DÜŞÜNEN ADAM 4 (2) 1991 :14-15
MEVS
İMSEL AFFEKT
İF BOZUKLUKDA FOTOTERAP
İ
Yrd. Doç. Dr. Ali C. ARIK (*)
Prof. Dr. Aysen ÖZKAN (**)
ÖZET
Bu çal
ış
mada fototerapi uygulanan mevsimsel affektif bozuklu
ğ
u olan bir erkek olgu, bu
has-tal
ığı
n erkeklerde nispeten nadir olmas
ı
ve fototerapinin henüz yayg
ı
n olarak kullan
ı
lmamas
ı
nede-niyle sunulmu
ş
tur.
Anahtar Kelimeler: Mevsimsel Affektif Bozukluk, Depresyon, Fototerapi
PHOTOTHERAPY IN SEASONAL AFFECT
İ
VE DISORDER
SUMMARY
In this paper a male patient with seasonal affective disorder has been presented due to its relative rarety in
males and phototherapy being not widely used.
Key Words: Seasonal Affective Disorder, Depression, Phototherapy
Giri
ş
DSM-III-R'de 1 affektif bozukluklar
ı
n bir alt tipi olarak
kabul edilen Mevsimsel Affektif Bozukluk (MAB) sonbahar
ve k
ış
aylar
ı
nda depresyon periyodlar
ı
n
ı
n, ilkbahar ve yaz
aylar
ı
nda ötimi, hipomani yada mani periyodlar
ı
yla de
ğ
i
ş
mesi
ile karakterize siklik bir hastal
ı
kt
ı
r.Hastalar depresif epizod
s
ı
ras
ı
nda, konsantrasyon güçlü
ğ
ü, anksiyete, libido kayb
ı
,
yorgunluk, gün boyunca uyuklama, i
ş
tah
ı
n ve karbonhidrat
gereksiniminin artmas
ı
gibi belirtilerden yak
ı
n
ı
rlar. Bu
yak
ı
nmalar kapal
ı
günlerde daha da kötüle
ş
ir. Tedavi
edil-meyen depresyon epizodlarr tipik olarak ilkbaharda biter
2-6
.
Yaz aylar
ı
nda hipomani, h
ı
rç
ı
n mizaç, libido ve enerji
art-mas
ı
, uyku gereksiniminin azalm
ı
s, yarat
ı
c
ı
l
ığı
n artmas
ı
,
i
ş
tah
ı
n azalmas
ı
ve k
ışı
n kazan
ı
lan kilolar
ı
n kayb
ı
gibi
belirti-ler olur. Genellikle MAB 20-30'lu ya
ş
larda ba
ş
lar, kad
ı
nlarda
erkeklere oranla 4-5 kat daha fazla görülür
6-8
. S
ı
kl
ığı
tam
olarak bilinmemekle birlikte, tekrarlanan depresyonlar için
ba
ş
vuran hastalar aras
ı
nda yap
ı
lan çal
ış
malarda %10-38
olarak bildirilmi
ş
itr
5
,
9
. Mevsimsel affektif bozukluk için
Ro-senthal ve ark. 3
ş
u tan
ı
kriterlerini önermi
ş
lerdir:
1. RDC'a (Research Diagnostic Criteria)10 uyan major
af-fektif bozukluk öyküsü,
2.
Depresif epizodlar
ı
n sonbahar ve k
ış
aylar
ı
nda
ba
ş
lamas
ı
, ilkbahar ve yaz aylar
ı
nda iyile
ş
mesi ve en az iki
ard
ışı
k y
ı
l olmas
ı
,
3. Ba
ş
ka bir psikiyatrik bozukluk olmamas
ı
.
VAKA TAKDIM'
Yirmiyedi ya
şı
nda erkek hasta a
şı
r
ı
uyuma, i
ş
tah
art-mas
ı
, libido kayb
ı
, anksiyete, isteksizlik, ne
ş
esizlik,
kon-santrasyon güçlü
ğ
ü, yorgunluk
ş
ikayetleri ile poliklini
ğ
imize
ba
ş
vurdu. Öyküsünden
ş
ikayetleri ile poliklini
ğ
imize
ba
ş
vurdu. Öyküsünden
ş
ikayetlerinin alt
ı
y
ı
l önce ba
ş
lad
ığı
,
son üç y
ı
ld
ı
r kas
ı
m ay
ı
ndan mart ay
ı
na kadar sürdü
ğ
ü ve
kendili
ğ
inden iyile
ş
ti
ğ
i ve yaz aylar
ı
nda herhangi bir
ş
ikayetinin olmad
ığı
, hatta bu aylarda kendisini ne
ş
eli,
ener-jik hissetti
ğ
i ve kilo verdi
ğ
i ö
ğ
renildi. Depresyona girdi
ğ
i
dönemlerde herhangi bir psikososyal stres öyküsü yoktu.
Son iki ayd
ı
r psikotrop ilaç almamaktayd
ı
ve soy geçmi
ş
inde
herhangi bir psikiyatrik bozuklu
ğ
a rastlanmad
ı
.
Fizik ve nörolojik muayeneleri normaldi. Kan
biyokimya-sal, akci
ğ
er grafisi, EKG,EEG, BBT tetkiklerinde herhangi
bir patolojik bulgu yoktu. Tiroid fonksiyon testleri normal
s
ı
n
ı
rlarda bulundu.
Hastaya tedavi öncesi uygulanan Hamilton depresyon
skalas
ı
sonucu 14 bulundu. Fototerapi sabahlar
ı
günde iki
saat olmak üzere bir hafta uyguland
ı
. Tedavi Sonras
ı
Hamil-ton depresyon skoru 5 olarak belirlendi. Hastan
ı
n
yak
ı
nmalar
ı
nda belirgin düzelme oldu. Serviste sosyal
akti-vitelere kat
ı
ld
ı
. Tedavi sonras
ı
kontrollerde subjektif ve
ob-jektif depresyon bulgular
ı
na rastlanmad
ı
.
TARTI
Ş
MA
Mevsimler ve affektif bozukluklar aras
ı
nda bir ili
ş
kinin
varl
ığı
eskiden beri dü
ş
ünülmekle birlikte konuya gereken
önem ancak son y
ı
llarda gösterilmi
ş
tir. Mevsimlerle mani,
depresyon ve intiharlar aras
ı
nda ili
ş
kiyi gösteren bir çok
ara
ş
t
ı
rma vard
ı
r
11-17
.
Hastam
ı
z MAB'da görülen a
şı
r
ı
yeme, kilo al
ı
m
ı
, libido
kayb
ı
gibi atipik depresyon semptomlar
ı
vard
ı
ve MAB için
bildirilen tan
ı
kriterlerine uyuyord
ı
. Hastal
ı
k 21 ya
şı
nda
ba
ş
lam
ış
t
ı
. ve MAB'un ba
ş
lama ya
şı
olan 20-30 ya
ş
grubu
içindeydi. Hastam
ı
z erkek olmas
ı
na kar
şı
n literatürde
MAB'un kad
ı
nlarda daha fazla görüldü
ğ
ü bildirilmi
ş
tir
6
,
8
.
Fototerapinin antidepresan etkisi kan
ı
tlam
ış
olup,
uyu-gulama
ş
ekli halen tart
ışı
lmal
ı
d
ı
r. Çe
ş
itli
ışı
k tiplerinin MAB
(*) Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tip Fakültesi Psikiyatri ABD (**) Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri ABD
DÜŞÜNEN ADAM Nisan 1991,4 (2) :11-13
tedavisinde etkili oldu
ğ
u ifade edilmektedir. Ancak bu
ışı
k
kaynaklar
ı
n
ı
n kar
şı
la
ş
t
ı
rmal
ı
çal
ış
malar
ı
yoktur ve yan
etkile-ri tam olarak bilinmemektedir 8 . Bu nedenle biz hastam
ı
zda
kontrollu çal
ış
malarda retinaya toksit etkisi olmad
ığı
kan
ı
tlanm
ış
olan tam spektrumlu 2500 lükslük
ışı
k veren
fo-toterapi ayg
ı
t
ı
kulland
ı
k. Fototerapinin uygulama zaman
ı
da
tart
ış
mal
ı
d
ı
r. Baz
ı
yazarlar fototerapinin sabahlar
ı
uygulan-mas
ı
n
ı
önerm
ış
lerdir 18-20 . Di
ğ
er baz
ı
çal
ış
malarda ise gün
bat
ı
m
ı
ndan verilmesinin daha uygun oldu
ğ
u ifade
edilmekte-di
r
21,22
.
Ayr
ı
ca hem sabah hem gün bat
ı
m
ı
nda
uygulan-mas
ı
n
ı
savunanlarda vard
ı
r 3,23,24. K
ış
depresyonunda
hastalar
ı
n sirkadian ritminde f az gecikmesi vard
ı
r.
Dolay
ı
siyla hastalar
ı
n sirkadian ritimlerindeki bu anormal
ge-cikme sabahlar
ı
fototerapi uygulanarak düzeltilebilir 25 . Bu
konuda kar
şı
la
ş
t
ı
r
ı
lmal
ı
yap
ı
lan çal
ış
malar sabaha
uygula-mada di
ğ
er uygulamalara göre antidepresan etkinin daha
fazla oldu
ğ
unu göstermi
ş
tir 19,20
.
Helekson ve ark. 26 ise
bu uygalamalar aras
ı
nda tedaviye cevap aç
ı
s
ı
ndan fark
olmad
ığı
n
ı
belirtmi
ş
lerdir. Ancak gece uygulamalar
ı
nda
has-talarda uykusuzluk gözlendi
ğ
i bildirilmi
ş
tir.Biz gerek
anti-depresan etkinli
ğ
in daha fazla olmas
ı
ve gerekse sirkadian
ritmin düzeltilmesi için hastam
ı
za fototerapiyi güne
ş
do
ğ
madan iki saat önce 120 dakika süreyle uygulad
ı
k.
Fototerapi uygulanan hastalar
ı
n baz
ı
lar
ı
nda tedavinin ilk
günlerinde ba
ş
a
ğ
r
ı
s
ı
ve göz yorgunlu
ğ
u gibi
ş
ikayetler
bildi-rilmi
ş
tir. Hastam
ı
zda ise fototerapiye ba
ğ
lanabilecek
her-hangi bir yan etki görülmemi
ş
tir. Yine baz
ı
hastalarda tedavi
ba
ş
lang
ı
c
ı
nda aktivite artmas
ı
ve hipomani gibi bulgulara
rastlanmam
ış
t
ı
r. Hastam
ı
z ise böyle bir yan etki
görülmemi
ş
tir. Rosenthal ve ark. 8 fototerapinin bitiminden
3-4 gün sonra relaps olabilece
ğ
i ni bildirmi
ş
lerdese
sundu
ğ
umuz vakada fototerapi sonras
ı
serviste yatt
ığı
15
gün içinde ve iki ayl
ı
k takibinde relapsa rastlanmam
ış
t
ı
r.
Sonuç olarak MAB'da uzun ve masrafl
ı
farmakolojik
te-davilere giri
ş
ilmeden önce fototerapinin denenmesinin
uygun olaca
ğı
kan
ı
s
ı
na var
ı
lm
ış
t
ı
r.
KAYNAKLAR
1- American Psychiatric Association: Diagnostic and statistical manuel of mental disorders. 3rd ed. Revised (DSM-III-R) Washington DC. 'American Psychiatric Association,1987.
2- Boyce P and Parker G: Seasonal affective disorder in the southern he-misphere. Am J Psychiatric 145: 96-99,1988.
3- Rosenthal NE, Sack DA- Gillin SC- et al: Seasonal affective disorder a description of the sydrome and preliminary with ligth trerapy. Arch Gen Psyc-hiatry 41: 72-80,1984.
4- Wehr TA and Rosenthal NE: Seasonality and affective illness. Am J
Psychiatry 146: 829-839,1989.
5- Garvey MJ, Wesner R and Godes M: Comprasion of seasonal and nonseasonal affective disorders. Am J Psychiatry 145: 100-102, 1988.
6- Wehr TA, Sack DA, Parry BL and Rosenthal NE: The role of biological rhythms in the biology and treatment of insomnia and depression. American Handbook of Psychiatry. Berger BA and Brodie Kh (ed) (2nd ed) Vol: 8, New York. Basic Books Inc. 1986. pp: 409-428.
7- Liebowitz MR, Quitkin FM, Stewart JW et al: Phenelzine vs imipramine in atypical depression. Arch Gen Psychiatry 41: 669-677,1984.
8- Jacobsen FM and Rosenthal NE: Seasofial affective disorder. Depres-sion and mania. Georges A and Cancro R (ed). New York. Elsevier Science Puplishing CO Inc.1988,pp: 104-117.
9- Thase M: Defining and treating seasonal affective disorder. Psychiatr Annals 16: 733-737, 1978.
10- Spitzer RL, Endicott J, Robins E: Research diagnostic criteria: Ratio-nale and reliability. Arch Gen Psychiaty 35: 773-782,1978.
11- Zung VK and Peacock J: Seasonal patterns of suicide depression and electroconvulsive therapy. Brit J Psychiatry 129: 472-475,1976.
12- Easwood MR and Peacock J: Seasonal patterns of suicide depres-sion and electroconvulsive therapy. Brit J Psychiatry 129: 472-475,1976.
13- Easwood MR and Stiasny S: Psychiatric disorder hospital admission and season. Arch Geh Psychiatry 35: 769-771,1978.
14- Symonds RL and Williams P: Seasonal variation in the incidence of mania. Br J Psychiatry 129: 45-48,1976.
15- Walter SD: Seasonality of mania. Br J Psychiatry 131: 345-350,1977. 16- Meares R, Mendeshon FA and Milgram-Freidman L: A sex differen-ces in seasonal variation of suicide rate Br J Psychiatr 138: 321-325,1981.
17- Parker G and Walted J: Seasonal variation in depressive disorders and suicidal deaths in New South Wales. Br J Psychiatry 140: 626-632,1982.
18- Wint-Justice A, Buchelli C, Grow P, et al: Light treatment of seasonal affective disorder in Switzerland. Acta Psychiatr Scand 74:193-204,1986.
19- Terman M, Quitkin FM Terman JS, et al: The timing of phatotherapy : Affects an clinical response and the melatonin cycle. Psychopharmacol Bull. 23: 354-357,1987.
20-Levy AJ, Jack RL, Singer CM, et al: The phase shift hypothesis for bright light's therapeutic mechanism of action: Theoretical consideration and
experinıentalevidence. Psychopharmacol Bull. 23: 349-353,1987.
21- James JB, Wehr TA, Jack DA, et al : Treatment of seasonal affective disorder with light in the evening. Br J Psychiatry 147: 424-428,1985.
22- Wehr TA, Skwenar RG, Jacobsen FM, et al : Eye versus skin photot-herapy of seasonal affective disorder. Am J Psychiatry 144: 753-757,1987.
23- Thomson C and lsaacs G: Seasonal affective disorder: A British sample, symptomalogy in relation to mode of refernal and diagnostic subtype. J Affective Disord. 14: 1-11, 1988.
24- Rosenthal NE, Jack DA, Carpenter CJ, et al: Antidepressant affects of ligth in seasonal affective disorder. Am J Psychiatry 142: 163-170,1985.
25- Lewy AJ, Sack RL, Mliller S and Hoban TM: Antidepressant and circa-dian phase-shifting effects of ligth. Science 235: 352-354,1987.
26- Helekson CJ, Kline JA, Rosethal NE: Phototherapy for seasonal affec-tive disorder in Alaska. Am J Psychiatry 143: 1035-1037,1986.
