RÜZGARLARIN OLUŞTURDUĞU YER ŞEKİLLERİ

RÜZGARLARIN OLUŞTURDUĞU

YER ŞEKİLLERİ

cografyahocasi.com

NELER ÖĞRENECEKSİNİZ

Bu bölümde dış kuvvetlerden birisi olan rüzgarların etkili olduğu bölgeleri, rüzgar aşınım ve birikim şekillerinin özelliklerini öğreneceksiniz.

Kazanım: 10.1.6. Dış kuvvetleri yer

şekillerinin oluşum sürecine etkileri

açısından açıklar.

Rüzgarlar, kurak ve yarı kurak alanlarda etkili olan dış kuvvettir.

Çöllerde, karasal iklim bölgelerinde ve bitki örtüsünün seyrek olduğu yerlerde etki alanları geniştir.

Bitki örtüsünün olmadığı ya da çok zayıf olduğu yerlerde bulunan toz, kum ve çakıl boyutundaki materyal, rüzgârın etkisiyle yer değiştirir. Çakıllar sürüklenerek ve yuvarlanarak, kumlar sıçrayarak, tozlar ise havaya karışarak rüzgârla birlikte hareket eder.

Rüzgârlarla birlikte taşınan kum boyutundaki malzemeler, önlerine çıkan engellere çarparak rüzgâr aşındırmasını (korrazyon) gerçekleştirir.

Rüzgarların Yeryüzünü Şekillendirebilmesi İçin

Kurak ve yarı kurak iklim şartları Fiziksel ufalanmanın fazla olması Bitki örtüsünden yoksunluk

Zeminin gevşek yapılı olması

Rüzgarın hızlı esmesi gerekir.

Yeryüzünde Rüzgarların En Fazla Etkili Olduğu Alanlar (Çöller)

AŞINIM ŞEKİLLERİ

Mantar Kaya Şahit Kaya

Tafoni Yardang Hamada

Lös Kumul Barkan

RÜZGARLAR

RÜZGAR AŞINIM ŞEKİLLERİ

MANTAR KAYA

Kayaların alt kısımlarının rüzgarlar tarafından aşındırılması

sonucu oluşan mantar görünümlü kayaçlardır.

MANTAR

KAYA

ŞAHİT

KAYA (TEPE)

Rüzgârın farklı dirençteki tabakaları farklı düzeyde aşındırması ve aşınmaya dirençli kütlelerin yerinde kalması sonucu oluşur.

TAFONİ Kayaların sular tarafından çözünen yumuşak kısımlarının

rüzgar etkisiyle aşınması sonucu oluşan şekillerdir.

YARDANG Sert tabakaların yavaş yumuşak tabakaların kolay aşınması sonucu yan yana ve birbirinden sırtlarla ayrılmış şekillerdir.

Bu U profilli oluklar, özellikle Orta Asya çöllerinde çok sık görülür.

HAMADA

(ÇÖL KALDIRIMI)

Rüzgârın çöllerdeki ufalanmış materyalleri taşıması

sonucunda yüzeyi kayaların kapladığı arazilerdir.

RÜZGAR BİRİKİM ŞEKİLLERİ

LÖS Kurak alanlarda rüzgarların taşıyarak biriktirdiği ince

boyutlu malzemelerdir. Çöl toprakları da denilmektedir.

KUMUL Rüzgârın taşıdığı materyalleri gücünün azaldığı yerlerde

biriktirmesiyle oluşan tepelere kumul adı verilir.

BARKAN Rüzgârlar tarafından taşınan materyallerin hilal şeklinde

biriktirilmesi sonucu oluşan yer şekilleridir.

Aşağıdaki şekilde rüzgarların oluşturduğu aşınım ve birikim şekilleri gösterilmiştir. Numaralarla gösterilen yer şekillerinin adını yazınız.

1 2 3 4 5

..……….. ..……….. ..……….. ..……….. ..……….. ^{Mantarkaya Tafoni Barkan Kumul Lös}

ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME

Kayaların sular tarafından çözünen yumuşak kısımlarının rüzgar etkisiyle aşındırılması sonucu ……… adı verilen yer şekilleri oluşur.

..., karasal iklim bölgelerinde ve bitki örtüsünün seyrek olduğu yerlerde rüzgarların etki alanı geniştir.

Rüzgârlar tarafından taşınan materyallerin hilal şeklinde birikmesi sonucu

……… adı verilen yer şekilleri oluşur.

……….. kurak ve yarı kurak alanlarda etkili olan dış kuvvettir.

Rüzgarların taşıyıp biriktirdiği topraklara ……… denir.lös

Rüzgarlar

Barkan Çöllerde

Tafoni

BOŞLUK DOLDURMA

Bitki örtüsünün olmadığı ya da çok zayıf olduğu yerlerde bulunan toz, kum ve çakıl boyutundaki materyal rüzgârın etkisiyle yer değiştirir.

Rüzgârın çöllerdeki ufalanmış materyalleri taşıması sonucunda yüzeyi kayaların kapladığı arazilere hamada adı verilir.

Rüzgarların etkili olduğu bölgelerde fiziksel ufalanma fazladır.

Sert tabakaların yavaş yumuşak tabakaların kolay aşınması sonucu yan yana ve birbirinden sırtlarla ayrılmış şekillere kumul adı verilir.

Lös, barkan ve kumul rüzgarların aşındırması sonucu oluşmuş yer şekilleridir.

DOĞRU-YANLIŞ

1) Lös, barkan, mantarkaya gibi oluşumların bulunduğu yerler için aşağıdakilerden hangisini söylemek doğru olur?

A) Rüzgarlar en etkili dış kuvvettir.

B) Volkanik araziler görülür.

C) Yağış miktarı fazladır.

D) Humuslu topraklar görülür.

E) Sıcaklık farkı azdır.

2) Buna göre harita üzerinde numaralandırılarak verilen yerlerin hangisinde rüzgarların aşındırma ve biriktirme faaliyetleri diğerlerine göre daha azdır ?

A) I B) II C) III D) IV E) V

Rüzgarların aşındırma ve biriktirme

faaliyetleri, kurak ve yarı kurak

iklim bölgelerinde diğer iklim

bölgelerine göre daha yoğundur.

3) Kurak ve yarı kurak bölgelerde kayaların alt kısımlarının rüzgarlar tarafından aşındırılması sonucu oluşan yer şekline ne ad verilir?

A) Lös

B) Tafoni

C) Kumullar

D) Mantar kaya

E) Hörgüç kaya

4) M bölgesinin yer şekillerinin oluşumunda en fazla etkili olan dış kuvvetin rüzgârlar olduğu bilinmektedir.

Buna göre bu bölge ile ilgili olarak;

I. Yıllık sıcaklık farkı fazladır.

II. Toprakları içerisindeki humus oranı fazladır.

III. Deprem oluşma ihtimali yüksektir.

çıkarımlarından hangileri yapılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

D) II ve III

E) I, II ve III

5) Görselde verilen rüzgâr biriktirme şekli aşağıdakilerden hangisidir?

A) Lös B) Barkan

C) Mantarkaya D) Hörgüç kaya

E) Peribacası

KAYNAKLAR

MEB Coğrafya 10 Ders Kitabı, 2019

Yazarlar

Kenan TÜRKEZ Mutlu KARAKOÇ Nurullah BALŞEN

Tolga PEKTAŞ

İsmail ÖZDOĞAN