Ahmet Hamdi Tanpınar

(1)

____________ CUMHURtYET

_________

llll|llllllU IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIlIlllllillllllilllllllllillIIIIIIIIIIIIIIU IIIIIIIIIH U IIIIIlim illillllim illll!|iIll

|

GÜNÜN KONULARI

|

ııii=tiiiııııiHiıııııııımıııııııııiHi!iıııi!iııııımiiıııi!iıii!iuııııııııımıııııımııııımmıııııııııımıııı=ıııı

Ahmet Hamdi Tanpınar

B u «abalı birden ç a rp ılıv e rd im : A h m et H am di Tanpı-n ar öldü. H er ö le nin ardından b ir şa şk ın lık d u y u lu r.

c

~ Yazan:

Cahit Tanyol

gen çlik h â tıra la rırim izdi. B ü t ü n m ız on lara asılı k a ld ı. T an p m ar’la bu devam zin ciri n in s o n h alkası F a k a t T an p m a r’m ölüm haberi

şa şk ın lığ ı, a lışk a n lığ ı geride bıra kan b ir şey oldu. Düşüncem de bir dum anlanm a, d u y g u larım d a b ir d o n u k lu k , içim de bir ağlaçlaşm a v ar. «Nasıl olur?» b ile diyem edim . A ğ la m a m , bağırm am gerek ird i, su y u çek ilm iş bir ağaç gib i boştum . N ey d i bu T an p ın ar benim h a y a tım da? B un u b ile m iy o ru m ; çün kü ne desem ifade edem em . Y a l nız b ild iğim b ir şey v a r o bende, benden b ir şeydi. B ir b u zlu cam ın arkasından u zak la ra b a kıyorum . K en dim i T an p ın ar’dan silk d iğim zam an b ir yaşam am ışlık sarıyo r i- çim i. H er insanın kaderin de bazı fik ir le r ve in san lar rol oyn ar. Bu a k rab alık tan , dostluktan üstün bir şey. Bu bir n evi yeniden y a r a tıl m adır. Ben rü y a lı ve ölüm ü hiç hatırlan m ıyan bu adam ın gö lge sinde doğdum . M ısraları bütün bir gen çliğ im i doldurdu. A ram ızd ak i dostluk, dostluktan başka bir şey di. A ram ızd ak i a k ra b a lık , a k rab a lık ta n başka b ir şeydi. Y a h y a K e m alle de uzun dostluk senelerim iz oldu. O nunla da Istan bulun dört- bu cağm ı g ezd ik , am a Y a h y a K e m a lle b o zu şa b ilird im ; Y a h y a K e m a lle k a v g a edebilirdim . O haya tım ın bir devresinin devi olarak k a la b ilird i. F a k a t ben T an p m ar’- la bozuşam azdım . O nunla dargın lığ ım ız kendi içim izde kalan bir hırslan m a olurd u. E v et insan kar d eşiyle kü sü şebilir, karısından ay rıla b ilir, sevg ilisin i u n u tab ilir, ço cuğun a h ırsla n a b ilir; kısacası çev resind eki bütün in san larla b a ğ la rın ı k op a ra b ilir., insan başka bir kadroda da y a şa y a b ilir... D üşünü yorum da T an p ın ar’la benim aram da b u n ların hiç birisi olam azdı. B i zim dostluğum u z bütün bu sın ırla rın ötesihde ku rulm uştu . H er ik i m izin de m evsim lik dostları ol m uştu. Bazan a ylarca , hattâ y ıl larca b irib irim izi görm ediğim iz o- lü rd u . ö y l e iken, içim de onun u- za k laştığ m ı ve a rtık bana yaban cı olduğun u duym azdım . Bu du ygu onda da v ard ı. R ahm etli N u ru llah A ta ç bizim le şaka eder, bazan o- nun adına benim soyadım ı b irleş tir ir «Ahm et H am di Tanyol». ba zan da «Cahit Tanpınar» derdi. Bu y a k ıştırm a y ı şahsî dostluğum u z dostluğum u z k ad ar bizim şiir ve sanat a n la y ışım ızd a k i b e ra b e rlik ten ötürü yap ard ı. D oğrusunu is terseniz bunda A tacın garip b ir sezgisi v a rd ı. B enim için A h m et H am di erişilm esi uzak b ir rü ya p ın arı idi. S oyad ım ı a lırk e n bile «T anpm ar'a, T a n y o l’dan gidilir» d iye düşünm üştüm .

T hib au d et, M alla rm e ’nin ölü m ünden bahsederken;

«Ölüm onu b ir b ü y ü k rü ya üze rinde yakaladı» der. T an p ın ar’ın ö- lüm ünü bu söz kadar hiç b ir şey ifad e edem ez. Ç ünkü şair Tanpı- nar, b ir b ü y ü k rü yan ın ağı içinde dalaşan esrarlı b ir böceğe ben zer di. M usikim ize, şiirim ize, şeh irle rim ize, in sanlarım ıza v e ta rih im i ze hep b ir rü ya içinden bak ard ı. A şk v e kadın bu rü yan ın b ü yü sü v e g ü z e lliğ i idi. En kesin v e ger çek ten le zze tle ri dahi şairin mıs ra la rın d a a rın ır v e acısız h a le ge lird i. Y a h y a K em a lin cezb eli ta rih kon u şm aların ın çevresin de y e tişen şa ir onun zengin v e z e v k li b ir te fe rru a t içinde dolaşan tah lille rin i b ir rü y a süzgecinden ge çire re k bize sunardı. «Bursada za man» şiirin de O sm an lılığ ın bu şe hirde k u ru la n ta rih in i bütün özü ile h ik â y e e d er v e bu n ları bize, örn eği görü lm em iş b ir özsu h alin de v e r ir. B ö y le an lard a T an pın ar T ürkçenin sade ve a y d ın lık dama- riy le dolm uş g ib idir. S üslerden so

yunm uş, yap m acık lard an arınm ış tır:

B ursad a b ir eski cam i a vlu su . K ü çü k şadırvan da şa k ırd ay a n ; E liy o r dört yan a sakin b ir günü.. M ısrala riy ie b aşlıyan bu şiirde biz, B u rsay ı b ir se v g ili çeh resin de. bütün tarih î m an zarasiyle v e m ân asiyle du yarız. A şk ve tarih burada b irb irin e karışır.

İsterdim bu ten ha y erd e seninle B aşbaşa u yu m a k son u yk u m u zu .

* * *

O nunla, onun ş iirle riy le başbaşa olduğum v illa n düşünüyorum . Çoğu zam an geceyi v e y o lla rı o- nun m ısra lariy ie tü k ettiğim gün le r g e liy o r aklım a:

îk iz h a y a le tle r gibi y ü rü d ü k E le le y an van a b ir ba h a r günü G ece bir tepeden se y re ttik b ü y ü k Y ıld ız la rın su ya döküld üğ ün ü.

B azı geceler ne gü zel so h b etleri m iz olurd u. O zam an T ün elde N arm an lı hanında otururdu. Canı sık ılan , derdi olan soluğu onda a- lırd ı. O k ü çü k b e k â r odasında, ba zı g ü n ler T ürkçenin ve şiirin en gü zel sofrası k u ru lu rd u . T an p ın ar aranan adam dı. Onun b ir tek kâi natı vardı: Sanat... H ayatın da dai ma dostları için yaşam ıştı. D ostla rı için vap am ıyacağı hiç b ir fed a k â rlık yok tu . T oplum un diğer kat la rın ı hiç bir zam an görem edi. D ostlu k sınırlarının dışında başka tü rlü m ü n aseb etler v e b a ğ la n tıla r olacağını b ilm ezd i. K ızm ışsa bu, d ostları içindi. D üşm ansa d o stları için d i; ö y le sanıyorum ki, kendisi için ve k en d isiyle ilg ili b ir mese le yüzünden kim seye kızm ış d e ğ il di. T an p ın ar’ın bu tarafın ı bilm i- y e n le r bazan onu y a d ırg a y a b ilir le r. Hani, d o stlan için adam öldü re b ilir. dostları için suç işliyeb i- lird i, dersem m ü b a lâğ a san m ayı nız... Bunun dışında T an p m a r’ın hiç b ir hayatı yo k tu . Bunun dtşm- da o. d algalan m ıyan b ir rü yan ın adam ı idi.

* * *

T an p ın ar T ü rk ç e y e y e n i b ir ses, y e n i b ir edâ g etirm işti. Ondan ön ce T ü rk çe rü yasız b ir dild i. G erçi A h m et H aşim ’in şiirlerin d e de ba zı rü y a serp in tileri v a rd ı. F a k a t H aşim de, şiirle nesir, ik i ayrı ze kânın eseri idi. T an p ın ar’da ise, şiir nerede başlar, nesir nerede bi

ter b e lli d eğild ir.

T ü rk çed e hece veznini dilin m a lı halin e getiren (N ecip F a z ıl h ariç tu tu lu rsa ), T an p ın ar olm uştu r. He ce vezn i sârtıldığı k ad ar k olay b ir vezin değildir; Bu v e z in hececi şa irle r elinde b ir tü rlü yum uşam a mış, ta k ır tu k u r, A ru z özentisi b ir şey olm uştu. Onu m ısrada eri ten v e ona b ir iç b ü tü n lü ğü k a zandıran şair T a n p m a r’dı. H ece vezn in de başarı gösterm ek zor şe y d i; A ru zd an daha zordu. M ese lâ onun;

Bu akşam , bu tenha saati öm rün, U za k se rvile rin ark asın d a gün. Bu güneş döşenm iş ba h a r bahçesi.

M ısrala rın d a k i v ezn in bütün ke m ik li ta ra fla rın ın k ırıld ığ ın ı ve m ısrada erid iğ in i gö rürüz. A m a ben onun bu yönünden söz aça cak değilim .

t k ’io k

B izim k u şak , şiire b ir kaç ism in bü yü sü içinde g ö zle rin i açtı. A h m et H aşim , Y a h y a K em a l. Sonra T an pın ar, sonra T e c e r v e A taç.. B u n la r ed eb iyatım ızd a Tanzim at- tan beri gelen şiir h arek etin in son h a lk a la r ı idi. B u n la r b ir ze vk in , b ir anlayışın te m silcileri idi. T e cer fo lk lo ra y ö n e ld i; fa k a t bu en gin h âzin eye in celm iş b ir z e v k a- çısm dan b a k tı. T an p ın ar ş e ffa f ve so yu t b ir rü y a dü zeni içinde ge zin di. B u isim le r bizim se v g ilile

-koptu. Y e n i k u şa k la r la esk i de vam zin ciri arasın d ak i köp rü y ı kıldı.

* * *

B ir a y k a d a r önce id i; S a tv e t L ü tfi T o za n ’dan dön üyordu k. A ra bada kendisine, bak y e n i b ir şiir yazdım , o k u y a y ım , dedim : S uyu n çe k ild i a y d ın lığ ı K a ra n lık tortu to rtu çöktü dibe B ir de b a k tık k i dönm üş gün B ir de b a k tık k i

A la c a k a ra n lığ ın d a y ız öm rün. V e devam ettim . Hiç b ir şey söy lem edi. A ra m ızd a b ir sessizlik ol du. A rabad an indi,

S uyu n çek ild i a yd ın lığ ı B ir de b a k tık ki dönm üş gün D edi v e k a p ıy ı k a p ata ra k u zak laştı.

T an p m a r’ın ö lüm le arası iy i değil di. H a y a tı çok sevdiği için kendi sini ölüm den çok u zak ta b u lu yo r du. Y a ş lılığ ı b ir tü rlü k ab u l etm ez di. için d e ih tiy a rlığ a karşı k ork u dan çok b ir te p k i v e tik sin ti vard ı. Ö lüm ü ciddiye alm ıyordu , C ah it S ıtk ı ölüm ötesinden d ü n yaya ba kışı, bir yaşam a k rizi içinde sey re ttiğ i halde T anpınar, ölüm öte sinden d ü n yaya p ayen b ir Köroğ- lu ed asiyle bakar:

Selâm olsun bizden gü zel dü n yaya B ah çelerde h âlâ g ü lle r aça r mı Selâm olsun sonsuz güneşe, aya Işık la r, g ö lg e le r suda oyn ar mı U zak, çok u zağ ız şim di ışık tan Ç ocuk sesinden, gül ve sarm aşıktan D önm iyen g e m ile r old u k açıktan A dım ızı soran, arayan v a r m ı??

Ö lüm onu ö ylesin e b ir tuzağa düşürdü k i, b e lk i o da bizim gibi şaşkın, başın a g elen lere b ir tü rlü inanm ıyor.

V e ben, in an m am akta in at ede ceğim ... ________ ______

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği