Besin Etiketi: Tüketici Algılaması Tercihi ve İçerik Analizi

Beslenm e ve Diyet Dergisi/J.Nutr. and Diet., 20:209-219,1991

B E S İN E T İK E T İ: T Ü K E T İC İ A L G IL A M A S I T E R C İH İ V E İÇ E R İK A N A L İZ İ

Uzm.Dyt. Kamile ÇELEBİ* / Prof.Dr. Aysel KAVAS** Prof. Dr. Alican KAVAS**

T üketicilerin besin etiketi ile ilgili bilgi ve görüşlerini ve bazı gıda m addeleri üzerindeki besin etiketinde verilen bilgilerin deneysel sonuçlarla uygunluğunu belirlem ek am acıyla yapılan bu a raştırm a iki aşam ad a gerçekleştiril­ m iştir. Anket çalışm asında İstanbul ilinde seçilmiş belirli b ir süperm arkette alışveriş yapan 200 kişinin beslenm e bilgi düzeyi, besin etiketlem esi konusunda görüşleri ve en çok tercih ettikleri besin etiketi form atı sap tan m ıştır. İkinci aşam ada, besin etiketi taşıyan çeşitli paketlenm iş gıdalarda nem, kül, enerji, protein ve yağ tayini yapılm ış ve etikette beyan edilen değerlerle k arşılaştırılm ıştır. Bul­ g u lar, ankete k atılanların % 57.5’inin o rta derecede bes­ lenm e bilgisine sahip olduğunu, % 30’unun paketlenm iş gıda m addelerini seçerken m arka ismi kalite ve etiket üze­ rindeki bilgilere önem verdiklerini ve % 92.5’inin gıda m addelerinin paketi üzerinde etiketini görm ek istedikleri­ ni ortaya koym uştur. L aboratuvar analizlerinin sonuçları, seçilm iş bazı gıda m addelerindeki protein, yağ ve enerji değerlerinin üreticilerce belirtilenden farklı olduğunu gös­ term iştir.

(*) W yeth L ab o ratu v arlan A.Ş.

(**) Ege Ü niversitesi, Gıda M ühendisliği Bölümü (***) Dokuz Eylül Üniversitesi, İngilizce İşletm e Bölümü

210

G İR İŞ

Ç e le b i, K., Kavas, A., Kavas, A.

G ıd a seçim i ve tüketim i, kültürel tem el, çocukluk deneyim leri, inançlar, gelir düzeyi, gıdanın bulunabilirliği gibi çeşitli etm e n ler ta ra fın ­ dan etkilenm ektedir (1). Tüketiciyi satın alm a sırasında en çok e tk ile ­ yen etm en ise gıdanın duyusal özellikleridir. A ncak, bir gıda m a d d e si­ nin pazarlanabilir olması için güvenirlik, besin değeri gibi gizli k alite özelliklerini de taşım ası gerekm ektedir (2). T ük etici seçim ine su n u lan işlenmiş gıdaların sayısındaki artış, satın alm an ü rü n ü n besin d eğ erin in bilinm esini daha da zorlaştırm aktadır.

Liefeld’e (3) göre, etiket üzerindeki beslenm e bilgisi tü k eticiy e d a ­ ha besleyici gıdaların ve m arkaların seçim inde, dengeli m enü v e diyet planlam asında, daha az harcam a ile daha besleyici gıda seçim i k o n u su n ­ da, özel diyetler için gıda tercihinde ve rek lam lard a gıdaların b esin sel içerikleri ile ilgili iddiaların araştırılm asında yardım cı olab ilm ek ted ir.

Besin etiketlem esi konusunda A .B .D .’de ilk kez 1970’li y ıllard a h ü ­ kümet, gıda bilimcileri, endüstri ve tüketici korunm asıyla ilgili k u ru lu ş­ lar tarafından yapılan araştırm alar sonucunda tüketicinin besin e tik e tle ­ mesi konusundaki tutum ve istekleri ve satın alm a alışkanlıkları b e lirle ­ nerek FD A (G ıda ve İlaç İdaresi) tarafın d an ilgili tüzüğün çık arılm ası sağlanm ıştır(4).

İngiltere’de tüketicinin beslenm e ile sağlık arasın d ak i ilişki k o n u su n ­ da bilinçlenm esi h er yıl gittikçe artan sayıda üreticiyi gıda m a d d e le ri üzerinde beslenm e bilgisi verm esi için yönlendirm iştir(5).

K anada ve diğer birçok A vrupa ülkesinde de gıda ü reticileri g ö n ü l­ lü olarak besin etiketi bildirim i yapm ayı benim sem iş d u ru m d a d ır(6 -9 ).

Besin etiketlem esinin yapıldığı ülkelerin çoğunda bu bilginin tü k e ti­ ci eğitim i ile desteklenm esi gerektiği kabul edilm ektedir. H alk ın b e sle n ­ m e eğitim inin yetersiz bulunduğu ülkem izde, etik et ü zerin d e v erilecek olan anlaşılır bilgiler, beslenm e eğitim i için bir araç o larak kabul e d ile b i­ lir.

ARAŞTIRMA YÖNTEMİ VE ARAÇLARI

A raştırm an ın birinci aşam asında tüketicilerin b eslen m e bilgi dü zey ­ lerini satın alm a tercihlerini etkileyen faktörleri, besin etik e tlem esi k o ­ nusundaki görüş, tu tu m ve tercihlerini belirlem ek am acıyla b ir a n k e t fo r­ mu düzenlenm iştir.

B E S İN ETİKETİ: TÜKETİCİ ALGILAMASI TERCİHİ VE İÇERİK ANALİZİ 2 1 1

Ö n te ste tabi tutulup düzeltilen anket formu 3 bölüm ve 34 so ru d an olu şm ak tad ır. A nketin birinci bölümü tüketicinin beslem e bilgisini ölç­ m ek için hazırlanan 18 soruyu içerm ektedir (10,11). İkinci bölüm de tü ­ keticilerin satın alma tercihlerini etkileyebilecek faktörleri, besin etik e t­ lem esi ile ilgili tutum ve tercihlerini belirlemek amacıyla 10 soru sorul­ m uştur. E n işlevsel besin etikite özelliklerini seçmek üzere çeşitli ülke­ le rd e kullanılan 8 besin etiketi örneği E.Ü. Gıda M ühendisliği B ölüm ün­ de çalışan değişik eğitim düzeyindeki elem anlara gösterilerek ön testten geçirilm iş ve bunlar arasında en anlaşılır bulunan 4 etiket seçilm iştir. Bu e tik e t örnekleri an k ete katılanlara ayrı ayrı gösterilerek tercihleri so­ ru lm u ştu r. Üçüncü bölüm de tüketicinin sosyo-ekonomik ve dem ografik özelliklerini belirlem ek amacıyla sorulan 6 soru bulunm aktadır.

A n k e t sorularının yanıtları İstanbul ilinde değişik sosyo-ekonom ik düzeydeki kişilerin oturduğu Kadıköy ilçesinde belirli bir sü p erm ark et­ te n alışveriş yapan kişiler arasından rastgele örneklem eyle seçilen 200 tüketiciyle kişisel konuşm a yoluyla elde edilmiştir.

Ç alışm anın ikinci aşam asında, ülkemizde besin etiketi taşıyan ü rü n ­ le rd e n b ir kısmı olan pirinç, nohut, kurufasülye, kurubarbunya, kırm ızı ve yeşil m ercim ek, süttozu, krem fıstık ve diabetik çikolotada nem , kül, p ro te in , yağ ve enerji tayinleri yapılmıştır. Ö rneklerdeki nem, kül ve yağ m ik tarları A O A C ’de öngörülen yöntem lerle saptanm ıştır (12). T o p ­ lam p ro te in tayini Kjeldahl yöntem ine göre yapılmıştır (13). P ro tein yüz- d esin in hesaplanm ası için süttozunda Nx6.38, tahıl ve kurubaklagil ü rü n ­ le rin d e Nx5.7, krem fıstıkta Nx5.46 ve diabetik çikolatada Nx6.25 fak tö ­ rü kullanılm ıştır. Enerji tayini IK A -K alorim eter C 400 adiabatisch’de yapılm ış, cihazın kalibrasyonu için benzoik asit kullanılmıştır.

İstatistik sel değerlendirm eler için ki-kare, ağırlıklı ortalam a, a ritm e ­ tik o rta la m a ± standart hata kullanılmıştır(14).

BULGULAR VE TARTIŞMA

A n k e te katılan 200 tüketicinin % 54.5’i kadın, % 45.5’i erkek, % 6 1 .5 ’i evli, % 38.5’i bekardır; % 87 si 20-40 yaşları arasın d ad ır ve % 9 2 .5 ’i o rta ve lise üstü eğitim görm üşlerdir. Ö rneği oluşturan kişilerin

% 6 3 ’ü m em u r ve işçidir ve % 58.5’inin aylık gelirleri 1 milyon T L ’nin

Tablo 1 d e görüldügü gibi, a n k ete katılanların % 3 5 ’inin b e sle n m e bilgi düzeyi iyi, % 57.5 inin o rta ve % 75 ’inin zayıf o la ra k d e ğ e rle n d iril­

m iştir. K i-kare analizi sonuçları beslenm e bilgisinin eğitim düzeyi ve ay­ lık toplam gelir ile istatistiksel olarak önem li bir bağıntısı o ld u ğ u n u gös­ term iştir. B enzer sonuçları diğer araştırıcılar ta ra fın d a n d a eld e ed ilm iş­ tir (3,15).

2 1 2 Ç e le b i, K., Kavas, A., Kavas, A.,

Tablo 1: Ankete K atılan ların Beslenm e Bilgi düzeyi ve Bazı Demografik ve Sosyoekonomik Ö zellikleri ile ilişkisi.

DEĞİŞKENLER

Beslenme Bilgi Düzeyi"

İyi O rta

Sayı % Sayı %

Zayıf Sayı %

İ s ta tis tik D eğ erler

T oplam X2 Sayı % G enel D eğerlendirme 70 35.0 115 57.5 15 7.5 200 100.0 Cinsiyet Kadın 44 40.4 59 54.1 6 5.5 109 100.0 3.6 Erkek 26 28.6 56 61.5 9 9.9 91 100.0 TOPLAM 70 - 115 - ₁₅ _ 200 -Yaş (Yıl) 30 yaş ve daha az 37 33.3 65 58.6 9 8.1 111 100.0 0 3 2 31 yaş ve üzeri 33 37.1 50 56.2 6 6.7 89 100.0 TOPLAM 70 - 115 - 15 _ ₂₀₀ -Eğitim Düzeyi Orta-Lise mezunu ve 34 27.6 75 61.0 14 11.4 123 100.0 12.04b daha az Üniversite mezunu ve 36 46.8 40 51.9 1 1.3 77 100.0 daha yüksek TOPLAM 70 115 15 200 M edeni durum Evli 49 39.8 68 55.3 6 4.9 123 100.0 5 3 2 Bekar 21 27.3 ‘ 47 61.0 9 11.7 77 100.0 TO PLA M 70 - 115 - ₁₅ - 200

-Aylık Toplam G elir

1.000.000 T L ve daha az 26 31.3 46 55.4 11 13.3 83 100.0

6.92c

1.001.000 T L ve daha 44 37.6 69 59.0 4 3.4 117 100.0

yüksek

TO PLA M 70 - 115 - 15 - 200

-aBeslenme bilgi düzeyinin saptanması için aşağıdaki gruplandırm a kullanılm ıştır. "X" doğ­ ru yanıtlanan soru adedini gösterm ek üzere:

18 ^ X > 1 4 ---» Beslenme bilgi düzeyi iyi 13 ^ X > 9 ---► Beslenme bilgi düzeyi orta 8 ^ X > 0 ---► Beslenme bilgi düzeyi zayıf b P<0.01

B E S İN ETİKETİ: TÜ K ETİC İ ALGILAMASI TE R C İH İ VE İÇERİK ANALİZİ ₂₁₃

Ö rneği oluşturan tüketicilerden paketlenm iş gıda m addelerini satın alırken aynı am açla kullanabilecekleri ürünler arasındaki tercihlerini e t­ kileyebilecek faktörleri önem sırasına göre belirtm eleri istenm iş ve v eri­ len yan ıtlar Tablo 2 de gösterilm iştir. Buna göre, satın alm ada birinci d e ­ re c ed e ürünün m arka ismi ve kalitesinin, ikinci dereced e etik et ü zerin ­ d eki bilgilerin (üretim ve son kullanım tarihi vb.), üçüncü dereced e ü rü ­ nü n fiyatının ve en son derecede de ambalajın (büyüklük, küçüklük, te k ­ ra r kullanılabilirlik, vb) önem li olduğu saptanm ıştır.

Konuyla ilgili diğer çalışm alarda da m arka ismi ve kalitesi (15) ile son kullanım tarih i (16) gıda satın alm ada en önem li fak tö rler olarak b u ­

lunm uştur. •

Tablo 2. Ankete K atılan la n n Satın Alma Tercihlerini Etkileyen F ak tö rler

F a k tö r Bir İki Önem Derecesi (%) Üç Dört A ğırlık Ort.(<Ve)1 M arka ismi ve kalitesi 40.0 34.0 14.5 11.5 30.2 E tiket üzerindeki bilgiler 39.5 26.0 26.5 14.0 29.1 Fiyat 15.5 24.5 24.5 25.5 23.0 Am balaj 5.0 15.5 30.5 49.0 17.7

1 Ağırlıklı ortalam a aşağıdaki formülle hesaplanmıştır:

4 4

Ağırlıklı ortalam a =

E

El

burada; X jher bir faktör için "i" önem derecesini tercih edenlerin yüzde değerini, [4-(i-l)] ise ağırlık katsayısını göstermektedir.

A n k ete katılan 200 tüketiciye besin etiketi taşıyan bir ürü n ü n am b a­ lajı gösterilerek daha önce yaptıkları alışverişler sırasında bu tü r bir e ti­ k et bilgisi ile karşılaşıp karşılaşm adıkları sorulm uştur. T üketicilerin % 5 9 ’u böyle bir tabloyu ilk kez gördüklerini, % 41 ’i ise daha önce karşılaş­ tıklarını belirtm işlerdir. B enzer biçimde P eance (17) tüketicilerin % 6 0 ’ının besin etiketini gördüğünü ve 1/3 inin etiketi gerçekten kullandı­ ğını saptam ıştır. Besin etiketinin en çok karşılaşıldığı ü rü n ler sırasıyla bisküvi ve çikolata (% 34), m argarin (% 17.9) ve bebek m am aları (% 16) o larak sayılmıştır.

214 Ç e le b i, K., K avas, A., K avas, A.

Ö rn eği o lu şturan kişilere, beslenm e bilgisi v e re n e tik e tle rin g e re k li olup olm adığı ve bu ta b lo la rı tüm paketlenm iş ü rü n le rd e g örm ey i iste ­ yip istem edikleri so ru lm u ş ve % 92.5’i gerekli g ö rd ü k lerin i b e lirtm işle r­ dir. (T ablo 3). B esin etik etin in gerekli olduğunu b e lirte n le r n e d e n o la ­ rak, ö n em sırasına göre bu bilgilerin tüketicinin doğru ve d e n g eli b e s le n ­ m esini sağlayacağım , b eslen m e bilgisini artıracağını, b esin d e ğ e ri y ü k ­ sek gıdaların seçim ine yardım cı olacağını ve gıda ü re tic ile rin i d a h a b e s­ leyici gıda ü retm eğ e yönlendireceğini gösterm işlerdir.

T ablo 3. Besin E tiketlenm esini G erekli G örenlerin Yüzdesi ve B e lirttik le ri N e d e n le r

% Besin etkitenin paket üzerinde

yer alması gereklidir 92.5

N edenler

Tüketicinin beslenm e bilgisini artırabilir 23.2 Tüketicinin doğru ve dengeli beslenmesini

sağlar 50.3

Besin değeri yüksek gıdaların seçimine

yardımcı olur 17.3

G ıda imalatçısının daha besleyici

gıda üretm esini sağlar 9.2

B esin etiketlenm esini gereksiz gören kişiler (% 7.5) ise tü k e tic iy e fazla bilgi yüklem e ve karışıklığa yol açm a (% 53.3), verilen b ilgilerin z o r a n la ­ şılm ası ve değerlendirilm esi (% 26.7) ve pak etlem e m aliyetini a rtırm a s ı (% 6 .7 ) gibi n ed en ler b elirtm işlerdir.

A n k e te katılan tüketicilere, besin etiketlem esinin dü zen li olarak*ya- pıldığı ülkelercle en sık kullanılan 4 etik et 'gösterilm iş ve e n a n la şılır o la ­ ra k besin öğesi m ik tarların ı v eren ve hangi besin öğesi için iyi k a y n ak ol­ duğunu belirten e tik e t (A ) (% 29.0) bulunm uştur (Şekil 1). İk in ci ve üçüncü tercihleri, besin öğelerinin o rta ve yüksek kaynak o ld u ğ u n u b e lir­ te n e tik e t (C ) (% 28.0) ile besin öğelerini günlük ö n g ö rü len m ik ta rla rı k arşılam a yüzdesi o larak veren etik et (D ) (% 26.5) o lu ştu rm u ştu r. B esin öğesi m ik tarların ı yuvarlak şekillerle b elirten etik et (B ) (% 1 6 .5 ) ise son sırayı alm ıştır. Bu da örneği olu ştu ran kişilerin rak am sal v e yazılı ifa d e ­ leri içeren e tik e tleri şekillere gö re d ah a iyi algılayabildiklerini g ö s te r­ m e k te d ir.

B E S İN ETİKETİ: TÜ K ETİC İ ALGILAMASI TER C İH İ VE İÇERİK ANALİZİ 215 *4 e n u w ©0 o « o 00 00 o (A 00 • <N u • ^ ON V c X I w e 0) G 0) • ı-t •a w T J O ■o § T J fö C u E *T3 W • «4 (Q OJ c X '* o J3 • «4 c O o 00 3 u £ i u> o U 3 Wı n CO cu eû >* o »4 o t* U1' M o c U 100 J S : 0 u o C e 3 c tf> u> 4> (A£> C 0» ** •O c T3 : 3 *4 «0 H u 6 e <9 : 3 *—* 0 0 O ■o <0 W( > s 0 0 6 • *4 •H *1 CkO 3 M X (Q ca00• H W UJ O :© o O O o O O O m *— <NCM N N M K M ► t O M Pl -’e o B rg O0 u <D jz_c o M U _rj <N t-î ÛJ o- N e JÖO u 3 :o CÖnj • M u c ı—^ y: 00ÛJ 00 c 100 m 4-1 (A <TJ • O 0) (0 V) o rı u • "O 4* o o. o üO un ıeû « w 00 >*

o o o O

o o o o

o o o o

o o Q o

9

o

o

E

A ra ştırm a la rın çoğunda tü k eticilerin çubuk g rafik ler gibi bilgiyi b ir b a k ışta g ö reb ild ik leri etiketleri b eğendikleri, a n cak k elim eler v e sa y ıla r­ la ifad e edilen bilgileri daha ra h a t kullan d ık ları sap ta n m ıştır. İn g ilte ­ re ’d e yapılan b ir a raştırm ad a tü k eticilere 6 e tik e t tip i g ö sterilm iş v e h e r yönüyle anlaşılm ası en kolay olan ları seçm eleri isten m iştir. A n k e te k a tı- lan lar en yüksek o ran lard a sırasıyla çizgi grafik, yazılı ifad e v e 100 g ra m ­

d aki m ik tarlar şeklindeki bilgiyi tercih etm iştir (18). F D A ta ra fın d a n y a ­ p ılan bu a ra ştırm ad a tüketicilerin en karışık b u ld u k ları ifa d e lerin k a n ti- ta tif (U S R D A o ran ları gibi) ve tek n ik (kolesterol, doym uş / d o y m am ış yağ asitleri gibi) term inoloji olduğu b elirlen m iştir (19).

Piyasada bulunan ve besin e tik e ti taşıyan çeşitli gıda m a d d e le rin in nem , kül, p ro tein , yağ ve enerji içerikleri T ablo 4 ’d e g ö rü lm ek te d ir. B u ü rü n lerin e tik e tin d e yer alan p ro tein , yağ ve en erji m ik ta rla rı ile la b o ra - tuvarda analiz edilen m iktarlar ara sın d a o rtalam a % 8.6-22.0 fa rk b u lu n ­ m uştur. Z am an sal ve m addi k ısıtlam alar nedeniyle vitam in v e m in e ra l analizleri yapılam am ıştır, ancak diğer v eriler g ö zö n ü n d e b u lu n d u ru la ­ rak besin öğelerinin etik ette belirtilen d en farklı olacağı söylenebilir.

Tablo 4 : Besin İçeriği Etiketi Taşıyan Ç eşitli Ü rü n lerd e A naliz S o n u çları İle E tiket V erilenlerinin K arşıla ştırılm ası.

Besinler Enerji (Kal/100 g) N em (g/100g) Kül ( g /100 g) Protein (g/100 g) Yağ (g/lOOg)

Analiz Etiket Analiz Etiket Analiz Etiket Analiz Etiket Analiz Etiket

Pirinç 393 360 12.6 - 0.6 - 5.9 6.6 0.8 0.4 Nohut 445 345 10.4 - 2.6 - 16.8 19.7 5.2 4.6 Kuru barbunya 409 328 12.0 - 3.9 - 18.8 20.7 1.3 1.1 Kuru fasulye 413 330 12.7 - 4.2 - 19.3 21.2 1.5 1.5 Yeşil mercimek 420 330 11.0 - 2.8 - 21.3 24.0 0.9 1.0 Kırmızı mercimek 424 330 11.5 - 2.4 - 24.7 24.0 1.0 1.0 Süttozu 433 359 4.6 - 6.3 - 30.9 35.0 1.0 1.0 Diabetik çikolata 637 533 3.6 - 1.7 - 11.5 8.3 35.6 33.5

B E S İN ETİKETİ: TÜKETİCİ ALGILAMASI TE R C İH İ VE İÇERİK ANALİZİ ₂₁₇

Şekil olarak incelendiğinde ise, ülkemizde üretilen (ithal ed ilen ler dışın d a) ve besin etiketi taşıyan tüm ürünlerde etiketlerin birbirine b e n ­ zediği ve besin öğelerinin 100 gram da gram olarak belirtildiği görü lm ek ­ tedir. Bu bilgilerin p ak et üzerindeki diğer bilgilerden ayırdedilem em esi tü k eticin in ilgisinin çekilem em esine neden olabilir. Tüketicinin d ik k ati­ ni çekebilecek bir biçim de ve yazılı ifadeler de eklenerek verilen bilgiler b eslen m e eğitimi açısından da etkili olacaktır.

SO N U Ç VE Ö N ERİLER

Ç alışm anın sonuçlan, ankete katılan 200 tüketicinin % 57.5 inin o r­ ta düzeyde beslenm e bilgisine sahip olduğunu, % 30 unun paketlenm iş gıda m addelerini satın alırken m arka ismi, kalite ve etik et üzerindeki bilgilere önem verdiklerini ve % 92.5 inin gıda m addelerinin p ak etleri ü zerin d e besin etiketini görm ek istediklerini gösterm ektedir. Ö rneği olu ştu ran kişiler, besin etiketi form atı olarak gıda m addesinin 100 g ra­ m ın d ak i enerji ve m akro besin öğelerini gösteren, ayrıca diğer besin öğe­ lerin i "X ürünü Y ve Z besin öğeleri için iyi bir kaynaktır" biçim inde söz­ lü o la ra k belirten etiketi daha anlaşılır ve işlevsel bulm uşlardır. A ra ştır­ m a, özellikle besin etiketi yoluyla beslenm e eğitimi yapılm ası ve uygun etik e t tasarım ı konularında ilgililere ışık tutabilir. A ncak, doğal olarak bu çalışm anın sonuçlarını genelleştirm ek müm kün değildir. Ö rneği oluş­ tu ra n tüketiciler dem ografik ve sosyo-ekonom ik özellikler açısından T ü rk iy e nüfusunu tam olarak yansıtam am aktadır. Bu tü r araştırm alard a o lan ak ların elverdiği ölçüde örnek sayısının yüksek tutulm asının ve ör- neklerirf değişik sosyo-ekonom ik düzeye sahip kesim lerden seçilm esinin büyük y ararı olacaktır. Ülkem izde besin etiketlem esi uygulam asına b aş­ lam ad an önce Türkiye çapında bir tüketici araştırm ası yapılm ası, kulla­ nılacak etik et ya da etiket kom binasyonlarının biçim ine k a ra r verilm e­ sinde yardım cı olabilir.

Ü lkem izde besin etiketi taşıyan bazı ürünlerin pak et ü zerin d e b e­ yan edilen besin öğeleri miktarıyla analiz sonuçlarının uygunluğunu sa p ­ tam ak üzere yapılan laboratuvar tayinleri her iki m iktar arasında fa rk ­ lar olduğunu gösterm iştir. Analizi yapılan gıda m addelerini ü reten ya da pazarlayan firm alara m ektupla verileri nasıl ve n ered en elde ettik leri sorulm uş ancak yanıt alınam am ıştır. G erçekte, etiket beyanının la b o ra ­ tu v ar analizlerine dayanm ası gerekm ektedir.

2 1 8 Çelebi, K., Kavas, A., Kavas, A.,

Tüketicilerin gıdayı satın alırken paket üzerinde anlayabilecekleri ve kullanabilecekleri beslenm e bilgilerini sağlayabilm eleri için devlet yetkilileri, beslenm e eğitimcileri ve gıda endüstrisi tarafın d an b irlik te o r­ ganize edilen bir program ın başlatılm ası ve besin etik etin in am acın a . tam olarak ulaşabilmesi için tüketici eğitimi, gıda stan d a rtları v e k o n ­ trol m ekanizm alarının işlerliği gereklidir.

SUMMARY

NUTRİTİONAL LABELING : CONSUMER PERCEPTION AND PREFERENCE AND CONTENT ANALYSIS

Çelebi, K., Kavas, A., Kavas, A.

N utritional labeling can be an im portant and big step in n u tritio n in- form ation and education. In Turkey, to our knowledge, th e re d o es not exist any detailed study on nutritional labeling. This study w as conduc- ted at two phases: Field study was done on 200 random ly sam pled shop- pers by using a 3-page structured questionnaire. L aboratory analyses o f several packaged foods which contained nutritional labeling w e re reali- zed in the second phase. Findings of th e field study indicated th a t w hen choosing packaged foods, consum ers paid attention to b ran d n am e, qu- ality and label information, and 92.5 % of th e sam pled co n su m ers desi- red to see nutritional labeling on food packages. A m ung 4 d ifferen t n u t­ ritional labeling form ants shown to respondents, th e fo rm at in w hich nutrients indicated in •grams p er 100 g of th e food was p re fe rre d . R e- sults of th e laboratory analyses revealed th at protein, fat and en erg y va- lues of th e pre-chosen food items w ere different than th o se d e cla re d by

m ark eters.'

KAYNAKLAR

1- Kavas, A., Kavas, A. : Beslenme^Eğitiminde Sosyal Pazarlama Yaklaşımı, Erciyes Ü ni­ versitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4:211-22, 1983.

2- Kramer, A. : We Live to Eat, Food and the Consumer, AVI Publishing Com pany, Inc., W eaport, Connecticut, 45-74, 1980.

3- Liefeld, J.P. : Nutrition Labeling and Consumer Behavior: A Review of the Evidencc, University of Quelph, Departm ent of Consum er Studies, O ntario, 1983.

4- Deutsch, R.M. : Nutrition Labeling: How it Can W ork for You, T h e N ational N u triti­ on Consortium, Inc., Bethesda, Maryland, 1975.

B E S İN ETİK ETİ: T Ü K E T İC İ A LG ILAM ASI T E R C İH İ VE İÇ E R İK A NA LİZİ 219

5- B rookers, H. : N utritional Labeling, the Not-so-SmaU Print, Food, Flavourings, Ingre- dient, Packaging and Processing, 11:54-55, 57, 1987.

6- B urn, D. : N utrition Labeling, T abletop Education for C onsum ers, F o o d in C anada, Jan. 16-18, 1989.

7- A non. : N u tritio n Labeling in the Nctherlands, N utrition and F ood Science, 95:8-9, 1985.

8- E km an, J. : N u tritio n Labeling: Legislation and Discussion in Sweden, ID F Bulletin, 136:33-34, 1981.

9- F reckleton, A. : N utrition Labelging : An International View,J. Royal Society o f H e ­ alth, 4:136-137, 141,1988.

10- Kavas, A., Kavas, A.: Üniversite Ö ğrencilerinin Beslenm e Bilgi Düzeyi, Beslenm eye Karşı T u tu m ları ve B eslenm e D urum ları Ü zerine Bir A raştırm a, B eslenm e ve Diyet D ergisi 14:63-73, 1985.

11-B ryd-B redbenner, C.: A N utrition Knowledge Test for N utrition E ducators, J. N u triti­ on E ducation, 13(3):97-99, 1981.

12- A O A C . Official M ethods o f Analysis. 12 th ed. A ssociation o f Official A gricultural C hcm ists, VVastihgton, D.C., 1975.

13- A O A C . O fficial M ethods of Analysis. 13 th ed. A ssociation of O fficial A gricultural C hem ists, W ashington, D.C., 1980.

14- Süm büloğlu, K.: Sağlık bilim lcinde A raştırm a Teknikleri ve İstatistik, M atiş Y ayınla­ rı, No:3, A n k ara, 1978.

15- Ç ete, F.: A ilelerde G ıda T üketim Davranışını Belirleyen E konom ik ve Sosyal E tm e n ­ ler Ü zerine bir A raştırm a. Yüksek Lisans Tezi, Bornova, İzmir, 1989.

16- Licfeld, J.P. ve ark.: A ttitudes of C onsum ers Tovvards N utritional Labeling, C anadi- an Institute o f F ood Science and Tech. J. 8 (1): 46-50, 1975.

17- Peance, J.R .: A re A m ericans C areful Shoppers? FD A C onsum er, Sept. 15-17, 1976. 18- A non.: W hat C onsum ers W ant to See on Food Labels, N utrition and F ood Scicnce,

96-16-17, 1985.

19- A non.: F ood Labeling: R eport on the Analysis of Com m ents, F ood and D rug A dm i- ni stration, W ashington, D.C., 1979.