Radyo ve televizyon yayıncılığında telif hakları ve komşu hakların korunması

Marmara lletiSim Dergisi, Sayt:9, Ocak 1995

Marmara Joumal of Communications, Number:9, January 1995

RADYO

VE

TELEViZYOT'I

YAYINCILIGTNN.q,

TELiF HAKLARIVE

KOM$U HAKLARIN

KORUNMASI

Yrd.Doq.DrJale SARMA$IK

MARMARA

I]NIVERSITESI

itetiqlm Faktiltesi

iletigim teknolojisinin bag ddndiiriicii bir hrzla geligimi, ozellikle uy-du

yayrncrhltntn

gergekleqmesi,

bir

yandan

telif

haklarrnrn

diler

yandan komgu haklann korunmast konusunu daha karmagrk

bir

hale sokmu$rur.

Telif haklarr

kiginin yaratttEr

fikir

eserlerinin o kiqiye ait

oldufu

dii-gi.incesine dayanmaktadrr. Edebi ve sanatsal esederin yaraflcllan, eserlerinin

izinsiz kullanrlmasrna karqr korunmaya ve aynl zamanda eserlerinin toplum taraflndan kullanrlmasmdan elde edilen kazanglardan pay almaya hak

kaza-nrlar.

Eser sahibinin eseri iizerindeki hakkrnrn miilkiyet hakkr gibi,

Devlet-ten once var oldufu, temel hak ve ozgiirltiklerin kaynafr olan Tabii Hukuktan

do[dulu

kabul edilmektedir

(N.AYITER,

1981, 13).

Nitekim,

Birleqmiq

Milletler

Belgelerinde

Telif

haklarmtn

korunma-sr gerekli bir hak

oldulu

belirtilmektedir. Insan

Haklan

Evrensel

Bildirge-si'nin 27 nci maddesinin

birinci

frkasrnda,

"Herkcsin,

toplulu{un

klilthrel

yaj,wnma (Jzgtirce katrlma ve sanattan yararlanmn ve bilimsel geliSmeye

kn-ttlarakyararlanm

paylasma hakkma sahiptir." ifadesi ile

ltkir

ve sanat

eser-lerinin

ewensellili

ve bunlardan yararlanmantn bir hak

oldufu

lurgulanmtq,

2 nci

ftkastn

dak,t "Herkesin

yaranast oldu{u

bilim, ya1'm ve sarufi

tirilnle'

rinden

do[an

m.anevi ve maddi

g*arlarmm

l<orunm.asma hal<h

vardt"

ifa-desi ile de kiginin yalattlgl

fikir iiriinlerinin

korunmastnr bir hak olarak kabul

etmi$tir.

Diler

yandan,

Uluslararasl, Ekonomik,

Sosyal ve

Kiiltiirel

Hak-161

lar

Siizleqmesi'nin 15 inci maddesinde, herkese;

kiiltiirel

ya$ama kanlma,

bi-limin

geligme ve uygulanmasrnrn

safladrlr

olanaklardan yaradanma, sahibi

oldulu

bilimsel,

yazrnsal ve sanatsal tiri.inlerinden

dolan

manevi ve maddi grkarlannrn korunmasr hakla tanrnmaktadu

(M.

Sencer,

i988,

52).

Adr gegen maddede aynca, sOzlegmeye taraf Devletler, bilimsel

arag-trma

ve yaratrcr

etkinlikler

igin kagtntlmaz olan Ozgtirltife saygt gdstermek,

bilim

ve

kiilturtin

korunmasr,

geliqtirilmesi igin gerekli

olan

0nlemleri

al-makla

yiiktimlendirilmi

gtir.

Telif

haklannrn korunmasr,

biitiin

sanatsal ve edebi

etkinlikleri

kap-sarken komqu

haklar

icracr sanatgrlar ile kaytt yaprmcrlan ve yayln

kurulug-lannrn korunmasrnr kapsar. Radyo ve

televizyon

yayrncrhlrnrn geligimi

Ozellikle komqu haklann korunmasrna

iligkin sorunlar

artrrml$tlr ( T.J. Po-we1,1985,46).

Ulusal srnrrlann Otesinde de yayrlma

dzellikleri

olan

fikri

ve sanat

eserlerinin, teknigin ilerlemesi

ile yaylma

hrzrnrn artmasr,

iilke srnrlan

ile

gevrili

bir

korumanrn

yetersizli[ini

ortaya grkarmrqtrr

(N.

AYITER,

1981, 24). B 6ylece,

hukuki

diizenlemelerde deli qikl

ik zorunlulufu

dolmu gtur.

Ulusal smrrlan agan

bir

korumanrn

gereklililinin

ortaya glkmasl so-nucu geliqmiq ktlltUr diizeyindeki tilkeler, aralannda yaptrklan

ikili

anlagma-larla

telif

haklannr "karqrhkhhk" esasrna dayanarak her

iki

iilkede de

koru-maya almrqlardr. Ancak, aynr diizeyde geligim gOstermemig

iilkeler,

diler

tilkelerin

fiki

iiriinlerinden

bir

siire daha serbestge yararlanabilmek

igin

uluslararasr alanda

bir

taahhiide girmekten kagrnmrglardr.

iki

taraflr

anlag-malann yeterli

bir

koruma sallayamayacaklannrn anlagrlmau iizerine

mil-letlerarasr gok taraflr s6zlegmeler hazrrlamak igin gegitli gahqmalar yaprlma-ya baglanmrgnr (

_$,N,EREL,

1988,17).

ULUSLARARASI BELGELERDE TELiF

HAKLARI

Uluslararasr alanda

telif

haklannrn korunmasrna

iligkin

ilk

s0zle$me,

isvigre'nin Bern qehrinde 10 devletin katrhmryla imzalanan 1886 tarihli

Ede-bi

ve

Artistik

Eserlerinin Korunmasrna

Dair

Bern

Siizlegmesi

dir

(N. _$.

EREL,

1988, 18).

Fikir

ve sanat eserlerinin sahiplerini uluslararasr

bir

giivenceye ka-vu$turmak igin Avrupa kltasl devletleri tarafrndan gosterilen gabalar sonucu

1886 yrhnda Bern gehrinde toplanan konferans sonunda imzalanan bu soz-leqme 5

Arahk

1887 tarihinde

yiiriirliile

girmiqtir. Sozleqme daha sonra

bir-goi

O"gigit

tile

u[ramrg ve daha birgok devlet bu sOzleqmeye katrlmrqtrr

(i.

Oztrak, 1977,7-8).

Sozlegmenin 1

inci

maddesinde eser sahiplerinin edebi ve sanatsal eserleri iizerindeki haklanntn korunmast igin sOzlegmeyeimza atan devletler

tarafrndan

bir

Birlik

kuruldu[u belirtildikten sonra, 2 nci maddenin

I

inci

fik-rasrnda nelerin "edebi ve sanatsal eser" tanlmrna girebilece[ini uzun uzadtya sayrlmakta ve "... gibi, ifade gekli

veyatuzr

ne olursa olsun edebi,

ilmi'

artis-tik

alandaki

biittin

mahsi.illeri igine alrr" diyerek de bu listenin

srnrlaytct

ol-madrlrnr

g0stermektedir.

Ayrrca2ncimadde,sinematografiyebenzergalrqnalandaigermek-tedir. Basmrn bilgilenmesiyle

ilgili

gegitli

olaylafl

ya da haber kapsamtnda

uygulanan

bir

koruma dan soz edilmemiq, kamuya ulaqtrnlacak benzeri

nite-nftn

g4rqmalann koqullan belirlenmigtir. Madde de sdzii edilen

galtgmala-nn, basin, yaym ve kablo vasrtasryla iletigimi, yeniden

iletimi

konulan ile

il-gili

koqullar

Birlik

iiyelerine

braktlmtqttr.

Tiirkiye'nin 26Haziran

1948 tarihinde

kaUldrlr

Bern sozlegmesi'ne

Amerika Birleqik Devletleri

ve Gi.iney

Amerika

devletleri

ve o zamanki

s.s.c.B.

Avmpa

fikir

ve sanat hukuku prensiplerine uymayan hukuk

sistem-leri

nedeniyle katrlmamrglardrr

(N.Ayiter,

1981, 26)'

Edebi ve artistik eserlerin sahipleri, eserlerinin radyo ile yaylmma ve-ya telsiz olarak igaret, ses yahut resim nakline yarayan

bir

vaslta ile umuma

na*fine; radyo ile yayrmlanan eserin kablolu ya da kablosuz yaytmrna

hopar-16r yada benzeri herhangi

bir

aragla ve

ilaret,

ses yahut goriintiilerin nakline

izin

vermek veya vermemek hakkrna sahiptirler (SOz'

Md'

11)'

Bern Sdzlegmesi, iiye devletler igin tek dtize kurallar koymaktan goK

bir

yandan nelerin edebi ve

artistik

eser

oldu[unu

saymakta,

difer

yandan esei sahiplerinin haklannr gerek kendi [lkelerinde, gerek iiye iilkelerde

etkili

bir

bigimde koruma altrna almaktadu.

DahasonraBernS0zlegmesinin20ncimaddesindeyaprlandefiqik-likle

sozleqmeyi imzalayan

iilkeler

aralannda sozlegmeye ters du$meyecek 6zel anlaqmatar yapma haklant almrglardrr. Anlaqmanrn 1

inci

maddesinde bu

konudi

kesin smrlamalar konmuqtur. $dyle

ki,

" Bu anlagmaya imza

mr$ bir iilkenin kontroltindeki

yayn

kurulugu, yaptmclsl

oldulu

TV

filmlerin

diler

iilkelerde suistimali sOz konusu

oldulu

zaman miidahale hakkma

sa-hiptir".

SOzleqme, 1896 da Paris'te, eserlerin mekanik ve sinematografik

yol-Iardan golaltrlmasrnr kapsayacak gekilde 1908 de Berlin'de, eser sahibinin

kigilik

haklanna milletlerarasr bir gegerlik saflamak ve eserin radyo yayrnla-rrna karqr korunmasr amaqlan

lle

1928 de Roma'da,

fikir

ve sanat eserleri

[zerindeki

haklarm bazr srnrrlamalannl

ka]drmak

amacr ile Briiksel'de:

film

ve televizyon ile

ilgili

bazr sorunlan gOztimlemek amacr ile Stockholm'de ve 1971 yrhnda Paris'te olmak iizere altr kez

deligiklile u[ramrgtr.

11 Temmuz 1967 de toplanan Stockholm konferansrnda

Birlik

tiyele-ri,

Diinya

Fikri Miitkiyet

drgiitii

(OMPI)

admr ragryan

bir

drgiit

kurmug-lardrr. "Dtinya

Fikri

Miilkiyet

GgtitU"ni.i kuran Stockholm Sdzlegmesi'nde (Bkz., R.G.,

T.

19.11.1975, Sy. 15417) Orgiiriin amacr, iiye devtetlerin orrak-laga gabalan ve gerekirse

diler

uluslararasr kuruluElarla

igbirlili

igerisinde btitiin diinyada

fikri

mtilkiyetin korunmasrnr geligtirmek ve mevcut

difer

bir-likler

arasrnda idari

igbirlipini

sallamak olarak

belirtilmektedir.

B 0ylece,

iiye

devletlere evrensel

nitelikteki kiilttirtin

korunmasrnr sa!lamak amaclnl gergeklegtirmek tizere,

milli

mevzuatlarrn birlegtirilmesi-ni sallamak,

fikri

miilkiyetin

korunmasrnr geliqrirmefe yOnelik

biitiin

faali-yetleri tegvik etmeh bu konularda teknik ve hukuki yardrm isteyen devletlere yardrmcr olmak

gibi

gOrevler yiiklenmektedir

(D.

Yarsuvat, 1984, 31).

Avrupa devletlerinin

aralannda

yaptrklan

sdzleqmelere kargrhk Amerika krtasrndaki devletler de, frkir _{ve sanat eseri sahiplerini kargrhkh}

ola-rak giivence altrna almak amacryla aralannda gegitli sbzleEmeler yapmrqlar-drr.

Orne$in, 1889

Montevideo

SiizleEmesi,

fotolraf

eserleri ve

forolraf

tekniline

benzer

bir

usulle elde edilmig olan eserler de

dahil

olmak iizere, "edebi ve sanatsal eseder" teriminden "... herhangi bir baskr veya

golaltma

ydntemiyle yaynlanabilecek

nitelikteki

edebi ve sanatsal eserler"

in

anlagrl-masr

gerektilini

kabul etrni$rir. Aynr gekilde, 1902 tarihli

Mexico City

Telif

Iraklarr

siizleEmesinde "herhangi bir baskr ve golaltma yOntemiyle

yayrnla-nabilir"

tanrmr kabul

edilmiqtir.

1910

tarihli

Buenos

Aires

Telif Haklarr

SiizleEmesi bu ifadede kiigi.ik bir

deligiklik

yapmrg,"... sonug olarak herhan-gi

bir

baskr ve gofaltma _{yOntemiyle yayrnlanabilen butiin iiri.inler" ifadesini}

ede-bi ve sanatsal eserleri Edyle tanrmlar, "Herhangi bir baskl ve goEaltma

ydnte-miyle goEa.ltrlabilecek

nitelikteki

m edebi ve sanatsal uriinler". 1928

Hava-na

Telif Haklarr

Siideqmesi qu ifadeleri igamektedir. "edebi ve sanatsal ga-Lqmalar" ve

"fotolrafve

sinema gallgmalafl veya ses golalulmast igin dizayn edilmiS mekanik aragtada herhangi bir gekilde goEaltllabilen", "... herhangi

bir golaltma ve baskr yontemiyle basllabilen (yayrnlanabilen) biitiin

iiriinler"

(J.

T.

Powel, 1985 ,

4546).

Goriiliiyor

ki, rarihi geliqim iginde

telifhaklart

konusundaki

koruma-ya alnacak esederde aranan nitelikler teknolojik ilerleme ile

alr

maz bir

bi-gimde ba$antrL olarak geliqme giistermiqtir.

1946 da yaprtan Washignton

Telif Haklarl

Siizletmesi ise,

,ukan-da sozii edilen tiim Amerika krtasrndaki devletler tarafindan yapllan s6zlel-meled

yiiriirliikten

kaldrmgtr.

Bu son Sdzlesme,

telif

haklarlnln

korunma-srnr _Eu gekilde genigletrniqtir. "konugmalafln, derslerin, konferanslafln, ve benzer

nitelikteki

konu$malann kayldr

formlafl

ve

fotografile

sinema

gahl-malan"

ve

hsaca

"gogaltllabilir

ve yayrnlanabilir

nitelikteki

herhangi

bir

edebi, bilimsel veya sanatsal EalrSma .

Nihaye! fikir

hukuku aqrsrndan Amerika klt'asl devletleriyle

Awupa

devletleri arasrndaki farkhhkla,nn

uzlalhnlmasr

ve

fikir

ve sanat eserlerini

krtalararasr korumaya

kawEturmak

amactyla

UNESCO'nun

dnceliEinde

Cenevre'de toplanan konferans sonucu

Telif

Haklarr

Evrensel Siizleqmesi

imzalanmgtrr (S.N. Erel, 1988, 19).

Telif Haklafl Evrensel Sdzlegmesi, 1952 yrlnda imzalanmrq, 1955

yt-hnda

yiiriirliiEe

girmiEtir. 1971 yrhnda gozden geEirilen Sozleqmeyi A.B D. de imzalamlqtlr.

Sozlelmeyi imzalayan devletler;

- Tiim iilkelerde edebi, bilimsel ve artistik _Eallqmalann rclif

hakknln

korurmasrnr giivence altma alacak

_lekilde

hareket edecekler,

- Diinyadaki tiim uluslara uygun telif haklo koruma sistemi konusun-da emin olacallar, buna ek olarak

yiiiirltikF

olan uluslararasl dtizenlemelete

zara-r vermeden kiqisel haklan guvence altma alacaklar ve edebiyann,

bili-min ve sanatrn geliqmesini teqvik edecekler,

-

Fikir

tirfnlerinin

daha geniq da[tttmrnr kolaylaqtrracak benzeri

bir

evrensel

telifhakkl

sistemini kabul edecek ve uluslararasr anlaytgt

geliqtire-ceklerdir.

S0zlegme'nin

t

inci maddesinde, imza koyan devletlere

"yaz

ttirtin-de, miizikal, dramatik ve sinematografik galtqmalar dahil edebi ve artistik ga-lrgmalarda

yazulut

ve digerlerinin haklannrn yeterli ve etkin bir bigimde

ko-runmasrnl

sallamak"

yiikiimliiliifii

getirilmigtir.

KOM$U HAKLAR

Radyo ve televizyon hizmetlerinin htzh geliqimi ve

fikir iiriinlerini

et-kisi altrna almasr,

hkir

hukuku agrsmdan matbaantn keEltne benzer defer

ta-qrmaktadr.

Fikir tiriinlerinin

geniq bir uygulama alaru bulmast Ozellikle,

ku-rulmasrna gayret edilen hukuk

dtzeni

drgmda kalan geqitli konularda

mevzu-at

eksiklilini

ortaya grkarmrqtr. Bdylece, hissedilen mevmat

eksiklili,

ulus-lararasr hukuk alanrnda,

fikir

haklarma komgu haklar adr alunda hukuki

ko-rumadan faydalanmau gerekli bulunan hak gruplannln tespit edilmesine ne-den olmu$tru

(A. Begirollu,

1967,934).

Fikir iiriinlerinin

korunmasr konusunda,

hkir

hukuku alanmda gegitli

sorunlann ortaya grkmasr,

Birinci

Diinya

Savagr'ndan sonra komgu haklar

iizerinde diigiintilmesine neden olmu$tur. _{1926 yrhnda Uluslararasr Qahgma}

Orgutu

(ILO), icraq

sanatgrlann hukuki durumlann incelemig ve kanuni

hii-kiimlerin yetersizlifini

tespit etmigtir. Daha sonra, 1948 yrhnda Briiksel'de

toplanan uluslararasr konferansta, komgu haklar saylan icra eden

sanatgila-nn, kayrt yaprmcrlan ve yayrn kuruluglarmrn haklannrn birbirine gok

yakn

oldulu

gOrtilerek, bunlarm beraberce korunmasrna yOnelik dtizenlemelerin

yaprlmasr uygun

gdriilmtiqtiir (A.

Beqiroglu, 1967, 934).

Komqu haklan ile

ilgili

ilk

belge, 1958 Televizyon

Filmleri

Araql-lryla

Program

Defiqimlerine Dair Avrupa

Siizleqmesldir. S0zleqmenin

girig b0liimiinde, Avrupa

kiilti.f

ve ekonomik

birlifinin

g*arlannrn

dnemi gozOniine aLnarak Avrupa Konseyi

iiyeleri

arasmda

miimkiin

oldu[unca

te-levizyon

filmleri

aracdryla program

defigimi,

TV

filmlerin

kanuni yaprsrna ve bu ti.jr filmlere verilen izinlerden dolan haklara

balh

olarak ulusal

kanun-lann farkh anlagmalara mtisaade edilmesi, bu durumdan

dolan giigltiklerin

gciztimlenmesinin gerekli

oldulu

belirtilmigtir

(J. T. Powel, 1985,47).

ise,22Ha-ziran 1960 tarihinde Strasbwg'da imzalanan Televizyon

Yayrnlarlntn

Ko-runnnsrna Dair Avrupa

SiizleEmesi (Bkz., R.G., T.

8.-'1975,

Sy. 15320)

dir. Sozlegmenin amact, girig boliimiinde "...

Miizik,

dramatik icra ve benzen programl ann

dtizenleyicileri

ve spor

olaylan

organizatorleri, pro gramlann

6zel olarak izlenmesinden baqka amaglada kullanrlmamasr qartryla

diler

iil-kelere yayrnlanmastna muvafakat

ettikleri

halde, televizyon kuruluqlanntn

golunlufun

kendi yayrnlannrn tekradanmaslnl, tesbitini yada umuma arzlnl

onlemeye muktedir bulunmamalan nedeniyle soz konttsu program

de[i$imi-nin

engellendili..."

dikkate ahnarak,

"".

halen incelenmekte dolan "Komgu Haklar"a iligkin Evrensel Sozlegme gergekleqinceye kadar yalnrz televizyon

yaynlanna

inhisar eden mahdut siireli, bolgesel

bir

anlaqma akdinin uygun olaca!r..." diigiini.ilerek, Avmpa

[lkeleri

arasmda televizyon programlan

de-ligimini

gergekleqtirecek bazr temel

kurallafln

tesbiti olarak

belirtilmekte-dir.

Sozleqme'nin

I

inci

maddesinde, sdzleqmeye taraf olan

bir

devletin

iilkesinde ve onun kanunlanna tabi olan veya boyle bir iilkeden yaymda bulu-nan yayln kuruluglannrn

yaptrklafl

televizyon

yayrnlafl

konusunda imzact devletlere,

yaynlann

tekarlanmastna, kablo

ile

dafrtrmrna, yayrnlann iga-ret, ses ve gOriintti nakline yalayan herhangi

bir

aragla umuma

ulagttnlmast-na,

yaynlarm

tesbitine,

fotolraflannrn

allnmaslna ve bu

gibi

tesbitlerin 9o-laltrlmasrna,

izin

verme ya da bunu yasaklama

hakkni

vermektedir.

Ancak, yayrn kuruluqlanntn,

miizik,

sahne sanatlan veya spor kargt-lagmalannm ozel

bir

amagla gclsterimi soz konusu

oldufu

durumlarda

yaym-lan stnrlama yetkileri

bulunmamaktadr.

Sozlegme'nin 2 inci maddesinde ise, 0ng6riilen bu korumanrn

stiresi-nin, sdzlegmeye taraf bir tilkede yaprlan

ilk

yayrm

ytitnt

izleyen onuncu

tak-vim

yrh sonuna kadar

oidulu

belirtilmektedir'

Komgu haklara

iligkin,

Uluslararasr alanda onemli

bir

anlagma da 26

Ekim

1961 tarihinde Roma'da imzalanarak 18 Mayrs 1964 tarihinde f

iiriirlii-ge giren Roma Siizleqmesi olarak bilinen

Yorumlayan

ve

Icracr

Sanatgt'

iut,

ttut

Yuprmcrlarr ve Radyo

Kuruluqlanrun Korunmasma Dair Ulus'

lararasr Konvansiyon

dur. Roma Sflzleqmesi'nde yorumlayan ve icracl

sa-natgllafln, plak yaprmcrlanntn ve radyo yaym kuruluglanntn kendi

iiriinleri

iizerindeki haklarr korunma alttna altnmaktadrr

($'N.EREL'

1988'

20)'

9.5.1960 tarihinde, komqu haklann tamamlnl kapsayacak

bir

tasafl

hazrlamak ii zereLaHaye' de toplanan ekspefler komitesinin hazrfladt[r

san uzerinde g0ru$mek iizere Roma'da toplanan konferansa

galnlan

39 dev-leuen, 18 inin 26.10. 1961 tarihinde imzaladrlr S0zlegme, 18.5.1964

tarihin-de

yi.iriirliife

girmi gtir ( A. B

egirollu,

L9 6'1, 9 34).

icracr sanatgr ve fonogram

iireticilerinin,

radyo ve televizyon yaym-lannrn tanrmlannrn verilmig

oldufu

S0zlegme'nin 3 iincti maddesinde icracr

sanatgl, aktOr, qarkrcr, miizisyen, dansOz, temsil veren, garkr s0yleyen, qiir

okuyan ve bunun

gibi

edebi ve artistik eserleri icra eden

diler

kiqiler olarak

tarif edilmektedir. Yine aynr maddede, fonogram, dzellikle icra sonucu mey-dala gelen seslerin ve

di[er

melodilerin tespit edilmesi olarak ifade

edilmek-te ve bu

gibi

sesleri kayrt eden kigiler de fonogram yaprmcrsl olarak

belirtil-mektedir (D. Yarsuvat, 1984, 30).

S0zlegmenin 7 nci maddesinin

I

inci

frkasrnda, yorumlayan veya

ic-ra eden sanatgrlann lehine Ong6rtilen korumanrn hangi kogullarda sdz

konu-su olaca[r belirtilmektedir. _$Oyle ki, yorumlayan veya icra eden sanatgdara, kendi

icralannrn; izinleri olmalsnm

radyo ile yayrnlanmasr ve umuma arzr,

tespit edilmemig olan

icralannm

izinleri

olmaksrzrn tespiti, tespit edilmiq olan icralannrn

izinleri

olmadan gofalulmasr,

golaltmanln izin

vermig

ol-duklan amaglann drgmda bagka

bir

amagla yapilmasr sdz konusu oldulunda korunma sa$anmakta ve bu yayrnlan engelleme olanafr tanmmaktadr.

Diler

yandan, bu s0zlegme ile teminat ahna alman koruma hiiktimle-rine, 0zel

bir

kullanmanrn sOz konusu olmasr, akttiel

bir

olaym agrklanmasr

nedeniyle

kiigtik

bOliirnlerinin kullanrlmasr,

bir

radyo kurulugu tarafindan

kendi vasrtalarryla ve kendi yayrnlan

igin

gegici tespitin yaprlmasr,

e[itim

veya

ilmi

aragtrmalar amacryla kullanrlmasr hallerinde istisnalar

getirilebi-lece[i

Ong0riilmtigtiir (Bkz. Md.1 5).

Yorumlayan ve icra eden sanatgilara, yukanda sdzii edilen korunma

hakkr, yaprmcilara ve

yayn

kuruluglanna da tanlnmr$tr (S02.,

Md.

10 ve13).

Yaym kuruluglanna yayrnlannrn yeniden yayrnlanmasrnr veya

bun-lann

kayrt edilmesini yasaklama veya

izin

verme hakkr da

verilmigtir.

An-cak, Sdzlegmeye taraf olan

tilkenin

ulusal mevzuatlannda, 6zel kullanrm,

gtinliik

olaylann

bildirilmesi

ve bilimsel aragtrmalar igin krsa ahntrlar

yapr-labilmesine olanak veren istisnalan sallamak amactyla diizenlemeler

yapa-bileceklerdir (

S0z.

Md. l3.ve

15).

Haziran I 960 tarihinde Strasbourg'da imzalanan

Televizyon Yayrnlarrnrn

Korunmasrna

Dair Avrupa

Siizleqmesi' nde deEiEiklik yaprlmrqtlr. Tele-vizyon Yayrnlarlnrn Korunmasrna Dair Avrupa Sozlelmesi Protokolu (R.G.

T.8.10.

1975, Sy.

15381)ileyap

an defiqikliklere gore, 1Ocak 1985

tarihin-den geqerli olmak iizere, Roma Sozleqmesi'ne Uye olmayan devletler bu S0z-leqmeye kabul edilmeyeceklerdir.

Bu konudaki bir baEka sdzlegme

dg

29

Ekim

1971 tarihinde 32

devle-tin

katrhmryla Cenevre'de imzalanan Cenevre

Siizleqmesldir (N. Ayiter,

1981, 27). Sozle$me, yetkisiz kopyalama ve buna baEh olarak yazadann, sa-natgrtann ve fonogram yaprmcllannrn

g*arlan

ve ses

kayt

alantndaki

olum-suz

e&ilerini

konu almaktadrr. DiEer siizle$meler gibi, bu sdzleqme de

mev-cut olan ulusal kanun veya

ulusluaras

sdzlelmelerde ortak olan haklann

ko-runmasrnr

sallamaktadr

( J.

T.

Powel, 1985, 48).

Nihaye!

program tayyrcr sinyallerin

dagttlm

igin uydu

kullanllma-srnrn yaygrnlaEmasr iizerine de uluslararasl

bt

kontrol sisteminin kurulmasl gerekliligi ortaya glkmr$tr. Bu gereklilik, 6-12 Mayrs 1974 tadhleri araslnda

Briiksel'de yaprlan uluslararasl toplantl sonunda

Uydu

ile

Iletilen

Program

TaEryrcr

Sinyallarin

DaElhmma

iliqkin

Siizlegme'

yi dogurmultu.

Bu sOzlelmenin giriE klsmlnda uydu

iletiliminin

biiyiimesi ifade

edil-mekte ve uydu aracrhElyla yetkisiz program dagltllmasrnr engelleyecek hi9

bir

sis@m olmamasl ve uluslararasr bir kontrol sis@mi kurulmasr

gerekliligi'

Roma Sozlelmesi'nde

delinildigi

gibi ele altnmtqur.

Sozlegmeyi imzalayan devletler, uydu ile yaylmlanan ya da uyduya

yollanan kendisine yonelmemiq program ta!1ylcl sinyalledn, kendi

toFakla-n

iizerinde ya da kendi topraklanndan

bir

dalrtrcr

ile

dalrtrmnr

onleyecek

yeterli Onlemleri almakla yi.ikiimlendirilrniqtir.

Ancak, 3

iincii

maddenin

beli

iEine gdre, sozlesme ozellikle dogru-dan uydu yaytnlannl kapsam dlEtnda brrakarak, uydu

iletigiminin

program

dagrtma fonksiyonuna

uygulanmakhdr

(S02. Md.3).

SozleEmenin 4

tincii

maddesinde ise, 2

inci

maddede dngoriilen bu

yiikiimliiliiEun

yerine getirilmesinin istenemeyece[i durumlar

belirtilmiltir.

SOyle ki, bir daglucrnm kendisine yonelmemig sinyatleri kendi toFaklannda

daEltmasr halinde

eler

bu sinyal,

"... Iletilen sinyalin taqrdrBr

giinliik

olaylarla

ilgili

haberlerden

oluFn

program, haber verme amaclnrn hakh gostereaeEi oranda krsa boliimler kap-samakta ise,

...

ileilen

sinyalin taqldrgr program, haber velme amaclnm hakll

gds-erecegi ve uygulama ilkelerine uygun olduEu hallerde, iktibas gibi krsa

bd-liimler

tallmakta ise,

... Sozii edilen topraklar,

Bi

elmii

Milletler

Genel Kurulu'nun

yer-lelmil

uygulamasrna uygun _Eekilde geli$mekte olan

bir

Ulke olarak kabul edilen

bir

akit

devlet

topragl olmasl halinde, yayrnlanan

sinyalin

ta$ldlEl

programn

dagrtlml, yalnlzca yeti$kin

egitimi

gergevesinde dgrenimini de kapsayan

Olretim

amacr ya da

bilimsel

araqtrma

nitelilinde

ise..." imzacr devletlerden bu yayrnlan engelleyecek onlemleri almasl istenemeyecektir.

Telif haklan, komEu haklar ve 1982 Birlegmig

Milletler

Genel Kurulu kararlaflnda bulunan uydu

ileti$imi

ile

ilgili

prensipler Utuslararasl

Dogru-dan Televizyon Yayrncrhlr igin Yapay Dtinya Uydulaflnrn Kullanrmrna

llig-kin

Prensipler'de yer almaktadrr.

lkili

veya gok

tarafll

sozlelmeleri te$vik

eden bu kararda;

telif

ve komgu haklann korunmasl igin devletlerin

i$birligi

yapmalan gerektigi, bu

tiir

iqbirliklerinde geliqmekte olan Ulkelerin

glkarlan-na iizel

bir

tinem verilmesi gerektigi, bu iilkelerin ulusal kalklnmalannr

hrz-landrmak

igin doErudan televizyon yayrnlaflnrn kullanuruna tinem

verilme-si

gerektili

wrgulanmaktadrr (J. T. Powel, 1985,49). SONUQ:

Bir fikir

ve sanat eseri iizerinde, eseri yaraBnm sahip olduEu

telif

haklarr

ve yorumlayan saratgrlar

ile

yaplmcl ve yaylncr kurulutlann

korun-masrnr kapsayan

konrtu haklar,

iinceleri ulusal srnrrlar iginde

glkart

an

ka-nunlar

ile

koruma altlna

alnmlltn.

Telif

haklarmrn korunmasl, uluslararasl

ililkiler,

iletigim araglannrn

hlzh

gelilimi

ashnda evrensel nitelikte olan

fikir

tiriinlerinin

yabanc ar

tara-findan

istismannl

dnleyememigtir.

Teknolojik geliqme ile srh bir ba! iginde olan bu haklar ulusal

slndar

iginde yapllan hukuki diizenlemelerle korunmaya gallgllml$sa da ulusal

sr-nlrian

a|an

bir

korumanln

gerekliligi

zaman iginde

kendini

gostermi$tir. Bitylece, i.ilkeler aralaflnda

ikili

siizlelmelede

"ka$rLkhhk"

esasrna

narak bu haklan koruma altlna almaya gahqmlglardlr.

iletigim teknolo.iisinin geliqimine paralel olarak, dzellikle uydu aract-hEryla ileti$imin gergeklesmesiyle grkan problemler uluslararasl alanda yeni duzenlemeler yaprlmastna yol agmrqtrr. Uluslararast alanda yapllan diizenle-melerde toplumun bilgi edinme hakkr ile kigi olarak eser yarattctstntn haklan

arasrnda denge bulmaya galrErlmllur'

Telif haklannm korunmasl konusundaki

ilk

diizenleme olan ve en son

l97i

yrhnda gozden gegirilen ve yenilenen

Berr

Sozlelmesi 1886 yrhnda

imzalanmrE, komgu haklannttn uluslararasl alanda korunmaslnda 0nemli

rol

oynayan htiktimler ise 1961

y

lnda Roma Sdzleqmesi

ile

fikir

haklarlnr

ta-mamlaylq

bt

unsuru

niteligini

kazanrrustrr'

Yukanda adr gegen, uluslararast siizleqmelere imza atan Uye

devlet-ler, ulusal yasalannr da bunlara gdre diizenlemekle

yiikiimlendirilmi!dr'

Ancak,

telif

ve komqu

haklmnt

korumaya alall sozleqme

hiikiimleri

toplumun dogrudan almasr igin yapllan direkt uydu yaylnlanna uygulanma-maktadrr.

Yukaflda incelemeye galtqtrltmtz uluslararasr

telif

ve komlu

haklatr-n koruhaklatr-nmaslhaklatr-na iliqkin diizenlemeler

hzla

geligen

iletilim

teknolojisine

pa-ralel olarak stirekli otarak gdzden gegirilmesi gerektiEini gijstermektedir' Ulkemizde ise

fikir

ve sanat

ifiinleri'

5.12.

1951yrhnda kabul edilen I . 1 1. 1983 tarihinde bazr maddeleri

deligtirilen

5846 saylh

Fikir

ve Sanat

Eserleri

Kanunu

( R.G.,

T.

13. 12. 1951, Sy.7931) ve 23 1 1986 tarihinde

kabul edilen Sinema, Video ve

Miizik

Eserleri

Kanunu ( R G'

'T '1

'2

1986'

Sy. 19012) ile korunmaya ahnnuqur' Ancak, telif haklaflnl ve

kom$

haklan

tam bir giivence ahna alan ,teknolojik

gelilmeler ve Alrupa

Smrdtesi

Tele-vizyon

Sozlegmesi

ile

Avrupa Konseyi karadan dogrulnrsunda yaprlacak

yeni duzenlemelere gereksinim

dululmaktadr.

DileEimiz, bu konuda baqlayan gahqmalann

bk

an tince

amamlana-rak,

telifhaklan

ve

kom$

haklar konusunda tam

bt

gtivencenin

saElanrnasl-dtr.

KAYNAKQA:

Ayiter, Nuqin :

Ilukukta Fikir

ve Sanat

Uriinleri,

Seving Matbaasr,

Anka-ra,1981.

Begirollu, Akrn : "lcracr Sanatgrlar, Plak Yaprmcrlan ve Radyo

yayn

Kuru-lullaflnm

Korunmasr-Fikir Haklanna KomEu Haklar,,,

Ankara

Ba-rosu

Dergisi

Sy. 1-6,

C.25,

1967.

Erel, N. _Safak :

Fikri

llukuk

Meyzuah-

Fikir

ve Smai

Miilkiyet Haklan,

Yetkin

Yaylnlarl,

Ankara, 1988.

Erman,.Sahir - Ozek, Qetin : Agrklanrab Basm

Kanunu

ve

ilgili

Mevzuaq

lstanbul, 1991.

Oztrah

fian

:

Fikir

y€ Sanat

Eserleri

tjzerindeki

Haklar

_,

Ankalr- lg77 .

Powel, T. John :

Int€rnational

Broadcasting

by Satellite, U.S.A., 19g5. Sencer

Muzaffer

: Belgelerle

Insan

Haklarr,

_ijtanbul,

_1988.

Yarsuvat, Duygun :

Tiirk

Hukukunda

Eser Sahibi ve

Haklan,

I.U.S.B.F. Yaylnl,

No:

16, Istanbul, 1984.

: Radyo ve

Televiryon

Diinyasrnda

_{Yeni D6nem,}

_ILAD

Yayrm, lstanbul, 1994.

: UNESCO,

Telif

Haklarrun

T€m€t

ilketeri,

_Qev:

_Qildem

Yrldrlm, Kiiltiir

ve

Tuizm

Bakanhlr

Fikir

ve Sanar Eserleri Dairesi

Bagkanhgr

Yaylnl

Ankara, 1987.

: Uydu ile iletilen Program Ta$rycr Sinyallerinin Daglfimtna

Ililkin

SdzleEme, Cev:

Akrn

BeEiroglu,

TRT yayncrhk

ve

llaber-lesme

Dergisi

Ankara,

Alustos

1977.