra uzunca müddet su tesiri altında bulundurulan bu malzemenin tetkik ve kontrol edilmesidir. Şimdiki halde böyle bir kiremitle örtülmüş olan bir çatıda bolca sun'î bir yağmur tecrübesiyle iktifa olunmak- tadır.

Kiremide renk verilmesi :

Betonun tabiî rengi beğenilmez, onun için be- ton kiremidin evvelâ sathına, sonra da bütün kitleye renk vermeği araştırmışlardır. En umumî olarak kulaanılan renk, pişmiş toprak rengidir. Fakat İngil- terede, pastel (yani çivit otu) yeşili, sarı ve mavimsi gri renkleri de bulunuyor. Kullanılan (pigman) 1ar tabiatile dayanıklı olmalı, ziyanın tesiriyle olmamalı ve kireçlenmemelidir. Bunun için renk vermeğe sa- lih malzeme ciddî bir tetkikten geçer. Şüpheyi calip herhangi bir hal vukuunda bir garanti talebinde bu- lunulur.

Eğer bir kiremidin yüzü renklendirilmişse, muh- temel herhangi bir aşınma veya kopmada fazla ahenksiz bir manzara arzetmemesi için, kitlenin içinde de bir az olsun ayni renkten bulunması lâ- zımdır.

Umumiyetle kullanılan (pigman) 1ar demir ok- sitleridir (demir, manganez yahut k r o m ) . Bunlar azamî temizlikte ve pek ince öğütülmüş olmalıdırlar.

Sathın renklendirilmesi için ir çok metodlar it- tihaz olunmuştur. Bilhassa tabanca ile püskürtülen bir pigman, su ve çimento halitası, yahut içine renk katılmış bir harç tatbiki veya kuru (pigman) ı tok- maklıyarak sıkıştırma ameliyesi, yahut yeni yapılmış satıh üzerine çimento, kum ve (pigman) ı elekten geçirmek gibi ameliyeler bunun meyanındadır. Bu renk sonunda, ve kiremit kısmen kuruduktan sonra, lüzumu kadar (pigman) 1ar temiz bir sülfat mahlû- lüne batırılmak suretile tesbit edilir. Kiremit kitlesi- nin renkleştirilmesi için ekseriya harç suyuna pigman ilâve edilir.

Asgari olarak talep edilen evsafı esasiye : Bütün bu şekil ve renk verme mes'eleleri hari- cinde bilhassa mayiatın hulûlüne gayri müsait ve in- hinaya karşı kâfi salâbette ve dona mukavim evsaf- da beton bir kiremit arzu edilmektedir.

Su geçirmemeğe gelince, elde edilen tecrübe metodu, İngiliz normunkinden hissedilir derecede farklıdır. Su geçme sür'ati hakkındaki Fransız şart-

namesi şöyledir: İlk ıslatıştan itibaren, bir hafta zar- fında, kiremitden geçen suyun umum hacminin öl- çülmesi tercih edilir.

İnhinaya mukavemet :

Bu nev i örtü malzemesi, üzerinde yürünmeğe müsait olacak tarzda yapılmamıştır ve bunlar dama, usta işçiler tarafından konduğundan, burada inhina- ya karşı fazla bir mukavemete lüzum yoktur. Bunun- la beraber kiremide kâfi bir mukavemet isteği ile emniyeti garanti etmek için, aşağı yukarı bir ayakka- bının ökçesi kadar bir satha yani 8 cm. kutrunda bir daire sathına kesif bir sıklet tatbiki tecrübe edilir.

İngilterede büyük model kiremit parçası üze- rinde yapılan tecrübelerin neticesinde, kiremidin, teksif edilmiş, 1 45 Kg. lık bir sıklete karşı gösterdi- ği vasatî mukavemet müşahde edilmiştir.

Dona karşı mukavemet :

Seramik kiremidinkilerin aynidir. Kullanacak- lara, imâl ve nakil hususlarında göstermeleri icap eden itina hakkında bir bilgi vermesi bakımından, bu kiremitlerde, (kolay kırılabilme) hassalarını tes- bit için yapılacak tecrübeler d calibi dikkattir.

Netice şu ki, beton kiremit, diğer örtü malze- meleriyle rekabet edebilir.

Şartnameden bazı müfit bilgiler : Tatbikat sahası :

Bu şartnameye agrega'nın cinsi ne olursa olsun, demirli veya demirsiz, betondan veya çimento har- cından mamûl yassı veya girintili kiremitlere, ardu- vazlara, ve binalarda örtü malzemesi olarak kulla- nılmağa salih herhangi bir şekildeki elemanlara tat- bik edilir.

Bütün bu elemanlar, şekil ve ticarî isimleri na- sıl olursa olsun, badema umumî kiremit tabiriyle tav- sif edileceklerdir.

Mevcut bir kiremit tipinin kullanılabilmesi için en evvel matlûba muvafık bir çok tecrübelerden ge- çirilerek teşci ledilmiş bulunması lâzımdır.

Mesamiyet :

7 kiremit üzerinde yapılan bu tecrübede kire- mitler, gram cinsinden not edilen sabit bir (PjJ ağır- lığına kadar 70 derece hararette kurutulur. Sonra 20 derecei hararetteki bir suya daldırılır ve 24 saat beklenir.

Bundan sonra sudan çıkarılır, silinir ve derhal

tartılır. Yeni ağırlık yine gram cinsinden, ( P j ) ol-

sun, zahiri hacim, yine derhal (idrostatik) metodu

ile ölçülür. Bu da cm

5

cinsinden, ( V

a

) olsun. Ağır-

lıklar ve hacimler, inhina ile kırılmış kiremitler üze-

rinden ölçülen armatörlerin ağırlık ve hacmile arızî

(4)

oarak tashih edilmişlerdir. V , P' ve Pi bu tashih edil- miş ağırlık ve hacimler olsun. P mesamiyeti :=

P ' — P . P

—— ve d zahirî kesafeti = ^ olur.

Bir merkezde toplanmış bir ağırlığa karşı mu- kavemet tecrübesi :

Tecrübesi yapılacak olan yedi kiremitden üçü 20 derecelik bir suda 24 saat bırakılır. Yalnız bun- lar, mesamiyet tecrübesi yapılan kiremitler olabilir- ler. Eğer 7 kiremit, asgarî 60 derecelik bir meyilde 50 Kg. ve asgari 45 derecelik bir meyilde 70 Kg. a ve 45 dereceden aşağı meyillerde de 100 Kg. a mu- kavemet ederse, tecrübe tatmin edici sayılabilir. Bu tecrübe azamî 8 cm. aralıklı lâta veya çita üzerine vaz'edilmiş ve yüklü bir adam sıkletine (yani her noktasında müessir şakulî 1 00 Kg. lık bir sıklete) mukavemet etmek için hesaplanmış yassı beton ki- remitler için mevzu bahis değildir.

inhinaya karşı mukavemet tecrübesi :

Bu tecrübe; yukarıdaki (bir merkeze toplan- mış bir ağırlığa karşı mukavemet tecrübesi) tatmin edici bir netice verince, ayni yedi kiremit üzerinde yapılır:

Evvelâ kiremitler, takriben 15 derece suda 24 saat kalırlar ve bunun akabinde üst yüz yukarıda ol- mak üzere şekil değiştirmez iki mesnet üzerine ufkî olarak konulur. O suretle ki, bu mesnetler, kiremit- lerin en büyük çapma uygun olarak azamî açıklık arzetmelidirler.

Bu mesnetler, 1 5 mm. nısıf kutur yuvarlaklı- ğında iki biçaktan müteşekkildir. Bu biçakların ağır- lığı, bütün genişliğe müsavi olarak tevzi edilmiş ol- ması için de, kiremidin üzerine 15-20 mm. genişlik- te safi portland çimentosundan bir (banket) tesis edilir.

Bu vaziyetteki kiremitlerin üzerine, kırılıncaya kadar, mesnetlerden müsavi açıklıkta ve bunlar gibi tesir eden bir biçak vasıtasiyle şakulî bir ağırlık tat- bik edilir. Laboratuarda bu ağırlık, takriben saniye- de bir kilogramlık bir sür'atle tatbik edilir. Şantiye- ye kabul tecrübesinde 40 Kg. lık iptidaî bir yük tat- bik edilir. Bu yük sonra kırılıncaya kadar onar onar çoğaltılır. Ağırlıklar yavaşça konarak herhangi bir sadmeden tevakki olunmalıdır.

inhinaya karşı mukavemet tecrübesinin de tat- min edici olarak sayılabilmesi için, 7 kiremidin vasa- tî kırılma yükü S x ' 0 0 K g . / m

2

(S = kiremidin m

2

cinsinden sathı) ve İ X 2 0 0 K g . / m den fazla olmalı- dır (1 = kiremidin yüke maruz kısmındaki m. cin- sinden genişliğidir.). Eğer tecrübesi yapılacak yas- sı kiremitler, yukarıdaki (bir merkeze toplanmış bir ağırlığa karşı mukavemet tecrübesi) ni geçirmemiş- lerse, o zaman, bu yedi kiremitden (mesamiyet)

tecrübesi geçiren üçünde cerre karşı vasati mukave- met şu formülle hesap edilir.

T = 0 , 9

X

~ blı-

R = Üç kiremidin vasati kopya yükü.

L = cm. cinsinden eğilme açıklığı,

b = Üzerine eğilme yükünün tesir ettiği cm.

cinsinden genişlik.

h — Kiremidin cm. cinsinden sihanı,

T = 35 K g / c m

2

. ından yüksekse, tecrübe tat- min edicidir.

Dona karşı mukavemet tecrübesi :

Evvelce 48 saat + J5°I + 2 0 ° C de tatlı suya daldırılmış kiremitler 4 saat müddetle — 15°I — 20 °C ye arz edilirler. Sonra buradan çıkarılıp yine 4 saat müddetle tekrar + 1 5

0

1 + 20 °C tatlı suya konurlar. Bu ameliye 25 defa tekrar edilir.

Bu tecrübe mesamiyet ve kabiliyeti nüfuz tec- rübelerinden geçmiş 4 kiremit üzerinde yapılır.

Eğer, 25 defa tekrar edilen yukarıki ameliyeler- den sonra, tecrübeden geçen 4 kiremitde hiç bir ya- rık, kırık ve dağılma görülmezse veya eğer kopan parça veya toz haline geliş, ağırlığın azamî % 1 ini geçmiyecek şekilde sathî ve mahdudsa, tecrübe tat- min edici sayılır.

Kabiliyeti nüfuz :

Mesamiyet tecrübesini geçiren ve 48 saat suda kalan dört kiremit satıhlarının düz kısımlarından herhangi bir yerine ve şakulî olarak, muhkemce, alt kutru 30 mm. ve takribî irtifaı 120 mm. olan cam bir tüp vaz'edilir ve her kiremit ufkî olarak rutubet- le meşbu bir mahalle konur, hususî bir muhteva va- sıtasiyle tüplerdeki su, sabit 100 mm. lik bir irtifa- da tutulur. Sabit ( N i v o ) yu fasılasız 7 gün müddetle idame edecek olan lüzumlu ve tamamlayıcı su hac- mi cm

3

cinsindendir. Bu, 7 ye taksim edilince, neti- ce 24 saatdaki kabiliyet nüfuzu verir. Eğer 24 saatte, dört kiremitin vasatî kabiliyet nüfuzu 1 0 cm

2

bir sa- tıh için 1,5 cm

3

ından aşağı ise ve yine 24 saatte dört kiremitten her birinin ayni satıh için kabiliyet nüfu- zu 2 cm