• Sonuç bulunamadı

Kazak Türklerinde Ağıt Muhtarkan Orazbayoğlu

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Kazak Türklerinde Ağıt Muhtarkan Orazbayoğlu"

Copied!
2
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

K A Z A K T Ü R K L E R İ N D E

A Ğ I T

Bıı tür şiir şekilleri Orta Asya’dan derlenerek orta asırda yazılmış Divan-ı Lugat-it - Türk, Kutadgu Bilig ve Oğuzname gibi ünlü

eserlerimizde ve bütün destanlarımızda görülmektedir.

Muhtarkan ORAZBAYOĞLU

Türk halkına ait ağıt adetinin, çok eski devirlerden beri var olduğu bi­ linmektedir. Tarihi kaynaklarda bu konuda bazı belgeler bulunmaktadır. Çin kaynaklarının en eski devirlerde, M.Ö. I. asırlarda yazılmış edebiyat eserlerinin birinde tanınmış «Şı Cin» yani şiirler kitabı adlı eserde, Çince- ye çevrilerek kaydedilmiş Hun’lara ait ağıt şekillerinin olduğunu görmekte­ yiz. Örneğin; adı geçen Çin’ce kay­ nağın «Yolculuğa çıkarken» adlı bö­

lümünde «Han Sülalesi Tarihi» adlı eserin «Kuzey Hun Tayfası Hakkın­ da» bölümünde şöyle bir açıklamalı kaynak vardır: «Hun tayfaları, kendi topraklarından Çin askerleri tarafın­ dan kovulduktan sonra ağlayarak şöy­ le söylemiştir:

Yılan dağımı kaybettim Sürülerim belki aç kalır. Örken dağımı kaybettim, Sülalem belki aç kalır.»

Görülüyor ki ağıt adeti Türk mil­ letinde çok eski günlerden gelmiş bir

adettir. İnsanın ölümü veya kıymetli bir varlığını kaybetmiş olduğu esna­ da ortaya çıkmış böyle bir acı duy­ gusunu ifade etme âdeti genellikle, şiirlerle ifade etmek adeti sadece Türk- lerde olan bir adettir. Bu tür şiir şe­ killeri Orta Asya’dan derlenerek Orta asırda yazılmış «Divan-ı Lügat-it-Türk», «Kutadgu Bilig» ve «Oğuznâme» gibi ünlü eserlerimizde ve bütün destan­ larımızda görülmektedir. Örneğin, Alp Er Tonga, Kültegin ve Atilla ağıt­ ları yukardaki görüşümüzü tarihî kay­ nak olarak da doğrulamaktadır.

Orta Asya Kazak Türklerinin ağıt­ larından bazı örnekler vermek gere­ kirse, bu makalemizde kısaca şöyle anlatmak mümkündür.

Orta Asyada yaşayan Kazak Türk- leri arasında günümüze kadar mev­ cut olan ağıt türü, çoğunlukla ölmüş insanların hayatını, hayattayken yap­ mış olduğu iyiliklerini, milletine yap­ tığı hizmetlerini dile getirerek, onun kaybından duyulan acıları belirtir.

(2)

nellikle, ölenin toplumdaki yerine gö­ re, onun öldüğü günde baş sağlığı dilemeye gelenler evine geldiği sıra­ larda, ağıt söylenmesi çok eski gün­ lerden beri bir âdet olmuştur. Ölen kişi sıradan biri olursa, o zaman ağıt söyleyenler sadece akrabalarıdır. Eğer, ölen toplum lideri veya ünlü biri olur­ sa, o zaman, önceden seçilen ünlü o- zanlar ağıt söylemeye mecburdur. Ör­ neğin, Kazak Türkleri tarihinde ünlü bir lider olarak tanılmış Abılay Hanın ölümü sırasında, Kazak Türklerinin o çağdaki en ünlü ozanlarından Ümbe- tay’m yedi gün ağıt söylediği bilin­ mektedir. Onun söylediği ağıtlardan şöyle bir örnek vermek mümkündür: Opasız dünye calğan-ay.

Basıma kaygı salğan-ay. Baspanam bolğan Abılayım, Kulazıp omm kalğan-ay...

(Vefasız dünya yalan-ah, Başmıza. acılar gitirdi-ah. Liderim ölmüş Abılayım Tahtın kimsesiz boş kaldı-ah...)

Aşağıda, Kazak Türklerine ait o- lan bazı ağıtlardan örnekler vermeyi de uygun gördük. Burada., çocuğun babası ve annesi, annesinin çocuğu için söylediği; ünlü insanlar için söy­ lenmiş ağıtlardan bazı örnekler su­ nacağız :

Çocuğun babası için söylemiş ol­ duğu a ğ ıt:

Karalı belbev belimde, Azalı boldun çerimde. Ataşım senen aynlıp, Üzildi mine belim de.

(Karalı kemer belimde, Üzüntülü oldum yerimde. Babacım seni kaybettim, Kaygıyle üzüldü canım da.)

Çocuğun annesi için söylemiş ol­ duğu a ğ ıt:

Kök ormanım lcaraydı-av, Capırağım sarğaydı-av. Anaşımnan ayrıldım Kaygım kaytip taraydı-av.

(Yeşil ormanım, karardı-ah, Yapıraklanm döküldi-ah. Annecimi kaybettim Acıya deren daldım-ah.)

Annenin çocuğu için söylediği ağıt: Künim karayıp tutıldı-ay,

Caralı canım cırtıldı-ay. Calğızımnan aynldım Ömirim menin sarkıldı-ay. (Karardı güneşim tutuldı-ah, Yaralandı canım yırtıldı-ah. Yalnız çocuğumu kaybettim Hayatımın sonu geldi-ah.)

Kahramanlar için söylenen a ğ ıt: Askar bir tavdın töbesi,

Elimnin biyik beleşi. Ayrıldık senen armanda, Kayğırdı Kazak balası.

(Yüksek bir dağın tepesi, Halkımın güven kalesi. Kaybettik seni savaşta, Acı çekti Kazağın hepisi.)

Ana yurdu kaybedince söylenen a ğ ıt:

Kara tavdın basman köş keledi, Köşken sayın bir taylak bos keledi. El-curtınan ayrılv kıyın eken Eki közden möldirep cas keledi.

(Kara dağın başından göç geliyor, Göç sonunda bir yavru boş geliyor. Ana yurttan ayrılmak çok zormuş îki gözden damlayan yaş geliyor.)

Referanslar

Benzer Belgeler

UMHURBAŞKANI Turgut Özal’ın Kıbrıs ve Erme­ ni tasarısının ön plana çıkmasıyla önemi artan ABD ziyaretine, katılan kadro tartışılıyor. Muhalefet par­ tileri,

Bunun icin etrafi yere saplanmis siriklar sayesinde agla cevrilmis u seklindeki yere canli veya derisi doldurulmus tavsan veya tilki yem olarak konur3. Havadan bu yemi goren

Bildirimizde, Kazak Türkçesinde ünlemlerin hangi ad ve tanımlarla ele alındığı, tasnifi, söz dizimi içinde nasıl değerlendirildiği ve cümlenin ögesi olarak hangi terimle

Kazak Türkçesinde –mIs modal olarak değil ama bazı örneklerde zaman ifadesini az da olsa koruyan ek-fiil parçacığı olarak daha çok da enklitik (ek- edat) olarak

Şokan [ene Öner (Şokan ve Sanat) adlı eserde ise Manas kümbetinin resmi (191) ve altında kısa bilgi verilmektedir. Sebemkızı Agataev tarafından yazılan, Terennen Tartqan

Eski Türk toplulukları- mn hesaplarında Nevruz ayının ilk günü (eski hesap- lamaya göre 9 Mart, yeni hesaplamaya göre 22 Mart) yani gündüz ve gecenin eşit hale

The presented work uses UV-vis spectrophotometric determination of titanium, as an indirect way for the enabled FR protection, and through the quantity of connected titanium,

Kazak folklor literatüründe emşi (emçi; ocaklı, izinli, aktar, hekim), tawip (tabip, efsun- cu), balger (falcı), otaşı ya da sınıkşı (kırıkçı, çıkıkçı,