r
K A . C I B A Y R A M - ı V E L Î D Ü S Ü M C E L E R T N İ M G Ü N Ü i v î Ü Z E K A D A R S Ü R E M E T K İ L E R İ f p . ü r k V a k ı f M e d e n i y e t i ç e r ç e v e s i n d e a H a c ı B a y r a m - ı V e l î D ö n e m i Se-m i n e r i » n i t e r t i b e t Se-m i ş b u l u n a n A n k a r a Gazi Ü n i v e r s i t e s i R e k t ö r l ü ğ ü n e ve V a kıflar Genel M ü d ü r l ü ğ ü n e n â ç i z ş a h s ı m a d ı n a ş ü k r a n l a r ı m ı s u n a r a k s ö z e b a ş lamak i s t i y o r u m . H a c ı B a y r a m ı Velî ve Gazi, A n k a r a ' -a ı n bence ilci s e m b o l ü d ü r . Yahya K e m a l B e y a t h k i h â t ı r a s ı d â ima bende c a n l ı d ı r , « K o n y a i ç i n M e v l â n â ne ise A n k a r a i ç i n de H a c ı B a y r a m - ı V e l î o d u r » d e r d i . B i n a e n a l e y h A n k a r a ' y ı H a c ı B a y r a m ı Velî'siz ve G â z i M u s t a f a K e m a l ' -siz d ü ş ü n m e k m ü m k ü n d e ğ i l d i r . T ü r k î s l â m d ü n y a s ı n d a S ü l e y m . a n Ç e lebi'nin M e v l i d ' i ile en ç o k o k u n a n M u hammediye'nin y a z a n Y a z ı c ı o ğ l u M e h med, P î r i H a c ı B a y r a m ı Velî i ç i n M u -haramediye'de ş ö y l e b i r beyit k u l l a n ı r . « C i h â n u n k u t b u m a n ı K a c ı E : î y r a m C i l î â n u n şey'a-i ş a h ı H a c ı Bayram;> Bilirsiniz, t a r i h ç i yazar İ . K a m i D a n i ş -mend'in O s m a n l ı T a r i h i K r o n o l o j i s i ' n d e H a c ı B a y r a m - ı V e l î i ç i n « A n a d o l u T ü r k l ü ğ ü n ü n m a n e v î ve r û h â n î m u l ı â f ı z ı s a y ı lan Büjöik T ü r k V e l î s i » d i y e r e k H a c ı Bay r a m - ı V e l î ' n i n y a ş a d ı ğ ı d ö n e m d e n b u g ü n e kadar beslenen b ü y ü k h ü r m e t i n ve sevgi nin sebebini i z a h e t m i ş o l u y o r . Amadolu T ü r k l ü ğ ü n ü n m u l ı a f ı z ı o l a r a k t a n ı n a n H a cı B a y r a m - ı Velî i ç i n Prof. M . A l i A y n î « C a n ı m b ö y l e ş e y o l u r m u d e m e y i n i z . Ben bunu B i r i n c i D ü n y a H a r b i ' n d e ş e h i t d ü -P-ıat B A Y R A M O Ğ L U ( E m e k l i B ü y ü k e l ç i ! J ş e n .Miralay F e t h i B e y ' i n b a b a s ı Ş e y h A z m i E f e n d i m e r h u m d a n Ç a n a k l ı a l e Bo ğ a z ı n ı n d ü ş m a n d o n a n m a l a r ı tarafrndan m â r u z o l d u ğ u h ü c u m l a r e s n a s ı n d a duy m u ş t u m . D e m e k k i h a l k a r a s ı n d a b ö y l e b i r i n a n ç v a r d ı r . B e n de ş a h s e n b i i ' k a ç de fa b u t â b i r i n k u l l a n ı l d ı ğ ı m d u y d u m » . İ s t a n b u l ' d a Ü s k ü d a r S e l i m Ağr. K ü -t ü p h a n e s i ' n i n b i r m u h -t e r e m m ü d i h i ı var dı. B e n daha o r t a o k u l d a ö ğ r e n c i i k e n o-raya l ü l a p olatmaya g i d e r d i m . M ü d ü r Âîevîevî Ş e y h i Remzi Dede t a n n m i i f b i r b i l g i n d i . B u r s a l ı Alehmed Bey'in Os m a n l ı M ü e l l i f l e r i n e f i h r i s t ha/:rrl.'^.yi''.A R.cmzi Dede. B e n i m b ö y l e \a:>;m-la m ü t e n â s i p o l m a y a n b a z ı k i t a p l a r ı o k u m a y a ç a l ı ş m a m ı göı-üncc, sen k i m s i n o ğ l u m , k i m l e r d e n s i n i'' diye s o r d u . Den dc Anicaraîı \'e H a c ı B a y r a m s ü l a l e s i n den o l d u ğ u m u s ö y l e d i m . Yaa! dedi, dcm.ck k i b e l l i . E a k , d e d i , scnir. de den A n a d o l u ' n u n h â r n i s i y d i ve evliya f a b r i k a s ı y d ı dedi. Y a n i b u hâ-rülik t e l a k k i s i z a m a n ı m ı z a k a d a r g e l m i ş t i . O k u y a n l a r ı m ı z b e l k i h a t ı r l ı y a c a k t n " . Ata t ü r k 27 A r a l ı k 1919'da A n k a r a ' y a geldiği g ü n A n k a r a V a l i s i k e n d i s i n i d o ğ r u d a n d o ğ r u y a H a c ı B a y r a m - ı Velî T ü r b c s i ' n e g ö t ü r ü y o r . İ l k z i y a r e t i H a c ı B a y r a m - ı Vc-l î ' y e y a p ı y o r Vc-l a r . Gene o k u y a n Vc-l a r ı m ı z , g e n ç l e r i m i z , y a ş l ı l a r ı m ı z b i l i r l e r ; i l k mec lis a ç ı l a c a ğ ı z a m a n da aj'nı ş e k i l d e H a c ı B a y r a m - ı V e l î ' n i n m a n e v i y a t ı n d a n ya-n u î a ya-n ı l a r a k m e c l i s i ya-n a ç ı l m a s ı O'ya-nuya-n saya-n-san-çağıyla orada K u r ' a n - ı K e r i m o k u n m a k suretiyle y a p ı l m ı ş t ı r . B u n l a r ı anlatmam-i a k anlatmam-i maksat b u semanlatmam-ineranlatmam-i t e r t anlatmam-i p edenleranlatmam-in telkin ettikleri m e v z û o l d u ğ u için H a c ı B a y r a m - ı Velî'nin g ü n ü m ü z e kadar y a ş a yan etkisi konusunu a n l a t ı r k e n söze b u radan b a ş l a m a k l ü z u m u n u hissettim. İstiklal Savaşı s ı r a s ı n d a ben i l k o k u l a ancak b a ş l a m ı ş t ı m . Ama A t a t ü r k ' ü n H a c ı Bayram Camii'ne gelişini h a t ı r -l a n r a . H a t t a A t a t ü r k ' ü n s a r ı k -l ı me buslarla çekilmiş b i r resmi v a r d ı r . Kendisi zannedersem S u n û s î ' n i n verdiği b i r bor-nuzla d u r u r o n l a r ı n a r a s ı n d a . Elinde de b i r t e ş b i h v a r d ı r . O t e ş b i h için a ğ a b e y i m k i , o zaman son H a c ı B a y r a m - ı Velî Tek-kesi'nin şeyhi i d i . O t e ş b i h i A t a t ü r k ' e kendisinin hediye ettiğini söylerdi. Geçen lerde Vehbi K o ç ' t a n b i r not a l d ı m , diyor k i : «1920 senesinde Muhafız K ı t a ' s m d a er olarak a s k e r l i ğ i m i y a p t ı m . Muhafız K ı t a ' s ı A t a t ü r k ' ü n emrinde olan b i r k ı t a y d ı . K u m a n d a n ı m ı z o vakit b i n b a ş ı olan î s m a i l H a k k ı T e k ç e i d i . Sonradan General oldu. A t a t ü r k , H a c ı B a y r a m C â m i i ' n e cuma na m a z ı n a geldiği b i r hafta b i z i H a c ı Bay ram C â m i i ' n e g ö t ü r d ü l e r . A t a t ü r k içeri g i rerken ve ç ı k t ı k t a n sonra kendisini se l â m l a d ı k . » B u n u c a n l ı b i r belge olarak arz e d i y o r u m . B u h a t ı r a l a n , T ü r k T a r i h K u r u r n u ' n u n i k i c i l t h a l i n d e b a s t ı ğ ı «Hacı B a y r a m - ı Velî» k i t a b ı m d a e t r a f l ı c a t o p l a d ı m daha fazla b u k o n u d a v a k t i n i z i almak istemiyorum. Hacı Bayram-ı Ve-lî'ye y a ş a d ı ğ ı d ö n e m l e r d e b i r ç o k adlar v e r i l m i ş t i r : H a c ı P a ş a , Ş e y h ü ' r - R u m . B i l hassa b u t â b i r ü z e r i n d e ı s r a r l a d u r m a k ihtiyacını duydum. N i ç i n Ş e y h ü ' r - R u m d e n m i ş acaba. B u Ş e y h ü ' r - R u m b i r resmi kayıtta yazıldığı için ehemmiyetli biraz. Bu herhangi b i r m e n a k ı b n â m e d e ya da herhangi b i r eserde değil, d o ğ r u d a n doğruya v a k ı f l a n n İ k i n c i Selim z a m a n ı n da tanzim edilmiş defterinde geçer. M a h mut P a ş a ' m n H a c ı Bayram M a t b a h ı için yaptığı b i r vakıfta «Matbahı Ş e y h ü ' r -Rum H a c ı Bayram E l - M e r h u m 5 a k ç e yevmiye» diyor. 5 akçe herhalde o zaman ç o k b ü y ü k b i r p a r a y m ı ş k i b u n u H a c ı Bayram Tekkesi'nhı M a t b a h ı ' n a vakfet miş. Benden evvel söz alan S a y ı n ö z t ü r k aym vakıfnâmeden b a h s e t m i ş t i . Yine H a c ı B a y r a m h a k k ı ı ı d a A h i S u l tan t â b i r i k u l l a n ı l ı y o r . E n s o n u n d a da H a c ı B a y r a m - ı Velî d e n i l m i ş . Z a n n e d e r i m b u en b ü y ü k tesmiye o l a r a k ö b ü r l e r i n i n hepsini s i l m i ş , ı m u t t u r m u ş . Ç ü n k ü hakikaten ç o k b ü y ü k b i r r ü t be velâyet. B e n ü n ş a h s e n pek d u y g u l u b u l d u ğ u m ve ü ç ü n c ü devre. M e l â m î l e r i -Dİn şeyhi olan Seyyid M e h m e d N u r ' u n b i r t a b i r i v a r d ı r H a c ı B a y r a m V e l i h a k k m d a kullandığı : «Bahr-i m u t a n t a n , s ı r r - î m u t a l s a m . » B ı m u T ü r k ç e l e ş t i r s e k « C o ş k u n deniz-tılsımh giz» d i y e b i l i r i z . H a c ı B a y r a m - ı Velî'nin b u A n a d o l u ' n u n M u hafızlığı yamnda b i r de devlet k o r u j o ı c u -luğu vasfı var. Buna b e n i m g ö r d ü ğ ü m i l k d i k k a t i ç e k e n b i r A l m a n m ü s t e ş r i k i d i r . Paul W i t t e k diye b i r Alman m ü ş t e ş r i k i , ta lebeliğimde ben de t a n ı m a k b a h t i y a r l ı ğ ı n a nail o l m u ş t u m b u m u h t e r e m z â t ı . O n u n dilimize de çevrilen b i r eseri v a r d ı r . Z a n nederim k r o n o l o j i n i n 6. c i l d i o l a r a k n e ş redilen kitaplar a r a s m d a d ı r . « A n k a r a M u -harebesi'nden İ s t a n b u l Fethi'ne k a d a r O s m a n l ı Devleti T a r i h i ' n i n Y a r u n A s ı r l ı k Tarihi» diye b i r k i t a b ı d ı r . B u r a d a H a c ı Bayram Velî hareketiyle S i m a v n a l ı Ş e y h Bedreddin Hareketi'ni k a r ş ı l a ş t ı r ı r . Şeylı Bedreddin İ s y a n ı ' m n ş i d d e t l i b i r ş e k i l d e b a s t ı r ı l d ı ğ ı n ı , H a c ı B a y r a m ı Velî H a r e -keti'nin ise O s m a n l ı Devleti'nin b e k a s ı için y a r d ı m c ı o l d u ğ u n u zikreder. Bayra-m i l i g i n S ü n n î t a r i k a t ı o l d u ğ u için teşvik ve b i r t a k ı m imtiyazlarla m ü k a f a t l a n d ı n l -dığı b e l i r t i l m i ş , y a n i Osmanh D e v l e t i n i n koruyucusu olarak k a b u l e d i l m i ş t i r d e n i l i yor. A t a t ü r k ' l e i l g i l i h â t ı r a l a r a r a s ı n d a an l a t m a k i s t e d i ğ i m b i r şeyi g e ç m i ş o l d u m A t a t ü r k ' ü n y a k m m d a ç o k y a ş a m ı ş o l a n Salih B o z o k ' u n h â t ı r â l a n a r a s ı n d a da b i r güzel h i k â y e var. B o z o k : B i r g ü n d i y o r Ç a n k a y a c i v a n n d a b i r k ö y l ü e v i ne g i t m i ş t i k . G i r d i ğ i m i z k u l ü b e d e i h tiyar b i r k ö y l ü k a n s ı y l a o t u r u y o r du. Bize i k r a m e t t i k l e r i k a h v e l e r i i ç e r ken A t a t ü r k k ö y l ü y l e k o n u ş m a m ı s ö y ledi. Ben de b u emre i t a a t e d e r e k b u a k s a ç h k ö y l ü y e i l k a k l ı m a gelen s o r u y u sordum. Sen Gazi'yi t a n ı y o r m u s u n ? İ h tiyar beni s a ç m a b i r s ö z s ö y l e m i ş i m g i b i şöyle b i r k ü ç ü m s e m e i l e s ü z d ü . G a z i ' y i t a n ı m a y a n var m ı ki? dedi. B e k l e d i m .
« G ö r m e d i m ama her h a f t a H a c ı B a y r a m - ı Velî Camii'nde c u m a n a m a z ı n ı k ı l a r m ı ş , ta g ö b e ğ i n e k a d a r s a k a l l a n v a r m ı ş . M e l e k gibi n u r y ü z l ü , p e y g a m b e r g i b i m ü b a r e k b i r i h t i y a r m ı ş . » G ü l m e m i g ü ç t u t a r a k A t a t ü r k ' ü n t a m a m e n t r a ş h g e n ç y ü z ü n e b a k tım. O k a ş l a r ı m k a l d ı r a r a k k e n d i n i t a m t -roamamı e m r e t t i . D ı ş a r ı y a ç ı k t ı ğ ı m ı z d a da gülerek « V a r s m o da ö y l e b i l s i n , h a k i k a t i ö ğ r e n m e k b e l k i b i ç a r e n i n h a y a l i n i y ı k a r . Onun h a y a l i n d e k i ş i r i n s a k a l l ı y ı ö l d ü r ü p de sevgisini k a y b e t m e k t e ne m â n â v a r » dedi. Ç o k d u y g u l u b u l d u ğ u m b i r ş e y ve cereyan e t m i ş b i r h â d i s e d i r . B e n A t a t ü r k ' ü n zamanmda da H a c ı B a y r a m V e l î n i n etkisinin y a ş a m a k t a o l d u ğ u n u b i r h a t ı r a olarak z i k r e d i y o r u m . E d e b i y a t ı m ı z d a h â l â H a c ı B a y r a m Velî'nin e t k i l e r i n i n e ş r i y a t l a r d a , y a z ı l a r d a g ö r ü y o r u z . B u n l a r d a n b i r k a ç t a n e s i n i arz etmekle y e t i n e c e ğ i m . Z a t e n h e p s i n i de be nim g ö r d ü ğ ü m ü i d d i a edemem. Ama g ö r d ü k l e r i m i ç e r i s i n d e h a k i k a ten zikre d e ğ e r o l a n var. B u n l a r E d e b i -y a t ı m ı z m b ü -y ü k k a l e m l e r i n i n -y a z ı l a r ı d ı r . Mesela; A. H a m d i T a n p m a r , M e l ı m e t K a p lan ve daha az t a n m m ı ş b a z ı P r o f e s ö r l e r , bazı yazarlar var. A . H a m d i T a n p m a r ' m ç o k s e v d i ğ i m b i r eseri v a r d ı r . G e n ç l e r i mize hararetle tavsiye e t m e k i s l e r i m : B e ş Şehir. S a n ı y o ı - u m b u K ü l t ü r B a k a n h ğ ı t a r a f ı n d a n da b i r i k i defa b a s ı l d ı . H a k i katen biz neyiz nereye g i d i y o m z , nereden geldik s o r u l a r ı n a cevap v e r e n son derece değerli b î r eserdir. Orada, H a c ı B a y r a m - ı Velî'yi a n l a t ı r . Ç o k d u y g u l u b u l d u ğ u m , benim de t a m a m e n k a t ı l d ı ğ ı m b i r t a h l i l yapar. H a c ı B a y r a m - ı V e l î ' n i n t ü r b e s i ve Camii'ni Augustos T a p m a ğ ı ' n m , e s k i Ro ma B a z i l i k a s ı ' n m y a n m a y a p m a s ı n ı n n a s ı l sembolik b i r m â n â s ı o l d u ğ u n u a n l a t ı r . Onun ş ü r l i ifadesini h a k i k a t e n size nak letmek i s t e r d i m ama o z a m a n s ö z ü ç o k uzatmaktan k o r k a r ı m . B u t a h l i l l e r i ara-smda diyor k i « H a c ı B a y r a m V e l i b u sa de H a k l a H a k olan, b i r velî d e ğ i l d i r . T ü r k cemiyetinin b ü n y e s i n d e g e r ç e k t e n y a p ı c ı b i r r o l o y n a r . » B i r a z b u z a n n e d e r i m Aziz Prof. Dr. E r c ü m e n t K u r a n ' a da cevap ver m i ş oluyor. A. H a m d i T a n p m a r ' m b u s ö z l e r i : « T ü r k cemiyetinin b ü n y e s i n d e g e r ç e k ten y a p ı c ı b i r r o l de o y n a r . K u r d u ğ u B a y r a m î y e T a r i k a t i esnaf ve ç i f t ç i n i n t a r i k a t ı d ı r . B ö y l e c e Anado l u ' d a H o r a s a n h B a b a l l y a s ' l a b a ş l a y a n g e n i ş k ö y l ü h a r e k e t i y l e A h i l i k T e ş k i l â t ı o n u n e t r a f ı n d a b i r l e ş i r . D a h a s a ğ l ı ğ m d a h a r e k e t o l a d a r g e n i ş l e r k i İ k i n c i M u r a d y a n ı b a ş m d a g e l i ş e n b u m a n e v î saltanat tan ü r k e r e k ş e y h i A n k a r a ' d a n E d i r n e ' y e g e t i r t i r . V e ancak n i y e t l e r i n d e n i y i d e n i y i ye e m i n o l d u k t a n sonra o n u geriye g ö n d e r m e y e razı o l u r . H a k i k a t t e b u t e l a ş a h i ç l ü z u m y o k t u . H a c ı B a y r a m İ m p a r a t o r l u ğ u n i ç n i z â m ı n ı y a p ı y o r d u . » D e m i n b i r k o n u ş m a c ı m ı z b e n d e n ev vel H a c ı B a y r a m V e l î i l e S u l t a n M u r a d a r a s ı n d a y a k ı n l ı k d o l a y ı s ı y l a H a c ı B a j ^ a m V e l î ' n i n o n d a n k e n d i m ü r i t l e r i n i askerlik t e n ve v e r g i d e n m u a f t u t m a s ı n ı r i c a e t m i ş ve k a b u l e d i l m i ş , b u n d a n m i s k i n l e r tekke sine k a d a r y o l ç ı k m ı ş ş e k l i n d e b i r ş e y l e r a n l a t t ı . T a b i î b u b i r a z A. H a m d i T a n p ı -n a r ' m y a z d ı ğ ı y l a ç e l i ş m e h â l i -n d e o l m u ş o l u y o r . Zaten k i t a p l a r d a da H a c ı Ba}Tam -ı V c l i ' n i n ö y l e b i r t a l e p t e b u l u n m a d ı ğ ı , b i l â k i s b ö y l e t u f e y l i l e r i b e r t a r a f e t m e k i ç i n gayet h â k î m â n e b i r i m t i h a n y a p t ı ğ ı b u r a d a a n l a t ı l d ı . B u n o k t a y ı b i r a z tavzih e t m e k için b u n u s ö y l ü y o m m . H a c ı Bay r a m - ı V e l i ' n i n b i r k a d ı n b i r de e r k e k m ü ridi ancak ş e y h l e r i n b u i m t i h a n d a n b a ş a r ı y l a ç ı k m ı ş t ı r . B i r b u ç u k m ü r i d i m var de m i ş o n d a n sonra da a s k e r l i k ve vergi m u a f i y e t i n i k a l d ı r t m ı ş . B u u f a k tavz-ihten s o m a yine T a n p m a r ' m H a c ı B a y r a m - ı Ve lî h a k k ı n d a k i d ü ş ü n c e l e r i n e d ö n ü y o i T i m . D i y o r k i : « H a c ı B a y r a m ' ı n k â i n a t ı ve i n s a n ı be raberce o l u ş h â l i n d e g ö s t e r e n b i r m a n z û -mesi v a r d ı r k i bilhassa b i r beyti X V . a s ı r T ü r k i y e s i ' n i n â d e t a m a n z a r a s m ı çizer. N â g e h a n o l ş a r a v a r d ı m O l ş a n y a p ı l a - g ö r d ü m B e n d a h i bile y a p ı l d ı m T a ş ve t o p r a k a r a s ı n d a . A. H a m d i T a n p m a r b u g ü n ü n T ü r k ç e s i n e ç e v i r e r e k y a z m ı ş . B i z l e r e i l k b a k ı ş t a m â n â s ı ç o k a ç ı k gelmeyen b u şiiri pek ç o k k i m s e l e r t a r a f ı n d a n ş e r h c d i l m i ş t i r . Ben b e ş - a l t ı ş e h r i n i b u l u p y a z m ı ş t ı m . Onlara y e n i ş e r h l e r de k a t ı l m ı ş o l d u ğ u n u ö ğ r e n i y o r u m . B u n l a r d a n b i r i s i de A b d ü l b â k i
G ö l p m a r h ' n m m i ş b u n u b i l m i y o r d u m . H â la da o ş e r h i n i g ö r m ü ş değilim. Fakat T ü r k Y u r d u n ' d a k i H a c ı B a y r a m Velî h a k k m -d a k i b i r makalesin-de aynen şöyle -d i y o r : « H a c ı B a y r a m ' m bâzı sûfiler tarafm-dan ve son olarak da b i r ters ve uŞydur-ma anlayışı ortadan k a l d ı r m a k için tara f ı m ı z d a n ş e r h edilen m e ş h u r ş a t h i y e s i «Yeni T a n i n » 21 Ocak 1966'da ç ı k m ı ş . O n u b i r g e n ç a r a ş t ı r m a c ı m ı z d a n b u l u p n e ş r e t m e s i n i rica ederim. G ö l p m a r l ı ' n m n a s ı l b i r ş e r h y a p t ı ğ ı n ı , s ö z ü n ü ettiği « t e r s ve u y d u r m a » a n l a y ı ş ı n ne oldu ğ u n u ö ğ r e n e l i m . Ç ü n k ü G ö l p m a r h b u k o n u ile u ğ r a ş m ı ş biliyorsunuz. M e ş h u r M e l â m i l i k ve M e l â m i l e r a d l ı eseri y a z m ı ş t ı r . Ama H a c ı B a y r a m V e l i ' n i n b u ş i i r i n i n ondan sonra da ş e r h i ç ı k m ı ş . M e r h u m Prof. Mehmet K a p l a n Lise 2. öğrencileri için edebiyat dersi k i t a b m -dan b u şiiri a ç ı k l a m ı ş . Y a n i , b i r y e n i şer h i n i y a p m ı ş t ı r . Demek k i b i r ö l ç ü d e b â zı f i k i r l e r i m i z ç o c u k l a r a ö ğ r e t i l i y o r . O b i r b a ş k a eserinde d i y o r k i : « S u l t a n ve Gazilerden ç o ğ u ö l d ü k t e n sonra u n u t u l m a l a r ı n a k a r ş ı M e v l â n â , H a c ı B e k t a ş - ı V e l i , H a c ı B a y r a m V e l i , Akşemsedc^in g i b i velilere k a r ş ı g ö s t e r i l e n saygı ve i n a n c ı n a s ı r l a r boyunca devam etmesi b u b a k ı m dan m a n â l ı d ı r . » A h i t i p i n i incelerken de ş u n l a r ı yazar : « B a y r a m i y e T a r i k a t ı n ı n kurucusu olan, A k ş e m s e t t i n g i b i d e r v i ş l e -riyle Anadolu T ü r k T a r i h i n d e ö n e m l i r o l oynayan A n k a r a ' h H a c ı B a y r a m ' m Ahisul-tan diye a n ı l m a s ı d i k k a t çekicidir.»
Ş i m d i b i r b a ş k a ç a ğ d a ş yazardan b a h s e d e c e ğ i m . B u kendisi için diyor k i « T ü r k i y e ' n i n s o r u n l a r ı n a y a n ı t arar ken Mancçı t o p l u m ve devlet gö r ü ş ü n ü n k u r t a r ı c ı l ı ğ ı n a i n a n ç l a r ı m d a bir b ü y ü k b i r pay a y ı r d ı m » (bu zat Prof. Dr. Cahit Yanyol'dur). Yahya K e m a l daha ev vel kendisinin n e ş r e t t i ğ i b a ş k a k i t a p var 1969'da y a y ı n l a m ı ş . B u « K u r u l u ş ve Fetih Destanı». B i l m i y o r u m b u k i t a b ı okuyan v a r m ı ? B u eserinde der k i : «Des tanla t a r i h a r a s ı n d a ç o k sıkı b i r ilişki var dı. Bana da kendi tarihimize bakma eğili m i n i Yahya K e m a l verdi. Zamanla tarihe b a k ı ş açımı değiştirdi. B e l k i de beni b u d e s t a n ı yazmaya zorlayan nedenlerin ba ş ı n d a b u gelmektedir. Tariliimize b i l i m sel sosyalizmin m e t o d u a ç ı s ı n d a n b a k ı n ca, b i r d e n g ö z ü m d e o l a y l a n n g ö r ü n ü ş ü ve a k ı ş ı a ç ı k l ı k k a z a n d ı . İ s t a n b u l F e t h i b i r t a r i h i olay değil A n a d o l u T ü r k l ü ğ ü n de Devlet b i l i n c i n i n ö r g ü t l e n m e s i y d i . B u devletin temelinde i k i kuvvet v a r d ı r . B i r i ş e r i a t diğeri tarikat... Yunus E m r e l e r , H a cı B e k t a ş Veli'ler, H a c ı B a y r a m S u l t a n lar, A k ç a k o c a P a d i ş a h l a r h a l k ı n r u h u n a ve t o p r a ğ ı n ı öyle ü s t ü n b i r f e r â g a t l a maya.-l a m ı ş maya.-l a r d ı k i , O s m a n maya.-l ı T ü r k D e v maya.-l e t i b u m a y a n ı n t a r i h sahnesine ç ı k m ı ş b i r g ö r ü n ü ş ü o l d u . D ü n ü n T ü r k d e v l e t i ' n i A n a d o l u e v l i y a l a r ı k u r m u ş t u , y a r ı n ı n T ü r k devletini Yunuslar, A k ş e m s e d d i n l e r , H a cı Bajn-am Sultanlar g i b i ü s t ü n feragat ve k i ş i l i ğ e sahip «sosyalist e v l i y a l a r » k u r a b i l i r . Ş i m d i ilâve e d i y o r u m . Sosyaliz m i n k a b a s o f u l a r ı b i z i m b e l k i b u v e l i l e r ç e r ç e v e s i n d e k i ç o ş k u n l u ğ u m u z u m i s t i k b i r s a p ı t m a , daha d o ğ r u s u o n l a r ı n d e y i m i y l e b i r gericilik g ö r ü n t ü s ü diye a d l a n -d ı r a c a k l a r -d ı r . O s m a n l ı D e v l e t i ' n i n t e m e linde ş e r i a t i m a m l a r ı n d a n ç o k t a r i k a t u l u l a r ı v a r d ı r . O kadar k i O s m a n l ı P a d i -ş a h l a n n m ü n v a n l a r ı y l a t a r i k a t u l u l a r ı n ı n ü n v a n l a n b i r b i r i n e k a r ı ş m ı ş t ı r . H ü n k a r , P a d i ş a h , Sultan, T a ç gibi s ı f a t l a r velile-lerle h ü k ü m d a r l a r a r a s ı n d a o r t a k l a ş a k u l l a n ı l ı y o r . Ş i m d i b u b i r g ö r ü ş . B i r g ö ı i i ş de d i n d a r b i r M e l â m i n i n g ö r ü ş ü n e göza-t a l ı m k i göza-t a b ı n ı bana g ö n d e r m i ş olan zat M e l â m i l i ğ i n T a r i h i G e l i ş i m i diye b i r k i t a p t a « K e m a l i s t l e r Melâmiliğin etkisin de k a l m ı ş l a r . A t a t ü r k ve a r k a d a ş l a r ı da b u havada y e t i ş m i ş l e r d i r . Demek d a i m a m ü m k ü n d ü r . » diyor. Yazar b u arada A t a t ü r k ' ü n şeyh, bey, k ö l e gibi sözlerle tek keleri ilga etmesi g ö z ö n ü n e a l ı n ı r s a b u n u ancak b i r M e l â m i n i n veya b u d ü ş ü n cede olan b i r i n s a n ı n y a p a b i l e c e ğ i anla şılır. Ş i m d i Seyyid Mehmet N u r ' u n e t k i sinde o l d u ğ u n u da s ö y l ü y o r k i o zat de
min söyledi H a c ı Bayram'a « c o ş k u n
deniz - tılsımlı giz» d e d i ğ i n i z a t ı n ş i m di b u i k i d ü ş ü n c e s i z e her h a n g i b i r kasıtla a k t a n i m ı ş değildir. Ş u veya b u şekilde H a c ı B a y r a m V e l i ' n i n et k i s i n i n h a t ı r a s ı n ı n y a ş a m a k t a o l d u ğ u n u n deliU olarak arz e t t i m . B u k i t a p l a r b a n a y a z a r l a r ı t a r a f ı n d a n g ö n d e r i l d i ğ i i ç i n ö ğ renebildim. Son b i r şey o l a r a k il;-j;.'ç
bulduğum b i r o l a y ı y a ş a y a n H a c ı B a y r a m Veli'nin etkisi o l a r a k arz e d e c e ğ i m . B a z ı velilerin ve ş e y h l e r i n H ı r i s t i y a n l a n h a t t a kesişleri bile i m a n a , İ s l â m ' a g e t i r d i ğ i m e -n â k ı b -n â m e l e r d e y a z ı l ı d ı r . H a c ı B a y r a m - ı Velî hakmda b ö y l e b i r ş e y bendeniz o k u madım, fakat d e m i n M u h t e r e m P e r i h a n Anburun H a n ı m e f e n d i H a c ı B a y r a m - ı Veli'nin de k â f i r l e r i M ü s l ü m a n et tiğini b i r yerde o k u d u ğ u n u s ö y l e d i . İnşallah bana da o n u g ö s t e r m e k l u t -hunda b u l u n u r l a r , ben o k u m a m ı ş t ı m . Çünkü H a c ı B a y r a m ı V e l i ' n i n M e n â -kıbnâmesini b i z ele g e ç i r e m e d i k , y o k böyle b i r m e n â k ı b n â m e , b e n i m b i l d i ğ i m kadar. B u l a m a d ı k , b e l k i b i r g ü n ç ı k a r . Benim b a h s e d e c e ğ i m H a c ı B a y r a m V e l i ' nin z a m a n ı m ı z d a b i r Y a h u d î y i M ü s l ü m a n etmesidir. Evet g e ç t i ğ i m i z senelerde... B i r mektup a l d ı m g ü n ü n b i r i n d e . M e k t u b u n târihi 23 Ş u b a t 1973 o z a m a n A n k a r a ' d a vazifeliydim. B i r z â t H a c ı B a y r a m V e l i -zâde Unvanıyla b a n a m e k t u p y a z d ı . Ç ü n k ü o s ı r a l a r d a i s m i m s a ğ d a solda d u y u l u yordu. B u z â d e l i k k o n u s u n u m e r a k et tim. H a c ı B a y r a m V e l i h a k k ı n d a b i r eser y a z m a k t a y d ı m , 40 senedir u ğ r a ş ı y o r d u m eserlerde a r a d ı m b u l a m a d ı m , b i z i m ş e c e relerde s i l s i l e n â m e l e r d e . M e k t u p y a z d ı m kendisine s o r d u m . Acaba siz h a n g i k o l -dansmız H a c ı B a y r a m t o r u n l a r ı n ı n . B a n a uzun b i r m e k t u p y a z d ı ç o k i l g i n ç b i r mektuptur, f a k a t h u z u r u n u z d a o k u y a c a k kadar v a k t i n i z i i s r a f e t m e k i s t e m i y o r u m . Diyorki ben ne i r k e n , ne d î n e n , ne i r s e n sizinle h i ç b i r a k r a b a l ı ğ ı m y o k . H a c ı B a y ram Veli-zâde denmesi ç o k u l v i i ç t i m a î olarak bendeniz a k t i f ve r e s m i b i r t a r z d a 1956 y ı l m d a M u s e v î d i n i n d e n ve c e m a a t i n den istifa ederek İ s l a m m e d e n i y e t i ve T ü r k m i l l i y e t ç i l e r i s a f l a r ı n a k a t ı l a r a k İ s lâm dinine i h t i d a e t t i m . M ü s l ü m a n o l d u m . Halen de n ü f u s k a ğ ı d ı m d a ö y l e y a z m a k tadır. İ h t i d a m ı n h a z ı r l ı k ve i n t i k a l safha-l a n m n b a ş safha-l a n g ı ç k ı s ı m safha-l a r ı A n k a r a H a c ı B a y r a m C a m i i Ş e r i f i n d e t a h a k k u k e t m i ş ve b i l â h a r e ü ç d ö r t y ı l m ü d d e t B a y r a m ı t a r i k a t i sohbet ve t o p l a n t ı l a r ı n a m ü l â k i o l d u m . M e v h u m B ü y ü k Ozan M ü t e f e k k i r v c Ş e y h H a c ı B a y r a m - ı V e l i ' n i n m ü r i t l e r i n i n ç e v r e s i n d e -hangisiyse o n u b e n b i l m i y o r u m - 954 ve 62 y ı l l a r ı a r a s ı n d a a l d ı ğ ı m İ s l â m i ve T ü r k ç ü h a v a n ı n t e s i r l e r i n i n s o n u c u o l a r a k i ş t e bendeniz de y e n i d ü n y a k u r m a k a ş k ve h e v e s i n i k e n d i m d e g ö r d ü m ve o z a m a n d a n b e r i herkes bana H a c ı E a y r a m - ı V e l i z â d e d i y o r . » B u zat 1976'ya k a d a r b a n a b i r i k i m e k t u p y a z d ı ve b i r i k i k i t a p ç ı k a r m ı ş , İ s l â m i y e t i n A v r u p a ve A m e r i k a ' d a y a y ı l m a s ı ; T ü r k i y e n i n M o r a l K a d e r i - R ö p o r t a j ve B i y o g r a f i . A y r ı ca k e n d i s i de B a y r a m a ş ı k a d ı y l a b i r ya y ı n e v i k u r m u ş ve o r a d a da d ö r t k i t a p ya y ı n l a m ı ş . İ ş t e H a c ı B a y r a m - ı V e l i ' n i n e t k i s i n i n ne k u v v e t l e y a ş a d ı ğ ı n ı n c a n h b i r d e l i l i o l a r a k arz e t t i m . Y e n i i h t i d a y ı . B e n m ü s a a d e ederseniz son s ö z ü k e n d i m e â i t b i r ş e y l e k a p a y a y ı m . Ş â i r i m zannedi y o r u m k e n d i m i . B e n k i ş i o l a r a k m i s t i k y a r a t ı l ı ş t a o l m a d ı ğ ı m ı n b i l i n c i n d e y i m a m a z a m a n z a m a n h e r h a l d e b i r m u -t a s a v v u f -t a r a f ı m ı z o l u y o r gene. H a c ı B a y r a m - ı V e l i b a n a da i l h a m l a r d a b u l u n u y o r . E s k i y e n i r ü b a i l e r i m d e n b i r k a ç t a n e s i gayet g ü z e l b i r nefes h a l i n d e D r . İ r f a n D o ğ r u ö z t a r a f ı n d a n b e s t e l e n m i ş . Son yaz d ı ğ ı m ı n i k i l ü b â i m i o k u y a r a k s ö z l e r i m e n i h a y e t v e n n e k i s t i y o r u m .
Sensin ?ıep elimden tutan ey pîrhn sen Sen tutmadığın zaman •perişanım hen Ya Hazret-i Sultan Hacı Bayram-ı Veli Dünyada ve ahirette meded hep sen Geldim sana yol göster efendim diyerek Güç ver hana kuvvet ver efendim diyerek Dergâhına yüz sürmeye tekrar geldim Ey Hazret-i pir server efendim diyerek. Saygılarımla efendim.
