• Sonuç bulunamadı

Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Bazı Müzelerde Bulunan Osmanlı Duvar Çinilerinden Birkaç Örnek ve Düşündürdükleri

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Amerika Birleşik Devletleri'ndeki Bazı Müzelerde Bulunan Osmanlı Duvar Çinilerinden Birkaç Örnek ve Düşündürdükleri"

Copied!
15
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

Dr. Nurcan İNCİ FIRAT

A M E R İ K A B İ R L E Ş İ K D E V L E T L E R İ ' N D E K İ B A Z I M Ü Z E L E R D E B U L U N A N O S M A N U D U V A R Ç İ N İ L E R İ N D E N B İ R K A Ç Ö R N E K V E

(2)

A . B . D . ' D E K İ B A Z I M Ü Z E L E R D E B U L U N A N O S M A N U D U V A R ÇİNİLERİNDEN Ö R N E K L E R

O

smanlı eserleri değerlendirilirken, Türkiye

dışındaki örnekleri d e unutmamak gere­ kir. BurJann bir kısmını, bir z a m a n k v O s ­ manlı egemenliği allında b d u n a n toprok-kırdaki mimari eserlerimiz oluştururken, bir kısmı­ nı d a çeşitli nedeniede yurt dışına gkmış v e d a h a geniş bir coğrafyaya yayılmış d a n taşınabilir eserler ile, mimari esederden sökülen b a z ı parça­ lar oluşturmaktadır.

Aslında, çeşitli ülkelerin müzelerinde, cvşivle-rinde, kütüf^Kmelerinde v e özel iojieksiyonkifda bukınan, Tüdc esederinin tümünün tespit ecfibnesi ve değedendiriknesi, Türk Sanatının d a h a iyi a n -bşılması açısından önemlidir. Ç n i , seramik, halı, kilim, kumaş, minyatür, kaş, ahşap, maden, c a m ve hat gibi, Tüdc sanatının çeşHli daikmndan pek çok örneğe dünya müzelerinde v e koleksiyonio-n koleksiyonio-n d a rastkmılmcddadır. 2 2 O c a k - 1 2 Nisakoleksiyonio-n 2 0 0 5 tarihleri arasında Londra'daki, İngiliz Krali­ yet Sanat Akademisinde ( R o y d A c a d e m y d Arts ) açıkjn • Tûdder; Bin Yılm Y d c d u ğ u 6 0 0 - 1 6 0 0 ' tTudts, A Journey d a Thousand Y e a r s , 6 0 0

-1 6 0 0 ) sergisinde d d u ğ u gibi, dünyanın bir çok müze v e k d d c s i y o r ^ n d a k i Türk eserlerinden 3 7 6 değişik ö m e ^ n bir a r a y a geliribne», T w k eserlerinin dünya üzerindeki dc^ılımını göster­ mektedir. Dünyaya dağıknış d a n Türk eserWri orasırKkı, Osmanlı q n i v e seramikleri d e önemli bir y e r tutmcddodır.

16 Eytel- 1 5 Aralık 1 9 8 9 tarihleri arasında İstanbul Tüd( v e I s b m Esederi Müzesi'nin yer ddı-ğı İ b r d i i m Pcışa Sarayı'nda açıkm Ukjskvorosı 'İznik Çinileri' sergisinde d e , Türkiye dıştiKkı; Amerika EUrfeşik Devletleri, İngiltere, A k n a n y a , İs­ viçre, Avusturya, Fransa, Molyo, Portekiz, Dani­ m a r k a , Suriye, Ürdün, Lübnan, Kuveyt v e Hong Kong'daki birçok müze ve özel koleksiyondan derlenen 2 0 0 kadar parçanın sergilenmesi, O s ­ manlı çini v e seramiklerinin dünyanın dört bir y a ­ nına ne denli yoyıMığını göstermiştir. Mutk:Jca d a ­ h a bir çok berızer örnek, dünyanın çeşitli müze ve koieksiyonlanrKİa yer abndckıdır.

Geçen yıüarda, Amerika BiHeşik Devletlerin­ deki b a z ı müzelerde sergilenmekte d a n , A n a d o ­ lu'dan gitmiş pek çok esede korşıkıştım. Bu müze­ lerde gördüğüm, sergilenen eserlerin dışında.

müzelerin depokmrKkı d a , A n o d d u ' d a n d a h a pek çok eserin bukmduğunu tahmin etmek, okkı uzak bir ihtimd olmasa gerek. Bu yüzden, değişik zamardarda, bu müzelerin sergilerinde, d d x i faddı A n o d d u eserleriyle k(vşıkışmak mümkün dabilir. Burdarda sergilenen, Türk-lskım Sanatı­ n a ait eserWin başında O s m m l ı çini ve seramik­ leri geknekledir. Bu çini eserler; tabak, v a z o , ka­ se, çanak, kandil, şamdan, sürahi, leğen, testi, ka­ vanoz, bardak, kupa, maşrapa gibi, taşınabilen çeşitli p a r ç d a r şeklinde y a do A n a d d u ' d d ü mi­ mari eserler üzerinden söki^müş d u v w çinileri şeklinde karşımızo çıkmaktadır. Bu yazıda sadece duvar gnilerir)den bir koç ömdc üzerinde durooa-ğım. Çünkü burada önemle üzerinde durdması gereken nokta, Türkiye'deki bir mimari eserin parçası durumunda, yani mimari eserin taşıyb, toprağıykı, h a r a y l a kaynaşmış dımımda o b n du­ var çinilerinin, mimari eser üzerinden söki^erek gölOrübnOş dmasıdır. Bir m iman esenn ctynlmaz parçası d a n süsleme elemankınnın, bir şeldMe eserin bünyesinden kopanhnası; mimari eserin tahrip ediknesine neden d d u ğ u gki, o parçanın ait d d u ğ u mekandan ve topkjmdan uzakbştınl-masma d a neden dmakkxkr.

Amerika Bideşik Devletlerindeki bazı müze­ lerde göftiüğüm ve burada tanıtmaya çdışacağım bir koç Osmanh Dönemi duvar çinisi, aslında bu­ gün dünyoran en önde gelen müzelerinde, çok iyi o r t a m h ı t b serinlenmektedir. Budardan biri, hem dOnyanm en büyük ve en gOzd müzelerinden bi­ ri, hem d e A m e r ^ ' n ı n en seçldn kobür ve sanort medcezi d a n I W Yodc'tdd Metropd'ıtan M ü -ze'sidir. (Fota: 1) Gerek sanat esederi, gerekse di­ ğer kübür ve sant* dayfenykı inşadan kendine çeken bu müzedeki A n a d d u Uygadıkkınna ait seçkin örnekler arasında, O s m a d t çini ve sera­ miklerinin önemli bir yeri vardır. Bu önemli mü­ zede, gelişim ve de^şim gösteren O s m a d ı çini ve seramiklerindeki asıl ağıdık İznik örneklerine ve-riknişHr. Sırdtı tekniğinde mavi-beyaz ve çok renkli; kose, testi, kandil, tobdc g&i seramik eser­ ler ve duvar çinileri bu müzede gerçekten zengin bir İznik çini koleksiyonu meydana getirmiştir. Metropditan Müze'sindeki bu eserler arasında değinmek istediğim, pondar halindeki duvar çini örnekleridir. Bu müzede, 1989 yılında sergide

(3)

Dr. Nurcan İNCİ FIRAT

olan bitkisel desenli beş çini parçasının; karakter­ l e r i n d e n v e m ü z e d e k i b i l g i l e r d e n , bunların

16.yüzyılm ikinci yarısına ait İznik çinileri olduğu anlaşılmaktadır.

Bu beş çini parçasından; 1 9 8 9 yılında Met­ ropolitan Müze'sinin İslam Eserleri bölümünde, girişin sağında ve solunda yer alan ikisi "Compo­ site body painted a n d glazed Ottoman period İz­ nik 2 n d half XVI. century. Gift of J Pierpant Mor­ g a n , 1 9 1 7 , 1 7 . 1 9 0 . 2 0 8 3 . 2 0 8 5 " bilgileri ile, sergilenmekteydi. (Foto:2-3) Fotoğraflarını gördü­ ğümüz bu iki çini panonun, dış bordürleri benzer desenli b i r palmet sırasıyla çevrilidir. İkinci fotoğrafta görülen örnek, ortada 16 parça kare, kenarlarda dörder adet dikdörtgen, köşelerde iki­ şer adet üçgen çini parçasından oluşan pano şek­ lindedir. Üçüncü fotoğraftaki örnek ise, ortada dokuz parça kare, kenarlarda üçer dikdörtgen, köşelerde ikişer üçgen çini parçasından oluşmak­ tadır.

Müzede bu bölümdeki diğer 3 ayrı çini par­ çasından; bir kemer köşeliğinin sağ ve sol kısım­ larını içeren örnek ise, "Tile spandrels Composite body painted and glazed İznik second half XVI.century, Gift of W i l l i a m Basgood Field, 0 2 . 5 . 8 9 . 9 0 " bilgileri ile, (Foto:5) diğer ikisi ise , "Tile panels. Composite body painted and gla­ z e d , Ottoman period İznik 2nd half of XVI. cen­ tury. G i f t o f J Pierpont M o r g a n , 1 7 . 1 9 0 . 2 0 8 4 . 2 0 8 7 . 2 0 8 8 " bilgileri ile sergilen­ mekteydi. (Foto:7-9) Yedinci fotoğrafta görülen örnek, sadece kare şeklinde oniki parça çiniden oluşmuştur. Dokuzuncu fotoğraftaki çini pano ise, dört köşeyi dolaşan d a h a farklı desenli bir bor-dürle sınırlanmış ve o r t a d a dokuz parça kare, ke­ narlarda üçer adet dikdörtgen, köşelerde ikişer adet üçgen çini parçasından oluşmuştur.

Metropolitan Müze'sindeki bu beş tane duvar çinisi şeklindeki mimari parçanın ( Foto:2-3-5-7-9), desen, renk ve kompozisyon açısından Türk çini sanatının Osmanlı mimarisindeki önemli ör­ neklerinden olduğu görülmüştür. A n c a k , bu mü­ zedeki söz ettiğimiz duvar çini p a r ç a l a r ı n ı n , h a n ­ gi yapılara ait oldukları maalesef belirtilmemişti. Oysa bu çinilerin, A n a d o l u ' d a n bir yerlerden git­ tiği açıktır. Örneğin yapılan kaynak araştırmasın­

da anlaşılmıştır ki, üçüncü fotoğraftaki çini p a n o ­ nun karelerinde gördüğümüz desenin b i r b e n z e r i ­ ni, İstanbul II. Selim Türbe'sindeki ( 1 5 7 6 / 7 ) duvar çinilerinin bir grubunda de g ö r e b i l i y o r u z . (Foto: 4)

Bu müzedeki bazı çini parçaların b e n z e r ö r ­ neklerinin farklı müzelerde d e , sergilendiği y a p ı ­ lan araştırmalarda anlaşılmıştır. Ö r n e ğ i n , beşinci fotoğrafta görülen kemer köşeliği şeklindeki ç i n i parçalarının aynısından İstanbul'da Çinili Köşk'te de bir tane olduğu yaptığım kaynak araştırmasın­ da anlaşılmış ve yerinde görülerek incelenmiştir. (Foto:6) "Anadolu Medeniyetleri, III, 1 9 8 3 , s a y f a 2 0 8 " ve "Türk Çini ve Keramikleri, Çinili Köşk,

1992, sayfa 9 7 " gibi yayınlarda d a yer a l a n Ç i ­ nili Köşk'teki bu eser " Çok renkli çini kemer d o l ­ gusu. Çinili Köşk 4 1 / 4 9 6 , 16. Yüzyılın ikinci y a ­ nsı , İznik " bilgileri ile kayıtlıdır. Beş ve altıncı fotoğrafta görülen üçgen şeklindeki çini kemer k ö ­ şelikleri, tek parça olup, iki yanı düz, üçüncü y a ­ nı ise, C ve S kıvnmlarıyla hareketlendirilerek sı­ nırlandırılmıştır. Çinili Köşk'te bulunan altıncı f o ­ toğrafta gördüğümüz çini parçası ile, M e t r o p o l i ­ tan Müze'sinde bukınan beşinci fotoğrafta g ö r d ü ­ ğümüz çini parçalannm aynı formda o l m a s ı , a y n ı renk, desen ve kompozisyon özelliklerini taşıması dikkat çekicidir. Müze yetkililerinin de d ü ş ü n d ü ğ ü gibi, bir sivil mimarlık eserine ait olabileceği sanı­ lan bu örnekler aynı yapıya y a d a farklı y a p ı l a r a ait olabilir. Fakat bu çini parçalarının en a z ı n d a n aynı çini atölyesine ait olduklan ortadadır.

Yedinci fotoğraftaki çini parçasının d a , r e n k , desen ve kompozisyon açısından bir b e n z e r i n i geçtiğimiz aylarda Londra'da açılan " Türklar " sergisinde görüyoruz. (Foto:8) Kore şeklinde d ö r t parçanın birleşmesinden oluşan s e k i z i n c i fotoğrafta gördüğümüz Londra'daki bu çini p a n o ­ nun, sergi kataloğundaki bilgileri " Tile p a n e l , c: 1570-80, İznik,Turkey, Undergloze p o i n t e d ce­ ramic 4 9 . 4 X 48.5 cm (each square: 2 4 x 2 4 . 5 c m ) Calouste Gulbenkian Museum, Lisbon, 1 6 6 8 " şeklindedir. Bu bilgilerden, sergiye L i z b o n ' d a k i Gülbenkyan Müze'sinden geldiğini ö ğ r e n d i ğ i m i z sekizinci fotoğraftaki örnek ile, yedinci f o t o ğ r a f t a görülen Newyork Metropolitan Müze'sindeki ör­ nek muhtemelen aynı atölyenin ürünü ve a y n ı y a

(4)

-A . B . D . ' D F K İ B -A Z I M Ü Z E L E R D E B U L U N -A N O S M -A N L I D U V -A R Ç İ N İ L E R İ N D E N Ö R N E K L E R p ı n ı n b i r p a r ç a s ı oimalıdır. Bu d u r u m Osmanlı ç i ­

n i l e r i n i n h e r b i r karesinin, d ü n y a n ı n değişilc yerle­ r i n e n a s ı l d a ğ ı l d ı ğ ı n ı ve sergiden sergiye nasıl g e z d i ğ i n i b i r kez d a h a göstermektedir.

A y n ı yıl g ö r m e o l a n a ğ ı b u l d u ğ u m Boston " H a r v a r d University A r t Museums " bünyesindeki A r t u r M . Sackler M ü z e ' s i n d a (Foto: 10) karşılaştı­ ğ ı m , ç i n i p a n o n u n , M e t r o p o l i t a n M ü z e ' s i n d e k i ö r n e k l e r i n aksine h a n g i y a p ı d a n geldiği belirtil­ mişti. B u çini p a n o n u n y a n ı n d a y e r a l a n "Tiies f r o m t h e Rüstem Paşa M o s q u e , Turkey, O t t o m a n , İ z n i k , c a 1 5 6 1 u n d e r g l a z e polychrome ceramic. G i f t o f J o h n G o e l e t , 1 9 6 0 , 2 3 a , b , The Edv^in B i n n e y , 3 r d . collection of Turkish at the H a r v a r d U n i v e r s i t y A r t Museums, 1 9 8 5 - 3 2 3 " şeklindeki b i l g i , ç i n i parçasının h a n g i camiye ait o l d u ğ u n u g ö s t e r m e s i açısından önemlidir. (Foto:l 1) İstanbul Rüstem Paşa C a m i s i n e ait o i a n onbirinci fotoğraf­ t a k i b u ö r n e k ; ritmik o l a r a k düzenlenmiş, kare ş e k l i n d e üç çini p a r ç a s ı n d a n ibarettir. Ülkemiz­ d e n kilometrelerce uzaktaki b u m ü z e d e , İstanbul Rüstem Paşa C a m i çinilerinin b i r kaç karesiyle k a r ş ı l a ş m a k beni şaşırtmıştı. E n önemli O s m a n l ı ç i n i l e r i n e s a h i p y o p ı l a n n başında gelen ve s a d r a ­ z a m Rüstem Paşa t a r a h n d a n 1 5 6 1 yılında M i m a r S i n a n ' o y a p t ı r ı l a n İstanbul Rüstem Paşa C a m i çi­ n i l e r i n d e n d a h a s o n r a , 2 1 . 6 . 1 9 9 8 tarihli Hürriyet G a z e t e s i n d e ; Sayın M u r a t B a r d a k ç ı ' n ı n , M e t r o p o ­ litan M ü z e ' s i n e a l ı n m a k istenilen İstanbul Rüstem Paşa C a m i i ve Bursa Yeşil Türbe ç i n i l e r i n d e n b a h ­ setmesi, z a m a n z a m a n b u konuların u l u s l a r a r a s ı m ü z a y e d e l e r e yansıması Türk eserlerinin y u r t d ı ş ı ­ n a çıkarılması konusunun hiç bir z a m a n g ü n d e m ­ d e n d ü ş m e d i ğ i n i göstermektedir.

B o s t o n ' d a k i b u küçük m ü z e d e n b a ş k a , A m e ­ r i k a Birleşik Devletlerinin e n b ü y ü k m ü z e l e r i n d e n b i r i o l a n Boston G ü z e l Sanatlar M ü z e ' s i n i n { Bos­ t o n M u s e u m of Fine Arts ) ( F o t o : l 2) İ s l a m S a -n a t l a r ı Bölümü-nde, O s m a -n l ı D e v r i -n e a i t k a r ş ı l a ş ­ tığım e n önemli eserlerden birisi d e a l ı n l ı k s e k l i n ­ d e b i r çini p a n o y d u . M ü z e d e k i b u e s e r i n y a n ı n d a ise, "Tile p a n e l , Turkey, İznik O t t o m a n d y n a s ^ y ,

1 5 7 3 . C o m p o s i t e b o d y , underglaze, p a i n t e d Be­ quest o f M r s M a r t i n B r i m m e r , 0 6 . 2 4 3 7 " ş e k l i n ­ d e b i l g i l e r yer a l m a k t a y d ı . (Foto; 13) Bu a l ı n l ı k farklı e b a t l a r d a çini p a r ç a l a r ı n ı n b i r l e ş m e s i y l e

oluşmuştur. Burada d a Metropolitan Müze'sinde-ki örneklerde olduğu gibi çini alınlığın hangi ya­ p ı d a n geldiği belirtilmemişti. A n c a k , yaptığım kaynak araştırmasında. Sayın M . Ö n d e r , Sayın S. Eyice, Sayın Ş. Yetkin, Sayın F. Yenişehirlioğlu ve Sayın G . Ö n e y ' i n yazılarında, bazı Avrupa

müzelerinde aynı özelliklerde çini alınlıklann bu­ lunduğu belirtilmiştir. Bu yazılann kimilerinde, alınlık şeklindeki çini parçalannın, tartışmalı da olsa, İstanbul Piyale Paşa Camiine ait olabilece­ ğinden söz edilmektedir. Bu bilgilere göre, o n ü -çüncü fotoğrafta gördüğümüz Ameriko'daki bu çini alınlıktan, Berlin Devlet Müzeleri (Staatliche Museen Zu Berlin) (Foto: 14), Köln Kunstgewert>e Müzesi, Paris Louvre Müzesi (Musee d u Louvre) (Foto: 15), V i y a n a ' d a , Avusturya Geleneksel / Uy­ gulamalı Sanatlar Müzesi (Osterreichisches M u ­ seum Für Angev/ondte Kunst)(Foto:l 6 ) , Lizbon Gülbenkyan Vakıf Müzesi ve Londra Victoria a n d Albert Müzesinde (Foto: 17) de olduğu ve bunların çinileriyle ün kazanmış istanbul Piyale Paşa Cami­ ine (Tersane Cami) ait olabileceği öğrenilmiştir. Sayın M . Ö n d e r ' i n yayınlarında, İstanbul Piyale Paşa Camiinden çalınan 8 adet çini p e n c e r e alın­ lığından dördünün Berlin, Paris, Viyana ve Liz­ b o n ' d a k i bu müzelerde olduğu diğer dördünün ise, nerede olduğunun bilinmediği v e bunların muhtemelen 1 8 8 9 yıllonndo ülke dışına çıkorıldr ğı ifade edilmiştir. Ancak yapılan araştırmada aynı çini alınlıktan Köln ve Londra'da d a o l d u ğ u anlaşılmaktadır. Berlin, Paris, V i y a n a , Lizbon, Köln ve Londra'deki b u çini alınlıklar incelendi­ ğinde, Boston Güzel Sanatlor Müzesinde karşı­ laştığım çini alınlıkla desen, renk ve kompozisyon a ç ı s ı n d a n çok benzer olduğu görülmektedir. Bos­ t o n ' d a k i müzede, alınlığa ait verilen b i l g i l e r ara­ s ı n d a y e r o l a n 1 5 7 3 t a n h i n i n , Piyale Poşo C a m i ­ nin y a p ı l ı ş torihine denk düşmesi ve d i ğ e r m ü z e ­ l e r d e k i ö r n e k l e r i n kayıtlonndo da Piyale Paşa C a ­ mi

adının

g e ç m e s i ; Berlin, Paris, Viyana, L i z b o n ,

Köln,

L o n d r a v e B o s t o n ' d a k i b u yedi m ü z e d e y e r a i c n cini a l ı n l ı k l a r ı n , 1 5 7 3 yılında K a p l o n - ı Der-y c

P:ya'e

Pasa t a r a f ı n d a n M i m a r S i n a n ' a y a p t ı r ı -' c - >e

'e-^sane

C o m i o l a r a k d a o n ı l a n P i y a l e Pa­

so Cü'^. ;-^nın

f a r k l ı p e n c e r e l e r i n e o ı t , ç i n i alınlık-l o ' o ; c i b ! İ e c e ğ ı n ı d ü ş ü n d ü r m e k t e d i r . F a k a t , S a y ı n S Ey ce y a z ı s ı n d a ; Louvre M ü z e s i n d e P i y a l e

(5)

şa Cami panosu olarak y a y ı n l a r a geçmiş bu çini alınlıktan söz etmiş, a n c a k söz konusu camide yaptığı incelemede mihrabın iki yanındaki pence­

re üzerinde çini olduğunu gösteren iz bulamadığı­ nı, bilakis klasik üslupta kolemişi izlerine rastladı­ ğını bu nedenle Louvre'daki çini panonun, Piyale Paşa Caminin y a başka bir yerinden yada başka bir eserden sökülmüş olabileceğini belirtmiş fakat bu yazısında, bu konuya açıklık getirilmemiştir. Sayın Ş. Yetkin'de bu çini alınlıkların Piyale Paşa Camine ait olup olmadığının kesin olarak biline­ mediğini. Sayın F. Yenişehirlioğlu ise, yazısında İstanbul Piyale Paşa Camiine ait olduğu söylenen Viyana'daki müzede yer alan çini alınlığın ben­ zerlerinin, Avrupa Müzelerinde ve Amerika'da bulunduğunu, ancak söz konusu caminin pencere alınlıklarında kalem işleri olduğunu bu nedenle, bu çini alınlıkların Piyale Paşa Camiine değil de başka bir yapıya ait olabileceğini ileri sürülmüş­ tür. Avrupa müzelerinde yer alan söz konusu çini alınlıklar ile Boston Güzel Sanatlar Müze'sindeki alınlığın, Piyale Paşa Camiine ait olduğu düşünce­ sini bir yana bıraksak dahi, bu alınlıkların; en azından aynı çini atölyesinde yapılmış ve aynı ya­ pıya ait oldukları ortadadır.( Foto: 13-14-15-16-1 7 )

16. yüzyıla ait olan yukarıda sözünü ettiği­ miz bütün bu çini parçalarda, bitkisel motifler ha­ kimdir. Bu motifler, simetrik ve geometrik bir kom­ pozisyon oluşturmaktadır. Sır altı tekniğinde ya­ pılmış İznik çinileriyle ünlü Rüstem Paşa Cami çi­ nileri ve Piyale Paşa Cami çinileri gibi, 16. yüz­ yıla ait çini örneklerinde, genellikle; mavi ve laci­ vert tonları ile b e y a z , yeşil, kırmızı, renkler göze çarpmakta ve kıvrık dallar, yapraklar, lale, me­ nekşe, sümbül, karanfil, şakayık, papatya, gül goncası ile, palmet ve rumiier, madalyonlar, ba­ har daiian, çiçek rozeilen, çin bulutlan büyük bir uyum içersinde kullanılarak başarılı bir kompo­ zisyon çizmektedirler. Bu renk, desen ve kompo­ zisyon özelliklerini bugün A n a d o l u ' d a n çok uzak­ larda koruma altına alınmış olan y u k a r ı d a değin­ diğim çini örneklerinde d e görebiliyoruz.

İznik'te üretilmiş olan Osmanlı çini ve sera-nik örnekleri, hem yurt içinde, hem yurt dışında jüyük hayranlık kazanmış ve dünyanın dört bir

yanındaki müze ve koleksiyonlara d a h i l e d i l m i ş ­ tir. Amerika'daki sözünü ettiğim müzelerin h e p ­ sinde, diğer Türk eserleri g i b i O s m a n l ı çini ve seramiklerini de değişik duygular içerisinde izle­ dim. Bir yandan, uzaklarda, yabancı b i r kültürün içinde olmaları nedeniyle üzülürken, b i r y a n d a n d a , Türk eserlerine insanların gösterdiği ilgiyi g ö ­ rerek, gururla seyrettim. Osmanlı çini ve s e r a m i k ­ leri önünde, kalabalık grupların takılıp k a l m a l a ­ rını ve hayranlıkla bu eserlere bakışlarını i z l e m e k güzel, ancak memleketinden çıkmış, k a y n a ğ ı n d a n koparılmış bu eserlerin, Türkiye'den kilometreler­ ce uzakta olduğunu görmek insana hüzün v e r i ­ yor. Bu durum, ülkemizde neden eski eserlerimi­ zin yeterince kıymetinin bilinmediğini, d a h a f a z l a ilgilenilmediğini, bu kitlelerinin gösterdiği i l g i n i n , neden ülkemiz insanları tarafından d a oluşturula-madığını düşündürüyor ve ülkemizdeki m ü z e l e ­ rin de oradaki gibi canlılık içerisinde o l m a s ı , z i ­ yaretçilerle dolup taşması, ve sanat e s e d e r i m i z e gereken ilginin çekilmesi arzusunu u y a n d ı r ı y o r . Dolayısıyla, ülkemizdeki eserlerin korunması, ser­ gilenmesi, tanıtılması ve yeterli izleyici oluşturul­ ması, eski eser ile ilgili zaten bir avuç o l a n u z m a n personelin maddi ve manevi açıdan desteklenerek sayılarının artırılması, kısaca eski eserlerimizin korunması ve yaşatılması için biran önce b i r t a k ı m tedbirler alınması gerektiği ortaya çıkıyor.

Toplumlar, kültürel miraslarına toplu h a l d e ve bilinçli olarak sahip çıkmalıdır. D ü n y a d a k i b ü t ü n toplumlann ortaya koydukları sanat eserlerinin kıymetinin bilinmesi, korunması ve d e ğ e r l e n d i r i l ­ mesi gereklidir. Özellikle kaynağından k o p a r ı l ­ madan korunması ve yaşatılması ayrı bir ö n e m t a ­ şımaktadır. Bir mimari eserle kaynaşarak o n u n l a bütünleşmiş olan duvar çinilerinin y a p ı y l a b i r b ü ­ tün olarak yaşaması yerine, kaynağından k o p a r ı l ­ ması ve boşlukta bir parça halinde yaşaması d o ğ ­ ru değildir. Vurgulamaya çalıştığım bu konu ne­ deniyledir ki, Amerika'da bazı müzelerde g ö r d ü ­ ğüm bir çok eser içerisinden b u r a d a , sadece m i ­ mari eserlerden sökülmüş, yani Türkiye'de m i m a ­ ri eserin bünyesinde kalması gerekirken, b i r şekil­ de yurt dışına çıkanimış duvar çinilerinden b i r k a ç örneği tanıtmayı uygun buldum. Türk eserlerinin çeşitli yollarla yurt dışına çıkması, maalesef geç­ mişte olduğu gibi günümüzde de ülkemizin g ü n

(6)

-• 'DEKİ BAZI MÜZELERDE BULUNAN OSMANLI DUVAR ÇİNİLERİNDEN ÖRNEKLER

d e m i n d e o l a n b i r k o n u d u r . S o n y ı l l a r d a eski e s e r h ı r s ı z l ı ğ ı n ı n d a h a y o ğ u n l a ş m a s ı , ö z e l l i k l e çinilerin l a m a l a r d a n s ö k ü l e r e k götürülmesi ü z ü n t ü v e r i c i d i r . İlgili k u r u l u ş l a r l a birlikte, milletçe b u k o n u y a ç ö ­ z ü m b u l m a l ı y ı z . Ö n c e l i k l e yurt içi v e yurt d ı ş ı n d a ­ ki e s k i e s e r l e r i m i z i n ilgili k u r u l u ş l a r d a k i k o n u n u n u z m a n l a r ı t a r a f ı n d a n e n v a n t e r l e r i n i n b i r a n ö n c e y a p ı l m a s ı v e e s e r l e r i m i z e g e r e k e n ö n e m i n v e r i l ­ m e s i z o r u n l u d u r . Ç ü n k ü t o p l u m l a r ı n m e y d a n a g e ­ tirmiş o l d u k l a r ı e s e r l e r e s a h i p ç ı k m a l a r ı , o n l a n b i r b ü t ü n o l a r a k k o a ı m a l o r ı v e g e l e c e k k u ş a k l a r a bir b ü t ü n o l a r a k ulaştınmaları g e r e k t i ğ i n e i n a n ı y o ­ r u m . K A Y N A K L A R :

1- A C A R , Ö z g e n "Türkiye'den Kaçırılan Eski Eserler V e r g i İndirimi Karşılığında Vakıflara Bağışlonıyor." A N T İ K D E K O R , Sayı: 14, 1 9 9 2 , s: 6 2 - 6 6

2- A C A R , Özgen'Metropolihan'm Galerilerinden' A N ­ TİK D E K O R , sayı:29, 1 9 9 5 , s : 9 6 - 1 0 4

3- A L T U N , A r a (Editör), Osmanlı'da Çini Seramik Ö y ­ küsü, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, İstanbul. 4- A N A D O L U MEDENİYETLERİ, III, Selçuklu/Osmanlı,

T o p k a p ı Sarayı Müzesi, İstanbul, 2 2 M a y ı s - 3 0 E k i m , 1 9 8 3 , s : 2 0 8 T . C Kültür ve Turizm Bakanlığı. 5- C U M H Ü R İ Y E T GAZETESİ "Türkler Londra'yı fethetti"

2 3 O c a k 2 0 0 5 , s:20

6- A T A S O Y , Nurt>an " 1 9 8 9 İznik Yılı" S A N D O Z BÜL­ T E N İ , s a y ı : 3 4 , 1 9 8 9 / 2 , s: 1 0 - 1 2

7- B A R D A K Ç I , Murat " G ö z G ö r e Göre Çalıntı Çini Alo-c o k l a r " HÜRRİYET GAZETESİ, 2 1 . 6 . 1 9 9 8 ,

8- EYİCE, S e m a v i , "Piyale Paşa Camii Çini Almlıklorı ve Bir Eski Eser Hırsızı' ÇAĞRI DERGİSİ (Konya) , s a -y i : 2 0 2 , K a s ı m 1 9 7 4 , s:7-8

9- HÜRRİYET GAZETESİ, Pazar Eki, "Türkler Sergisi İle ilgili" 2 3 O c a k 2 0 0 5 , s : 1 3 , ve 3 0 O c a k 2 0 0 5 , s: 10 10- K A R A D U M A N , Hüseyin "Beyşehir Eşrefoğlu C a m i

K a p ı s ı n a ait Panoların Ülkemize lodesi V e Düşündür­ dükleri" ANTİK D E K O R , sayı:54, 1 9 9 9 , s: 1 5 0 - 1 5 3

11 - K A R A D U A M N , Hüseyin " Halil Ethem ve Eski Eser­ lerimizin Korunmasına Yönelik Bir Yaklaşım "VAKIF­ LAR DERGİSİ, Sayı:28, 2 0 0 4 , s : 2 9 1 - 3 0 6

12- ORAL,Zeynep " Batı'yı önyargılardan arındırma " CUMHURİYET GAZETESİ, 2 9 O c a k 2 0 0 5 , s:15 1 3 - Ö N E Y , Gönül, Türk Çini Sonatı, İstanbul, 1 9 7 6 ,

s:82-83-85-v.s

14- Ö N D E R , Mehmet "Piyale Paşa Cami Çinileri" Ç A Ğ ­ RI DERGİSİ (Konya), sayı: 1 9 9 , Ağustos 1 9 7 4 , s:6-8 15- Ö N D E R , M^met,Yurt Dışı Müzelerinde Türk Eserle­

ri, A n k a r a 1 9 8 3

16- Ö N D E R , Mehmet "BeHin Müzesindeki Selçuklu Eserleri "VAKIF V E KÜLTÜR, sayı:4,1999,s:17-19 17- P A S İ N l j , Alpay- B A L ^ M A N , Saliha, Türk Çini ve

Keramikleri, Çinili Köşk, İstanbul Arkeobji Müzeleri, Mayıs 1 9 9 2 , s:97

18- YENİŞEHİRLİOĞLU, Filiz "Osmanlı Eserlerinin Avru­ pa'deki Dağılım Nedenleri ve V i y a n a Müzelerinde Osmanlı Eserleri l-ll "TARİH V E T O P L U M , 11/12, (Ara­ lık 1 9 8 4 ) , s : 4 0 - 4 5 ; 111/13, (Ocak 1985), s:32-35 19- YENİŞEHİRÜOĞLU, Filiz "İznik Çinileri ve iznik Yılı

Etkinlikleri" M Ü Z E , 2 3 , 1 9 9 0 , s:34-37

20- YENİ$EHİRLİOĞLU, Filiz "Osmanlı Dönemi Yapıla-n Yapıla-n d a BuluYapıla-naYapıla-n ÇiYapıla-ni Kaplamalar V e RestorasyoYapıla-n So-runbrı " RÖLÖVE V E R E S T O R A S Y O N DERGİSİ, 4 ( I. Restorasyon Semineri Ö z e l Sayısı ) Ankara 1982, s: 4 3 - 6 4

2 1 - Y E T l d N Şerare, "Mimar Sinan'ın Eserlerinde Çini Süsleme Düzeni "MİMARBAŞI K O C A S İ N A N ' I N , YAŞADIĞI Ç A Ğ V E ESERLERİ, İstanbul 1 9 8 8 , s: 479-4 9 8

2 2 - İznik Çinileri Sergisi Broşürü. (Türk İslam Eserleri Müzesi, 16 Eylül- 15 Aralık 1989)

2 3 - "Turks, A Journey of a Thousand Years, 6 0 0 - 1 6 0 0 , Royal Acodemy of Art" (Türkler; Bin Yılın Yolculuğu 6 0 0 - 1 6 0 0 , Sergi Kataloğu) Londra 2 0 0 5 , Katalog N o : 3 2 9 , s : 3 4 8 - 3 4 9 , 4 6 0

N O T ; Kaynok gösterilenler dışındaki fotoğraflar, 1989 yılındo Dr. Nurcan İNCİ FIRAT t o r a f m d a n yerinde çekilmiştir.

(7)

Dr. N u r c a n İNCİ F I R A T

Foto 1: New York, Metropolitan Müzesi iç Görünüm, Giriş Bölümü.

Foto 2: Bordürlü Çini Pano; İznik, Osmanlı / 1 6 . Yüzyılın ikinci yansı. New York, Metropolitan Müzesi.

(8)

^-B^^^BBa^AZLMİZELERDE BULUNAN OS>.ftNLI n, ,v.p

r l K . I ,

r . . , . . . , . . . . r , - , ^

Foto 3: BordüHü Çini Pano; İznik, Osmanlı / 1 6 . Y ü z y . l . n ikinci yans.,

N e w Y o r k , Metropolitan M ü z e s i . ?

5 0 5

Foto 4: Çini Pano, istanbul II. Selim Türbesi ( 1 5 7 6 / 7 ) .

Kaynak: Yeni^hirlioğlu F. "Osmanlı Dönemi Yapılarında Bulunan Çini Kaplamalar ve Restorasyon Sorunları" ROLÖVE V E R E S T O R A S Y O N DERGİSİ, 4 , A n k a r a 1 9 8 2 , s: 4 3 - 6 4 .

(9)

Dr. N u r c a n İNCİ

FIRAT

r

Foto 5: Kemer köşeliği şeklinde sağ ve sol köşelere aif çini parçaları, İznik Osmanlı/16. Yüzyılın ikinci yarısı. New York, Metropolitan Müzesi.

Foto 6: Kemer Köşeliği şeklinde sol köşeye ait çini parçası, İznik, Osmanlı/16. Yüzyıhn ikinci yarısı, İstanbul/Çinili Köşk. Kaynak: Pasinli A-Bolaman S, Türk Çini ve Keramikleri, Çinili Köşk, 1992, s: 97.

(10)

A . B . D . - D E K İ B A Z I M L J Z E L E R D E B U L U N A N O S M A N L I D U V A R Ç İ N İ L E R İ N D E N Ö R N E K L E R

V

Foto 7: Bordürsüz Çini Pano, İznik, O s m a n l ı / l 6 . Yüzyılın ikinci yansı. N e w York, Metropolitan Müzesi.

i>XÖ:o>X

'o:

Foto 9. BordüHü Çini Pano, İznik, Osmanlı / 1 6 . Yüzyılın ikinci yansı. N e w York, Metropolitan Müzesi.

(11)

Foto 8: Bordürsüz Çini Pano, İznik, O s m a n l ı / 1 6 , Yüzyılın ikinci yarısı, (1560-80) Lizbon, Coiouste Gülbenkyan Müzesi.

Kaynak: Turks, A Journey of a Thousand Y e a r s , 6 0 0 - 1 6 0 0 - (Türkler; Bin Yılın Yolculuğu 6 0 0 - 1 6 0 0 , Sergi Katalogu) Londra Royal Academy of Ari 2 0 0 5 , Katalog N o : 3 2 9 , s: 3 4 8 - 3 4 9 , 460.

(12)

^ ^ ^ ^ g ^ ^ g g i S İ - B A Z n ^ d Ü Z ^ ^ O S M A N L L D U V A R Ç İ N İ L E R İ N D E N ÖRNR<I_FR_

â

5 0 9

Foto 10; Boston, Harvard University A r i M u s e u m e s / A r l u r M. Soclcler Müzesi Dış Görünüm.

Foto 1 1 : Bordürsüz Çini Pano, İstanbul, Rüstem Paşa Cami'inden, İznik, O s m a n l ı / 1 5 ö l , Artur M. Sockler Müzesi.

(13)

Dr. N u r c a n İNCİ F I R A T

,1 §

i .

i n

Foto 12: Boston Güzel Sonatlar Müzesi (Museum of Fine Arts) Ön cephe

Folo 13: Alınlık şeklindeki çini pano, İznik, O s m a n l ı / 1 5 7 3 , Boston, Güzel Sanatlar Müzesi (Museum of Fine Arts). i

(14)

A . B . D . ' D E K İ B A Z I M Ü Z E L E R D E B U L U N A N O S M A N L İ D U V A R Ç İ N İ L E R İ N D E N Ö R N E K L E R

Foto 14: Alınlık şeklindeki çini p a n o , İstanbul Piyale Paşa Cami'inden. İznik, O s m a n l ı / l 6. Yüzyıl, Berlin Devlet Müzeleri.

Kaynak: Ö n d e r , M , Yurt Dışı Müzelerinde Türk Eserleri, A n k 1983, s: 29.

5 1 1

i r

i »

Foto 15: Alınlık şeklindeki çini p a n o , İstanbul Piyale Paşa Cami'inden. İznik, O s m a n l ı / l 6. Yüzyıl, Paris Louvre Müzesi.

(15)

Dr. N u r c a n İNCİ F I R A T

Foto 16: Alınlık şeklindeki çini pano, Osmanlı/16. Yüzyıl, 7 Viyana'da, Avusturya Geleneksel/Uygulamalı Sanatlar Müzesi, Env. Nr. Ke 3381. Kaynak: Yenişehirlioğlu, F "Viyana Müzelerinde Osmanlı Eserleri I!" TARİH V E TOPLUM, O c a k 1985, iii/13, s: 32-35.

i

Foto 17: Alınlık şeklindeki çini pano, Osmanlı/16. Yüzyıl, Londra Vicforya A n d Albert Müzesi.

Şekil

Foto 1: New York, Metropolitan Müzesi iç Görünüm, Giriş Bölümü.
Foto 3: BordüHü Çini Pano; İznik, Osmanlı  / 1 6 . Y ü z y . l . n ikinci yans.,
Foto 5: Kemer köşeliği şeklinde sağ ve sol köşelere aif çini parçaları,  İznik Osmanlı/16
Foto 7: Bordürsüz Çini Pano, İznik,  O s m a n l ı / l 6 . Yüzyılın ikinci yansı.  N e w York, Metropolitan Müzesi
+6

Referanslar

Benzer Belgeler

Başlıca İthalat Partnerleri Dünyanın en büyük ithalatçısı olan ABD’nin 2018 yılında ilk beş tedarikçisi Çin, Meksika, Kanada, Japonya ve Almanya olarak

Bu gruplar arasında Oklahoma Cherokee Nation (zorla ve gönüllü olarak yurtlarından çıkarılanlar), Cherokee'nin Doğu Bandı (Kuzey Carolina'dan kaçanlar ve kalanlar),

Necip Celal 16 yaşına kadar, özel müzik dersleri ile, kanun, piyano, keman, akordeon başta olmak üzere yedi çeşit müzik aletini çalar duruma geldi.. Babası,

Sözcükler, şekiller ve ifadeler aracılığıyla tasavvufun farklı bir öğe ya da inancına gönderme yapan roman, daha çok Allah'ın birliğini ifade eden tevhid, bu

Suşun amfoterisin B, flukonazol, itrakonazol, posakonazol ve vorikonazol için duyarlılık testleri, “Clinical and Laboratory Standards Institute” tarafından

Kız Yatılı Okulu &amp; Şapel Sis (Kozan Sancağı) Adana. Kız Okulu (2 bina) Haçin (Kozan Sancağı)

Antrenman süresinin (kuvvet ve dayanıklılık) tırmanış performansını, esneklik ve antropometrik özelliklere göre çok daha fazla etkilediği görülmüştür (Mermier et al.,

Özellikle, kişisel verilerin korunması ve gizli izleme (surveillence) gibi bazı tedbirler hayata geçirilirken, devlete tanınan takdir hakkı oldukça