Sütçü inek işletmelerinde mastitislere karşı sistemik immunizasyon uygulamalarında meme ve sağım hijyeninin etkisi *

(1)

Ankara Üniv Vet Fak Derg, 50, 25-31,2003

Sütçü inek işletmelerinde mastitislere karşı sistemik immunizasyon uygulamalarında meme ve sağım hijyeninin etkisi *

Şebnem KÜÇÜK, Erol ALAÇAM

Ankara Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Doğum ve Jinekoloji Anabilim Dalı, Ankara

Özet: Bu çalışmada, sütçü inek işletmelerinde meme ve sağım hijyeni koşullarına bağlı olarak, sistemik immunizasyon ile mastitislere karşı korunma etkinliği araştırıldı. Çalışma, makinayla sağılan, sağım öncesinde meme dezenfeksiyonu, sonrasıııda teat dipping ve kuruya çıkan meme bölümlerine antibiyotik infüzyonu uygulanan Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi (AÜZF) işletmesi ile, elle sağılarak diğer önlemler alını;'ayan (aile tipi) işletmelerden seçilen, toplam 80 baş inek üzerinde yürütüldü. Sistemik im- ımınizasyon amacıyla, Mastivac@ adlı (Sagalactiae, Sdysgalactiae, S.uberis, S.pyogenes, Saureus. E.co li, A.pyogenes) inaktif mastitis aşısı kullaı~ıldı. Her iki tip işletmeden 20 ineğe aşı uygulanırken, 20 ineğe de plasebo enjekte edildi. Birinci uygulaniadan 15 gün sonra cnjeksiyonlar tekrar edildi. Uygulanan aşının inastitisler yönünden etkinliğini araştırmak üzere, immunizasyon öncesindc ve sonrasında, 12 ay süre ile, her ay toplanan süt örneklerinde, sıralı olarak, Kaliforniya mastitis te'sti (CMT) ve soımltik hlicrc sayımı (SHS) ile mikrobiyolojik yoklamalar yapıldı. Bunların yamsıra klinik mastitisler değerlendirildi. AÜZF işlctmcsinde aşılama grıı- bunun SHS'lerinde kontrol grubuna kıyasla istatistik yönden önemsiz, buna karşılık diğer tip yetiştirmclerde önemli düşmeler gö- rlildü. Klinik mastitisler yönünden, AÜZF vc aile tipi işletmelerde, sırasıyla aşılama gruplarında 4'er, kontrol gruplarında ise 13 ve 6 olgu belirlendi. Aşılama öncesinde S.aureus, AÜZF işletmesinde %59.1 ve aile tipi işletmelerde %70.6 ile en fazla izole edilen mikroorganizma oldu. Aşının uygulanmasmdan sonra bu etkenin rastlantısı sırasıyla %26.4 ve %42.7 oranlarına azalma gösterdi. Aşı- lama sonrasında Saga!actiae ve Sdysgalacıiae rastlantılarıııda, öncesine kıyasla önemli bir değişiklik görülmedi. Sonuç olarak. klinik mastitis olgularının şiddeti ve niceliği göz önünde tutulduğunda tüm aşılanan ineklerde; SHS'leri ile birlikte değerlendirildiğinde ise aile tipi işlelIlıelcrdc aşının daha etkili olduğu belirlendi.

Anahtar kelimelcr: lnek. mastitis, meme-sağım hijyeni, sistemik immunizasyon

The effeet of udder and milking hygiene on systemic immunization approaehes in dairy herds

Summary: The aim of the study was to investigate the defence activity of systemic immunization against clinical and subclinical mastitis by due to udder and milking hygiene conditions in dairy herds managements. The study was carried out on a tot,ıl of 80 cows which arc selccted randomly from Ankara University Faculty of Agriculture Farm (AUZF) and from the family type herds (1 A cows) in Ankara region. Milking-machine was used in the first management, udder disinfection beforc milking. teat dipping aftcr milking and dry cow infusions to udder lobes was applied. However, in the second managements haııd milking was ımıde anel the proteetive proceelures that are mentioneel above were not taken. Inactive mastitis vaccine Mastivac@ (S.aga!acıiae.

S.dysga!actiae, S.uberis, S.aureus, E.coli, A.pyogenes) was used for systemic immunization. Mastivae@ vaecines were injected su b- cutaneously to cows from neck region andsaline solution was injecteel to 20 control cows in each group, by the same procedure. The injections were repeated 15 days af ter the first application. The effectiveness of the vaccine on clinical and subclinical mastilis was evaluated during 12 months after imımıııization. California mastitis test (CMT) and somatic cell count (SCC) were ımıde from the in- dividual milk samples eollected monthly. The bacteries were evaluated from milk samples that have SCC>500.()()O cell/ml and from the cows having clinical mastitis. AIso. randomize clinical mastitis cases were evaluated. There was a statisticaly insignificant e1cc- rease at SCC of the vaccine group when compared to control group in AUZF management (p>0.05). Howevcr. there was a statisticaly significant decrease in the SCC of the vaccine group in the family type management when compared to control group. After 2 months of vaccination CMT results in AUZF management show insignificant differences for control group while eMT rcsults of family type managements show s significant decrease. In the first two months, all clinical mastitis cases occured in vaccine group in AUZF management; and no clinical cases were seen in the other months. On the other hand 13 cases seen in the control group distributed to the other months. Likewise, all cases were seen in the in the first two months in the vaccine group of ['amily type ımı- nagements, Clinical mastitis were distributed to the other months in control groups. Beforethe vaccination the most isolated nıic- roorganism was Saureus with 59.1 % in AUZF farm and 70.6% in family type herd. Af ter vaccination the strain werc dccreased to 26.4 and 42.7, respectively. There were not significant differences in the presence S.agalactiae af ter vaccination when comparcd to pre-vaccination. During the first two months af ter immunization, E.coli was idenlified in the clinical cases, but after this pcriod the strain were not seen. According to the idcntification results aftcr vaccination, sufficient immunization can not be obtained against Suberi" and S.pyogenes which are involved in the vaccine. In conclıısion, the vaccine was effective in both manageıııents of all vac- cinated cows when the scverity and the guantity of chnic mastitis cases were taken into consideration and in the family type ıııa- nageıııents when it was evaluatcd with their SCe.

Key words: Cow, mastitis, systeıııic imıııunization, lIdder-milking hygiene

*

Aynı başilkI! doktora tezinden özetlenıniştir.

(2)

26 Şebnem Küçük - Erol Alaçaın

Metot Giriş

Mastitise karşı aşılama ile karunma kanusu çak eski yıllardan beri düşünülmekte ise de halençözülemeyen bazı sarunlar başarıyı sınırlı düzeyde tutmaktadır (7,17,26).

Ruminantlarda mastitis patajenlerine karşı sistemik il11munizasyan sağlamak için pek çak çalışma yapılmış, deri altı ve kas içi uygulanan aşılar hazırlanmıştır. Sis- temik aşılama ile kan-süt bariyerinde yeterli karunma sağlanmakla birlikte, süte çak düşük miktarda antikor ge- çebildiği ileri sürülmektedir (19).

Önemli mastitis etkenlerinden alan Staplıylococcus aureus' a karşı yapılan immunizasyan çalışmaları sanu- cunda kimi araştırıcılar etkili bir sanuç alınamadığını ileri sürerken; diğer bir grup araştırmacı aşılanan ve aşı- lanmayan ineklerde 'yeni enfeksiyan aranında herhangi bir azalma almadığını, ancak aşılananlarda uygulanan sa- ğaltımın daha etkili alduğunu, meme sağlığı ile ilgili bütün parametreler bir araya getirildiğinde laktasyan dö- neminde uygulanan aşının etkin bir karuma sağladığını, anılan mikroarganizmanın problenı alduğu sürüler için kullanılmasının yararlı alduğunu bildirnıektedirler (5,20, 21,28). Türkiye'de de deneysel alarak üretilen stafilakak aşılarının saha kaşullarında uygulanması ile bu tür mastitislere karşı karunma sağlandığını bildiren çalışmalar bulunmaktadır (3,9-11).

Diğer bir önemli mastitis etkeni alan Esclıericlıia coli' ye karşı yapılan aşılamalarda; gram negatif etkenlere bağlı mastitislerin rastlantısında düşnıe sağlandığı; klinik mastitis rastlantısında düşme almamasına karşılık 0.1- guların şiddetinin azaldığı bildirilmektedir (6,13,14).

İnek ve keçilerde Streptococcııs agalactiae ve Strep- tococcus dysgalactiae bakterinleri ile yapılan aşılama- larda, meme enfeksiyanlarına karşı bir rezistans oluştuğu belirlenmekle birlikte, immunite üzerinde fazla çalışma yapılmamıştır. S.agalactiae bakterin aşısı uygulanan dü- velerde aşılama sanrası şekillenen mastitislerin şiddetinin daha hafif alduğu ifade edilmektedir (18,29).

Actinomyces pyogenes' e bağlı mastitislere karşı A.pyogenes taksaidleri ve in aktive edilmiş hücre aşıları ile çalışılmıştır. Bazı algularda toksaid enfeksiyanun şid- detini azaltmakla birlikte bu tür mastitislere karşı im- ımınizasyan sınırlı düzeyde başarılı olabilmiştir. Enfeksi- yona karşı karunmak üzere A.pyogenes + Micrococcus indolicus ve mikraaerofilik koklarla yapılan aşılar ile bazı başarılar elde edilmiştir (7).

Mastitise neden alan mikroorganizmaların fazla sa- yıda alması nedeniyle kambine aşılar da üretilmiştir.

S.aureus bakterin, S.agalactiae. bakterin ve stafilokakkal

a toksaidi içeren kombine aşı uygulanan ineklerde :her 3 antijene karşı da sp~sifik IgO tespit edilmiştir (2~). Idiğer bır çalışmada (23) ıse, S.aureus ve S.agalactUle'den ha- zırlanan bakterin aşı tek ve kambine şekilde sağmaıl inek- lere verildiğinde her iki bakteriye karşı antikor (itreleri

b 1. i .. i

e ır enmıştır. i

Yukarıdaki bilgilerin ışığında, sunulan çalışıjnanın amacı; sütçü inek işletmelerinde meme ve sağım hlijyeni kaşullarına bağlı olarak sistemik immunizasyon ile klinik ve subklinik mastitislere karşı korunma etkinliğinL pe- riyadik toplanan süt örneklerinde somatik hücre sa~ımıa- rı, Kalifarniya mastitis testi ve mikrobiyolajik yak~ama-

i

larla araştırmaktır. i

i

Materyal ve Metot

i

Hayvan materyali

ı

Bu çalışma Ankara Üniversitesi Ziraat Fakiültesi Araştırma ve Uygulama Çiftliği (40 inek) ile Ankaıra ci- varındaki aile tipi (1-4 baş inek) işletmelerden (40 linek), rastgele örnekleme yöntemiyle seçilen, 3-6 yaşlı, Hdlstein ve yarım kan Holstein ırkından, toplam 80 baş ineJ: üze- rinde yürütüldü. Bu işletmelerden ilkinde makinalı l,ağım kullanılmakta, sağım öncesinde meme dezenfeksilyonu, sağım sanrası teat dipping ve kuruya çıkan memle bö-_i Iümlerine antibiyatik infüzyonu uygulannıaktaydı. [Diğer grup' işletmelerde ise elle sağınun yanısıra yukarıÇla sı- ralanan koruyucu önlemler uygulanmıy6rdu. .

Çalışmanın yürütüldüğü süreçte işletmelerde bakım ve besleme ile sağım ve ahır hijyeni kaşullarınd~ herhangi bir düzeltme girişiminde bulunulmadı. Materyal

i olarak kullanılan inekler, uygulamaların başlatıldılğı ta- rihte laktasyonun farklı dönemlerinde bUlunuyarlardlı.

ii i i

Aşı uygulamaları: Sistemik immunizasyan! ama- cıyla, ticari adı Mastivac@ (Ovejera Lab.) alan paıJvalan inaktif mastitis aşısı kullanıldı. Mastivac@ aşısı .brep- tococcus agalactiae, Streptococcus dysgalactiae, .~tI'ep- tococcus uberis, Streptococcus pyogenes, Swphyıocioccııs aureus, Esclıericlıia coli ve Actynomyces pyagenbs et-

i

kenlerine karşı üretilmiştir._. :_i Her iki tip işletmeden 20 ineğe boyun bölgesiıhden, deri altı yalla 5 ml Mastivac@ aşısı enjekte edilird:n, 20 ineğe de aynı yöntemle 5 ml serum fizyolojik (pI4sebo) uygulandı. Birinci uygulamadan 15 gün sanra enjek~iyan-

lar tekrar edildi. i

.. i

Orneklemeler: Uygulanan aşının klinik ve subklinik mastitisler yönünden etkinliğini araştırmak üzel'd, immunizasyan öncesinde meme bölümlerinden alll1L1 süt örneklerinde Kaliforniya mastitis testi (eMT), bi:ı'Cyseı karma süt örneklerinde samatik hücre sayımı (SHIS) ile

i i

!i

(3)

Ankara Üniv Yet Fak Derg, 50, 2003 ²⁷

SHS'leri >SOO.OOO/ml olan, CMT + 2/3 sonuç veren ve klinik mastitis gösteren memelerin sütlerinden mikrobiyolojik yoklamalar yapılarak, mastitisler ve etkenleri tespit edildi. Süt örnekleri akşam sağımından önee alındı.

Aşılama sonrasında, tüm materyale 1.,3., S., 7., 9.

ve 1

ı.

aylarda CMT uygulandı; 2., 4., 6., 8., W. ve 12.

aylarda da SHS'leri yapıldı. SHS'leri >SOO.OOO/ml olan, CMT + 2/3 sonuç veren ve klinik mastitisli memelerin sütlerinden mikrobiyolojik yoklamalar yapıldı.

Çalışma devam ederken kuruya ayrılan hayvanlarda anılan dönemde muayeneler yapılmadı ve laktasyonun ilk ayından sonra örneklemelere devam edilerek, değerlendi- rildi.

SO/1ulıik hücre sayl/nları (SHS): SHS'leri In- ternational Dairy Federation (lS)'ın bildirdiği şekilde, in- direkt yöntemle, ışık mikroskobunda yapıldı. Preparatla- rın boyanmasında Giemsa yöntemi kullanıldı.

Kalifonıiya mastiris test (eMT): CMT sonuçları Sehalm ve ark. (24)' na göre değerlendirildi.

Mikrobiyolojik testler: Mikrobiyolojik izolasyonlar Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı Laboratuvarlarında, International Dairy Federation (lS)'ın bildirdiği şekilde yapıldı.

Değerlendirme: İmmunizasyonu izleyen 12 aylık süreçte, subklinik mastitislerin bir göstergesi olarak SHS 'leri ve CMT bulguları ile mikrobiyolojik izolasyonlar; klinik mastitislerin ise rastlantı oranları ve etken izolasyonları, aşılanan ve kontrololarak bırakılan gruplar arasında karşılaştırmalı olarak değerlendirildi.

İstatistik değerlendirmeler: Çalışma verilerinin istatistik değerlendirilmesinde Student- t testi ile Ki-kare testleri kullanıldı (27).

Bulgular

Çalışma bulguları, meme-sağım hijyeni koşulları farklı iki tip sütçü inek işletmesinde; mastitislere karşı im- munize edilen ineklerle, kontrol grubu karşılaştırılarak aşağıda sunulmaktadır.

SHS bulguları

İmmunizasyonu izleyen 2.,4.,6., 8., 10. ve 12. aylarda SHS'lerin gösterdiği süreç AÜZF işletmesi için ŞekilI, aile tipi işletmeler için Şekil2'de gösterilmiştir.

AÜZF işletmesinde, 2-12. aylarda aşılama ve kontrol grubu SHS ortalamaları arasındaki fark önemsiz bu- lunmuştur (p>O.OS). Aile tipi işletmelerde 2. ayda kontrol ve aşılama gruplarında SHS ortalamaları arası fark önem- siz olmasına rağmen (p>O.OS) diğer aylarda bu fark istatistiki yönden önemli bulunmuştur.

eMT bulguları

İmmunizasyonu izleyen 1.,3., S., 7., 9. ve 1

ı.

^aylar-

da CMT bulgularının gösterdiği süreç AÜZF işletmesi için Şekil 3 ve 4; aile tipi işletmeler için Şekil S ve 6' da gösterilmiştir.

Aşılama sonrasında CMT sonuçları, 2. aydan sonra, AÜZF işletmesinde kontrol grubunun lehine önemsiz

. ..

farklılıklar gösterirken; aile tipi işletmelerde ise aşılanan- ların lehine önemli bir azalma şeklinde belirlenmiştir.

Mikrobiyolojik bulgular

İmmunizasyon öncesi ve izleyen 1-12. aylarda CMT +2/3 sonuç veren memelerin sütlerinden ve klinik mastitisli meme bölümlerinden izole edilen mikroorganizmalar ve rastlantı oranları Tablo l' de verilmektedir.

-+-Aşılama -.-KontroI

O 800

200 400 600 1000 1200

SHS: X1000 -+-Aşıiama 1400

-.- Kontrol

200 O 400

SHS: X1000

1600 1400 1200 1000 800 600

-1 2 4 6 8 10 12 -1 2 4 6 8 10 12

Şekil i. Immunizasyon öncesi ve izleyen aylarda AÜZF işletmcsincie aşılama ve kontrol gruplarında SHS ortalamaları (hücre/ml).

FigureI.

see

counts before and following immunİsation in the vaccination and control groups of AUZF management (cell/ml).

Şekil 2. Immunizasyomı öncesi ve izleyen aylarda aile tipi işletmelerde aşılama ve kontrol gruplarında SHS ortalamaları (hliere/ml).

Figure 2.

see

counts before and following immunisation in the vaccination and control of' family groups of family type managements (ceıı/ml).

(4)

Şebnem Küçük - Erol Alaçam

9 11 5 7

3 -1 1

90 80 70 60 50 40 30 20 10

O

CMT:%

9 II

~-

-11-+

-b-2 -*"3

5 7 3 28

eMT: %

~

ro

70

ro

9J 40

~

:D 10 O

-1 1

Şekil 3. lmmunizasyon öncesi ve izleyen aylarda AÜZF i}letmcsinde a}ılama grubunda CMT bulguları.

Figııre 3. CMT scores in the vaccination group of AUZF management before and following the immunization.

Şekil 5. lmmunizasyon öncesi ve izleyen aylarda ailı~ tipi işletmelerin aşılama grubunda CMT bulguları.

Figure 5. CMT scores in the nceination group ol' I'amidı size managements before and following the immunization. i

i

Şekil 4. lmımll1izasyon öncesi ve izleyen aylarda AÜZF i}letmesinde kontrol grubunda CMT bulguları.

Figure 4. CMT scores in the control group of AUZF management before and following the immunization.

Tablo i. Çalışımı sürecinde izole edilen mikroorganizmalar ve rastlantı oranları (%).

Table ı.Microbiological isolations and incidence rates during tlıe trial period (%).

9 ;11 7

i

klinik mastitiskılin ni- ıçın tablo 2' de dunul-

i

i __ --m-+-tr-2~3i i

5 3

CMT: %

70

.

60 50 40 30 20 10 O

-1 1

Klinik mastitis olguları

Çalışma sürecinde belirlenen cdiği, aşılama ve kontrol grupları maktadır.

Şekil 6. İmmunizasyonu. öncesi ve izleyen aylarda aiıie tipi işletmelerin aşılama grubunda CMT bulguları.

Figure 6. CMT scores in the control group of family' size managements before and following the immunizaıion. i

i

9 11 7

-o-- +-fr-2_*""3

5 CMT: ^%

il)

ro

!il 40 3) :D 10 O

-1

ı

3

Izole edilen mikroorganizmalar

Tablo 2. Çalışma sürecinde şekillenen klinik mastilis olguları.

Table 2. Clinical mastitis eases during the trial period

İşletmelere göre klinik mastilis rastlantı oranlaı!] ara- I sındaki farklılık ki-kare testi sonucunda önemU bu-

i

Klinik mastitis olguları S.oureus

S.dysgo/acıiae S. uheris /3aci!lus spp.

Ejclemlis S. epidermidis E.coli

Çalışma grupları (n= 40)

AÜZF i}letmesi Aile tipi işletmeler

Aşılanan 4 4

Kontrol 13 6

To~lam 17

ıp

S.pyogenes S.ııg(f/ocli(fe P.haemo/ylic(f Üreme yok

lunmamıştır (p>O.05; ki-kare=2,739).

Çalışma sürecinde AÜZF işletmesinde 3 baş!, . tıpı işletmelerinde ise 1 baş inek perakut mastitif

deniyle kesime sevkedilmiştir. i

aile ne-

(5)

Ankara Üniv Vet Fak Derg, 50, 2003 29

Tartışuıa ve Sonuç

Bu çalışmada inek mastitislerine karşı polivalan bir aşının koruyucu etkisi araştırılırken temel yaklaşım; hij- yenik ve ekonomik boyutları iyi bir süt işletmesi ile, Tür- kiye' de süt inekçiliğinin gerçek boyutu olan ve ço- ğunlukla ahır ve sağım hijyeninin yetersiz olduğu aile tipi yetiştirmeler arasında bir karşılaştırma yapmak şeklinde düşünülmüştür.

Gerek sütün niteliğini, gerekse de subklinik mas- titisleri ve dolayısıyla sütün niceliğini belirleyen fak- törlerin başında sütteki SHS'ler gelmektedir (1,4). Sütte somatik hücre sayısının yükselmesine neden olan en önemli faktör mastitislerdir. Birçok araştırıcıya göre SHS bir işletmedeki mastitis durumunu ve derecesini gösteren en inanılır ölçü olup, mastitis durumu aylık SHS'ler ile kolaylıkla idare ve kontrol edilebilmektedir (2,8). Smith ve Hogan (25), kazan sütü SHS'lerinin ortalamaları 400.000 hücre/ml' nin altında tutulabildiği taktirde klinik mastitis rastlantısının da

ıoo

laktasyonda 20 olgunun al- tma indirilebileceğini ileri sürmektedirler. İmmunizasyon sonrasında da mastitislere karşı korunma etkinliğini de- ğerlendirmek üzere birçok araştırmacı direkt ve endirekt SHS 'lerin belirlenmesi gerektiğini bildirmektedirler (2,i2,30). Sunulan çalışmada da uygulanan aşının et- kinliği araştırılırken önemli ölçümlerden bir tanesi olarak nicel SHS'ler göz önünde tutulmuştur. Aşılama öncesi ve izleyen 2., 4., 6., 8.,

ıo.

ve 12. aylarda SHS'ler, ışık mikroskobunda yapılmıştır.

Araştırıcılar, sütteki SHS'leri etkileyen yaş, lak- tasyon sayısı, lakt~syon dönemi, mevsim, beslenme, bakım, sağım şekli, sağım zamanı, vb. diğer bazı fak- törlerden de söz etmektedirler (4,1 6). Sunulan çalışmada deneme ve kontrol grupları laktasyonun farklı dö- nemlerinde bulunan, 3-6 yaşlı inekler arasından random yöntemiyle seçilmiş vei2 aylık bir süre içinde, akşam sa- ğımında toplanan ön süt örneklerinde SHS'ler, periyodik olarak yapılmıştır. Dolayısıyla, yukarıda anılan fak- törlerin büyük bir kısmı söz konusu olmamıştır. SHS'ler kazan veya güğüm sütü yerine bireyselolarak ineklerden, dört memenin karması olarak, toplanan süt örneklerinde yapılmıştır. Böylece, inek düzeyinde yapılan de- ğerlendirmelerin daha ayrıntılı ve doğru sonuç vereceği düşünülmüştür. İmmunizasyon öncesinde ele alınan her iki işletmede ortalama SHS'ler arasındaki fark istatistik yönden önemsiz bulunmuş (p>O.OS); ancak bu değerler sağlıklı sürüler için öngörülen değerlerin üzerinde sap- tanmıştır. Anılan değerler aşı uygulamasını izleyen sü-

reçte de normalin üzerinde seyretmiştir. Bu durumun bir ölçüde, SHS'ler yapılırken klinik ve subklinik mastİlisli memeler ayırt edilmeden toplu değerlendirme ya- pılmasından ileri geldiği düşünülmektedir. Ancak, de- ğerlendirmeler aşılama öncesinde ve sonrasında ayııı ko- şullarda yapıldığı için immunizasyonun etkisi üzerinde olumsuz bir etkisi olmamıştır. A ÜZF işletmesinde 2-i2.

aylarda, aşılama grubunda SHS 'lerde kontrol grubuna kı- yasla bir miktar düşme görülmüşse de bu fark istatistik yönden önemsiz bulunmuştur (p>O.OS). Buna karşılık, SHS'ler aile tipi yetiştirmelerde immunizasyonu izleyen 2. aydan sonra, kontrol grubuna kıyasla, aşılama gnı- .bunun lehine istatistiki yönden önemli düşmeler gös- termiştir. Yoshida ve ark. (30) da stafilokok aşısı uy- guladıkları ineklerde izleyen bir haftadan sonra süt örnek- lerindeki somatik hücre sayısının giderek azaldığıııı bildirmektedirler.

Aşının etkinliğine ilişkin ikinci bir kriter olarak 1., 3.,5.,7.,9. ve lL. aylarda meme bölümlerine uygulanan CMT bulguları değerlendirilmiştir. SHS düzeylerini endirekt olarak belirleyen bu test sürü mastitis sorununun denetim altında tutulmasında basit ve etkin bir şekilde kullanılabilmektedir. Aşılama öncesinde meme bölümle- rinin CMT sonuçları yaklaşık 2/3 oranında (-), 1/3 ora- nında da (+1/3) şeklinde belirlenmiştir. Test bulguları aile tipi yetiştirmelerde AÜZF işletmesine kıyasla, istatistiki yönden de önemli, daha yüksek değerler göstermiştir.

SHS'lere göre işletmeler arasında farklı olan olan bu du- nınmn aile tipi yetiştirmelerde +2 ve +3 bulguların daha fazla olmasına bağlı olduğu düşünülmektedir. Aşılama sonrasında CMT sonuçları, 2. aydan s'onra, AÜZF iş- letmesinde kontrol grubunun lehine önemsiz farklılıklar gösterirken; aile tipi işletmelerde ise aşılananların lehine önemli bir azalma şeklinde belirlenmiştir. Çalışma sü- recinde AÜZF işletmesinde daha fazla sayıda hayvanın kuru döneme yakın olmasının bu durumun olası nedeni olduğu kanısına varılmıştır.

Çalışmada göz önünde tutulan diğer bir kriter klinik mastitisler olmuştur. AÜZF işletmesinde aşılama gnı- bıında rastlanan 4 olgunun tamamı ilk iki ayda şe- killenmiş, bir adet inek zorunlu olarak kesilmiş, sonraki aylarda klinik olguya rastlanmamıştır. Buna karşılık, kontrol grubunda rastlanan 13 olgu izleyen aylara dağılım göstermiş ve 2 olguda toksik şoka bağlı kesim öngörül- müştür. Keza, aile tipi işletmelerde de aşılama grubunda- ki 4 olgu ilk iki ayda şekillenmiş, kontrol grubunda ise klinik mastitisler izleyen aylara dağılmış ve bir hayvanda

(6)

3() Şebnem Küçük - Erol Alaçam

zorunlu kesin1 bu grupta yapılmıştır. Bulgular, her iki iş- letmede de aşılama gruplarında klinik mastitislerin ve hastalığın şiddetine bağlı olarak ölümlerin daha az ol- duğunu göstermektedir. Anılan bulgular diğer bazı çalış- maların bulgularına benzer nicelik ve niteliktedir (6,13, 14,28).

Aşılama öncesinde ele alınan işletmelerde, somatik hücre sayımları yüksek çıkan, eMT +2/3 sonuç veren ve klinik mastitis gösteren memeleI'in sütlerinden yapılan mikrobiyolojik yoklamalar sonucunda S.aııreııs; AÜZF işletmesinde %59.1 ve aile tipi işletmelerde %70.6 ile en fazla izole edilen mikroorganizma olmuştur. Bileşiminde S.aııreııs da bulunan polivalan aşının uygulanmasından sonra bu etkenin rastlantısı sırasıyla %26.4 ve %42.7 oranlarına azalma göstermiştir. Aşının S.aııreııs üze- rindeki etkisi göz önünde tutulduğunda, bu etkene karşı spesifik bir aşının kullanılmasının benzeri veya daha etkin bir korunma sağlayabileceği düşünülebilir. Aşılama sonrasında S.agalacıiae ve S.dysgalacıiae rastlantılarında, öncesine kıyasla önemli bir değişiklik görülmemiştir. İm- munizasyonu izleyen iki ay içinde rastlanan klinik 01- gulardan E.coli izole edilmiş, sonraki çalışma sürecinde bu etken e rastlanmamıştır. Aşının bileşiminde bulunan S.uberis ve S.pyogenes etkenlerine karşı ise, aşılama son- rasındaki aylarda yapılan izolasyon sonuçlarına göre, yeterli bir korunma sağlanamamıştır.

Sonuç olarak, aile tipi işletm~lerde aşılanan hay- vanların SHS 'lerinde istatistiki yönden de önemli olan bir azalma belirlenmiştir. Bu durum sülün niteliği ve niceliği yönünden olumlu bir faktördür. Aşının etkisi klinik mastitis rastlantıları ve şiddeti yönünden ele alındığında her iki tip işletmede de olumlu sonuçlar elde edilmiştir. Kli- nik mastitisolgularının şiddeti ve niceliği göz önünde tu- tulduğunda tümaşılanan ineklerde; SHS'ler ile birlikte değerlendirildiğinde ise aile tipi işletmelerde aşının daha etkili olduğu söylenebilir.

Teşekkür

Bu çalışmanın gerçekleşebilmesi ıçın gerekli ma- teryalin sağlanmasındaki yardımları nedeniyle Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Araştırma ve Uygulama Çiftliği sorumlularına, süt örneklerinde mikrobiyolojik yoklamaları yapan Veteriner Fakültesi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı'na, araştırma görevlisi Tuba İça'ya ve ça- lışma bulgularının istatistik değerlendirilmesinde emeği geçen Dr. Sara Gürcan'a teşekkürü borç bilmekteyiz.

Kaynaklar

ı. Allore HG, Erb HN, Schruben LW, Oltenac(ı PA (1998): A simulaıion ot sımıegies ıo tower !m!k ım:ık so- 'matie eell coUlıt be!ow 500.000 per mililiıer 1 Dair~ Sei,

SI, 694-7()2. i

2. Andrews RJ, Kitchen BJ, Kwce WS, Duncalfe F

ci

983):

Relationship beıween individua! eow somatic ce!! Luıııs and the masıitis iııteelion slalus of ıhe ucLder. Aust

ll

^Dairy

Teeh,6,71-74. ⁱ

,

3. Aydın N, Cambazoğlu M (1987): SığırLann sıaji!okokkaL masıiıisLerine karşı aşı hazırlanması üz.erinde çalişıkalar.

Etlik Yet Mikrobio] Derg, 6,69-88.

j

4. Barkema HW, Schukken YH, Lam TJGM, Bdboer ML, Benedictus G, Brand A (1998): MmwKemenllpme- ıiees associated wiıh Low, medium aııd hiKh sOJ)wıie e{,ll eo- unlS in bulk milk. 1 Dairy Sei, Sl. 1917-i927.

5. Brock JH, Steel ED, Reiter B (] 975): The e/fecı 'id inl- mmuseular and inımmammary vaecinaıioıı of eows

(rıı

aıı- ıibody Leve!s and resisıance lo inımmammm)' injeell,onbl' Sıaphylococcus aureus. Res Yet Sei, 19, 152-i58. ⁱ 6. Clark P, Van Raekel DE (1994): Elticae)' of illll Esc-

heriehia coLi baeterin jiJr ıhe conlro! oj' co Lijimn masıilis in_. _" _i dair)' cows. Agri-Praetiee Med, IS, ı9-25. i

7. Coldwitz lG, Watson DL (ı985): The immıllllJ!oph}'sio!o- gical basis for vaccinaıing ruminanl aKainsl maslili,J Aust

Yet 1,62,145-151. i

8. Edmondson PW (1998): lnjluence ofsampLe co!!eetion on buLk ıank somatic ceLLcOUlıl.Yet Ree, 1,0, 555.

9. Erganiş O, HadimH HH (1998): Süı inek!erind'e sıa- filokokal masıiıisLerin konıroLu için oıojen SıaphyLocqus au- reus aşı. çalışmaLan .. llL. Ulusal Yeteriner Mikroblıyoloji Kongresı, 23-25 Eylul, Bursa. s: 4i-42. , IO. Fırat G, Uysal Y (1988): SlafiLokokkal orijinLi maslillisLere

karşı bir aşı hazırlanması. Pendik Hay Hast Araş Enst

Derg,2, 28-43. :

11. HadimH HH (20()O):, Süı inekLerinde sıafiLo~okka'lmas- ıiıisler için aşı çaLışmaLarı. Doktora Tezi. SU Sağlık Bi-

limleri Enstitüsü, Konya. i

12. Hoare RTT, Sheldrake RF, Nicholls P.T, Mcgregor GD, Woodhouse VE (1980): AnaL)'sis ot somaıie ce!! \loLume disıribuıion as an aid to ıhe diagnosis ot masıiıis. 11Dairy Res, 47, 167-176.

13. Hogan JS, Weiss WP, Todhunter DA, Smith LK, Scho- en berger, PS (1992): Field trial ^Lu deıermine eltielilc)' oL

an Escherichia cali 15 l11asıiıis vaecine. 1 Oairy S;ci. 75,

78-84. ⁱ

14. Hogan JS,Weiss WP, Todhunter DA, Smith LK, ISChO- enberger PS (1992): Effieacy ol an Eseherichia mli 15 mastiıis vaccine in an experimenıaL eha!Lenge l:rial.1

Dairy Sei, 75, 415-422.

i

iS. International Dairy Federation (1981): LabomlU,.-,' mel- hods for use in mastitis work. Ooeuınent:. 132. Bnıteis.. i 16. Kennedy BW, Sethar MS, Tong AKW, Moxlcry JE,

Downey BR (1982): Environmenla! ,.Icıe/ors inflı¥nCıIlK lest-day somatic ceLLcoU/ıts in Holsıeıns. J Oairy S!ei, 65.

275-28().

17. Kirk JH, Degraves F, Tyler J(I994): Reeenl proKlress in Ireatment and control ol masıilis in ('(ltıLe.lA YMP1" 204.

1152-1158. .

(7)

Ankara Üniv Vet Fak Derg, 50, 2003 31

18. Logan EF, Mackie DI', Meneely DJ (1984): lm- mww!ogica! fealures of cOlısecuıive inıramammary in- feclions wiıh Slreplococcus aga!acliae in vaccinaled .and

l/on-vClccinaled heiters. Br Vet J, 140,535-542.

19. Nickerson SC (ı985): Imm/me mechanisms oj'lhe bovine udder. JAVMA, 187,41-45.

20. Nickerson SC, Pankey JW, Watts JL (1985): EnhCll7ce- menl oj'lhe cel/u!ar immune respm7se of ıhe bovine udder by !occl! cınd syslemic immunizaıion againsl Slaphy!ococca!

masıiıis. Agri-Practice Med, 6, 34-38.

21. Nordhaııg ML, Nesse LL, Noreoss NL, GlIdding R (1994): A field Iria! an experimenıa! vaccine againsı Slaphy!ococus aureus masıilis in call!e. 2. Anlibody res- ponse. J Dairy Sci. 77, i276-ı284.

22. Opdebeeek .ll', Noreross NL (1982): Anıibody response in !aclm! secrelim7s oj' cows alier immımizalion wiıh va.

rious concenlmlions ot slaphy!ococca! cınd slreplococca!

mııigens. Am. J Vet Res, 43,1770-]775.

23. Opdebeeek .ll', Norcross NL (1985): Anıibodies in bovine serım? and !aClea! secreıions lo cClpsu!ar antigens of Slaphy!ococcus aureus. Am J Vet Res, 46,1561-1564.

24. Sehalm OW, Carrol EJ, Jain NC (1971): Bovine Mas- ıizis. Lea-Febigcr Co, Philadclphia.

25. Smith KL, Hogan.lS (I996): Fulure pmspeclsji)r masıilis conlroL. World Association for Buiatrics XiX Congress, 2- i2 July, Edinburgh, pp: 263-268.

26. Smith LK (1983): Masıiıis contro!: A discussifJll . .1 Dairy Sci, 66, 1790-1794.

27. Sümbüloğlıı K, Sümbüloğlıı V (2000): Biyoisıaıisıik. Ha- tiboğlu Yayınevi, Ankara.

28. Watson DL, Meeoll ML, Davies HI (1996): Field Iricı! ot a slophy!ococca! maslizis vaccine in dairv herds: Clinica!.

subclinica! and microbio!ogica! assesmenls. AlIsl Vet .I, 74.447-450.

29. Yaneey RJ (1993): Recenl advwıces in boI'ine vaccine lechno!ogy. J Dairy Sci, 76, 24ı8-2436.

30. Yoshida K, lehiman Y, Narikawa S, Evans WB (1984):

Slaphy!ococcal capsuler vaccine jiır prevenıing masıiıis in Iwo herds in Georgicı. J Dairy Sci. ?7, 620-627.

Geliş ıarihi: 12.3.20.0.2/ Kabul ıarihi: 30.4.20.0.2 Yazışma adresi:

Dr. Şebnem Küçük

Ankara Üniversilesi Veıeriner Fakülıesi Doğum ve linekoloji Anabilim Da!t 0.6110. Dışkapı. Ankam