ERGENLER İLE ÇALIŞMADA
PRENSİPLER
GENÇLERLE SOSYAL HİZMET
Ergenlik Dönemi Psikososyal Gelişim Özellikleri
• Büyüme, olgunlaşma dönemi. Çocukluktan yetişkinliğe geçiş.
Bu dönem:
- Bedensel, fizyolojik değişimler (beden imgesi) - Ayrışma-Bireyselleşme (benliğin farklılaşması)
- Kimlik (kimlik karmaşası, cinsel, mesleki kimliğin kazanılması) - Model Arayışı (sağlıklı modellere gereksinim)
- Bağımsız olma çabası- yetişkinin desteğini arama) - Arkadaş çevresinin etkisi,
- Anne babaya/otoriteye başkaldırı
gibi özelliklerle karakterizedir.
ERGENLERLE ÇALIŞMA
YETİŞKİNLERLE ÇALIŞMADAN FARKLIDIR
• Ergenler çoğunlukla yardım aramak için kendileri gelmezler
• Kendilerini gözleme kapasiteleri azdır
• Transferans erken ortaya çıkar.
• Fiziksel büyüme ve gelişim düzeyi farklılıkları vardır
• Her ergenin kendi olgunlaşma süreci farklıdır.
• Çalışma sürecinde kendi içimizdeki çatışmaları sürekli sorgulamamız gerekir.
• Öncelikle ergenle iyi ilişki kurulmalıdır. Bu çok önemlidir.
• Ruhsal gelişim açısından ergenin nerede olduğunu görmek gerekir. Oyun ilişki
kurmada araç olarak kullanılabilir.
• Gününü nasıl geçirdiğini sormakla başlanabilir.
• Kimin yardım aldığını, yardıma ihtiyaç duyanın kim olduğunu değerlendirmek gerekir.
• Bazen ailede başka birine yardım isteme amacıyla da getirilmiş olabilirler.
• Çok fazla tavsiyede bulunmak yararlı olmaz, çünkü ilişki anne baba çocuk
ilişkisine döner.
• Önyargı olabilir. (Düşüncelerimi, kişiliğimi değiştirmeye çalışacaklar gibi)
• Görüşme süreci anlamı ve geçişler önemlidir. Olaylara takılıp sürecin anlamını kaçırmamak gerekir.
• Sürecin ergen açısından çeşitli anlamları olabileceğini düşünmek ve
buna bakmak gerekir.
• Ergenin başkaldırma ihtiyacı vardır.
• Ergen farklılıkları ortaya koymak için başkaldırır, kendi kimliğini
geliştirmek, anne babadan ayrışabilmek için bunu yapmak zorundadır.
• Ergenin kendini farklı bir birey olarak ortaya koyması gerekir.
• Ergen uzman karşısında çapraşık duygular yaşayabilir.
• Bir yandan tek başına uzmanın karşısında olmaktan ürker, diğer yandan da «adam» yerine konmuş olmaktan memnun olur.
• Ayrıca anne babasının olmadığı bir ortamda konuşmak, onlara karşı
geliştirmiş olduğu «isyankar tutumu» anlamsız kılar ve görüşmedeki
gerginliği azaltır.
• Özel acil durumlar dışında bir ergenin sorununun saptanması ve tedavisinin planlanması için en az birkaç görüşme yapmak gerekebilir.
• Ergene birkaç görüşmenin planlandığı söylenmelidir.
• 10-15 günlük bir süreye yayılabilecek iki üç görüşme, aynı zamanda ailenin ve ergenin sorunlarına yaklaşımın esnekliğini değerlendirme olanağı da yaratır.
• Randevu alma girişimi ergene bırakılmamalıdır.
ERGENİN RUHSAL İNCELEMESİ
• İncelenen alanlar
• Fizik görünüm
• Anne-baba-ergen etkileşimi
• Zaman, yere ve kişiye yönelim
• Konuşma biçimi, dış görünümü,
• Duygudurumu, sosyal iletişim
• Düşünce süreci ve içeriği
• Motor davranış, biliş düzeyi,
• Gelişim düzeyi ve özellikleri
• Görüşmenin sonuna doğru, erene açık uçlu bir soru ile söylemek istediği başka herhangi bir şey olup olmadığını sormalıdır.
• Aile içi dinamiklerle çalışmak, aile yapısını yeniden organize etmek
• Anne baba tutumları ile çalışmak, ergenin uygun tutumlarla ele alınmasını yapılandırmak
• Okulu ile çalışmak (öğretmen tutumları, okula devamın sağlanması)
• Kurumda çalışmak, bir uzmanın izlemesi, vaka yönetimi,
• İlgili kurumlarla işbirliği yapmak
• Kurum içi personelin tutarlı tutumları, işbirliği, ağız birliği, destekleyici, kabul
edici olmak
İSTEKSİZ/DİRENÇLİ GENÇLE ÇALIŞMA
• Direncin nedeni?
• Transferans
• Kişisel bütünlüğe tehdit
• Değişime direnç
• Sorun algısının farklılığı
• Uzmanın yaklaşımı (direktif, katılımcı olmayan, destekleyici olmayan
tutumlar, yargılayıcı davranma,vb.)
Direnç
normal mi, anormal mi?
• Kimi teorisyenler, direnci kişisel bütünlük çerçevesinde ele almakta, direncin bir müracaatçı için doğal ve normal olduğunu, üstesinden gelinmesi gereken bir şey olmadığını dile getirmektedir.
• Direncin olumlu ve olumsuz yönleri neler? Her bir müracaatçı için bu
incelenmeli.
Olumlayıcı danışmanlık
• Danışan- danışman arasında eşitlikçi ilişki
• Bir zorluğu/sorunu yaşama deneyiminden öğrenmek
• Kendi kaderini tayin. Belirli bir kararın olumlu ve olumsuz yönleri ile ilgili farkındalık geliştirme.
• Kararın olumsuz yönleriyle ilgili objektif olarak bilgi verme.
• Alınan karar, kişinin kendi belirlediği bir sonucu içereceğinden, kişinin
olaylar üzerindeki kontrolü sağlanmış olacaktır. Bu da savunma/direnci
ortadan kaldıran bir durumdur.
Olumlayıcı danışmanlık: İlişki kurma
• Örnek: okuldan kaçma davranışı olan ergen ile görüşme
• İlk görüşmede amaçlar:
1.Öğrencinin dikkatini, dersten kaçma davranışına çekmek
2.Öğrencinin, dersten kaçma davranışının olumlu ve olumsuz yönlerini kavraması
3.Öğrencinin davranışı için sorumluluk alması
4.Öğrencinin davranışıyla ilgili görüşlerini anlamak ve bu duruşu sürdürmesinin nedenlerini ortaya koymak
5.Müracaatçının savunmaya geçmesine yol açmayacak, olumlu ve tehdit
içermeyen bir atmosfer içerisinde görüşmeyi gerçekleştirmek.
Bu amaçlara ulaşmak için teknikler
• Açımlama (paraphrase)
• Duyguların yansıtılması
• Açık uçlu sorular, yönlendirme
Açımlama
• Karşımızdakinin söylediğini, başka sözcüklerle yeniden ifade etme.
• Danışmanlık ilişkisinin başlangıcı için iyi bir yoldur, karşımızdakinin referans çerçevesini anlamamızı sağlar.
• SHU: Bugün seninle görüşmek istediğim bir konu var. Dün bazı derslere girmemişsin.
• M: Dün dersten kaçtığımı sanmıyorum. Dün değil, evvelsi gündü o. (Hafif bir direnç, shu’yu düzeltmeye çalışıyor)
• SHU: O halde dün değil evvelsi gün dersten kaçmışsın. Bana ne olduğunu anlatır mısın? (açımlama.
Yönlendirme).
• M: arkadaşımla ben, bir test olacaktık. Hoca bize çalışmamızı söyledi. Ama biz de çalışmamıştık, o yüzden kütüphaneye gittik. Bir baktık dördüncü dersin zili çalmış. Sonra dördüncü derse girdik.
• SHU: Sınava çalışmadığın için, derse girmemeye karar verdin. (açımlama, m. Nın kararının gerekçesini belirtme)
• Amaç 1 , Amaç 3,Amaç 4-5.
Duyguları Yansıtma
• Açımlamaya benzemektedir. Ancak danışman, iletişimin objektif sözel içeriğindense, duygu boyutuna daha fazla vurgu yapmaktadır.
• Açımlama, karşımızdakinin ifade ettiği ya da ima ettiği duyguya yönelik olarak yapılmaktadır.
• SHU: Genel olarak okuldan kaçma ile ilgili ne hissediyorsun? (ceza almaktan korkup korkmadığını anlamaya çalışıyor)
• M: Bilmem…bir kere kaçınca alışıyorsun, kolay geliyor..ama bir daha kaçmayız ya…(direnç- yetişkin beklentilerine uyma davranışı)
• SHU: Artık alıştığın için okuldan kaçmak sana hiç zor gelmiyor (konuyu dağıtmak yerine, altta yatan duyguyu ifade eden açımlama)
• M: sanırım..
• SHU: Okuldan kaçtığında neler hissettiğini konuşalım mı?
• …….
Açık uçlu sorular ya da yönlendirme
• Açık uçlu sorular, keşif için bir alan açar. Sahip olduğumuz hipotez doğru mu, yanlış mı, bunu anlamamıza yardımcı olur.
• Bana …… bahset, şunu konuşalım mı, gibi giriş cümleleri de açık uçlu sorular içerisinde ele alınır.
• SHU: Dersten kaçmak, notlarını nasıl etkiliyor? (açık uçlu soru)
• M: Kalmak benim için çok fark etmez, çünkü daha önceki sınıfta kalmıştım zaten..
• SHU: Kalmak seni çok etkilemiyor (açımlama)
• M: Hayır..abim gibi..ben de dersleri çok takmıyorum. Abim dersleri hiç takmaz. Ama okuldan kaçmaz. Geçmek için uğraştı,elinden geleni yaptı ama kaldı.
Ben öyle değilim, okuldan kaçarım. (notları ciddiye almamaya yönelik bir rasyonalizasyon)
• SHU: Yani iyi notlar almak senin için önemli değil. (soruna ilişkin duruşun açımlaması). İyi notlar almam lazım diye bir endişe duymuyorsun (duygunun açımlaması)
• M: yani…aslında mezun olmak, bir işe girmek istiyorum bir taraftan..ama bir yandan da hiç takmıyorum, sadece özgür olmak istiyorum, bir sürü şey yaşamak istiyorum (okuldan kaçma davranışı ile ilgili olumlu ve olumsuz yönler)
• SHU: Yani, diploma almak senin için çok da anlamlı değil, çünkü özgür olmayı falan istiyorsun. (açımlama)
• M: yani..okuldan kaçınca…yani diploma senin için o kadar önemliyse okuldan kaçmak iyi değildir, ama o kadar önemli değilse, kaçarsın.
• SHU: Yani, diploma almak ya da iyi notlar getirmek senin için o kadar önemli değil (Açımlama)
• M: aslında pek öyle denmez…gelecekte başıma ne gelirse gelsin umrumda değil demiyorum..sınıfı geçmek için çalıştım, ama gerek yok. Annem ister geç, ister kal diyor…
• SHU: Annen çok önemsemiyor ama aslında senin için sınıfı geçmek önemli. ( açımlama)
• M: Sanırım öyle…
• SHU: İstersen gelecekte neler istediğini konuşalım biraz… (m. nın probleme ilişkin duruşunu gerekçelendirme)
Uygulama
SHU- Emre- Gözlemci
Okulda şiddet davranışı gösteren, dersten kaçan, okul dışından bazı çete gruplarıyla takılan 15 yaşındaki Emre ile bir görüşme gerçekleştireceksiniz.
İlk görüşmede amaçlarınız:
1. Emre’nin dikkatini okul içerisinde ve dışarısında yaşadığı sorunlara çekmek 2. Emre’nin bu davranışlarının olumlu ve olumsuz yönlerini kavraması
3. Emre’nin bu davranışlarıyla ilgili sorumluluk alması
4. Emre’nin sorunla ilgili bakış açısını öğrenmek ve bu sorunların sürmesinin nedenlerini anlamak 5. Emre’nin savunmaya geçmesine yol açmayacak, olumlu ve tehdit içermeyen bir atmosfer
içerisinde görüşmeyi gerçekleştirmek
