İstanbul Türbeleri Üzerinde
Stil Araştırması
Prof. Behçet Ü N S A L
çinde bir mezar bulunan bir m e k â n için etrafı ve üstü kapalı v e y a açık olsun Türk. Sanatında ve dilinde Türbe deniliyor( i ) ; buna göre de Kapalı Türbe ve A ç ı k Türbeler oluşuyor. İstanbul Türbelerinde padişahlar v e kadınları ile ç o c u k l a r ı , vezirler, paşalar, bilginler, şeyhler ve evliyalar... y a t m a k t a d ı r . V e gitgide bu mezar anıtları mübarek ve kudsi sayılarak birer ziyaret yerine dönüşmüş b u l u n m a k t a d ı r . O y s a Peygamberimizin bütün uyarılarına karşın evliya ve keramete inanç sürüp gelmiş o l m a k l a bu yerler kutsallaşmıştır; bu da İslâm'ın d o ğ d u ğ u ve y a y ı l dığı evrelerde eski dinlerden gelme göreneklerin bıraktığı izlerin yaşamasından d o ğ m a k t a d ı r . C a m i , medrese ve t e k k e bitişiğinde y a da avlu ve bah çelerinde ( R a v z a ve Hazirelerde) yer alması da bundandır, ziyaret yeri oluşması gibi. Asr-ı saa-det'de yalnız iki ziyaret yeri olarak bir A l - A k s a Mescidi, bir de K â b e vardı ve bunlar da türbe değildi; E m e v i l e r i n politik ve e k o n o m i k amaçla Kubbet-al-Sahra yapıtı bunların yerini alamadı a m a , ziyaretgâh y a r a t m a y a bir başlangıç o l d u . Değil bunlar İslâm Felsefesine göre sade mezar bile toprakla özdeş sayılmıştır; bu inançla o l a c a k , İstanbul F a t i h i ' n i n babası kendisinin bir türbeye değil, üzerine rahmet yağan bir toprağa gömül mesini vasiyet e t m i ş t i , ama sonraki Osmanlı siyasileri Murad II. türbesinin kubbesini gözlü yapıp, mezarının üstünü de toprak bırakarak o n u n vasiyetini öyle y o r u m l a m a k t a n kendilerini alıkoyamadılar. A b b a s i halifelerinin b i r ç o ğ u me zarlarının belli olmamasını istiyorlardı, A l - M a n s u r öldüğünde o n a yüz kadar mezar k a z ı l m ı ş t ı ; kuş kusuz bunda dine u y a r l ı k derecesinde o sıralarda ki kargaşa d u r u m u n u n da yeri vardır. B u n d a n olacak, o devirden bize ulaşan iki türbe vardır ki mimari tarihi için önemli b u l u n m a k t a d ı r ( 2 ) .
Biri K u b b e t - a s - S u l a i l u y a ( 8 6 1 ) mezarı bili nen ilk halife Al-Muntasır Türbesidir; anası bu türbeyi o n d a n izin almak suretiyle yaptırabilmiş tir, içiçe iki sekizgenden oluşan plânın ortasındaki kare m e k â n ı , T r o m p l u kubbesi örtüyordu herhal de. Sekizgen Türbe yapılarına heryerde rastlanı y o r ise de, böyle orta m e k â n ı geçitli (ambula-t o r i u m ) (ambula-tip(ambula-te bir yapı(ambula-ta bir zamanlar uygulan dığı Hindistan'ın dışında biryerde tekrar edil m e m i ş t i . B u türbenin, T ü r k garnizon şehri olan S a m a r r a ' d a bulunuşu o l d u k ç a ilginçtir. Diğeri de bir T ü r k olan S â m â r o ğ l u İsmail'in Türbesi ( I X -X Y Y . ) ' d i r , Buhara'dadır; bu çağ açan bir anıttır, ondan sonraki yüzyıllarda yapılan türbelerin öncüsü o l m u ş t u r .
Kare planının dört köşesini tutan gömük sütunçeler â d e t â Ç i h a n t a k temalıdır. İstanbul a ç ı k Türbeleri ancak bu yolu izlemişlerdir. B u Sasani kökenden başka, bir de B u d i s t mimari den esinlenen formlar süregelmiştir. G ö k t ü r k ' l e re bağlı Uygurlar ( 7 4 5 - 8 4 0 ) H o ç o ' d a görülen mezar kuleleri ile ilk türbe yapıcısı o l u y o r l a r o ) , bunlar Subaşı şehrindeki Uygur Stupa'sı ( E n -ciclopedia Universale'ye bakınız) gibi B u d i s t f o r m l u d u r . İ s l â m l ı k t a n sonra T ü r k Türbe y a pıları S a m a n i ' l e r d e n ( I X X Y Y . ) başlayıp K a r a -hanlılarda ( 1 X - X I I I Y Y . ) gelişmiştir; bunlardan Özbekistan'da A r a p A t a T ü r b e s i ( 9 7 8 ) en eskisidir;
(1) A r a b milletlerinde T u r b a d e n i l i y o r , K u b b a ve Darılı da d e n i l i y o r ; nebi için Markad ya da IVIakam ve şehid için Ma$had birer ziyaret yerine ad o l m u ş t u r . İ l h a n l ı , İranlı ve Ortaasyalılarda, Mal<bera = T ü r b e , , G u n b a d = K u l e m e z a r , K ü n b e d , B u k ' a = B i k ' a =
5 e y h türbesi, A r â m g â h = A n ı d k a b i r , Z i y a r e t g â h , Mübarek yer, M a ş a h i d = Ulu ve şehid mezarları. I m a m z a d e = i m a m mezarı (şii).
(2) K . A . C . C r e s w e l l , E a r l y Muslim A r c h i t e c t u r e , Pen guin 1 9 5 8 , s. 2 8 7 - 3 2 0 .
(3) O k t a y A s l a n a p a , T ü r k Sanatı I, M . E . B . İstanbul 1 9 7 2 , 5 . 1 1 .
kare plan köşelerinde y o n c a b i ç i m l i tromplar üzerine oturan kubbesi ayrıca portaii ile ilginç bir tuğla y a p ı d ı r ( 4 ) . Karahanlı türbeleri
Maveraün-nehir'de k a r e , Delıistan'da sekizgen, Horasan do laylarında kare, sekizgen daire b i ç i m l e r i y l e p l â n l a n m ı ş t ı r . Her üç b i ç i m de İstanbul türbelerinin öntipleri o l m u ş t u r . Ö z k e n t ' d e k i (Kırgızistan'da) Nasr Türbesi ( 1 0 1 2 ) A r s l a n llig H a n ' a ait o l u p , y a n y a n a k u r u l u üç m e k â n l ı bir y a p ı d ı r ( 5 ) ; böyle üçüzlü bir plan da İstanbul Şehzadebaşı'nda Destari Mustafa Paşa Türbesi'nde ( 1 4 9 1 ) görülü y o r .
Güney H a r z e m ' d e A k s e r a y - D i n g K u b b e l i K ü m beti ( X I I Y Y . ) ile F a h r e t t i n R a z i adı verilen (ölümü 1 2 0 9 ) K u n y a Urgenç kümbedi ilgimizi ç e k i y o r ( X I I Y Y . 2 . y a r ı ) ; her ikisinde de K o c a S i n a n k e m e r i n i n çizgisini g ö r ü y o r u z , ve ikincisi
nin kare planı içeride sivri kemerli dört y o n c a yaprağı nişleriyle ayrıca dikkat çekicidirce); üzeri kubbeli ve üstü onikigen külâhlıdır.
B u birikim Büyük S e l ç u k l u ' I a r ı n ( 1 0 4 0 -1 -1 5 7 ) eline miras olarak varmış ve onların mimar ları b u n l a r a y^ni b i ç i m l e r katmışlardır.
Başlangıç türbeleri ( 1 0 4 3 - 1 0 6 3 ) T u ğ r u l Beg z a m a n ı n d a yapılan ( 1 0 5 6 ) çokgen b i ç i m l i K ü n -bed-i A l i A b a r k â h ' d a kubbeli taş bir y a p ı m d ı r ve D a m g a n ' d a k i C i h i l D u h t e r e n ( K ı r k K ı z l a r ) ise Silindirik plan üzerinde sivri k u b b e l i , f a k a t , t u ğ l a y a p ı m l ı d ı r . Başkaca d e k o r a s y o n yükünden sıyrılmış olan ılımlı cepheleri ile daha saf bir m i m a r i y e büKinmüş sağır duvarlı anıtlardır. U y gur yapıtlarını andıran basık kubbeli Karagan'-daki ç i f t e kümbed ( 1 0 6 8 ve 1 0 9 3 ) de sekizgen planın sekiz köşesine gömük yuvarlak payeler ile köşelerin kuvvetlendirildiği görülüyor; bu elemanı İstanbul türbe m i m a r l a r ı , d a h a ince ve taşdan a l m a k üzere, b e n i m s e y e c e k l e r d i r . Merv'de S u l t a n S a n c a r Türbesi ( 1 1 5 7 ) t r o m p l a kubbe geleneğini Kaburgalı ve Ç i f t Cidarlı K u b b e ile n i h a y e t l e n d i r m e k t e d i r ; Ç i f t k u b b e y i S i n a n da İstanbul Türbelerinin bir ikisine uygulayacaktır. S o n u n d a bu O r t a a s y a mirasına A n a d o l u Selçuk luları ( 1 0 7 7 - 1 3 0 8 ) sahib oldular; küçük b o y u t - , lara uyguladıkları kule mezar anıdlarını taş yapılı külâh ve gövdeleriyle daha toprağa indirdiler ve inanılmayacak bir sanat zenginliğine
ulaştırdı-l a r ( 7 ) .
A m a T ü r k mimarları Kümbedleri bir yana bırakarak Osmanlı T ü r b e tipini geleneksel f o r m mirasları üzerinde yenileştirdiler. B u r s a ' d a k i Çelebi M e h m e t Türbesi ( 1 4 2 1 ) Kümbedden Türbeye bir geçiş yapısıdır, o n d a n sonraki türbelerin prototipi sayılır.
Şah-i Z i n d e Türbeleri ( X I V . Y Y . ) yüksek t a m b u r l u şişkin kubbeleri ile Bursa-İstanbul Türbelerinde değil, fakat Halife Türbeleri denilen
anıdlarıyla T ü r k M e m l u k l a r S e m e r k a n d mimarisini kahire semalarına izdüşürmüşlerdir. A m a T i m u r Türbesi ( 1 4 0 4 ) plan d o k u s u ve yapı strüktürü ile İstanbul türbelerinde izlenmiştir. Görüldüğü gibi T ü r k ' l e r egemen oldukları z a m a n l a r d a O r t a a s y a k ö k e n l i T ü r b e yapısını İslâm dünyasına aşılamış lardır.
Y u k a r ı d a kısaca belirtilen evrelerden geçen T ü r k T ü r b e yapıcılığı ş i m d i Osmanlı m i m a r l a r ı n ı n elinde işlenmekte ve o n a klasik şekli verilmekte dir.
Türkler türbelerini ilkin kerpiçten ve tek kubbeli yapmışlar, sonraki tuğla yapılarında kubbe üstünü ikinci bir örtü ile kapatmışlardır; alt k u b b e m e k â n d a n t r o m p l a r ile kare taban üze rine o t u r t u l u y o r , onu da k o n i k bir külâh veya şişkin b i ç i m l i i k i n c i k u b b e ö r t e r e k m u h a f a z a altı na a l ı y o r d u . V e A n a d o l u S e l ç u k l u yapıcılığından başlayarak taş y a p ı y ı sürdürdüler; ç i f t örtü sistemi İstanbul türbelerinde ç i f t cidarlı k u b b e b i ç i m i n d e u y g u l a n m ı ş , fakat, m a h z e n ( m u m y a l ı k ) ile iki katlı yapı uygulaması t e r k e d i l m i ş t i r . M e k â n ay rıca pencereler ile d o n a t ı l d ı ve ferahlatıldı, bezeme ve d e k o r a s y o n dıştan z i y a d e iç m i m a r i y i besledi ve bu alanda k a l e m işi ve ç i n i k a p l a m a y o ğ u n l u k k a z a n d ı . İstanbul türbeleri d o ğ a y a açıklığı (kat kat pencerelerle) oranında ziyaretçiye her z a m a n a ç ı k değildir; bir S e l ç u k l u k ü m b e t i gibi. B u n u n bir nedeni iç mimari öğelerine katılan yere serili ağır halılar, altın simli Hadis ve A y e t l i (Puşide) örtüler, tezhipli kur'anlar ve sedef k a k m a l ı rahle ler, kaftanlar, şebekeli gümüş parmaklıklar, hatta leğen ve ibrik ile g ö m l e k ve cübbe gibi z â t i eşyalar la (sanki eski T ü r k kurganlarını d o l d u r a n eşyalara ölünün gereksinimi olacağı inancının canlanması ile) y e n i bir b o y u t kazanan inançların türbeyi â d e t â bir antik devir Hazine binasına çevirmesidir; bu yüzden, alt pencerelere demir parmaklıklar k o n u l m u ş , pencere iç kanatları ve perdeleri kapalı t u t u l m u ş ve sağlam kapılara kilid v u r u l m u ş t u r . B i n a enazından bir türbedar ve b i r ç o k hizmet görevlisinden oluşan â d e t â bir m e m u r kadrosu i l e ( 8 ) k o r u n u y o r ve a ç ı l ı y o r d u ; bunların Türbe içinde ve dışında odaları, ek binaları ( m e ş ruta) türbe planlamasının programına g i r i y o r d u .
S o n r a d a n m e y d a n a gelen bu d u r u m türbenin enteriyör ifadesini m h s a l a n l a m ı n d a n görsel bir seyire çevirmesi mimari görüşü zedelemektedir, dinsel d u y g u y u d a .
(4) Metir S ö z e n , T ü r k Mimarisinin G e l i ş i m i ve Mimar S i n a n , i s t a n b u l 1 9 7 5 , s. 7 - 1 5 .
(5) Mustafa C e z a r , A n a d o l u öncesi T ü r k l e r d e Şehir ve M i m a r l ı k , İstanbul 1 9 7 7 , s. 1 1 8 . 16) P u g a ç e n k o v a , iskusstvo T u r k m e n i s t a n a , M o s k o v a 1 9 5 7 , s. 1 2 7 , R. 9 9 . (7) B e h ç e t ünsal, T u r k i s h Islamic A r c h i t e c t u r e , L o n d o n -N e w Y o r k 1 9 7 3 , s. 4 2 - 4 5 , R. 9 3 - 9 5 . (8) C . E s a d A r s e v e n , TUrk Sanatı T a r i h i , i s t a n b u l Mf. B . , s. 4 6 4 .
İ S T A N B U L T Ü R B E L E R İ Ü Z E R İ N D E S T İ L A R A Ş T I R M A S I 79 Aslında Türbelerin dış ve iç mimarisi, sadelik
içinde, birbirinden böylesine a y r ı l m ı y o r d u ; zemini genellikle özel b i ç i m l i tuğla döşeli, y a da ahşab kaplamalı idi, sanduka şebekeleri bile ahşab i k e n , 1704-30'dan itibaren değişikliğe u ğ r a m ı ş o ) askı lar ve kandillerin yerini A v r u p a avizeleri almış (1867), yazı kitabeleri yanında yazı levhaları, hattâ silâhlar asılmaya başlamıştır. T a r i h ve Sanat değerleri bakımından 1 9 5 0 ' d e n beri a ç ı k tutulan yapıtlar Eyüb, F a t i h , Y a v u z , K a n u n i , Barbaros ve Gazi O s m a n Paşa Türbeleridir. Her ne kadar müftülük türbelere adak adamanın ve ondan birşey dilemenin batıl o l d u ğ u n u belirten bir lev hayı bütün evliya türbelerine asmış ise de, pek tutarlı olmadığı görülmektedir. B u yapıtlara Atalarımızdan kalan birer kutsal emanet kadar birer sanat ve m i m a r l ı k olayı diye b a k t ı ğ ı m ı z d a işte o z a m a n türbe mimarisini ve anlatımlarını anlayabileceğiz, d i y o r d u bir master öğrencimiz mimar Ç . S a m i K o c a ( i o ) , bir araştırması sonu cunda.
B u yazıdaki katalogda, İstanbul'un en karak teristik 135 türbesine y e r verilmiştir; a n c a k b u , mevcudun yarısı kadarını kapsamaktadır. B u n l a r dan 4 0 - 5 0 kadar türbe Eyüb'de b u l u n m a k t a d ı r ; Eyüb böylece bir uhrevi dünya sayılsa yeridir. Y i n e İstanbul Türbelerinde Osmanlı Padişahla rından y i r m i d o k u z u y a t m a k t a d ı r ; altısı B u r s a ve yöresinde, biri de yurt dışinda b u l u n m a k t a d ı r .
İstanbul'da yalnız kendileri yatan padişah türbeleri (Mozole), F a t i h , İ L B e y a z ı t , Y a v u z Selim türbeleri o l u p , diğerlerinin içine yakınları da gömülerek â d e t â bir (Panteon) haline dönüş müştür.
Padişah Türbeleri, E s k i Mısır krallarının makberleri misali, ölümlerinden önce y a p ı l ı y o r , pek azı da sonradan y e n i l e n i y o r idi. Şehzade, V e l i , V e z i r türbeleri ile denizci ve karacı paşaların türbeleri ç o ğ u z a m a n ölüm sonralarına aittir.
Çokgen plânlı İstanbul Türbeleri yanında, kapalı dörtgen planlar d a dikkat çekicidir. K a re planlı olanların ekseri üstü k u b b e ile örtülüdür, b i t m e m i ş gibi duran K o c a Reşit Paşa ( 1 8 7 8 ) ve E s a d Paşa ( X X . Y Y . başı) Türbeleri gibi; fakat kesme taş yapılı K u y u c u Murad Paşa Türbesi gibi üstü çatılı ( 1 6 1 1 ) büyük bu eser yanında Ebülvefa Türbesi örneğinde üstü kiremit kaplı çatı ile örtülü ufak yapılara d a rastlanılır.
D i k d ö r t g e n planlı Türbelerin en eskisi Destari Mustafa Paşa Türbesi ( 1 4 9 1 ) üç bölümlü bir espas üzerinde kubbeli bir yapıdır; Şemsi A h m e t Paşa Türbesi ( 1 5 8 0 ) k a r e y e y a k ı n planı ve y a y v a n t o n o z örtüsünden başka bitişik yapıldığı c a m i i n içine açılması İle de ç o k özgün bir k o m p o z i s y o n dur; bu plan grubundan Pertev Paşa Türbesi
( 1 5 7 2 ) ' n i n üstü a ç ı k t a d u r m a k t a d ı r ; Adile S u l t a n Türbesi ( 1 8 9 9 ) dikdörtgen planı kubbeli iki kare ve bu giriş m e k â n ı ile ç i f t e türbe tipini yaşat m a k t a d ı r , İ z n i k ' t e k i Çandarlı H a y r e d d i n Paşa Türbesinde o l d u ğ u gibi. B u tip türbelerin en s o n u n c u s u da Prens S a b a h a t t i n Türbesi olmak t a d ı r .
Üstü ve yanları a ç ı k T ü r b e tipleri de, diğer lerine .göre, özel biçimleriyle t i p i k bir ö r n e k teş kil ederler. Ç i h a r t a k esinti olan kare planlı d ö r t sütun üzerine oturan kasnaklı k u b b e ile örtülü olanları ç o ğ u n l u k t a d ı r ; Şehzadebaşı Türbeleri yanında bulunan F a t m a S u l t a n Türbesi ( 1 6 5 0 ) ve de d a h a güzeli Defterdar M a h m u t Çelebi ( 1 5 4 6 ) ve A y a z Mehmet Paşa Türbeleri örneğindeki gibi. M a h m u t Ş e v k e t Paşa ( 1 9 0 9 ) ve altı sütun-lu Servet S e z a K a d ı n ( 1 9 1 0 ) bu tipin son örnek leri o l m a k t a d ı r .
Ç o k g e n planlı olanların üstü telle örtülü, demir kafesli, a ç ı k kubbeli b i ç i m d e d i r ; Köprülü Mehmet Paşa ( 1 6 6 1 ) , K o c a Ragıb Paşa ( 1 7 6 2 ) Türbelerinde o l d u ğ u gibi. M e r z i f o n ! K a r a Mus tafa Paşa Türbesi ( 1 6 8 3 ) denilen yapıda o l d u ğ u gibi, kubbe basık bir kasnak üserine de oturtul m a k t a d ı r .
B u denemede İstanbul Türbelerini stili ve yüz yıllarına göre sıralayarak inceleyeceğiz;
I - X V . Y Y . ( 1 4 5 8 - 1 5 2 3 ) , T ü r k Klasiköncesi S t i l d e k i Türbeler I I X V . Y Y . ( 1 5 2 3 1 5 8 9 ) , T ü r k K l a s i k S t i l d e k i -S i n a n O k u l u ' n a bağlı Türbeler I I I - X V I I . Y Y . ( 1 5 9 9 - 1 7 0 3 ) , T ü r k S o n k l a s i k Stildeki Türbeler I V - X V I I I . Y Y . ( 1 7 3 0 - 1 8 1 7 ) , T ü r k B a r o k S t i l deki Türbeler V - X I X . Y Y . ( 1 8 1 8 - 1 9 1 8 ) , A m p i r , E k l e k t i k , T ü r k N e o k l a s i k S t i l d e k i Türbeler l - T Ü R K K L A S İ K Ö N C E S İ S T İ L İ 1 - Eyüb S u l t a n Türbesi ( 1 4 5 7 ) Eyüb C a m i i avlusunda sekizgen 2 - R u m Mehmet Paşa Türbesi ( 1 4 7 1 - 2 )
Üsküdar Şemsi Paşa'da sekizgen 3 - M a h m u d Paşa Türbesi ( 1 4 7 3 - 4 )
N u r u o s m a n i y e C a m i i yanında sekizgen 4 - Destari Mustftfe Paşa Türbesi ( 1 4 9 1 )
Şehzade C a m i i girişinde dörtgen 5 - D a v u d Paşa Türbesi ( 1 4 9 9 )
Cerrahpaşa C a m i i ilerisinde sekizgen 6 - İ k i n c i B e y a z ı t Türbesi ( 1 5 1 2 )
(9) H a l u k Ş e h s u v a r o ğ l u , Asırlar B o y u n c a i s t a n b u l , C u m h u r i y e t ' i n farih İlâvesi, s . 1 1 7 - 2 2 3 .
( 1 0 ) Ç . S a m i K o c a , TUrk Mimarisln;n G e l i ş i m i n d e İstan bul Türbelerinin V e r i , İDIVIIVIA M i m a r l ı k T a r i i ı i ve R e s t o r a s y o n KUrsUsU, İstanbul 1 9 7 5 .
Beyazıt C a m i i arkasında sekizgen 7 - Defterdar M a h m u d Türbesi ( 1 5 4 5 )
E y ü b , kendi C a m i i yanında K a r e
B u devirden z a m a n ı m ı z a kadar orijinal yapısı ile yaşayabilen türbeler o kadar ç o k sayıda değil d i r ; bir kısmı o n a r ı m nedeniyle y a esas yapı mal zemesi d e ğ i ş m i ş , y a da harab olup gitmiş ve u n u t u l m u ş v e y a stili başkalaşmış ve de ilâveler ile görünüşleri başkalaşmıştır.
Plan: A ç ı k ve kapalı m e k â n l a r ile plan o l u ş t u r u l u y o r . A ç ı k türbe baldaken tipinde kare plan üzerin de d ö r t sütunla k u r u l m a k t a d ı r . Kapalı türbe iki tipte p l a n l a n m a k t a d ı r . B i r i n c i tip dikdörtgen b i ç i m i n d e üstü iki tonoz ve bir kubbe ile örtülü bir y a p ı d ı r , bu az rastlanılır bir uygulamadır.
İkincisi ise ç o k l u k l a rastlanılan sekizgen tabanlı planlardır; üzeri hafif kasnaklı ve kasnaksız sağır bir kubbe ile örtülüdür.
E l e v a s y o n : S t e r e o m e t r i k işlenmiş çokgen bir p r i z m a ve üzerinde kubbe ile yükselmektedir türbe; sekizgen yüzlerin silmeli d i k e y çerçeveleri içinde altlı üstlü pencereler yerleştirilmiştir, bun lar da ayrıca çerçevelidir; altta dolu kemerli dikdörtgen pencereler demir p a r m a k l ı k l ı . Üst teki kafa pencereleri ise sivri kemerli ve bal peteği gözlü levhalarla teşkil edilmiştir; içte bu pence reler renkli ikinci bir pencere katılarak ç i f t camlı pencere o l u ş t u r u l m u ş t u r . Ö n cephelerde tek göz kemerli ve iki kolonlu revak elemanı üstü saçaklı ve kubbeli b i ç i m i y l e b i n a y a bir zenginlik vermekte ve giriş kapısını k o r u m a k t a d ı r .
D e k o r a s y o n : T a ş yapılı duvarlardaki kitabeler ve renkli çerçeveleri, kapının ahşab tablalarındaki geometrik geçmeler, içeride sedefkâri şebekeler ve s a n d u k a puşideleri sade bir dekoratiflik için dedir. D a h a ç o k tali plastik ile mimari süslemeye g i d i l m i ş t i r ; M a h m u t Paşa Türbesinde kesme taş duvar üzerinde alt pencere üst silmesinden başla y a n silmeli çerçeve içinde görülen k a k m a çini panoları ile dekore edilen cepheler müstesna o l a r a k .
Tipik örnekler:
Eyüp S u l t a n Türbesi — sekizgen plan üzerinde kasnaksız sağır bir kubbe ile örtülü taş bir yapı d ı r , cephesinin dikey kitabeli yüzlerinde iki sıra sivri kemerli pencere yer almıştır; kafa pencere lerinin etrafı taşı silmeli söve ile çerçevelenmiş o l u p , benzeri pek b u l u n m a m a k t a d ı r . Aslında belki tekgöz bir revak ile türbeye giriş v a r d ı ; bugünkü Hacet Penceresi ile ( 1 7 0 3 ) sonuçlanan e k y a p ı 1 6 1 8 . d e Cüzhane eklentisi ile başlar ve bir t a k ı m d e k o r değişikliğine uğrar. B u suretle bugün türbenin asıl görünüşü avlu tarafından maskelenmiş ve kitlesel mimarisi görünmez o l m u ş t u r .
R u m i M e h m e d Paşa Türbesi - K e n a r l a r 2 . 7 5 m. tutan sekizgen plan üzerinde basık kasnaklı sağır bir kubbe teşkil edilmiştir. Kesmetaş gayet sade duvarlarına altta düz bir pencere, üstte Petek gözlü kafa penceresi a ç ı l m ı ş t ı r . Pencere kemerlerinirt hafif sivri oluşu karakteristiktir. İçi ve dışı b o z u l m a m ı ş sade bir mimari birliği y a ş a t m a k t a d ı r .
M a h m u d Paşa Türbesi - Kenarları dıştan 3 . 9 0 m . kadar t u t a n sekizgen planın 0 . 9 0 m. k a l ı n l ı k t a k i taş duvarları üzerine kör bir kubbe o t u r m a k t a dır; kubbe saçağına kadar dış yüksekliği 9 . 6 0 m.-d i r ( i i ) . Sekizgenin her köşesinm.-de küfekim.-den ince sütunçeler silmeleri ile beraber saçak altından dolanarak cepheleri çerçeveler; bu kitabe ortasın daki iki kat ıjencereleri de başka bir silme çevre lemektedir. Pencerelerin söveleri de silmelidir. A l t Pencerenin üst silmesine kadar kesmetaş k a p l a m a o l u p , ondan sonrası k a k m a geometrik motifli çiniler ile dekoredir; İstanbul türbelerinde b ö y l e bir u y g u l a m a daha yapılmış değildir. D ı ş m i m a r i y e karşın iç mimarisi süslemesizdir; türbe nin içi k u b b e y e ve duvara asılı kandiller ile a y d ı n l a t t ı r d ı .
Destarî 'Mustafa Paşa Türbesi - Ortası 4 . 2 0 m . çaplı kubbe ile örtülü ve iki başı 3 m. genişT^ıe üstü aynalı t o n o z l a örtülü o l u p , 4 . 2 0 x 1.25 m. ıç m e k â n ı ile bir dikdörtgen planlı Türbe Planı m e t r i k esasları ile Kırgizastanda Nasr Türbesini a n ı m s a t m a k t a d ı r . Cephesi kesmetaş kaplıdır; 4 . 7 5 m. yükselen c e p h e y i üstten gülçe motifli bir friz sarmaktadır. Kısa y ö n d e n bir revak ile türbeye girilir; fakat Şehzade C a m i i ' n i n y a n girişinin m u -havvıta kapısı ve duvarına bitişik binası zoraki bir d u r u m yaratmış ve girişin simetrisini zorlamış t ı r .
D a v u d Paşa Türbesi - Kenarları 4-4.06 m. olan sekizgen planı üzerinde basık kasnaklı sivrice sağır bir kubbe ile örtülmüştür. Cephelerde şenaj demirleri görülmektedir. Pencereler altta silme ile çevrili, kabartma aynası B u r s a kemerlidir; üst pencerede ise yalnız kenarları silmelidir ve içleri bal peteği ile gözlendirilmiştir. Girişindeki baklava başlıklı kolonlu kemerler üzerinde yükselen küçük kubbeli bir tekgöz revak ile (sayvan) kapı önünde k o r u n m a k t a d ı r . Kapısı B u r s a kemerli bir çerçeve için şaşırtmalı kündekâri ahşabdan dört table ile bezemelidir.
Beyazıt II Türbesi — Sekizgen plan tipindedir; önündeki saçaklı c a m e k â n sonradan y a p ı l m ı ş t ı r ; her yüzü yeşil m e r m e r d e n iki çerçeveli ve küfeki taşından kitabeler içinde iki sıra pencere açılmış t ı r , üstü tamburlu bir k u b b e ile örtülüdür. D ı ş t a k i
(11) Mustafa A y a ş l ı o ğ l u , M a h m u d Paşa Türbesi Güzel Sanatlar N o . 6 , A N K A R A .
İ S T A N B U L T Ü R B E L E R İ Ü Z E R İ N D E S T İ L A R A Ş T I R M A S I 81 sade taş yapıya karşın içi sonradan arkitektonik
ve kalem işi süslemeli o l u p , sade sedefkâri bir şebeke ortasında u z u n tek bir sandukası vardır ve üstünde de avize asılıdır.
Defterdar M a h m u d Türbesi — A y n ı z a m a n d a bir hattat olan M a h m u d E f e n d i ' n i n C a m i i 1 7 6 6 depreminde karakterini kaybetmiş ise de, a ç ı k türbesi özgün biçimdedir. Baklava başlıklı dört kolon üzerinde sivri kemerli kitlesi kare kenarları kesilerek, bir sekizgen tabana yarım yuvarlak kubbesi o t u r t u l m u ş t u r . Kemerleri gergili ve fistolu o l u p , iç yüzü dilimlidir; kapısı ve etraf şebekeleri ile kolonları mermerden olan kesme-taş bir baldakendir, pek zarif d u r u m d a d ı r . 1 1 - T Ü R K K L A S İ K S T İ L İ
1 - Y a v u z S e l i m Türbesi ( 1 5 2 3 ) S u l t a n S e l i m C . Haziresinde sekizgen
2 - A y a z Paşa Türbesi ( 1 5 3 9 ) Eyüb'de
3 - Barbaros Hayreddin Türbesi ( 1 5 4 1 ) Beşiktaş İskelesi önünde sekizgen 4 - Ş e h z a d e M e h m e d Türbesi ( 1 5 4 3 )
Şehzade C a m i i Haziresinde sekizgen
5 - Hüsrev Paşa Türbesi ( 1 5 4 7 ) Y e n i b a h ç e ' d e sekizgen 6 - Şehzadeler Türbesi ( 1 5 5 3 )
S u l t a n - S e l i m ' d e sekizgen 7 - K a r a A h m e d Paşa Türbesi ( 1 5 5 5 )
T o p k a p ı ' d a altıgen 8 - Zal M a h m u d Paşa Türbesi ( 1 5 5 5 - 5 9 )
Eyüb'de sekizgen 9 - Haseki Hurrem Türbesi ( 1 5 5 8 )
Süleymaniye C a m i i Haziresinde sekizgen 1 0 - K a n u n i Süleyman Türbesi ( 1 5 5 9 )
Süleymaniye C a m i i Haziresinde sekizgen
11 - R ü s t e m Paşa Türbesi ( 1 5 6 1 ) Şehzade C a m i i Haziresinde sekizgen
1 2 - Pertev Paşa Türbesi ( 1 5 7 2 ) Eyüb'de dikdörtgen 1 3 - Piyale Paşa Türbesi ( 1 5 7 3 )
Kasımpaşa'da sekizgen 1 4 - S o k u l l u M e h m e d Paşa Türbesi ( 1 5 7 4 ) Eyüb'de sekizgen 1 5 - S u l t a n Selim II Türbesi ( 1 5 7 6 ) A y a s o f y a C a m i i Haziresinde K a r e 1 6 - Kılıçali Paşa T ü r b e s i ( 1 5 8 0 ) T o p h a n e K ı h ç a l i C a m i i arkası sekizgen 1 7 - Şemsi A h m e d Paşa Türbesi ( 1 5 8 0 )
Üsküdar, Şemsipaşa'da dörtgen 1 8 - H u b b e Hatun Türbesi ( 1 5 8 9 )
Eyüb'de sekizgen B u devrin yapıtları S i n a n o k u l u n a bağlıdır;
ustamız bir yaptığını bir daha y a p m a y a n mimari karakteri ile birçok çeşitlemeler (varyant) y a p
m a k t a d ı r ve türbe mimarisine yenilik getirmekte dir. Şemsi Paşa'daki camie bağlı türbesi dışında hemen hepsi, a y r ı k nizamda ve külliye nazirele rinde tesis edilmiştir.
Plan: Türbelerin hemen hepsi kapalı sekizgen tiple planlıdır; dörtgen plan tipinde görkemli kare m e k â n l ı ve içi arkadlı denemesini sürdüren büyük f o r m d a k i k o m p o z i s y o n u yanında mütevazi dikdörtgen plan tipleri de bunlar arasında y e r al m a k t a d ı r . B u arada baldaken f o r m l u kare m e k â n l ı y a n l a n a ç ı k ve altıgen planlı kapalı türbe tipini de g ö r m e k t e y i z . Sekizgen planlarda girişler bir ve üç hatta beş gözlü ve kemerli revaklar ile belirlen mekte olup K a n u n i Türbesinde başlayan bünyeyi saran revak b i ç i m i y l e son bir plan biçimi o r t a y a k o n u l m u ş t u r ; böylece üstü sakafli bir dolaşım yeri ( D e a m b u l a t o r i u m ) hasıl olmuş ve ziyaretçiler yeni bir i m k â n l a k o r u n m u ş t u r . V e sekizgen plan içine de arkadlar yerleştirilerek yeni bir m e k â n mimarisi d o ğ m u ş , iç mimaride kitab ve eşya doiabları ve mihrabi nişlerle planın sert köşeleri y u m u ş a t ı l m ı ş ve de kare plan tabanı içte sekizgen, altıgen ise onikigen ve sekizgeni onaltıgen planlama ile iç ve dış plan birbirine bağlanmıştır. Dış ve iç plan farklılığı plan içinin y o n c a yaprağı f o r m u n d a k i uygulamalar ile daha da belirginleşmiştir.
E l e v a s y o n : Ö n c e k i devre göre dış ve iç elevasyon daha zengin ve renklidir. Ç i f t konstrüksiyon ikiz formlu kubbe sağır ve pencereli olup iç kubbe planda kolonüstü arkadlarla desteklenmiş ve bir iç dolaşım yerini b i ç i m l e n d i r m i ş t i r , bunu dış mimari de takip etmiştir. B u devirde 2-3 katlı tek ç i f t üçüzlü ve ç o k pencere açılarak boşltıklar- doluluklara egemen o l m u ş , a y d ı n l ı k cepheler teşkil edilmiş ve hafifletilmiş bir kitle elde edilmiştir. Kesmetaş duvarlar yükselirken cephelere d i k e y kitabelerle çerçevelenmiş çeşitli mermer kaplamalar ile tek düzelikler giderilmiş ve kubbe saçağında karnaslı silmeler üstünde bitkisel motifli taş tepelikler ile taçlanarak dış k u b b e y i o m u z l a m ıştır. Sağır kubbeler bazen kas-n a k l ı , bazekas-n kaskas-naksız ve dilimli v e y a düzgükas-n, a m a seferik b i ç i m d e d i r . Kapıönü ve fırdolayı saçaklı örtüler bina elevasyon görünümünü daha da yükselten bir ölçü miyarı o l m u ş t u r .
D e k o r a s y o n : Dış mimarinin ağırlığına, ön klasik yapıtların sadeliğine karşın bu kez iç mimari p o l i k r o m i k bir süslemeyle bezendirilmiştir. K a l e m işi süslemeler, kündekâri ve sedefkâri işlemeler ve özellikle çini lambriler, çini kitabeler, çini yazı kuşakları ve renkli k a k m a taş işçilikleri iç ve dış mimari elemanlarına eşlik etmektedir. İç mimaride S a n d u k a l a r kavukları ve örtüleri renkli canlılıkları ile mistik havayı değiştirerek öbür
dünya hayatının ölümsüzlüğünü canlandırırlar. V e dış dünya ışığının aydınlığına büyük şamdan m u m l a r ı ve kandillerin tatlı ışığı ile gecelerin a y d ı n l ı ğ ı d a k a t ı ş m a k t a d ı r .
T i p i k ö r n e k l e r :
Y a v u z S e l i m Türbesi — D i l i m l i tek kubbeli sekiz gen plan şeması ile kesmetaş bir y a p ı d ı r ; önden renkli d ö r t k o l o n üstü üç kemerli, fakat düz saçak lı bir sayvan ile b i n a y a girilmektedir. Pencereleri de renkli mermer çerçeve içinde yükseliyor; d ö k d ö r t g e n alt pencereleri üzerindeki sivri hafif letme kemerlerin aynaları a ç ı k t a d ı r , sivri kemerli k a f a pencereleri alçı şebekelidir; k ı r m ı z ı taşdan bir kuşak üzerine oturan saçak silmelerinden sonra onaltıgen kasnak üzerinde bir kubbe ile cephesi t a ç l a n d ı r ı l m ı ş t ı r . Giriş portali B u r s a keme ri içinde yuvarlak k e m e r ile örülmüş kapısının kanatları sedefkâridir. İçeride sedef kakmalı ah şap sandukası, askı ve kandilleri ile bir sadelik içinde görüyor iken, II. M e ş r u t i y e t t e g ö r k e m l i bir avize ile içi aydınlatılmış ve kalem işi süsle meleri ile iç mimari atmosferi d e ğ i ş t i r i l m i ş t i r .
A y a z Paşa Türbesi - B a k l a v a başlıklı d ö r t mer mer kolonları bağlayan sivri kemerlerden sonra basit bir saçak silmesi ile sekizgene dönüşen basık bir kasnak üzerinde kubbeli yanları a ç ı k bir türbedir, kesmetaş yapılıdır. R e n k l e n d i r i l m i ş şahideleri 1.35 m. s a n d u k a yüksekliği 9 8 s m . olup 2 4 0 m^ bir yer kaplamaktadır, emsaline göre o l d u k ç a g ö r k e m l i bir kabirdir. Mustafa Sai T e z k e r e s i n e göre K o c a Sinan'ın ilk m i m a r başı y a p ı t ı d ı r . Y a n ı b a ş ı n d a k i L a l a Mustafa Paşa Türbesi de bu tipte bir baldakendir.
Barbaros H a y r e d d i n Türbesi — S e k i z g e n gövdeli yalın taş bir yapıdır, aynı addaki park içinde heykelli anıdı C u m h u r i y e t devrindendir. Önünde ki iki k o l o n üzerindeki kencerlere oturan t o n o z l u tek gözlü bir revak'dan sonra içeri giriliyor; 8 . 2 5 tek gözlü bir revab'dan sonra içeri giriliyor; 8 . 2 5 m. çaplı sekizgen üzerinde basık t a m b u r l u sivrice bir k u b b e ile örtülüdür. Çerçeveli iki katlı pen cereleri ile kurulan cepheleri iyi bir orantı çiz m e k t e d i r ; kafa pencereleri daire peteklidir. İ ç t e ahşab şebekeler ile kuşatılmış sanduka ve k u b b e içi kalemişi renkli süslemeleri ile ahşab dekore pencere kepenkleri gözü ç e k m e k t e d i r .
Şehzade M e h m e d Türbesi - B u da sekizgen bir renkli taş y a p ı d ı r ; bir genç şehzadenin anısı i ç i n S i n a n , yapıda neşe yaratan bir özen göstermiştir: Sekizgenin her köşesi 2 / 3 ç ı k ı n t ı l ı sütunçeler ile t u t u l m u ş , panoları üst üste ikişer pencere ile a y d ı n l a t ı l m ı ş , üst ve alt pencere arasında ayetli bir kitabe y e r a l m ı ş , kıvrak bir t a c l a m a ile sonuç lanmış, yine t a d ı ve dilimli basık bir kasnak daha dolgun dilimli bir k u b b e ile
nihayetlendiril-miş dış mimarisi y a n ı n d a , iç mimarisinde ise özel bir b i ç i m d e çiniler ve karnaslar ile bezemeli bir m e k â n içinde Şehzadenin sandukası üstünde d ö r t ayaklı fildişi kakmalı taht o t u r t u l m u ş t u r . P o l i k r o m i k bu gençlik anıtının süslemelerini biraz f a z l a y a kaçmış bulanlar varsa da sanki şehzadesinin acılı babasının kederini hafifletmeye uğraşan m i m a r bu esprisiyle türbe sahibinin genç kişiliğinin bir anısını belirlemektedir; b u , K a h i r e ' d e k i M e m l u k i yapı ustalarınca d a u y g u l a n mış bir t a r z d ı . Kapısı önünde dört k o l o n l u üçüzlü revakın üzeri geniş saçaklı çatı örtüşüdür. 11.50 m. çaplı sekizgenin kenarları beş metre t u t m a k t a d ı r . K a f a pencereleri peteği fılgözü b i ç i m i n d e ve i ç t e n renkli camlıdır.
Hüsrev Paşa Türbesi - Sekizgen planının çapı 10 m. o l u p , â d e t â Şehzade Türbesinin basite in dirilmiş bir b i ç i m d e kesmetaş yapısı geleneksel iki sıralı tek pencere sistemini yansıtır. Girişi revaklı idi, portali B u r s a kemeri ile nihayetlenmekt e . K u b b e ile elevasyon plasnihayetlenmektik nihayetlenmektesiri, A z e r b e y -c a n ' d a A t a b e k l ' l e r e ait mezar kuleleri ile Selçuklu kümbetlerinin bir geçit yapısı o l d u ğ u n u göste-r i y o göste-r ( i 2 ) .
K a r a A h m e d Paşa Türbesi — Y u k a r ı d a k i iki türbe nin şemasındaki bu yapının planı altıgendir; giri şi önündeki tekgözlü sayvan iki kolonlu ve sakıf-lı i d i , i ç t e her köşede teşkil edilen y a r ı m yuvar lak nişler ile pencere a ç ı k l ı ğ ı birbirini takip eder ve iç m e k â n onikigen b i ç i m alır, altıgenin her köşesi 4 . 5 0 m. t u t u y o r . Ç o k güzel bir taş işçi liği ile yapısı yükselir ve onsekizgen bir kasnağa kubbesi k o l a y c a o t u r u r ve bina d a h a da yüksele rek stereometrik bir elevasyon arzeder.
Z a l M a h m u d Paşa Türbesi — D ı ş t a n sekizgen, i ç t e n kare planlı ve d ö r t eyvanlıdır; Ö z k e n t -F a h r e t t i n R a z i ve S e m e r k a n t - T ü m u r türbesi plan şemasını anımsatıyor bir b a k ı m a . Kesmetaş yapılı o l u p , dört kolonlu sakaflı bir s u n d u r m a altından girilir. K a p ı karşısı ve çapraz aksında diagonal, ikişer pencere altlı üstlü a ç ı l m ı ş t ı r ; diğer yüzleri birer kafa pencerelidir ve alt kısmı ise sağır duvardır; bu cepheleri dik köşeli pilastrlar ile belirsiz bir d u r u m arz etmekte, b i t m e m i ş izlenimini b ı r a k m a k t a d ı r . Silmeli saçak üzerinde y a r ı m küre kasnaksız bir kubbe ile örtülmüştür yapısı.
Haseki H u r r e m Türbesi — T e k kubbesi ç i f t yüzlü, sekizgen planlı iki sıralı tek pencereli, kesmetaş yapılı bir türbedir. Dış mimarisi sade t u t u l m u ş t u r ; her cephesinde altta dikdörtgen söveler içinde parmaklıklı düz penceresi ve üstünde sivri kemerli petek şebekeli kafa penceresi b u l u n u r . Kitabeli
(12) E r n s t D i e z — O k t a y A s l a n a p a — T ü r k S a n a t ı , İ Ü E F Y a y ı n l a r ı 6 2 7 , s. 1 5 0 .
İ S T A N B U L T Ü R B E L E R İ Ü Z E R İ N D E S T İ L A R A Ş T I R M A S I 8 3 sekizgen cephe duvarlarının taşıdığı ç u b u k l u
yuvarlak mermer t a m b u r üzeri, Y a v u z S e l i m Şehzadeler Türbesi örneğinde, kabartma yazılı âyetlerle d o n a t ı l m ı ş t ı r . Girişte iki yanı dar ve ortası geniş kemerli revak altında kapı yanlarında naturalist iki çini p a n o n u n beyaz bahar ç i ç e k lerinin havası iç mimaride de devam eder. B u havayı daha d a y u m u ş a t m a k ve duvarlarını hafif letmek i ç i n , birbirini takip eden pencere ve mih-rabiye ( N i ş ) l e r ile i ç m e k â n d a bir çevre yaratıl mıştır. K a r a A h m e d Paşa Türbesinde o l d u ğ u gibi. Çokgen N i ş yuvaları karnaslar ile düzlenir ve duvar çinileri üstte bir çerçeve yaparak dola nır ve k u b b e y e varır. K u b b e bezemeleri o n a r ı m larda yenilenmiş ise de, bütünüyle enteriyor kendi devrindendir. Sultanın kişiliğine bağış lanabilecek iç m e k â n biraz f a ^ a dekore ise de, iç ve dış stereometrik mimarisinde ritimli bir a h e n k sağlanabilmiştir.
K a n u n i Süleyman Türbesi - B u ' da sekizgen bir rotunda'dır, a m a , şahanedir. Türbelerimiz içinde yatanların kişiliği ayrı bir mimari ile belir lendiğinden, M u h t e ş e m lâkabii hükümdarın bu yapısında da görkemli başkalıklı bir mimari kendini belli etmektedir, hele az ötesindeki Haseki Türbesi'nin yanıbaşına bir ö l ç e k gibi resmedil-mesi, onu daha belirgin k ı l m a k t a d ı r . B u anlama varmak için K o c a S i n a n neler y a p m a m ı ş k i : Sekizgenin etrafını bir dolaşma revakı ile çev relemiş ve üstünü sakafla örterek binanın cephe ve kubbesini daha yüceltici bir saki vücuda ge t i r m i ş , kitabeti cephelerde üstte renkli taşlarla oluşan geniş bir kemer içinde (ortadaki geniş ve yüksek) üç kemerli pencere a ç m ı ş , altta ise her yüze dikdörtgen iki pencere yerleştirmiş, karnaslı ve kıvrak bir t a ç l a m a ile dış k u b b e y i çerçeveliyen saçaklığı kuvvetlendirmiş, çift kons-t r u k s i y o n l u kubbeden içkons-tekine yıldızlar gibi yanar döner c a m m o z a y ı k l ı bezemeler serpiş tirilmiş ve bu kubbeyi o m u z l a y a n içeri duvar lar önünde geçitli sekiz arkad ve kolonlar yer leştirmiş ve de çifte kubbe aralığındaki kapalı galeriye ç ı k m a k i ç i n içkapının iki yanında duvar içine merdiveni g i z l e m i ş , kanatları kakmalı aba nozdan giriş kapısı beş a ç ı k l ı k l ı bir revak ile ege m e n bir belirginliğe k a v u ş t u r m u ş , renkli m e r m e r ve çini malzeme ile mimari öğeleri renklendirmiş... Ölçüleri metre ile yaklaşık olarak, 1 9 . 3 0 çapında dış revak içinde oluşan sekizgenin çapı 1 5 3 5 , iç arkad ve k u b b e çapı 1 0 . 2 5 , yükseklik dıştan revak 4 3 0 , üst yapı 8.60 ve kubbesi 6.45 olup kubbe alemine kadar 1 9 . 3 0 ve içten 1 5 . 9 0 m. dir. Buradan çıkan proporsion gizi şöyle o l u y o r : sekizgen çapları 2 / 3 , beden ve dış revak yüksekliği 1 / 3 ve beden d ı ş k u b b e yüksekliği 1 / 3 .
Rüstem Paşa Türbesi - B i r sadrâzâm derecesine indirilmiş sade dış mimarisi geleneksel sekizgen plânlı türbe nizamında ise de i ç i , Rüstem Paşa C a m i i gibi, çiniler ile bezenmiş ve renklendiril m i ş t i r . T a m b u r s u z kubbesine köşelerden T ü r k üçgenleri ile geçilmesi ve kubbe içi profilinin, dışının aksine sferik o l m a y ı p köşeli parabolik oluşu o n a bir özellik v e r i y o r .
Piyale Paşa Türbesi - Kasnaklı tek k u b b e l i , klasik tipte kesmetaş sekizgen bir yapıdır. K a n u n i Türbesinin dış arkadlı galerisi burada eski bir resminde görüldüğü gibi kolonadlı revak b i ç i m i n de ( 1 3 ) uygulanmıştır; şimdi mevcut o l m a y a n bu şekil bir hükümdar anıtı mimari elemanının bir paşa türbesine indirgesini göstermesi bakı m ı n d a n ilginçtir.
Pertev Paşa Türbesi - T e k sıra ç o k sayıda aynalı kemerler içinde dörtgen pencereleri ve kapısı y a n d a olan 9 . 2 0 x 1 5 . 4 0 m. b o y u t l u dikdörtgen gövdelidir. Ç a t ı örtüsünün düz tavan v e y a t o n o z l u o l d u ğ u sanılıyor; bugün a ç ı k t a d ı r . Mermer söveli ve küfeki duvarlı yapısı ç o k sade ve süslemesiz o l u p , bu aile mezar yapıtı paşanın mütevazı ve kültürlü kişiliğine u y g u n düşmesiyle belirgindir. S o k u l l u M e h m e d Paşa Türbesi — Parlak bir devlet adamlığı ile u y u m l u o l a n mimarisi klasik sekizgen tiplidir; yalnız i ç i , bundan önceki emsali gibi, köşelerine yerleştirilen mihrabi nişlerle onaltı-gene dönüştürülerek ve petekli kafa pencereleri nin üstünden başlayan bir çini kitabeden sonra onaltıgenin köşelerini yuvarlatan karnaslı bir kuşak ile k u b b e y e geçilmektedir. K u b b e n i n içi kalemişi kırmızı z e m i n üzerinde beyaz işleme lidir.
S u l t a n S e l i m II Türbesi - H e r türbede bir çeşit leme (varyant) y a p a n K o c a M i m a r sanki m e r m e r bir küb kitleyi o y a o y a bu anıtının f o r m u n u elde etmektedir. Plânı ve kitleyi bir kare içine resmederek başlattığı buradaki yeniliğe yenilik ler katmıştır. Duvarlara dışardan beyaz mermer levhalar k a p l a n m ı ş t ı r ; dış cephe köşeleri kum saatli şişkin sütunçeler ile t u t u l m u ş t u r ; cephelere üç sıralı dörder pencere a ç ı l m ı ş t ı r ; alttaki pence reler üzerinde k a b a r t m a bir k u ş a k dolaştırılmış-t ı r ; kubbe kasnağına daire kemerli ve pedolaştırılmış-tekli pencereler a ç ı l m ı ş t ı r ; yanlarda dar, ortada geniş a ç ı k l ı k l ı giriş revakı ortasında u f a k bir kubbe ile birlikte üstü sakakafla örtülmüş ve geniş bir saçak la çevrilmiştir; içte alternatif dolap-pencere boşlukları arasında bir mihraba yer verilmiştir. İ ç kubbe pandantifleri sekiz kolonlu kemerlere bindirilmiş ve içte bir galeri o l u ş t u r u l m u ş t u r
(13) Halil E t h e m , C a m i l e r i m i z , i s t a n b u l 1 9 3 2 , s. 6 4 , R. 4 5 .
ve köşeler ç e y r e k kubbe ile kare m e k â n a bağlan mıştır; giriş kapısının üzerine furuşlu bir balkon yerleştirilmiştir, giriş yanları ve iç duvarlar çini panolar ve kalem işleriyle bezenmiştir.
Kılıç A l i Paşa Türbesi — B u kesmetaş y a p ı t ı n plan d o k u s u tümden değişiktir. Öngiriş iki ayaklı ve düz atkılı üç açıklığı içerlek ö n m e k â n ( V o r r a u m ) şeklindedir; sonra kapıdan girilince orta m e k â n iç k u b b e y i taşıyan bir kenarı iki kolonlu kare bir m e r k e z çizer ve etrafında üçüzlü y o n c a yaprağı ile açılan planı dıştan sekizgen olarak biçimlenir. A l t l ı üstlü ikili-birli pencereler cepheleri dolanır, önpor-tik üzerinde ise geniş sivri kemerin kucakladığı üçüzlü- pencere sistemi yer alır. Sekizgenin köşe leri plastrlı o l u p , d i k e y kitâbeler oluşturur ve saçak silmelerini o m u z l a y a r a k elevasyon dış kubbe ile taçlanır. Denebilir ki m i m a r , geleneksel türbe yapısına, içte ve giriş fasadında yeni bir b i ç i m ve anlam k a t m ı ş o l u y o r .
F e r i d u n Paşa Türbesi — T a r i h yazarı ( N i ş a n c ı ) n m türbesine y a n d a n , düz açıklıklı baklava başlıklı iki tam iki gömük sütun üzerinde sakaflı bir sayvan altından girilir. 6 . 7 5 x 8.25 m. tutan dikdörtgen m e k â n ı n içine 4.50 m. çapında kubbe altıgen bir kaideye o t u r t u l m u ş ve köşelerden dört tane ç e y r e k kubbe ile desteklenmiştir. K u b b e l e r i n kalemişi süslemeleri iç m i m a r i y i renklendirir; dış cepheler iki kat pencere esasına bağlıdır. Özellikle örtü sistemi ve sade taş işçiliği ile özgün bir y a p ı t t ı r .
Mimar S i n a n Türbesi - Y a n ı n d a sebili b u l u n a n açık türbe tipindedir. D i k d ö r t g e n planın başta bir, y a n d a iki kemerini altı sütuncuk çevirmektedir; üstü taşdan eğimli bir örtü ile kapalı o l u p , baş tarafı içi yivli küçük bir kubbe ile değerlendiril miştir. Hazire şebekeli pencerelerle donatılmış ve mezarın baş u c u n d a k i pencere yüksek tutul m u ş t u r . Türbesi Süleymaniye C a m i i yanında sanki yapıcısının imzası gibi d u r m a k t a d ı r .
H u b b e ( H u b b i ) H a t u n Türbesi - Sekizgen planlı taştan geleneksel bir yapıdır; ç o k sade t u t u l m u ş tur. B u şair H a t u n ' d a n başka, Eyüb'te diğer bir şaireye, F ı t n a t H a n ı m ' a maledilen Türbe ( 1 7 8 0 ) ile y a n y a n a d ı r ; bu sonuncusu altıgen bir yapıdır.
I I I - T Ü R K S O N K L A S İ K S T İ L İ 1 - M i r m i r a n M e h m e d Paşa Türbesi ( 1 5 8 8 ) Eyüb'de onikigen 2 - S i n a n Paşa Türbesi ( 1 5 9 4 ) Çarşıkapı'da onaltıgen 3 - F e r h a d Paşa Türbesi ( 1 5 9 5 ) Eyüb'de onaltıgen 4 - G a z a n f e r A ğ a Türbesi ( 1 5 9 9 )
Saraçhanebaşı S u k e m e r i önünde sekizgen
5 - S u l t a n Murad III Türbesi ( 1 6 0 0 )
A y a s o f y a C a m i i Haziresinde altıgen 6 - B a y r a m Paşa Türbesi ( 1 6 0 1 )
A k s a r a y H a s e k i ' d e K a r e 7 - Siyavüş Paşa Türbesi ( 1 6 0 2 )
Eyüb'de onaltıgen 8 - Bosnalı İbrahim Paşa Türbesi ( 1 6 0 3 )
Eyüb'de sekizgen 9 - K u y u c u Murad Paşa Türbesi ( 1 6 0 6 - 1 0 )
V e z n e c i l e r ' d e kare 1 0 - S u l t a n A h m e d I Türbesi ( 1 6 1 7 - 2 0 )
S u l t a n A h m e d M e y d a n ı n d a kare 1 1 - Halil Paşa Türbesi ( 1 6 1 7 ? )
Üsküdar'da kare 1 2 - T u r h a n V a l i d e S u l t a n Türbesi ( 1 6 6 3 ) E m i n ö n ü , Y e n i c a m i yanında dörtgen 1 3 - A b d u r r a h m a n Paşa Türbesi ( 1 6 4 8 ) Eyüb'de sekizgen 1 4 - F a t m a S u l t a n Türbesi ( 1 6 5 0 )
Şehzade C a m i i Haziresinde kare K l a s i k devrin sonlarında onaltıgen b i ç i m i y l e
türbeler, sekizgen kitlelerden yuvarlak yapı (ro-tond)'lara y ö n e l m e k t e d i r . F a k a t en belirgin yenileme a y r ı k türbelere bitişik türbe düzenleme sinin katılmasıdır; bu t a r z , medrese - sebil - türbe üçüzlü sitüasyon b i ç i m i n d e o l u ş m a k t a d ı r .
Plan: B i r tarafta altıgen ve sekizgen planlar sürdü rülürken, bir yandan da bunların iki katı olan onikigen ve onaltıgen planlar ç o ğ u n l u k kazan maktadır, ö n c e k i devirde ise onaltıgen planlar yalnız iç m e k â n ı o l u ş t u r u y o r , dış m e k â n yine sekizgen planda k a l ı y o r d u ; şimdi ise dış ve iç şekil ayrılığı yerine iç ve dış şekil birliği d o ğ m a k tadır. Dörtgen m e k â n l ı planlar da daha klasikle şen bir b i ç i m a l m a k t a d ı r , ve de sebil yapılarıyla birleşik bir k o m p o z i s y o n a varmaktadır. B u n u n l a beraber, dışı sekizgen, içi onaltıgen planlama da terk edilmiş değildir. İ ç t e n y o n c a yapraklı plan lar dışdan da o k u n a c a k b i ç i m e giriyor ve plânda dıştan ç ı k ı n t ı l ı kollar o r t a y a çıkarak plastik gö rünümü hareketlendiriyordu. İç m e k â n d a arkadlı ve k o l o n l u plan tertibi de devam etmektedir. E l e v a s y o n : A y r ı k kitleli düzenlemeler yanında üçüzlü yapı sistemi ile medrese ve sebil kitlesi ile Türbe kitlesi berliştiriliyor ve ç o k başarılı eğimli veya dar a ç ı k köşeleri ç ö z ü m l e y e n k o m b i n e z o n lar elde e d i l i y o r d u . B u n u n l a beraber yine üst ve alt pencere düzenlemesiyle cepheler k u r u l u y o r ve buna üç katlı üçüzlü pencereli yüzeyler de katılıyor idi. B u takdirde alt pencereler kemer aynalı düz pencere, üsttekilerin iki katı da petek ve filgözü şebekelerle sivri kemerli kafa penceresi olarak k a l ı y o r d u . Türbe Girişinde küçük kubbeli üç açıklıklı revak yer alıyor. Esas kubbe daha sivri bir profil ( m i ğ f e r ) alıyor ve basık kasnaklarda yükseliyordu. Cephelerde yüzeyler arası yuvarlak
İ S T A N B U L T Ü R B E L E R İ Ü Z E R İ N D E S T İ L A R A Ş T I R M A S I 8 5 çıkıntılı sütunçeler ile ayırd ediliyor ve karnaslı
ufak başlık ve alemli kürecikierle sonuçlanarak cepfıe. saçağını aşıyor ve d i k e y tesiri a r t ı y o r d u , optik bakımdan köşelerin kaçmasını t u t u y o r d u . Dekorasyon: Dış mimaride renkli taşlar ile kemer ler dekore e d i l i y o r d u ; kitâbelerin silmeleri ve saçaklarda silmeli karnaslar k o m p o z i s y o n u ile ikinci derece plastik süslemeler o l u ş u y o r d u , iç mimaride de çini levhalar ile ç o k renkli süsle meler yer alıyor ve k u b b e içleri k a l e m k â r i desenler ile bezeniyordu. Y a z ı , kuşaklar ve kitabeleri bezeyen bir süsleme b i ç i m i y l e özellik taşıyan bir uygulama olarak devam e d i y o r d u .
Tipik örnekler:
Mirmiran M e h m e d Paşa Türbesi — D ı ş t a n ve iç ten onikigen plan tipindedir. ö n ü n d e dört ve yanlarda iki sekizgen sütunlu ve üstü t o n o z kubbeli bir revak altından türbeye girilmektedir; içerde pencereler arası doluluklara dolab gözleri a ç ı l m ı ş tır. Dışarıda altta düz atkılı ve üstünde biraz yük sek tutulmuş sivri kemer içinde petekli beş pen cerenin aralarındaki düz cephelerde sadece kör pencereler yer a l m a k t a d ı r . Poligon köşelerindeki gömük yuvarlak sütunçeler korniş altında d a dolaşır ve d i k e y bir çerçeve çizerek pencereleri içipe alır. Kabarık silmeli korniş bir tepelikle sonuçlanır ve basık bir kasnak üzerinde oval tabanlı kubbe yükselir.
K o c a S i n a n Paşa Türbesi - S i n a n ekolünü taki-beden Davut A ğ a ekolünün güzel bir örneği olan türbe, poligonal planlıdır. Önünde üç açıklıklı revakı sakaflıdır, daha belirgin köşe sütunçeleri ve zengin bir korniş üzerinde köşeleri dilimli basık kasnak üzerinde miğfer profilli k u b b e b i ç i minden başka mimari tarzı bir evvelki türbeyi anımsatıyor; yalnız dıştan onaltıgen, içten sekiz gen plan tipindedir.
Ferhat Paşa Türbesi - Onaltıgen plan tipinde tek kubbeli bu türbenin girişi d ö r t ayaklı ve sakaflı bir revaklıdır. A l t pencerelerin kemer aynaları yıldız şeklinde mermer şebekeli, üst pencereleri petek şebekeli ve sivri kemerlidir, kemeri a ç ı k ve k o y u taşlardan örülü ve üstleri renkli taş alınlıklıdır. Cephelerin genel plastik tesiri y u k a r ı d a k i türbe lerin mimari stilindedir.
Gazanfer A ğ a Türbesi - Ç o k g e n planlı bu türbe Davut A ğ a ekolüne bağlı mimarisi ç o k daha sade leşmiş ve proporsionu daha ağırbaşlı yalın taş bir yapıdır. Türbe - Medrese - Sebil üçlüsü ile k u rulu manzumesi a y r ı k bir düzenleme içindedir. Sultan Murat III Türbesi - Girişi üçgöz revaklı altıgen planlı ve çift konstrüksiyonlu kubbeli
bir yapıdır; yapıyı Davud A ğ a başlatır, ölümün de ( 1 5 9 5 ) Dalgıç A h m e d A ğ a bitirir. Dolgu du varlar dıştan mermer kaplamalı cepheleri üçer
pencere ile üçkatlı o l u p , d o k u z a r pencere ile donatılmıştır. C e p h e l e r i n köşeleri pahlı ve yuvar lak plastrlar ile çevrelenmiştir. I ç m i m a r i nefis çinilerle süslemeli ve iç k u b b e y i taşıyan arkadlı sütunlar ile çerili geçidli bir m e k â n l a oluşmuş b u l u n u y o r . İç k u b b e y e çıkan küçük merdiveni, dış kubbedeki pencereden aydınlatılmış k u b b e arası galerisi ve diğer mimari elemanlar ile A y a -sofya Türbeleri stili diyebileceğimiz bir tarzdadır. S u l t a n [II M e h m e d Türbesi - ( 1 6 0 3 - 1 6 0 8 ) d e aynı stilde ve aynı yerde b u l u n u y o r . Dalgıç A h m e d başlatıyor ve 1 6 0 6 da M i m a r b a ş ı M e h m e d A ğ a t a m a m l a t ı y o r d u . Sekizgen planı ve ikiz pencereli cepheleriyle bir öncekinden ayrılmış b u l u n u y o r . S o n r a k i devirlerden kalma kalemişi bezemeler ve tahfif kemerlerinde de m a n z a r a resimleri görülmektedir.
B a y r a m Paşa Türbesi - B u türbe külliye ( 1 5 3 9 ) y e sonradan eklenmiştir. D ö r t kanatlı bir plan ta sarımı i ç i n d e giriş kanadı açılarak revak halinde o n u n da sol açıklığı kesik kalarak düzenlenmiş ve binanın planı üç yapraklı y o n c a b i ç i m i n d e eyvanlı ve çatılı m e k â n l a r ortasında oluşan kare m e k â n üzerinde t r o m p l u sekizgen kasnak üstünde k u b b e ile örtülmüştür. C e p h e l e r i n köşeleri yuvar lak sütunçeler ile y u m u ş a t ı l m ı ş t ı r ; yalnız bunlar pencere alt ve üst hizalarını g e ç m e y e n serbest b i ç i m l e r i y l e bir özellik taşır ve diğerleri gibi ne çerçeve çizer, ne de saçağı aşar, hatta saçağa varmadan kesilir. V e bu saçak kornişi basit bir iki silmeden ibaret olup üstündeki kubbe kasnağı da o l d u k ç a yüksek t u t u l m u ş o l u p , d ö r t yüzüne büyük, sağır bir kemer içinde küçük birer kafa penceresi açılmıştır. Yapısı küfeki taşındandır. C a d d e yüzüne bitişik sebili sivri köşebaşı açısını ç ö z m e k t e d i r .
Siyavüş Paşa Türbesi - Girişi tek revaklı dıştan onaltıgen, içten zekizgen ve pencere önü
derin-liksiz eyvanlarla planlanmıştır. Köşeleri sütunçeli ve yüzleri çerçevelenmiş poligon cepheleri bir d o l u , bir boşluklu olarak birbirini takip e d e r ; üzerleri alt ve üst ikişer pencerelidir, kemerlerin b e y a z ve yeşil m e r m e r taşları alternatif örülmüş tür; küfeki taşından ö r m e duvarlar y a p ı y ı örten k u b b e y i taşırlar, kalemişi süslemeleri yenidir, çini d e k o r a s y o n u ise eskidir. Z e m i n i tahta döşe meli olarak onarılmıştır.
Bosnalı İ b r a h i m Paşa Türbesi - Kaptanı d e r y a ve S a d r a z a m İbrahim Paşa Türbesinin planı dıştan sekizgen içten onaltıgen b i ç i m l i d i r ; Dalgıç A h m e t mimarbaşı i k e n t e k kubbeli ve girişi revaklı binası na " İ h t i m a m " gösterdiği kitâbesinde yazılıdır. Küfeki taş ö r m e l i cephelerinde iki katlı pencere leri hep dikdörtgen çerçeveler içine alınmıştır; pencereler arasında m e r m e r bir y a z ı t
dolanmak-dır. Sair öğeleri bundan önceki modelleri izlemiş tir.
İ ç m i m a r i d e sekiz dolap hücresi ve sekiz pen cere alternatif bir düzenleme içindedir. A l t ve üst pencere arasında çini k i t â b e dolaşır ve üstten k u b b e y e kadar çini kaplıdır; sivri kemerli kafa pencereleri renkli camlıdır; kubbe içi de renkli kalemişi bezemelidir.
M i m a r b a ş ı ' n ı n bütünüyle Şehzadebaşı Türbe leri nizamını gütmüş o l d u ğ u görülüyor.
K u y u c u Murad Paşa Türbesi - Y a k l a ş ı k kübik taş kitlesiyle kapalı bu türbenin kare planı olduk ça büyük b o y u t l u d u r ; 8 . 5 0 x 8 . 5 0 m. dış yapılı ve 6 . 4 0 X 6 . 4 0 i ç m e k â n l ı o l u p , üstü çatı ile örtülü dür. D a r açılı üçgen bir adanın başucunda yeralan a ç ı k bir avlucuk içinde köşegen sebiline dayalı bir revakla y a n d a n girilen türbe, bir y a n d a n bu sebile, bir y a n d a n medrese dershanesine a ç ı k bulunuşu ile ö l ü m , hayat (su) ve bilim üçlüsünü s e m b o l i k bir y o r u m a bağlamış gibi d u r m a k t a d ı r . Medrese hücreleri ve y a m u k avlusu ile ve de dıştaki d ü k k â n l a r ı ile, S ı b y a n Mektebi ile t a m l a n a n bileşik türbenin külliyesi, şehircilik açısından ç a r p ı k bir odayı düzenleyen ilginç tasarımını Sebil-Türbe bileşik f o r m u n o k t a l a m ı ş t ı r .
S u l t a n A h m e d I Türbesi - Kasnaklı sekizgen bir k u b b e ile örtülen kare planlı türbe giriş ak sında ç ı k ı n t ı l ı bir eyvanla içten ve önden de iki k u b b e ortasında çapraz t o n o z l u üçgözlü bir revakla dıştan genişletilmiştir. Ç a p ı 1 0 . 5 0 m . y e yaklaşan kubbesi ve 1 2 . 5 0 m . lik cepheleriyle o l d u k ç a büyük b o y u t l u kare planı pahlanmış köşeleri, mermer kaplı prizmatik kitlesi ve üç katlı sıralanmış ç o k pencereli cepheleri ile A y a -s o f y a ' d a k i türbeler tarzını dıştan izlemektedir. İhata duvarı sonraki devirlerin stilinde yenilen miş ve köşebaşı sebili de k a l d ı r ı l m ı ş t ı r ( i 4 ) .
Halil Paşa Türbesi - Kapıüstü kitâbesinde 1 7 9 9 t a r i h i ( i 5 ) yazılı ise de, bu bir o n a r ı m zamanına ait o l m a l ı d ı r ; zira yapı tarihi o l a m a z . Mimari stili X V I I . Y Y . tarzındadır. T r o m p l u kubbesi 7 3 0 m . kenarlı ve revaklı kare bir plan üzerini ö r t e r ; içte karnaslı geçiş elemanları, çini kaplı dolap hücrele ri, dışta pencere çerçeveleri ve yüzey işleri bu dev rin simgeleridir. S u s a y a n r u h u n ateşini giderecek s u y u sebil ile özdeşlendiren yine bu devrin felsefi uygulaması burada da t e k r a r l a n m ı ş t ı r ; a n c a k arazi eğimi nedeniyle m e y d a n a gelen alt katın b ö y le bir sebil ile değerlendirilmesi ile y e n i bir u y g u lamayı başarılı bir b i ç i m d e halletmiştir.
Hadice T u r h a n V a l i d e S u l t a n Türbesi — A r a d a İ m a r ve E s k i E s e r ile çelişik bir trafik y o l u geçici olarak açılmış ise de ( 1 9 3 7 ) , yerleşik kalmış ve Y e n i V a l i d e C a m i i Külliyesini parçalayarak t ü r b e y i de bir k e n a r d a b ı r a k m ı ş t ı r . Planı ve kit
lesi S u l t a n A h m e d I türbesi'nin hemen bir benze ridir. Y a l n ı z eyvan pencereleri sonradan yapılan eklere (Havatin Türbeleri)ne b a k m a k t a d ı r . Portal revakından sağına eklenen kütüphaneye ( 1 7 2 5 ) giriş a ç ı l m ı ş t ı r ; bir de bu revak derinliğine iki y a n d a n duvar (ante) ile kapalı ve çokgen gövdeli sütunlu üçgöz kemerle cepheleşerek iki t o n o z ortasında çatı üstünü aşan (mer'i) kubbeli ahşab saçak ile bir ayrıcalık y a p m a k t a d ı r . Devrinden bir kısım kalemişi bezeme ve çini levha ve yazı kuşağı ile iki revzen pencere kalmıştır. K u b b e basık bir kasnak üzerinde iç duvardan az ç ı k ı n t ı y a p a n dört duvar yüzü ve dört t r o m p kemerine bindirilmiştir. B u r a d a da kubbe y a n cephe kenar larına açılan ikişer kafa penceresi ile ışıklandırıl mış b u l u n m a k t a d ı r . Türbe bir panteon gibidir.
A b d ü r r a h m a n Paşa Türbesi - Kesmetaştan sekiz gen tipte bir y a p ı d ı r . D i k d ö r t g e n alt pencereleri hafifletme k e m e r s i z d i r ; b u n a m u k a b i l h e m e n üs tünde yüksek t u t u l m u ş petekli ve sivri kemerli kafa pencereleri ile duvar yüzleri boşaltılmıştır; diğer öğeleri ve silmeli korniş üstünde yükselen sağır kubbesi ile klasik mimari tarzını izlemiştir. K u b b e y e i ç t e n köşe üçgenleri ile geçilmektedir. Hepsi de renkli naturalist anlamda y a p r a k , d a l , üzüm salkımları ve gülçeler ile bezenmiştir. Dış cepheleri ise ç o k sade ve yalın tarzdadır. D u v a r kalınlığı 1.10 m . , pencere genişliği 0 . 8 0 m . olup sekizgenin çapı 10.00 m . ve cepheleri 4 . 0 0 m . t u t m a k t a o l u p , 7.50 m . çaplı k u b b e ile örtülüdür.
F a t m a S u l t a n Türbesi - B a l d a k e n b i ç i m d e bir yapıdır. K a r e planın köşelerinde dört sütun üzerin de dört c e p h e y i oluşturan sivri kemer ile vücuda gelen elevasyonu iyi o r a n l ı d ı r ; fakat üzerine bir k u b b e n i n o t u r t u l d u ğ u sekizgen kasnak bölümü alt yapısına u y u m s u z bir oran göstermektedir. Mermer kaplaması bile bu tesiri hafifletmeye y e t m e m e k t e d i r . Y a n l a r ı ve üstü kapalı türden olan bu anıt. Şehzade C a m i i haziresinin bir kenarında ve İ b r a h i m Paşa Sebili ile Medresesinin kapısı karşısında b u l u n m a k t a d ı r . Türbenin mermerden a ç ı k bir kapısı vardır ve etrafı p a r m a k l ı k l a çevrili dir.
I V - T Ü R K B A R O K S T İ L İ
1 - Nurullah S u l t a n Türbesi ( 1 7 5 5 ) N u r u o s m a n i y e C a m i i avlusunda dörtgen
2 - K o c a Ragıp Paşa Türbesi ( 1 7 6 2 )
Laleli'de altıgen 3 - F a t i h M e h m e d II Türbesi ( 1 7 6 7 )
F a t i h C a m i i arkasında ongen
(14) Behçet ünsal — T ü r k S e b i l A n ı t l a r ı ü z e r i n d e Stil A r a ş t ı r m a s ı , i . D . M . M . A . Dergisi N o : 7, s. 1.
(15) ismail H a k k ı K o n y a l ı , A b i d e l e r ve K i t â b e l e r i y l e Üsküdar T a r i h i I, i s t a n b u l , s. 3 5 6 .
